Μια μικρή παρεξήγηση;
Ο επόμενος ισχυρισμός της Μαύρης Σημαίας είναι τόσο ασυνήθιστος που μας έκανε να τρίβουμε τα μάτια μας για να δούμε αν διαβάσαμε σωστά. Γράφει: «Όταν μελετώνται οι διάφορες επαναστατικές εμπειρίες ελευθεριακού χαρακτήρα σε όλη την Ιστορία, η εκτίμηση ενός σοβαρού πολιτικού προγράμματος, που ευθυγραμμίζεται με τα συμφέροντα της εργατικής τάξης και κουβαλά μια επαναστατική πειθαρχία, είναι αναμφισβήτητη».
Ορίστε λοιπόν. Ο επικριτής μας, υποστηρίζει ότι κατά τη διάρκεια της Ιστορίας, οι αναρχικοί έχουν υποστηρίξει στην πραγματικότητα τη δημιουργία ενός επαναστατικού κόμματος, που βασίζεται στην «διατύπωση ενός σοβαρού πολιτικού προγράμματος, ευθυγραμμισμένου με τα συμφέροντα της εργατικής τάξης που κουβαλά μια επαναστατική πειθαρχία». Σε όλα αυτά εμείς λέμε: Αμήν!
Εάν όλα αυτά είναι αληθινά, είναι δύσκολο να καταλάβουμε τι ήταν αυτό που προκάλεσε όλη αυτή την αναστάτωση εδώ και 150 χρόνια. Φαίνεται ότι οι διαφορές μεταξύ μαρξισμού και αναρχίας, ήταν μόνο το αποτέλεσμα μιας ατυχούς παρεξήγησης. Αυτά είναι πραγματικά καλά νέα! Αλλά είναι αλήθεια; Αρχικά, όταν μελετώνται οι «ποικίλες επαναστατικές εμπειρίες ελευθεριακού χαρακτήρα σε όλη την ιστορία», η διαρκής εντύπωση που δημιουργείται είναι αυτή των αντιφάσεων και του εκλεκτικισμού μέσα στον αναρχισμό και όχι ένα «σοβαρό πολιτικό πρόγραμμα».
Πρέπει να επισημάνουμε ότι η ορολογία που χρησιμοποιείται από τη Μαύρη Σημαία είναι μπερδεμένη στο έπακρο. Τί σημαίνει η «διατύπωση ενός σοβαρού πολιτικού προγράμματος»; Εδώ παίζουμε κρυφτό με τις λέξεις. Το διάσημο αυτό «αναρχικό πολιτικό κόμμα» διαθέτει ένα πολιτικό πρόγραμμα, ναι ή όχι; Εάν η απάντηση είναι ναι, είναι δύσκολο να καταλάβουμε το πώς αυτή η αντίληψη διαφέρει από αυτή των Μαρξιστών. Αλλά όπως και κάθε άλλο επιχείρημα που χρησιμοποιεί η Μαύρη Σημαία, έτσι και αυτό, είναι μια διφορούμενη συνταγή, η οποία είναι υπολογισμένη να συσκοτίζει και να μην διευκρινίζει το ζήτημα.
Τι είναι ένα πολιτικό κόμμα;
Ένα κόμμα είναι μια εθελοντική οργάνωση βασισμένη σε συγκεκριμένες αρχές και ένα πρόγραμμα. Η φύση του κόμματος θα καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από αυτά τα ζητήματα αρχής και από το πρόγραμμα. Ένα ρεφορμιστικό κόμμα θα βασίζεται φυσικά σε ρεφορμιστικές αρχές και στη ρεφορμιστική πολιτική, δηλαδή σε μια πολιτική που αποσκοπεί ουσιαστικά στην υπεράσπιση του καπιταλιστικού συστήματος με την εισαγωγή ορισμένων δευτερευουσών μεταρρυθμίσεων. Ένα Μαρξιστικό κόμμα, αντιθέτως, βασίζεται στο στρατηγικό στόχο της ανατροπής του καπιταλισμού και το πρόγραμμά και η πολιτική του θα καθορίζονται από αυτόν τον στόχο.
