Με αφορμή τη σημερινή, θλιβερή 81η επέτειο από τον θάνατο του Λέον Τρότσκι ως αποτέλεσμα απόπειρας δολοφονίας από τον πράκτορα της Γκε-Πε-Ου, Ραμόν Μερκαντέρ, κατ’ εντολή του Ιωσήφ Στάλιν στο Κογιοακάν του Μεξικού, στις 21 Αυγούστου 1940, δημοσιεύουμε μια εξαιρετική συνέντευξη-ντοκουμέντο. Είναι μια συνέντευξη της γνωστής παλιάς ηθοποιού και αγωνίστριας του ελληνικού τροτσκιστικού κινήματος, Νίτσας Τσαγανέα-Βιτσώρη, στον Λουκά Καρλιάφτη για τις εντυπώσεις της από την επίσκεψη που έκανε στις 15/12/1932 με τον συζυγό της, επίσης ηθοποιό και ιστορικό στέλεχος του ελληνικού τροτσκισμού, Γιώργο Βιτσώρη, στον Τρότσκι στην Πρίγκηπο, όπου ο τελευταίος βρισκόταν εξόριστος. Η συνέντευξη έχει δημοσιευτεί στο βιβλίο του Λ. Καρλιάφτη «Ίδρυση της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Μπολσεβίκων Λενινιστών Ελλάδας (Αρχειομαρξιστές – Τροτσκιστές 1930)», το οποίο δημοσιεύτηκε σε 4 μέρη από το περιοδικό «Διεθνιστής» της Εργατικής Πρωτοπορίας.
Ερ.: Γιατί θελήσατε να πάτε με τον Γ. Βιτσώρη στον Τρότσκι;
Απ.: Ε! Καλά! Απ’ την μία από χαρά και ενθουσιασμό ότι θα συναντούσα τον μεγάλο αυτό σύντροφο, κι απ’ την άλλη, για να βοηθήσω τον Γ. Βιτσώρη να ‘ρθει σ’ επαφή με τον Τρότσκι δίχως να κινδυνεύσει.
Ερ.: Τι κινδύνους διέτρεχε;
Απ.: Απ’ την αστυνομοκρατία, μα περισσότερο απ’ τους Σταλινικούς. Ο σ. Καστρίτης ξέρει ότι στο Παρίσι, απ’ όπου θα ερχόταν, συμμετέχοντας στο Συνέδριο το Αντιπολεμικό το οποίο οργάνωσαν οι Σταλινικοί με πρωτοβουλία του Μπαρμπύς, και στο οποίο ήταν ο μόνος Τροτσκιστής αντιπρόσωπος από μέρους της Συνομοσπονδίας Αναπήρων και Θυμάτων Πολέμου, οι Σταλινικοί του επιτέθηκαν και τον εκακοποίησαν παρά την σθεναρή αντίσταση του. Έπειτα θυμάμαι, ότι στα 1928-1929 ενώ εργαζόμουν πολύγραφο στις 2 μετά τα μεσάνυχτα για κάποια προκήρυξη της Οργάνωσης, άκουσα θόρυβο δίπλα απ’ το δωμάτιο, πήγα να ιδώ και βρήκα μια βόμβα την οποία έβαλαν οι σταλινικοί με σκοπούς δολοφονικούς εναντίον μας. Την μετέφερα απέναντι δίπλα απ’ την εκκλησία Άγιος Βασίλειος κι εξερράγη σε 2 ώρες. Την άλλη μέρα οι εφημερίδες γράψανε ότι οι κομμουνιστές βάζουν βόμβες κατά των εκκλησιών τώρα! Στο ίδιο σπίτι, λίγες μέρες πιο μπροστά ήλθε ο Σάκκος μαχαιρωμένος στην πλάτη απ’ τους σταλινικούς και του έδεσα την πληγή. Πως λοιπόν να μην τρέμω για την έκβαση αυτής της συνάντησης Τρότσκι- Βιτσώρη, όταν ήξερα τις δολοφονικές προθέσεις των σταλινικών ενάντια και στους δύο;
Ερ.: Ποια εποχή πήγατε στον Τρότσκι;
