Θεωρία - Ιστορία - Σελίδα 6

Το ζήτημα της σχέσης «ελευθερίας και αναγκαιότητας» ήταν γνωστό στον Αριστοτέλη και αντικείμενο ατέλειωτων συζητήσεων για τους Λόγιους του Μεσαίωνα. Ο Καντ τη χρησιμοποιεί ως μία από τις γνωστές του «αντινομίες», η οποία παρουσιάζεται ως ανεπίλυτη αντίφαση. Τον 17ο και τον 18ο αιώνα, το ζήτημα αυτό εμφανίστηκε και στα Μαθηματικά με τη μορφή της θεωρίας των πιθανοτήτων, σχετιζόμενης με τα τυχερά παιχνίδια. Η διαλεκτική σχέση ελευθερίας και αναγκαιότητας επανεμφανίζεται στη θεωρία του χάους. Ο Ντέιν Φάρμερ, Αμερικανός φυσικός ο οποίος ερευνά την πολύπλοκη δυναμική, παρατηρεί: «Σε φιλοσοφικό επίπεδο, το θεώρησα έναν λειτουργικό τρόπο προσδιορισμού της ελεύθερης βούλησης, έτσι που σου επέτρεπε να συμβιβάσεις την ελεύθερη βούληση με τον ντετερμινισμό. Το σύστημα είναι ντετερμινιστικό, αλλά δεν μπορείς να ξέρεις πώς θα συμπεριφερθεί στο μέλλον. Ταυτόχρονα, πάντα ένιωθα ότι τα σημαντικά προβλήματα εκεί στον έξω κόσμο είχαν σχέση με τη δημιουργία οργάνωσης, στη ζωή ή στη νοημοσύνη. Πώς το μελετάς, όμως; Αυτό που έκαναν οι βιολόγοι έδειχνε τόσο εφαρμοσμένο και εξειδικευμένο, οι χημικοί σίγουρα δεν το μελετούσαν, οι μαθηματικοί καθόλου, ούτε και οι φυσικοί. Ένιωθα πάντα ότι η αυθόρμητη εμφάνιση αυτοοργάνωσης έπρεπε να αποτελεί μέρος της Φυσικής. Υπήρχε ένα νόμισμα με δύο πλευρές. Υπήρχε τάξη, απ' όπου ξεπρόβαλε το τυχαίο, και, ένα βήμα...

Η Θεωρία του Χάους πραγματεύεται διαδικασίες της φύσης, οι οποίες είναι φαινομενικά χαοτικές ή τυχαίες. Ο ορισμός του χάους στο λεξικό υποδηλώνει ίσως αταξία, σύγχυση, τυχαιότητα ή σύμπτωση: απρόβλεπτη κίνηση χωρίς επιδίωξη, σκοπό ή αρχή. Όμως, η μεσολάβηση καθαρής «τύχης» στις υλικές διαδικασίες μπορεί να ανοίξει την πόρτα σε αφύσικους παράγοντες, δηλαδή, μεταφυσικούς: ιδιότροπη, πνευματική ή θεϊκή παρέμβαση. Επειδή, λοιπόν, ασχολείται με «τυχαία» γεγονότα, η νέα επιστήμη του χάους έχει σημαντικές φιλοσοφικές επιπτώσεις. Φυσικές διαδικασίες οι οποίες θεωρούνταν τυχαίες και χαοτικές, αποδεικνύονται τώρα ότι υπακούουν σε νόμους με την επιστημονική έννοια, υποδηλώνοντας μια βάση σε ντετερμινιστικές αιτίες. Επιπλέον, η ανακάλυψη αυτή έχει τόσο ευρεία, για να μην πούμε οικουμενική, εφαρμογή, που έχει δημιουργήσει μια ολόκληρη καινούργια επιστήμη -τη μελέτη του χάους. Έχει δημιουργήσει μια νέα αντίληψη και μεθοδολογία, μια επανάσταση θα έλεγαν κάποιοι, εφαρμόσιμη σε όλες τις καθιερωμένες επιστήμες. Όταν ένα κομμάτι μετάλλου μαγνητιστεί, περνά σε μια «διατεταγμένη κατάσταση», στην οποία κάθε σωματίδιό του στρέφεται προς την ίδια κατεύθυνση. Μπορεί να προσανατολιστεί προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Θεωρητικά, είναι «ελεύθερο» να προσανατολιστεί προς κάθε κατεύθυνση. Στην πράξη, κάθε μικρό κομμάτι μετάλλου παίρνει την ίδια «απόφαση». Ένας επιστήμονας του χάους επεξεργάστηκε τους βασικούς μαθηματικούς κανόνες που περιγράφουν τη φράκταλ (σ.:...