Τι γίνεται με τους αναρχικούς; Αντιτίθενται στην ιδέα της οργάνωσης των εργαζομένων σε ένα επαναστατικό κόμμα, επειδή ένα τέτοιο κόμμα οδηγεί αναπόφευκτα σε γραφειοκρατική και ιεραρχική ηγεσία. Εξηγούν ότι τα κόμματα είναι κακά, αλλά είναι ανίκανοι να εξηγήσουν πώς μια επανάσταση μπορεί να νικήσει χωρίς ένα επαναστατικό κόμμα. Όταν τους ζητείται να δώσουν μια συγκεκριμένη εναλλακτική λύση, δεν παρέχουν ποτέ μια ευθεία απάντηση. Ποια εναλλακτική λύση προτείνουν; Καμιά οργάνωση; Ο επικριτής μου, αρνείται με αγανάκτηση οποιαδήποτε τέτοια ιδέα. Λέει:«Τέλος, ο συγγραφέας φλυαρεί ως προς τη σημασία του Κόμματος για την πολιτική πείρα της τάξης, λες και οι αναρχικοί το απέρριψαν».
Οπότε πού βρισκόμαστε; Αποδέχεστε ή απορρίπτετε την ανάγκη για τη δημιουργία ενός επαναστατικού κόμματος; Σε αυτή την ερώτηση, ο φίλος μας υπεκφεύγει και τελικώς, καταλήγει με μια διατύπωση που φαντάζεται ότι θα λύσει μια άλυτη αντίφαση στην αναρχική θεωρία: «Τόσο η μαζική οργάνωση (κοινωνικά κινήματα και συνδικάτα), όσο και ειδικά η αναρχική οργάνωση, μπορούν να αναπτύξουν στρατηγικές και τακτικές, να μάθουν από την πείρα των αγώνων και να αναπτυχθούν προς το σοσιαλισμό. Η ιεραρχία και η εξουσία που συγκεντρώνονται σε μια “ανώτερη πνευματική ελίτ” δεν έχει καμία σχέση με αυτό, αλλά σχετίζεται με μια επιθυμία για εξουσία».
Ο αναρχικός μας φίλος, προσπαθεί να μπερδέψει το ζήτημα. Αποδεικνύεται ότι δεν επιθυμεί ένα κόμμα αλλά μόνο μια «αναρχική οργάνωση». Αυτή θα έχει δομή, πρόγραμμα (ακόμη και ένα πολιτικό πρόγραμμα!) και θα βασίζεται σε μια ορισμένη θεωρία. Θα είναι σε θέση να «αναπτύξει στρατηγικές και τακτικές, να μάθει από την πείρα των αγώνων και να εξελιχθεί προς το σοσιαλισμό». Αλλά δεν θα έχει ιεραρχία και εξουσία συγκεντρωμένη σε μια «ανώτερη πνευματική ελίτ». Περιττό να πούμε ότι δεν θα έχει καμία σχέση με οποιαδήποτε «επιθυμία για εξουσία».
Είναι δύσκολο να κατανοήσουμε αυτό το συνονθύλευμα αντιφατικών ιδεών, αλλά θα κάνουμε το καλύτερο δυνατό. Καταρχάς, επισημαίνουμε ότι, όπως εξηγείται από τη Μαύρη Σημαία, όχι μόνο η «αναρχική οργάνωση», αλλά και η μαζική οργάνωση (κοινωνικά κινήματα και συνδικάτα), είναι σε θέση να «αναπτύξουν στρατηγικές και τακτικές, να μάθουν από την εμπειρία των αγώνων και να αναπτυχθούν προς το σοσιαλισμό».
