Καπιταλιστική αναρχία
Τα τελευταία τριάντα χρόνια ακούμε ότι το καλύτερο δυνατό οικονομικό σύστημα ήταν κάτι που λεγόταν ελεύθερη οικονομία. Από τα τέλη της δεκαετίας του 70, το τραγούδι των αστών ήταν «αφήστε τις αγορές να τρέξουν» και «κρατήστε το κράτος μακριά από την οικονομία». Η αγορά υποτίθεται ότι κατείχε μαγικές ιδιότητες που της επιτρέπανε να οργανώνει τις παραγωγικές της δυνάμεις χωρίς την παρέμβαση του κράτους. Αυτή η ιδέα είναι τόσο παλιά όσο και ο Άνταμ Σμιθ που στον 18ο αιώνα μίλησε για «το αόρατο χέρι της αγοράς». Οι πολιτικοί και οι οικονομολόγοι περηφανευόντουσαν ότι κατήργησαν τον οικονομικό κύκλο.
Δεν υπήρχε για αυτούς ζήτημα να ακολουθήσουν οποιοδήποτε κανόνα. Τουναντίον, απαιτούσαν επίμονα την κατάργηση όλων των κανόνων της αγοράς σαν «επιβλαβών για την ελεύθερη οικονομία». Έτσι, έριξαν στην πυρά όλους τους κανόνες και άφησαν τις δυνάμεις της αγοράς να κάνουν ελεύθερα κουμάντο. Η πλεονεξία για το κέρδος έκανε τα υπόλοιπα. Τεράστια ποσά κεφαλαίων κινήθηκαν από ήπειρο σε ήπειρο χωρίς δυσκολία, καταστρέφοντας βιομηχανίες και υποτιμώντας εθνικά νομίσματα με το πάτημα ενός πλήκτρου ενός υπολογιστή. Αυτή η κατάσταση είχε ονομαστεί από τον Μαρξ ως αναρχία του καπιταλισμού. Τώρα βλέπουμε τα αποτελέσματα. Με 700 δις δολάρια από την κυβέρνηση των ΗΠΑ και πάνω από 400 δις λίρες από τη Βρετανική κυβέρνηση, το κράτος θα παρεμβαίνει για πολλά χρόνια. Τα 400 δις λίρες είναι ίσα με το μισό Βρετανικό Εθνικό εισόδημα. Ακόμα και εάν αυτό το ποσό πληρωθεί πίσω (γεγονός που προϋποθέτει πολλά), σημαίνει πολλά χρόνια αυξήσεων σε φόρους και περιορισμούς στο κράτος πρόνοιας.
Ένας παλιός νόμος, το ένστικτο της αγέλης, καθορίζει τη συμπεριφορά των αγορών. Η παραμικρή οσμή ενός λιονταριού που κρύβεται σε ένα θάμνο, θα προκαλέσει τέτοιο πανικό σε μια αγέλη άγριων ζώων που τίποτα δε θα μπορεί να τον σταματήσει. Αυτός είναι ο μηχανισμός που καθορίζει τις τύχες εκατομμυρίων ανθρώπων. Αυτή είναι η ωμή πραγματικότητα της οικονομικής θεωρίας της αγοράς. Όπως ένα άγριο ζώο μπορεί να οσφρηστεί την παρουσία ενός λιονταριού, οι αγορές μπορούν να οσφρηστούν τη μυρωδιά μιας επερχόμενης κρίσης. Η πρόβλεψη της κρίσης είναι η αληθινή αιτία του πανικού. Όταν συμβεί αυτό, τίποτα μετά δεν μπορεί να τον σταματήσει. Όλοι οι λόγοι που εκφωνούνται, όλες οι μειώσεις των επιτοκίων και όλα τα λεφτά που δίνονται στις τράπεζες δε θα έχουν κανένα αποτέλεσμα στις χρηματοοικονομικές αγορές. Θα δουν ότι οι κυβερνήσεις και οι κεντρικές τράπεζες φοβούνται και θα βγάλουν τα απαραίτητα συμπεράσματα.