Αναλύοντας τη φύση της ύπαρξης σε όλες τις εκδηλώσεις της, ο Χέγκελ ασχολείται με τη σχέση μεταξύ δυνητικού και πραγματικού, όπως επίσης και μεταξύ αναγκαιότητας και τυχαίου («ενδεχόμενου»). Σχετικά με το ζήτημα αυτό, έχει σημασία να διευκρινίσουμε ένα από τα πιο γνωστά (ή περιβόητα) αποφθέγματά του: «Το λογικό είναι πραγματικό και το πραγματικό είναι λογικό» (Χέγκελ, «Η Φιλοσοφία του Δικαίου»). Με την πρώτη ματιά, η δήλωση αυτή φαίνεται μυστικιστική, καθώς και αντιδραστική, αφού δείχνει να υποδηλώνει πως ό,τι υπάρχει είναι λογικό, και άρα δικαιολογημένο. Ωστόσο, αυτό δεν είναι καθόλου εκείνο που εννοούσε ο Χέγκελ, όπως εξηγεί ο Ένγκελς: «Τώρα, σύμφωνα με τον Χέγκελ, η πραγματικότητα, ωστόσο, δεν είναι με κανέναν τρόπο μια παγιωμένη ιδιότητα μίας οποιασδήποτε δεδομένης κατάστασης των πραγμάτων, κοινωνικών ή πολιτικών, σε κάθε περίσταση και σε κάθε στιγμή. Αντίθετα, η Ρωμαϊκή Δημοκρατία ήταν πραγματική, το ίδιο όμως και η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία που την αντικατέστησε. Το 1789, η γαλλική μοναρχία είχε γίνει τόσο πλασματική, δηλαδή τόσο απογυμνωμένη από κάθε αναγκαιότητα και τόσο παράλογη, που έπρεπε να καταστραφεί από τη Μεγάλη Επανάσταση, για την οποία ο Χέγκελ μιλάει πάντα με τον μεγαλύτερο ενθουσιασμό. Στην περίπτωση αυτή, επομένως, η μοναρχία ήταν πλασματική και η επανάσταση πραγματική. Κι έτσι, στην πορεία της...

Νέο επεισόδιο στο ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Podcast για το παρακμιακό ρεύμα του μεταμοντερνισμού. Ομιλητής: Γιώργος Αρναούτογλου. Ακούστε την ομιλία στην πλατφόρμα YouTube εδώ, στην πλατφόρμα Anchor εδώ, στην πλατφόρμα Spotify εδώ και στην πλατφόρμα Google podcast εδώ.