Μα για μισό λεπτό! Οι μαζικές οργανώσεις στις οποίες αναφέρεστε είναι ακριβώς οι γραφειοκρατικές ρεφορμιστικές οργανώσεις όπως το PT (Εργατικό Κόμμα) και το CUT (Γενική Συνομοσπονδία Εργασίας) που περιγράψατε με συνέπεια με τους πιο αρνητικούς όρους, απεικονίζοντάς τες, ως πράγματα που βρίσκονται πολύ μακριά από μια επαναστατική οπτική. Τώρα ξαφνικά, για μυστήριους λόγους, μετατρέπονται σε οργανώσεις που όχι μόνο μπορούν να αναπτύξουν τακτική και στρατηγική με βάση την εμπειρία, αλλά και να «αναπτυχθούν προς το σοσιαλισμό».
Εάν συμβαίνει αυτό, τότε είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί χρειάζεται μια «αναρχική οργάνωση». Εάν οι εργαζόμενοι μέσω των παραδοσιακών μαζικών ρεφορμιστικών οργανώσεών τους, είναι σε θέση να κάνουν ακριβώς τα ίδια πράγματα, τότε γιατί πρέπει να υπάρχουμε ως ξεχωριστή οντότητα;
Το θέμα γίνεται ακόμη πιο συγκεχυμένο όταν προσπαθούμε να αναλύσουμε το περιεχόμενο της έκφρασης «να εξελιχθεί προς τον σοσιαλισμό». Τι σημαίνει αυτό; Υποτίθεται ότι πρέπει να υποστηρίζουμε τη σοσιαλιστική επανάσταση. Δεν υπάρχει θέμα «εξέλιξης προς τον σοσιαλισμό». Αυτό προϋποθέτει όχι επανάσταση, αλλά μια σταδιακή εξέλιξη προς την κατεύθυνση του σοσιαλισμού: ακριβώς η παλιά φόρμουλα των ρεφορμιστών. Εδώ η σύγχιση γίνεται βουνό, μαζί με την αντίφαση. Από πότε όμως τέτοιου είδους πράγματα έχουν ενοχλήσει τους θεωρητικούς του αναρχισμού;
Για όσους έχουν μια στοιχειώδη αντίληψη των ιδεών, αυτή η «αναρχική οργάνωση» ακούγεται πάρα πολύ σαν ένα πολιτικό κόμμα. Και όπως κάθε πολιτικό κόμμα, θα περιλαμβάνει πιθανώς μια κατανομή ευθυνών. Εκτός της περίπτωσης που μιλάμε για μια πολύ μικρή ομάδα, κάτι σαν ομάδα συζήτησης, θα παραστεί ανάγκη να εκλεγούν ή να επιλεγούν ορισμένα άτομα που θα αναλάβουν την ευθύνη για την καθημερινή λειτουργία της οργάνωσης (δημοσιεύσεις, οικονομικά, προπαγάνδα κλπ.). Επιπλέον, η εμπειρία δείχνει ότι τα πιο έμπειρα μέλη αυτής της οργάνωσης θα φέρουν περισσότερο βάρος στις συζητήσεις της από άλλα και θα διαδραματίσουν στην ουσία έναν ηγετικό ρόλο.
Σε αυτό το σημείο, ο αναρχικός θα διαμαρτυρηθεί εντόνως ότι η περίφημη «αναρχική οργάνωση» δεν θα έχει ηγέτες, ότι ο καθένας είναι ίσος κι ότι έτσι δεν υπάρχει ανάγκη να εκλέγει καμία ηγεσία. Το μόνο που αυτό σημαίνει, είναι ότι θα υπάρξει μια κλίκα ανθρώπων που στην πράξη θα λαμβάνουν όλες τις βασικές αποφάσεις, αλλά δεν θα είναι ούτε εκλεγμένοι, ούτε θα θεωρούνται υπεύθυνοι έναντι κάποιας μορφής δημοκρατικού ελέγχου. Το έχουμε δει αυτό πολλές φορές σε ομάδες που ισχυρίζονται ότι είναι αναρχικές. Αυτό οδηγεί στην πράξη στο χειρότερο είδος ιεραρχικού κανόνα: τον κανόνα της μη εκλεγμένης κλίκας.