Ο πανικός που επικράτησε στις αγορές απειλεί να υπερκεράσει όλες τις προσπάθειες των κυβερνήσεων να αντιμετωπίσουν επιτυχώς την κρίση. Κανένα από τα απελπισμένα μέτρα που πήραν η αμερικάνικη κεντρική τράπεζα, η τράπεζα της Αγγλίας και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα κατάφερε να συγκρατήσει την κρίση. Το σκάνδαλο είναι ακόμα πιο σοκαριστικό γιατί οι ίδιοι άνθρωποι που τώρα ζητάνε την Κρατική βοήθεια, είναι αυτοί που πάντοτε φώναζαν ότι οι κυβερνήσεις δεν έχουν ρόλο στη διαχείριση της οικονομίας και ότι η ελεύθερη αγορά θα πρέπει να λειτουργεί χωρίς κανόνες ή χωρίς καμία άλλη μορφή κρατικής παρέμβασης.
Τώρα παραπονιούνται πως οι επιβλέπουσες επιτροπές δεν έκαναν τη δουλειά τους. Αλλά μέχρι πρόσφατα όλοι είχαν συμφωνήσει ότι η δουλειά των επιτροπών αυτών είναι να αφήσουν την αγορά να λειτουργήσει μόνη της. Οι επιβλέπουσες επιτροπές έχουν δίκιο να λένε ότι δεν είναι δουλειά τους η διοίκηση των τραπεζών, γιατί αυτό ήταν το αίτημα που υπήρχε τα τελευταία 30 χρόνια. Από το Λονδίνο ως τη Νέα Υόρκη και το Ρέικιαβικ, οι επιτροπές απέτυχαν να σταματήσουν το «πλεόνασμα» στη χρηματοοικονομική αγορά. Για τα τριάντα τελευταία χρόνια, οι υπέρμαχοι της ελεύθερης οικονομίας απαιτούσαν την κατάργηση των κανόνων.
Ο ανταγωνισμός μεταξύ των οικονομικών κέντρων υποτίθεται ότι θα εγγυούταν την ομαλή λειτουργία της αγοράς χάρη στο αόρατο χέρι της. Αλλά η χρεοκοπία αυτών των φιλελεύθερων πολιτικών αποκαλύφθηκε σκληρά το καλοκαίρι του 2007. Τώρα όλοι χτυπούν το στήθος τους κλαίγοντας, καθώς βλέπουν τα αποτελέσματα των ενεργειών τους. Η κοινωνία τώρα πληρώνει το μάρμαρο των πολιτικών που χρησιμοποίησαν οι καπιταλιστές και οι πολιτικοί τους εκπρόσωποι, προσπαθώντας να υποστηρίξουν την ανάπτυξη φουσκώνοντας συνεχώς τη φούσκα. Όλοι είχαν αναμιχθεί σε αυτή τη μεγάλη απάτη. Ρεπουμπλικάνοι και Δημοκρατικοί, Εργατικοί και Συντηρητικοί, Σοσιαλδημοκράτες και πρώην «Κομμουνιστές» – όλοι αγκάλιασαν τις πρακτικές της αγοράς και χειροκρότησαν αυτό το χαρούμενο καρναβάλι του κέρδους.