Εικόνα: thetoc.gr Ο τελευταίος έκπτωτος βασιλιάς του ελληνικού κράτους, Κωνσταντίνος Β’ του Οίκου του Γκλύξμπουργκ (Glücksburg), πέθανε το βράδυ της Τρίτης της 10ης Ιανουαρίου του 2023. Μετά από διυπουργική σύσκεψη, η σωρός του θα ταφεί στα πρώην θερινά ανάκτορα στο Τατόι – λες και εκεί είναι χώρος ταφής και ιδιοκτησία της πρώην βασιλικής οικογένειας – με την κηδεία να πραγματοποιείται στη Μητρόπολη Αθηνών την Δευτέρα 16 Ιανουαρίου, χωρίς αυτή να γίνεται δημοσία δαπάνη. Απόφαση της κυβέρνησης είναι η σωρός να μην τεθεί σε λαϊκό προσκύνημα στη Μητρόπολη καθώς κάτι τέτοιο θα ήταν φανερή πρόκληση από πλευράς κυβέρνησης. Όμως η κυβέρνηση, ευρισκόμενη σε επαφή με την οικογένεια του Κωνσταντίνου, φημολογείται ότι θα δώσει τη δυνατότητα για λαϊκό προσκύνημα από την Κυριακή σε άλλο ναό (παρεκκλήσι Αγίου Ελευθερίου που βρίσκεται πολύ κοντά στη Μητρόπολη). Στην κηδεία μάλιστα, θα εκπροσωπηθεί η κυβέρνηση από την Λίνα Μενδώνη, υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού, και φυσικά θα παρευρεθούν διάφοροι «γαλαζοαίματοι» από Ηνωμένο Βασίλειο, Ισπανία, Δανία, Νορβηγία και Σουηδία με ό,τι προβλέπεται για την ασφάλειά τους. Φυσικά αυτά τα έξοδα των «επισήμων» θα τα πληρώσουν οι λαοί της Ευρώπης. Τα αστικά ΜΜΕ και η κυβέρνηση της ΝΔ αντιμετώπισαν το γεγονός σχεδόν σαν να μην έχει καταργηθεί η βασιλεία στην...

Σήμερα συμπληρώνονται 100 χρόνια από την ίδρυση της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ-Σοβιετική Ένωση). Η διακήρυξη για την ίδρυση του πρώτου ομοσπονδιακού εργατικού κράτους υπογράφηκε στις 30 Δεκεμβρίου 1922 από εκπροσώπους τεσσάρων εργατικών κρατών: της Λευκορωσικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας, της Ουκρανικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας, της Ρωσικής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας και της Υπευρκαυκασιανής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας (αποτελούμενη από το Σοβιετικό Αζερμπαϊτζάν, τη Σοβιετική Αρμενία και τη Σοβιετική Γεωργία). Το νέο ομοσπονδιακό εργατικό κράτος δημιουργήθηκε σε εθελοντική και ισότιμη βάση έπειτα από μια σκληρή πολιτική μάχη του Λένιν ενάντια στον Στάλιν γύρω από το εθνικό ζήτημα, η οποία έμελλε να είναι και η τελευταία του μεγάλου επαναστάτη Βλαντίμιρ Λένιν. Ο Λένιν υποστήριζε ότι η ένωση των εργατικών κρατών θα πρέπει να γίνει ισότιμα και με το δικαίωμα της αποχώρησης από αυτή, ενώ ο Στάλιν υποστήριζε πως τα εργατικά κράτη των μικρότερων εθνών θα έπρεπε να υποταχθούν στη Σοβιετική Ρωσία. Τελικά οι θέσεις του Λένιν υιοθετήθηκαν από τα Σοβιέτ των σοβιετικών δημοκρατιών και από το πανεθνικό συνέδριο των Σοβιέτ της ΕΣΣΔ. Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα από άρθρο του Χόρχε Μαρτίν γραμμένο τον Δεκέμβριο του 2014. Η Ουκρανία και η Σοβιετική Ένωση Ο ιμπεριαλισμός είναι ένα ιδιαίτερο στάδιο του καπιταλισμού. Χαρακτηρίζεται...

