Βλέπω να έρχεται ο πόλεμος
Ο Τρότσκι σηκώνεται να με χαιρετήσει, μετά ξανακάθεται στο γραφείο του, ζυγίζοντάς με μαλακά με το βλέμμα. Τον έχουν περιγράψει άλλοι χιλιάδες φορές, δε θα ήθελα να το ξανακάνω κι εγώ. Θα ήθελα όμως να δώσω αυτή την αίσθηση ηρεμίας και γαλήνης που δοκίμασα στον κήπο, στο σπίτι, στο περιβάλλον. Ο Τρότσκι, απλός και εγκάρδιος, μου τείνει τις δακτυλογραφημένες απαντήσεις στις ερωτήσεις μου.
ΤΡΟΤΣΚΙ: Τις υπαγόρευσα στα ρώσικα και ο γραμματέας μου τις μετέφρασε το πρωί. Θα σας παρακαλούσα μόνο να μου υπογράψετε το αντίγραφο που θα κρατήσω εγώ.
(Στο γραφείο υπάρχουν σκόρπιες εφημερίδες απ’ όλο τον κόσμο, και η «Παρί Σουάρ» είναι πάνω πάνω. Ο Τρότσκι θα τους είχε ρίξει μια ματιά πριν φτάσω. Από την ανοιχτή μπαλκονόπορτα φαίνεται, χαμηλά στον κήπο, ένας μικρός όρμος με δύο πλεούμενα: ένα μικρό καΐκι και ένα κανό με εξωλέμβιο κινητήρα).
ΤΡΟΤΣΚΙ: Βλέπετε. Έξι η ώρα το πρωί, βρίσκομαι κιόλας στο ψάρεμα.
(Δεν μου λέει ότι είναι αναγκασμένος να συνοδεύεται από έναν από τους αστυνομικούς του, αλλά το ξέρω).
Το φυλετικό
ΣΙΜΕΝΟΝ: Πιστεύετε ότι το φυλετικό πρόβλημα θα κυριαρχήσει στις εξελίξεις που θα ακολουθήσουν τις σημερινές ζυμώσεις; Ή μήπως θα κυριαρχούν τα κοινωνικά προβλήματα; Ή τα οικονομικά; Τα στρατιωτικά…
ΤΡΟΤΣΚΙ: Όχι. Δεν είμαι καθόλου της γνώμης ότι το φυλετικό πρόβλημα θα είναι αποφασιστικής σημασίας στις μέλλουσες εξελίξεις. Η φυλή στην οποία ανήκει ο καθένας είναι στοιχείο ανθρωπολογικό, είτε είναι αμιγής είτε είναι μεικτή, ένα στοιχείο από το οποίο μάλιστα η ιστορία δημιούργησε αυτά τα περίπου κατασκευάσματα που ονομάζονται έθνη…Τη μορφή της καινούργιας εποχής θα την αποφασίσουν οι τάξεις και οι κοινωνικές ομάδες, τα διάφορα κοινωνικά ρεύματα που γεννώνται από τα έθνη.
Δεν αρνούμαι τα διακριτικά στοιχεία που υπάρχουν σε κάθε φυλή. Αλλά αυτά, μέσα στην εξέλιξη, την ανάπτυξη της τεχνικής της εργασίας και της τεχνικής της σκέψης, περνούν σε δεύτερη μοίρα. Η φυλή είναι στοιχείο στατικό, παθητικό. Η δυναμική βρίσκεται στην ιστορία. Πώς να διαμορφώσει την κίνηση, την ανάπτυξη, ένα στοιχείο σχετικά ακίνητο; Όλα τα φυλετικά γνωρίσματα σβήνουν μπροστά σε ένα κινητήρα εσωτερικής καύσης! Για να μη μιλήσω για ένα πολυβόλο…
Όταν ο Χίτλερ ετοιμαζόταν να στήσει ένα «εθνικό» καθεστώς αντάξιο της λεγόμενης καθαρής βορειο-γερμανικής φυλής, το μόνο που κατάφερε ήταν να πλαστογραφήσει ουσιαστικά τη λατινική φυλή του νότου. Αλλά και ο Μουσολίνι, στην εποχή του, στον αγώνα του για την εξουσία, χρησιμοποίησε – έστω ανατρέποντας το – το κοινωνικό δόγμα ενός Γερμανού, ή μάλλον Γερμανοεβραίου, του Μαρξ, που ένα – δύο χρόνια πριν, μάλιστα, τον αποκαλούσε «αθάνατο δάσκαλο όλων μας».
Αν σήμερα, στον εικοστό αιώνα, οι ναζί προτείνουν να γυρίσουμε τη ράχη στην ιστορία, στην κοινωνική δυναμική, στον πολιτισμό, για να επιστρέψουμε στη «φυλή», τότε γιατί να μη γυρίσουμε λίγο πιο πίσω ακόμη; Η ανθρωπολογία δεν είναι παρά ένα μέρος της ζωολογίας, έτσι δεν είναι; Ποιος ξέρει τι θα μας πουν αύριο οι ρατσιστές! Μπορεί να αντλήσουν τις υψηλότερες εμπνεύσεις τους από το βασίλειο των πιθήκων! Μπορεί εκεί να βρουν τη δημιουργικότητα που ποθούν.