Απ.: Γύρω στα 1932 με 1933. Ο Γ. Β. όταν ήταν στο Παρίσι, συνεννοήθηκε με τους Γάλλους συντρόφους για να δει τον Τρότσκι, να του αναφέρει για την κατάσταση του ελληνικού κινήματος στην Ελλάδα και να πάρει οδηγίες ή να μεταφέρει πληροφορίες. Τότε ήμουν στην Πόλη με τον θίασο Κοτοπούλη. Με το πρόσχημα ότι ήθελε να με δει έφτασε στην Πόλη. Σε δυο- τρεις μέρες ήρθε και με ζήτησε ένας ξένος μιλώντας μου γαλλικά και μου ζήτησε να τον βοηθήσω να συναντηθεί με τον Βιτσώρη. Συναντηθήκαμε σ’ ένα κέντρο όπου σύχναζε και ο εξαιρετικός επαναστάτης ποιητής Ναζίμ Χικμέτ, Τούρκος, που μας μίλησε για τον κατατρεγμό και τις φυλακίσεις του, μας απήγγειλε ποιήματα του και μας αφιέρωσε κι’ ένα βιβλίο του σ’ εμένα, στον Γιώργο, και στον γραμματέα του Τρότσκι μη ξέροντας ποιος είναι. Κείνο το βράδυ συμφωνήσαμε τον τρόπο που θα πηγαίναμε στην Πρίγκηπο. Σε 2 μέρες μπήκαμε στα βαποράκια που κάναν διαδρομή για τα νησιά του Βοσπόρου, Χάλκη, Πρίγκηπο κ.τ.λ. Ο καθένας φαινόταν ότι δεν γνώριζε τον άλλον και δεν μιλούσαμε καθόλου ταξιδεύοντας. Κατεβήκαμε στην Χάλκη. Ύστερα από 2 ώρες πήραμε άλλο βαπόρι και πήγαμε στην Πρίγκηπο, στο σπίτι του. Ο απεσταλμένος του Τρότσκι προβάδιζε. Εγώ με τον Γ.Β. τον ακολουθούσαμε σε απόσταση, σαν ένα ερωτευμένο ζευγάρι, (είμαστε τότε διαζευγμένοι). Για το παρόν δεν αντιμετωπίσαμε δυσκολία. Έτσι συνωμοτικά φτάσαμε στον προορισμό μας. Όταν ζυγώσαμε στο σπίτι η καρδιά μου ένιωσα ότι θα μπορούσε να σπάσει από συγκίνηση! Τέτοιο ζύγωμα με τον Τρότσκι δεν μπορούσα να το διανοηθώ!
Ερ.: Ποιες είναι οι εντυπώσεις σας απ’ τον Τρότσκι;
Απ.: Νιώσαμε και οι δυο μια θύελλα συναισθημάτων να μας γεμίζει. Μας συνεπήρε μια ιδιαίτερη συγκίνηση. Μόλις μπήκαμε στο χωλ σηκώθηκε ο Τρότσκι μας αγκάλιασε και μας φίλησε με πολύ- πολύ θέρμη, σαν να ‘μαστε από παλιά πολύ-πολύ δικοί του φίλοι. Όσοι έχουν ζήσει χρόνια φυλακή κι’ εξορία και παίρνουν έναν ζωντανό μήνυμα απ’ τον έξω κόσμο του κινήματος, μπορεί να καταλάβουν τι μπορούσε ίσως να γινόταν μέσα στην καρδιά του Τρότσκι. Έπειτα, η γυναίκα του Ναταλί, μας αγκάλιασε και μας φίλησε το ίδιο θερμά. Η ατμόσφαιρα που εξ αρχής δημιουργήθηκε ήταν αφάνταστα συντροφική. Η Ναταλί ήταν ένας εξαίρετος άνθρωπος. Έβλεπες στα μάτια της μιαν έκφραση λατρείας όταν κοίταζε τον Τρότσκι. Όσο για μένα αισθάνθηκα κυριευμένη απ’ το ίδιο συναίσθημα. Βρεθήκαμε μπροστά σ’ ένα σύντροφο εξαιρετικό, γεμάτο ενθουσιασμό, μπρίο και κέφι. Ήταν γεμάτος ζωντάνια, με φωτεινό πρόσωπο και λαμπερά μάτια. Η απλότητα του μας έκανε τρομερή εντύπωση. Είχε την ικανότητα να παρουσιάζει τα πιο σπουδαία πράγματα με τον πιο απλό τρόπο. Μα πάνω απ΄ όλα μας εντυπωσίαζε η ψυχική αγωνιστική του κατάσταση. Φαινότανε γεμάτος με μαχητική