Ένα επαναστατικό κόμμα δεν προϋποθέτει κατ ‘ανάγκην «ιεραρχία και εξουσία επικεντρωμένη σε μια “ανώτερη πνευματικά ελίτ”», ούτε καθοδηγείται από μια «επιθυμία για εξουσία». Το Μπολσεβίκικο Κόμμα υπό τον Λένιν και τον Τρότσκι, ήταν το πιο δημοκρατικό κόμμα που υπήρξε ποτέ. Οδήγησε την εργατική τάξη στην εξουσία τον Οκτώβριο του 1917 στη Ρωσία. Αυτό είναι που του απέφερε το μίσος της άρχουσας τάξης και αυτό είναι που παρέχει έμπνευση στους εργαζόμενους και τους νέους που αγωνίζονται για να αλλάξουν την κοινωνία οπουδήποτε.
Είναι απαραίτητο ένα κόμμα;
Όλη η ιστορία της ταξικής πάλης τα τελευταία εκατό χρόνια, δίνει την απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Ο μαρξισμός δεν αρνείται τη σημασία του ρόλου του ατόμου στην Ιστορία, αλλά εξηγεί μόνο ότι ο ρόλος που διαδραματίζουν τα άτομα ή τα κόμματα περιορίζεται από το δεδομένο επίπεδο ιστορικής ανάπτυξης, από το αντικειμενικό κοινωνικό περιβάλλον το οποίο, σε τελευταία ανάλυση, καθορίζεται από την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Αυτό δεν σημαίνει – όπως ισχυρίστηκαν οι επικριτές του μαρξισμού – ότι οι άντρες και οι γυναίκες είναι απλά μαριονέτες των τυφλών λειτουργιών του «οικονομικού ντετερμινισμού».
Ο ιστορικός υλισμός μας διδάσκει να κοιτάμε πέρα από τους μεμονωμένους παίκτες στη σκηνή της Ιστορίας και να αναζητούμε τις βαθύτερες αιτίες για τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα. Αλλά αυτό σε καμία περίπτωση δεν αρνείται ή δε μειώνει τον ρόλο του ατόμου στην Ιστορία. Σε δεδομένες στιγμές, ο ρόλος ενός άνδρα ή μιας γυναίκας μπορεί να είναι καθοριστικός. Η εργατική τάξη χρειάζεται ένα κόμμα, ώστε να αλλάξει την κοινωνία. Εάν δεν υπάρχει επαναστατικό κόμμα ικανό να δώσει μια συνειδητή ηγεσία στην επαναστατική ενέργεια της τάξης, αυτή η ενέργεια μπορεί να χαθεί, με τον ίδιο τρόπο που ο ατμός χάνεται αν δεν υπάρχει έμβολο για να διοχετεύσει τη δύναμή του.
Ο Μαρξ και ο Ένγκελς εξήγησαν ότι οι άντρες και οι γυναίκες φτιάχνουν τη δική τους Ιστορία, αλλά περιορίζονται από τη θέση τους στην κοινωνία. Οι προσωπικές ιδιότητες πολιτικών προσωπικοτήτων – η θεωρητική τους προετοιμασία, η ικανότητα, το θάρρος και η αποφασιστικότητα – μπορούν να καθορίσουν το αποτέλεσμα σε μια δεδομένη κατάσταση. Υπάρχουν κρίσιμες στιγμές στην ανθρώπινη Ιστορία, οπού η ποιότητα της ηγεσίας μπορεί να είναι ο αποφασιστικός παράγοντας που θα γείρει τη ζυγαριά προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση. Αν και τα άτομα δεν μπορούν να καθορίσουν την ανάπτυξη της κοινωνίας μόνο με τη δύναμη της βούλησης, ο ρόλος του υποκειμενικού παράγοντα είναι τελικά καθοριστικός στην ανθρώπινη Ιστορία.