Κατά τη διάρκεια της τελευταίας από τις Δίκες της Μόσχας, τόνισα σε μία από τις δηλώσεις μου, ότι ο Στάλιν στην πάλη του ενάντια στην Αντιπολίτευση εκμεταλλεύτηκε τις αντισημιτικές τάσεις που υπάρχουν μέσα στη χώρα. Πάνω σε αυτό το θέμα έλαβα μια σειρά από γράμματα και ερωτήσεις που χαρακτηρίζονταν σε γενικές γραμμές – δεν υπάρχει λόγος να κρύβουμε την αλήθεια – από πολύ αφέλεια. «Πως μπορεί κανείς να κατηγορεί τη Σοβιετική Ένωση για αντισημιτισμό;». «Αν η ΕΣΣΔ είναι μια αντισημιτική χώρα, έχει μείνει τίποτα όρθιο;». Αυτός ήταν ο κυρίαρχος τόνος σε αυτά τα γράμματα. Αυτοί οι άνθρωποι εγείρουν ενστάσεις και απορούν επειδή έχουν συνηθίσει να αντιπαραθέτουν τον φασιστικό αντισημιτισμό με την χειραφέτηση των Εβραίων που επιτεύχθηκε με την Οκτωβριανή Επανάσταση. Τους φαίνεται ότι τους αρπάζω μέσα από τα χέρια μια μαγική γοητεία. Μια τέτοια συλλογιστική μέθοδος είναι τυπική για ανθρώπους που έχουν συνηθίσει σε μια χυδαία, αντι-διαλεκτική σκέψη. Ζουν σε έναν κόσμο αφηρημένων σχημάτων. Αναγνωρίζουν μόνο αυτό που τους ταιριάζει: η Γερμανία του Χίτλερ είναι το απόλυτο βασίλειο του αντισημιτισμού. Η ΕΣΣΔ αντίθετα, είναι το βασίλειο της εθνικής αρμονίας. Ζωτικές αντιθέσεις, αλλαγές, μεταβάσεις από μία κατάσταση σε μια άλλη, με μια λέξη, η αληθινή ιστορική εξέλιξη, διαφεύγει από την νωθρή...

Μέρος Α´ | Μέρος Β´ | Μέρος Γ´ Σοκ στις αλυσίδες εφοδιασμού Είναι σαφές, λοιπόν, ότι το πλασματικό κεφάλαιο – με τη μορφή των κρατικών ενισχύσεων και της ποσοτικής χαλάρωσης από τις κεντρικές τράπεζες – είναι τουλάχιστον εν μέρει υπεύθυνο για την επιδημία του πληθωρισμού που εμφανίστηκε επιπρόσθετα στην επιδημία της COVID-19. Αλλά η εκτόξευση της ζήτησης είναι μόνο η μία πλευρά της εξίσωσης. Η άλλη είναι τα προβλήματα στην προσφορά, που διαλύουν την παγκόσμια οικονομία, με την εμφάνιση σημείων συμφόρησης στις αλυσίδες εφοδιασμού και τις ελλείψεις εργατικού δυναμικού να περιορίζουν την παραγωγή πολλών βασικών αγαθών. Οι αλυσίδες τροφοδοσίας «ξεχειλώνονται» πέρα από τα όριά τους. Τα δίκτυα και οι κόμβοι στις μεταφορές προβλέπεται να εμφανίζουν συμφόρηση για μήνες, ακόμα και χρόνια. Και οι επιχειρήσεις σε πολλούς τομείς εξακολουθούν να δυσκολεύονται να καλύψουν τις κενές θέσεις εργασίας. Την ίδια στιγμή,τα προβλήματα σε έναν τομέα μπορούν να προκαλέσουν ισχυρούς κραδασμούς στην ευρύτερη οικονομία. Η αύξηση της ζήτησης για μικροτσίπ, για παράδειγμα, οδήγησε σε διακοπές της παραγωγής άλλες βιομηχανίες, όπως η αυτοκινητοβιομηχανία. Σε αυτό το χάος προστίθεται και το γεγονός ότι μια σειρά κραδασμοί εμπόδισαν τη διοχεύτευση στην παγόσμια οικονομία μεγάλων προμηθειών βασικών εμπορευμάτων. Πολύ σημαντικός είναι και ο αντίκτυπος του πολέμου στην Ουκρανία και των κυρώσεων της Δύσης...