διάθεση κι αισιοδοξία για το μέλλον. Η πίστη του για τις κοινές ιδέες μαςκαι η αποφασιστικότητα του, ήταν τόσο έντονα αποτυπωμένα επάνω του που μας προκάλεσε κατάπληξη- δέος. Λες κι ήταν ευχαριστημένος που ήταν εξόριστος. Μου φάνηκε ότι εξέφραζε η όψη του κι ένα αίσθημα ευτυχίας, γιατί πάλευε, γιατί πίστευε για το ιστορικό μέλλον των ιδεών του. Για τη νίκη στο αύριο. Δεν έτυχε να γευθώ την ηδονή της φυλακής – εξορίας, ενός πραγματικού επαναστάτη. Αλλ’ αυτό το πράγμα το είδα να χρωματίζει την φλόγα και το πάθος με το οποίο μιλούσε και προπαγάνδιζε με τα’ απλά αλλά αδρά και φλογερά λόγια του. Λοιπόν η ήττα και η εξορία όχι μόνο δεν τον αποθάρρυνε αλλά, ίσα- ίσα, του έδινε πρόσθετη ορμή για δράση. Παράλληλα έδειχνε μεγάλη ικανοποίηση που επικοινωνούσε με την Οργάνωση μας που αντιπροσώπευε ένα δυνατό τροτσκιστικό κίνημα, το δυνατότερο μετά το ρωσικό. Η γυναίκα του η Νατάλια ήταν πάντα γελαστή. Μας περιποιήθηκε σαν παιδιά της.
Ερ.: Ποιοί άλλοι βρίσκονταν στο σπίτι;
Απ.: Εκτός απ’ τον Τρότσκι και την Νατάλια και μας ήταν οι δυο γραμματείς του. Ένας κοντός κι ένας ψηλός. Δεν έμαθα τα ονόματα τους. Ο πρώτος ήταν παρών σ’ όλες τις συζητήσεις. Ο δεύτερος πηγαινοερχόταν ίσως για να ελέγχει τι γίνεται γύρω.
Ερ.: Είχατε σχετικά προβλήματα;
Απ.: Όχι. Αλλά γύρω το σπίτι περιτριγυριζόνταν από διάφορους χαφιέδες. Άλλος έκανε τον μικροπωλητή, ένας γύριζε διαρκώς με ποδήλατο, κι ένας τρίτος σκούπιζε δήθεν το πεζοδρόμια.
Ερ.: Τι συζητήσατε;
Απ.: Η πολιτική συζήτηση άρχισε λίγο μετά. Έγινε αποκλειστικά μεταξύ Τρότσκι και Γ. Βιτσώρη. Κράτησε συνολικά γύρω στις 10 ώρες. Ο Τρότσκι ρωτούσε τον Γ. για το κίνημα στην Ελλάδα και παράλληλα του έδινε γνώμες και οδηγίες. Η συζήτηση γινότανε στα γαλλικά. Σ’ αυτή την ιστορική συνάντηση αναπτύχθηκαν τα πολιτικά προβλήματα της χώρας μας και η κατάσταση του κινήματος μας που ήταν τότε σε μεγάλη ανάπτυξη. Σε μια στιγμή που ο Γ. , απαντώντας στο ερώτημα του Τρότσκι, είπε ότι η κατάσταση μας επέβαλε να ρίξουμε το σύνθημα των Σοβιέτ, σηκώθηκε και τον φίλησε. Του φανερώσαμε επίσης την πάλη που γίνονταν με τους καπιταλιστές και τους Σταλινικούς. Είπε τα καλύτερα λόγια για τους Έλληνες φυλακισμένους κι εξόριστους που γέμιζαν σε μια σημαντική αναλογία τότε τις φυλακές και τις εξορίες σε σχέση με τους Σταλινικούς και στις δίκες άρχιζαν με το περήφανο και θαρραλέο: Είμαστε Μπολσεβίκοι Λενινιστές- Τροτσκιστές…
Ερ.: Έγινε κανένα ντοκουμέντο;
Απ.: Δεν ήξερα τίποτα γι’ αυτό. Απ’ το σ. Λουκά έμαθα ότι υπήρξε ένα ντοκουμέντο της συζήτησης Τρόσκι- Γ. Βιτσώρη, που κυκλοφόρησε στην Δ.Α.Α.