Το επαναστατικό κόμμα δεν μπορεί να βασιστεί στους αυτοσχεδιασμούς της στιγμής, όπως το γενικό επιτελείο δεν μπορεί να βασιστεί σε αυτοσχεδιασμούς με το ξέσπασμα ενός πολέμου. Πρέπει να προετοιμαστεί συστηματικά, για χρόνια και δεκαετίες. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ, αυτή η μεγάλη επαναστάτρια και μάρτυρας της εργατικής τάξης, υπογράμμιζε πάντοτε την επαναστατική πρωτοβουλία των μαζών ως κινητήρια δύναμη της επανάστασης. Σε αυτό, είχε απόλυτο δίκαιο. Κατά τη διάρκεια μιας επανάστασης οι μάζες μαθαίνουν γρήγορα. Αλλά μια επαναστατική κατάσταση, από τη φύση της, δεν μπορεί να διαρκέσει για πολύ. Η κοινωνία δεν μπορεί να διατηρείται σε μια μόνιμη κατάσταση ζύμωσης, ούτε η εργατική τάξη σε κατάσταση φλογερού ακτιβισμού.
Είτε η διέξοδος εμφανίζεται εγκαίρως, είτε η στιγμή θα χαθεί. Δεν υπάρχει αρκετός χρόνος για πειραματισμό ή για να μάθουν οι εργάτες με δοκιμές και λάθη. Σε μια κατάσταση «ζωής και θανάτου», τα λάθη πληρώνονται πολύ ακριβά! Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο να συνδυάσουμε την «αυθόρμητη» κίνηση των μαζών με την οργάνωση, το πρόγραμμα, τις προοπτικές, τη στρατηγική και την τακτική – με λίγα λόγια, με ένα επαναστατικό κόμμα υπό την καθοδήγηση έμπειρων στελεχών. Είναι αυτονόητο ότι αυτό το κόμμα των στελεχών πρέπει να κερδίσει υπομονετικά την εμπιστοσύνη των μαζών με δημοκρατικά μέσα.
Το μαρξιστικό κόμμα, από την αρχή, πρέπει να στηρίζεται στη θεωρία και στο πρόγραμμα. Μια τέτοια θεωρία και ένα τέτοιο πρόγραμμα, δεν κατεβαίνουν από το κεφάλι μας, δεν είναι τίποτα άλλο από την αθροιστική, γενική ιστορική εμπειρία του προλεταριάτου. Χωρίς αυτά, το κόμμα είναι ένα τίποτα. Η οικοδόμηση ενός επαναστατικού κόμματος ξεκινά πάντα με το αργό και επίπονο έργο της συγκεντρωσης και εκπαίδευσης των στελεχών, τα οποία αποτελούν τη σπονδυλική στήλη καθ ‘όλη τη διάρκεια της ζωής του. Αυτό είναι το πρώτο μισό του προβλήματος. Αλλά μόνο το πρώτο μισό. Το δεύτερο μισό είναι πιο περίπλοκο: πώς να φτάσουμε στη μάζα των εργαζομένων με τις ιδέες και το πρόγραμμα μας; Αυτό δεν είναι καθόλου απλό ζήτημα.
Άλαν Γουντς
Πηγή: Ιστοσελίδα «In defence of Marxism» (www.marxist.com)
Μετάφραση: Αντριάνα Κοκκίνη
Επιμέλεια: Σταμάτης Καραγιαννόπουλος
Επόμενο:
Μαρξισμός ή αναρχισμός; Είναι νομοτέλεια η γραφειοκρατικοποίηση των κομμάτων;
Προηγούμενο:
Μαρξισμός ή αναρχισμός; Μαρξισμός, αναρχισμός και ρεφορμισμός