Συμμαχίες
ΣΙΜΕΝΟΝ: Οι συμμαχίες των δικτατοριών είναι μήπως μια πρώτη φάση συνένωσης των λαών, ή είναι απλώς ένα περαστικό ατύχημα;
ΤΡΟΤΣΚΙ: Δεν πιστεύω ότι οι ενώσεις κρατών θα πραγματοποιηθούν με τις δικτατορίες από τη μια όλες μαζί και τις δημοκρατίες από την άλλη. Με εξαίρεση μια μικρή τάξη επαγγελματιών πολιτικών, τα έθνη, οι λαοί, οι κοινωνικές τάξεις δεν ζουν για την πολιτική. Οι μορφές που παίρνει ένα κράτος δεν είναι παρά οι τρόποι με τους οποίους εκφράζει συγκεκριμένες καταστάσεις, κυρίως οικονομικές. Βέβαια, οι ομοιότητες στη δομή ορισμένων κρατών συμβάλει στο να δημιουργηθούν συμμαχίες μεταξύ τους. Σε τελευταία ανάλυση όμως, οι προσεγγίσεις είναι κυρίως αποτέλεσμα οικονομικών συμφερόντων και στρατιωτικών υπολογισμών.
Με ρωτάτε αν θεωρώ περιστασιακές και παροδικές τις ομάδες φασιστικών δικτατοριών, όπως η Ιταλία και η Γερμανία, ή των περίπου βοναπαρτιστικών δικτατοριών, όπως η Πολωνία, η Γιουγκοσλαβία, ή Αυστρία… Αλίμονο! Δεν μπορώ να κάνω αισιόδοξες προβλέψεις. Ο φασισμός δεν προκαλείται από ψύχωση ή από υστερία (μ’ αυτά παρηγορούνται οι θεωρητικοί του σαλονιού, όπως ο κόμης Σφόρτσα), αλλά από βαθιά οικονομική και κοινωνική κρίση – η οποία δυστυχώς ροκανίζει τον ευρωπαϊκό κορμό. Η σημερινή περιοδική κρίση θα κάνει ακόμη οξύτερες τις πιο σκοτεινές διεργασίες.
Η έκρηξη
ΣΙΜΕΝΟΝ: Πιστεύετε ότι η κρίση μπορεί να εκτονωθεί ήρεμα, ή μήπως θεωρείτε απαραίτητη την έκρηξη; Πόσον καιρό πιστεύετε ότι μπορεί να κρατήσει η σημερινή «μετέωρη» κατάσταση;
ΤΡΟΤΣΚΙ: Ο φασισμός, και ιδιαίτερα ο γερμανικός εθνικοσοσιαλισμός, περικλείει για την Ευρώπη αναπόφευκτους κινδύνους πολέμου. Ίσως να κάνω και λάθος, επειδή βρίσκομαι έξω απ’ όλα αυτά. Κ ι όμως, έχω την εντύπωση ότι δεν έχει κατανοηθεί η έκταση του κινδύνου. Αν δούμε τα πράγματα με μια προοπτική όχι μηνών αλλά ετών – πάντως όχι δεκαετιών – θεωρώ απολύτως αναπόφευκτη μια πολεμική έκρηξη από μέρους της φασιστικής Γερμανίας. Νομίζω ότι το γεγονός αυτό θα έχει αποφασιστική σημασία για τη μοίρα της Ευρώπης…
Οι εκτιμήσεις μου όμως, τελικά, δεν θα πρέπει να φαίνονται απαισιόδοξες, παρά μόνο σε εκείνους που μετρούν τα βήματα της Ιστορίας στην Ευρώπη με πολύ κοντή μεζούρα. Όλες οι μεγάλες εποχές, όταν τις κοιτάζεις από πολύ κοντά, φαίνονται πράγματι μελαγχολικές. Η μηχανική της προόδου, οφείλουμε να παραδεχτούμε, είναι ατελής.
Εντούτοις, δεν έχουμε κανένα λόγο να πιστέψουμε ότι εν τέλει ο Χίτλερ, ή οσοιδήποτε Χίτλερ, είναι σε θέση να γυρίσουν πίσω τον τροχό της Ιστορίας για πάντα, ή ίσως και για δέκα χρόνια ακόμη. Θα σπάσουν τα δόντια τους στα γρανάζια του, και θα παλέψουν σκληρά με τους μοχλούς της για να πάνε πίσω την Ευρώπη για μερικά χρόνια.
Αλλά δεν έχω την παραμικρή αμφιβολία ότι στο τέλος η ανθρωπότητα θα βρει τον δρόμο της. Το ίδιο το παρελθόν της αποτελεί την εγγύηση.
* Λίγο πριν, στις παραμονές του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, του πήρε ο συγγραφέας Ζώρζ Σιμενόν, ως έκτατος απεσταλμένος της εφημερίδας «Παρί Σουάρ», αυτή τη συνέντευξη. Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα « ΤΑ ΝΕΑ» στις 23 /3 /1991