Ερ.: Εσείς προσωπικά είχατε ιδιαίτερη συζήτηση με τον Τρότσκι;
Απ.: Αν και ουσιαστικά οι πολιτικές συζητήσεις έγιναν ανάμεσα στον Τρότσκι και τον Γιώργο, ο Τρότσκι έδειξε ενδιαφέρον για το γυναικείο κίνημα και για το φοιτητικό και μ’ ερωτούσε πως δουλεύαμε σχετικά στην Ελλάδα κ.τ.λ. Του ανέφερα για τον κύκλο των συντροφισσών όπως την Μ. Καλίτση και Μ. Βουγιουκλάκη φοιτήτριες χημείας, την Κιάρα, μαθηματικών, την Όλγα, την Δεληγιάννη, την Ωρεοζίλ, την Εμμανουηλίδου, καπνεργάτρια του Πειραιά που πιάστηκε, φυλακίστηκε κι απέδρασε απ’ την φυλακή λιμάροντας τα σίδερα και πηδώντας από 4 μέτρα, δένοντας το σεντόνι απ΄ το παράθυρο, κι έσπασε τα πόδια της, κ.α. Για την δράση μας στα εργοστάσια, για τις θεατρικές παραστάσεις που παίζαμε με τον Γιώργο και τις τελειώναμε με την Διεθνή, για τη μέθοδο της δουλειάς μας κ.τ.λ.
Ερ.: Ο αποχωρισμός;
Απ.: Φύγαμε με την καρδιά γεμάτη χαρά και περηφάνεια που γνωρίσαμε τον ανεπανάληπτης αξίας αγωνιστή της Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης …. Ύστερα από ένα χρόνο μου έστειλε τον εγγονό του και τον φιλοξένησα στο σπίτι μου στην Ελλάδα. Ήταν οχτάχρονο αγοράκι. Το συνόδευε ένας σύντροφος που όπως μου είπε ήταν ο παιδαγωγός του, για να τον φυγαδεύσουμε στο Παρίσι, όπως κι έγινε. Είχαν απειλήσει ότι θα το σκότωναν, όπως και τον γιό του. Εμείς εδώ στην Ελλάδα ξέραμε πολύ καλά τι σήμαινε αυτή η αισχρή απειλή των σταλινικών. Δολοφόνησαν τον Λαδά και το Γεωργοπαπαδάτο (1927-28) και δεκάδες κι εκατοντάδες άλλους τροτσκιστές. Και κάνανε απόπειρες δολοφονικές ενάντια στο Βιτσώρη, Σάκκο, Καστρίτη και πολλούς άλλους. Αλλά, να απειλούν αυτό το οχτάχρονο συμπαθητικό πλασματάκι!! Κακούργοι………….. Την άλλη μέρα έβγαλα τον μικρό περίπατο. Θέλησα να του κάνω ένα δωράκι. Τον πήγα σε μια βιτρίνα. Του ζήτησα να μου πει τι παιχνίδι του άρεσε. με νοήματα – γιατί δεν ξέραμε την ίδια γλώσσα – μου έδειξε ένα καράβι. Του το πήρα. Θυμάμαι με τι χαρά το πήγε σπίτι. Και στην πλώρη του έγραψε τ’ όνομα: Αουρόρα*. Σε τρεις μέρες το φυγαδεύσαμε στο Παρίσι. Πολύ αργότερα μάθαμε πως σκότωσαν τον γιο του Τρότσκι……….. Δεν μπορώ να προσθέσω τίποτα άλλο. Με πνίγει η συγκίνηση…..
Για το ρεπορτάζ εκ μέρους της Εργατικής Πρωτοπορίας
Λ. Καρλιάφτης.
*Στο κείμενο είναι δυσανάγνωστο και φαίνεται σαν «Ακτοτα», αλλά προφανώς είναι Αουρόρα, αφού σε άλλη μαρτυρία της για την φιλοξενία του εγγονού του Τρότσκι, γραμμένη το 1979, η Ν. Βιτσώρη-τσαγανέα γράφει: «το καραβάκι είχε γραμμένο στα πλάγια το όνομα “Αουρόρα”» που θα πει Αυγή»