«Πόσο παράλογος είναι ο άνθρωπος. Δεν ξέρει πώς να δημιουργήσει ούτε ένα σκουλήκι και όμως δημιουργεί θεούς με τη ντουζίνα» (Μονταίν). «Ολόκληρη η Μυθολογία υπερβαίνει, κυριαρχεί και μορφοποιεί τις δυνάμεις της φύσης στη φαντασία και με τη φαντασία· κατά συνέπεια εξαφανίζεται με την έλευση της πραγματικής κυριαρχίας πάνω σε αυτές» (Μαρξ). Τα ζώα δεν έχουν θρησκεία, και στο παρελθόν λεγόταν πως αυτό αποτελούσε την κύρια διαφορά μεταξύ ανθρώπου και «κτήνους». Αλλά αυτός είναι απλώς ένας άλλος τρόπος για να πούμε ότι μόνο οι άνθρωποι κατέχουν συνείδηση, με την πλήρη σημασία της λέξης. Τα τελευταία χρόνια έχει υπάρξει μια αντίδραση ενάντια στην ιδέα ότι ο Άνθρωπος είναι ένα ειδικό και μοναδικό Δημιούργημα. Αυτό είναι αναμφισβήτητα σωστό, με την έννοια ότι οι άνθρωποι εξελίχθηκαν από τα ζώα και σε ένα μεγάλο βαθμό παραμένουν ζώα. Όχι μόνο μοιραζόμαστε πολλές από τις σωματικές μας λειτουργίες με άλλα ζώα, αλλά η γενετική διαφορά μεταξύ ανθρώπων και χιμπατζήδων είναι λιγότερο από 2%. Αυτή είναι μια αποστομωτική απάντηση στις ανοησίες των οπαδών της Δημιουργίας. Πρόσφατες έρευνες με τους χιμπατζήδες μπονόμπο απέδειξαν πέρα από κάθε αμφιβολία πως τα πρωτεύοντα που βρίσκονται πιο κοντά στους ανθρώπους είναι ικανά για κάποιο επίπεδο διανοητικής δραστηριότητας, παρόμοιας από κάποια σκοπιά με εκείνη ενός ανθρώπινου...

Μέρος Α´ | Μέρος Β´ | Μέρος Γ´ Τα όρια του Κεϋνσιανισμού Κατά ειρωνικό τρόπο, ο ίδιος ο Κέινς δεν ήταν οπαδός του πληθωρισμού. Απλώς, ως αυτοαποκαλούμενος υπέρμαχος της «μορφωμένης αστικής τάξης», έβλεπε τα επεκτατικά μέτρα ως αναγκαίο κακό για τη διάσωση του καπιταλισμού – σε περιόδους κρίσης – από τους κινδύνους της ύφεσης και του αποπληθωρισμού. Η διαφορά του Κέινς με τους μονεταριστές δεν ήταν ως προς την υπάρξη της απειλής του πληθωρισμού, αλλά για το πώς θα πρέπει να καταπολεμηθεί. Ενώ οι αντίπαλοί του, οπαδοί της απόλυτα ελεύθερης αγοράς, επικεντρώθηκαν στον έλεγχο της προσφοράς χρήματος, εκείνος τόνισε την ανάγκη διαχείρισης από την πλευρά της ζήτησης ώστε να δαμαστούν οι τιμές. Κατά κύριο λόγο, για τον Άγγλο οικονομολόγο, αυτό σήμαινε περιορισμό των μισθών των εργαζομένων. Για παράδειγμα, έχοντας πρώτα υποστηρίξει την ανάγκη κρατικών δαπανών για την τόνωση της ζήτησης στη Μεγάλη Ύφεση, κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ο Κέινς πρότεινε μια πολιτική «αναβαλλόμενης αμοιβής» προκειμένου να περιοριστεί η ζήτηση εν καιρώ πολέμου και έτσι να μειωθούν οι τιμές. Σήμερα, ωστόσο, οι Κεϋνσιανές πολιτικές (ελλειμματικοί προϋπολογισμοί και κρατικές επιδοτήσεις) είναι συνώνυμες με τον πληθωρισμό. Την ίδια στιγμή, οι σύχρονοι μαθητές του Κέινς – συμπεριλαμβανομένων των αριστερών ρεφορμιστών, που έχουν ασπαστεί ολόψυχα το...