Είναι πολύ εύκολο να είναι κανείς μετά Χριστόν προφήτης, όπως κάθε μεθυσμένος μπορεί να λέει ό,τι θέλει το πρωί μετά από μια νύχτα κατάχρησης αλκοόλ. Ορκίζεται ότι έμαθε καλά το μάθημά του και ότι δεν θα ξαναπιεί ποτέ- μια ειλικρινής υπόσχεση που θέλουν να τηρήσουν- μέχρι το επόμενο πάρτι. Τώρα οι οικονομικές επιτροπές χώνουν τη μύτη τους ακόμα και στα πιο μικρά θέματα των τραπεζών, αλλά μόνο όταν οι τράπεζες έφτασαν στο χείλος του γκρεμού. Πού ήταν πριν;
Τώρα όλοι κατηγορούν τους πλεονέκτες τραπεζίτες για την κρίση. Αλλά μόλις χθες οι ίδιοι πλεονέκτες τραπεζίτες ήταν παγκόσμια αναγνωρισμένοι σαν οι σωτήρες του έθνους, οι δημιουργοί του πλούτου, αυτοί που έπαιρναν ρίσκα και που δημιουργούσαν θέσεις εργασίας. Πολλοί στο Σίτι του Λονδίνου και στη Γουόλ Στριτ είναι τώρα αντιμέτωποι με το φάσμα της ανεργίας. Αλλά οι διαπραγματευτές μετοχών θα έχουν βγάλει εκατομμύρια από τα βραχυπρόθεσμα μπόνους από την κερδοσκοπία της αγοράς. Τα αφεντικά τους στις αίθουσες συσκέψεων θα επιτρέψουν τον τζόγο να εξελιχθεί γιατί και οι δικές τους απολαβές βασίζονται στα βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα.
Με μεγάλη καθυστέρηση πια οι αρχές προσπαθούν να εφαρμόσουν περιορισμούς στις αμοιβές των τραπεζιτών. Αυτό το κάνουν όχι για λόγους αρχής, αλλά γιατί φοβούνται την αντίδραση του λαού στο σκάνδαλο των μεγάλων μπόνους, τα οποία μάλιστα θα πληρωθούν με κρατικά λεφτά στους ίδιους ανθρώπους που δημιούργησαν αυτό το χάος στην οικονομία. Τα αφεντικά δεν νοιάζονται ιδιαίτερα για το θυμό και το μίσος που μεγαλώνει μέσα στην κοινωνία. Είναι παντελώς αδιάφοροι. Τους πολιτικούς όμως δεν τους συμφέρει να είναι τελείως αδιάφοροι για τους ψηφοφόρους τους, οι οποίοι μπορεί να τους μαυρίσουν στις επόμενες εκλογές.
Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν είναι ότι είναι αδύνατο να ελέγξουν την καπιταλιστική αναρχία. Παραπονιούνται για την πλεονεξία, αλλά αυτή βρίσκεται στην καρδιά της αγοράς και δεν μπορεί να φύγει. Όλες οι προσπάθειες για να μειωθούν τα «τεράστια» μπόνους κτλ, θα σαμποταριστούν. Η αγορά θα εκφράσει την διαφωνία της με απότομες πτώσεις στις τιμές των μετοχών. Αυτό θα έχει σαν αποτέλεσμα να κάνει τους πολιτικούς να δώσουν βάση στους αληθινούς εκλέκτορες: τους κατόχους του πλούτου. Όταν ένας εργαζόμενος θυσιάσει μια αύξηση αυτό το χρόνο, αυτά τα λεφτά έχουν χαθεί για πάντα. Αλλά ο ίδιος κανόνας δεν ισχύει για τους τραπεζίτες και τους καπιταλιστές. Ακόμα κι αν οι δεύτεροι για λόγους καθωσπρεπισμού συμφωνήσουν να περιορίσουν τα μπόνους τους για ένα χρόνο, θα τα αυξήσουν τον επόμενο για να ισοσκελίσουν τη «θυσία» που κάνανε. Δεν είναι καθόλου δύσκολο.
Η ιδέα ότι άνδρες και γυναίκες δεν είναι σε θέση να χειριστούν τις υποθέσεις τους καλύτερα είναι ένα ειδεχθές ψέμα κατά του ανθρωπίνου είδους. Για τα τελευταία 10.000 χρόνια η ανθρωπότητα έδειξε ότι μπορεί να ξεπερνά κάθε εμπόδιο και να προχωρά προς τον τελικό σκοπό της ελευθερίας. Οι θαυμάσιες ανακαλύψεις της επιστήμης και της τεχνολογίας μας δίνουν τη δυνατότητα να λύσουμε όλα τα προβλήματα που μας ταλαιπώρησαν για αιώνες και χιλιετίες. Αλλά αυτή η κολοσσιαία ευκαιρία δεν θα υλοποιηθεί στο έπακρο εάν είναι κατευθυνόμενη από το κέρδος.
