Η ΝΕΑ ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ ΠΛΑΣΤΟΓΡΑΦΙΑΣ
του Αλεξάντρ Β.Παντσόφ1
Το 1932 στην εξορία ο Λεόν Ντ. Τρότσκι δημοσίευσε ένα από τα καλύτερα βιβλία του: τη Σταλινική σχολή της πλαστογραφίας. Τροπολογίες και συμπληρώσεις στη φιλολογία των Επιγόνων. Μερικά χρόνια πριν την εμφάνιση της «“Συνοπτικής” Ιστορίας του Πανενωσιακού Κομμουνιστικού Κόμματος (μπ)», ουσιαστικά ξεσκέπασε και υπέβαλε σε ακαταμάχητη σε επίπεδο ντοκουμέντων κριτική τις πιο σημαντικές θέσεις εκείνης της αντίληψης της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος στη Ρωσία που σύντομα έγιναν το αδιαμφισβήτητο δόγμα στη χώρα μας. Εξυπακούεται ότι οι σταλινικοί κήρυξαν παράνομο το έργο του Τρότσκι. Ο σοβιετικός αναγνώστης μόλις πριν λίγους μήνες μπόρεσε να γνωρίσει αυτό το βιβλίο (βλ. Προβλήματα Ιστορίας, 1989, Νο 7-10 και 1990, Νο 1).
Η σταλινική σχολή της πλαστογραφίας κυριάρχησε στη φιλολογία μας πάνω από μισό αιώνα, καθορίζοντας την προσέγγιση των ιστορικών και των δημοσιολόγων όχι μόνο στην ανάλυση των πολιτικών δραστηριοτήτων του ίδιου του Τρότσκι αλλά και στην έρευνα επίσης όλων των πλευρών της ιστορίας του ρωσικού κομμουνιστικού κινήματος συνολικά. Και μόνο πρόσφατα, καθώς διευρύνεται το προτσές της Γκλάσνοστ, η περιορισμένη στην ουσία σφαίρα του μαχόμενου δογματισμού και τα παλιά σχήματα άρχισαν να διαβρώνονται. Μια νέα περιοχή γνώσης άνοιξε για τον ερευνητή: εμφανίστηκε η δυνατότητα μιας σοβαρής αντικειμενικής εξέτασης της πολιτικής βιογραφίας του Τρότσκι. Δημοσιεύθηκαν τα έργα των Β. Ι. Μπίλικ, Β. Π. Ντανίλοφ, Γ. Ι. Κοραμπλέφ, Μ. Α. Μολοντσίγκιν, Α. Μ. Ποντσεκόλντιν, Λ. Μ. Σπίριν, Β. Ι. Στάρτσεφ, Β. Ν. Σαπόσνικοφ2. Κι όλα αυτά εξετάζουν την πολιτική συμπεριφορά του Τρότσκι κατά τις διάφορες περιόδους της ζωής του σε υψηλό επιστημονικό επίπεδο.
Παρ’ όλα αυτά, η αλήθεια για τον Τρότσκι ανοίγει το δρόμο της με μεγάλη δυσκολία. Οι αντικειμενικές επιστημονικές δημοσιεύσεις πνίγονται στο πλατύ ρεύμα άρθρων και βιβλίων στα οποία ο Τρότσκι, ακριβώς όπως και πριν, εμφανίζεται ως ένα είδος «κακού δαίμονα» που αγαπούσε το δικό του ρόλο στην επανάσταση περισσότερο από ό,τι την ίδια την επανάσταση. Σε σχέση μ’ αυτό, όμως, λίγοι είναι οι συγγραφείς που συνεχίζουν να «ξεσκεπάζουν» τον Τρότσκι και τον «τροτσκισμό», ακολουθώντας πεισματικά τις παραδόσεις της Συνοπτικής Ιστορίας3.
Η πλειοψηφία των ιστορικών και δημοσιολόγων, που για τον ένα ή τον άλλο λόγο φαίνεται ότι δεν είναι αρκετά δυνατοί ώστε να ξεφύγουν από τις εκτιμήσεις του παρελθόντος, έχουν παρ’ όλα αυτά πάρει υπόψη τους το «πνεύμα της εποχής». Στα έργα τους ανιχνεύεται και πάλι και είναι διακριτή η τάση να βασίζονται σε επιλεγμένες αντιλήψεις που επιφανειακά μπορεί να δείχνουν εντελώς αντικειμενικές, αλλά κατά βάθος είναι αντιφατικές και εκλεκτικιστικές. Έτσι, ενώ, μέσα στα όρια μιας κάποιας παραδοχής, ανέχονται τη συμβολή του Τρότσκι στην επανάσταση, αφού υπήρξε ένας από τους πρωτεργάτες της, την ίδια στιγμή διατηρούν τον ομφάλιο λώρο με μια σειρά από κεντρικές θέσεις των σταλινικών σχημάτων – πρώτα πρώτα με τη θέση ότι οι θεωρητικές απόψεις του Τρότσκι και του Λένιν ήταν διαμετρικά αντίθετες. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο, και μάλιστα είναι λιγάκι θετικό, ότι αυτοί οι συγγραφείς, αναφερόμενοι στις πολιτικές δραστηριότητες του Τρότσκι, αφήνουν, για λίγο μόνο, τη γάτα έξω από το σακί. Όμως, καθώς οι τοποθετήσεις τους είναι γενικά αρνητικές, δεν μπορεί παρά να ενισχύεται η άποψη του αναγνώστη ότι το άτομο αυτό, ο Λ. Τρότσκι, δεν είχε καθόλου αρχές. Αυτή η ιστοριογραφική τάση έχει βρει την πληρέστερη αντανάκλασή της στις πολυάριθμες δημοσιεύσεις του Ν. Α. Βασέτσκι και του Ντ. Α. Βολκογκόνοφ, που μπορούν να θεωρηθούν και οι πραγματικοί ιδρυτές της4.
Οι αντιλήψεις που διατυπώνουν στα πρόσφατα έργα τους βρίσκουν το δρόμο τους στις σελίδες πολλών εφημερίδων και περιοδικών. Και είναι φανερό ότι γίνεται αυτό γιατί οι εξηγήσεις που αυτά περιέχουν δεν απαιτούν από τον εκδότη ή τον αναγνώστη μια αποφασιστική ρήξη με τις αυταπάτες που κυριαρχούσαν στη συνείδησή τους εδώ και πολλά χρόνια. Αλλά όσο πιο γνωστή γίνεται αυτή η ιστοριογραφική τάση στις μάζες τόσο πιο έκδηλη είναι η απαίτηση μιας εξονυχιστικής κριτικής εξέτασης. Βλέπετε, το ζήτημα δεν είναι μόνο η αναβίωση της ιστορικής αλήθειας για το πρόσωπο που ήταν ο μεγαλύτερος αντίπαλος κι ένα από τα θύματα του Στάλιν. Χωρίς τη γνώση του Τρότσκι και των ιδεών του είναι εντελώς αδύνατο να κατανοηθεί μια ολόκληρη περίοδος της ιστορίας της χώρας μας και κατ’ αντιστοιχία είναι πολύ πιο δύσκολο να βρεθεί ο δρόμος για τη μεταρρύθμιση του παρόντος της.
