«Ένα φάντασμα πλανιέται πάνω από την Ευρώπη». Με αυτήν τη πολύ γνωστή φράση, οι συγγραφείς του Κομμουνιστικού Μανιφέστου ανακήρυξαν την αυγή ενός νέου σταδίου της ανθρώπινης ιστορίας. Αυτό έγινε το 1848, μια χρονιά μεγάλων επαναστατικών αναταράξεων στην Ευρώπη. Αλλά πλέον το φάντασμα δε πλανιέται μόνο πάνω από την Ευρώπη, αλλά ολόκληρο τον κόσμο. Είναι το φάντασμα της παγκόσμιας επανάστασης.
Η παγκόσμια επανάσταση δεν είναι μια αφηρημένη φράση. Περιγράφει με ακρίβεια τη νέα περίοδο στην οποία μπαίνουμε. Ας πάρουμε μόνο τα γεγονότα των τελευταίων 12 μηνών: Είδαμε επαναστατικές εξελίξεις στη Γαλλία, στο Ιράν, στο Σουδάν, στην Αλγερία, στη Τυνησία, στο Χονγκ Κονγκ και στη Χιλή, ενώ αντικυβερνητικές διαδηλώσεις έπληξαν την Αϊτή, τον Ισημερινό, το Ιράκ και τον Λίβανο, όπου οι μάζες βγήκαν στους δρόμους και οι γενικές απεργίες έχουν παραλύσει τη χώρα.
Στη Γαλλία, το κίνημα των «Κίτρινων Γιλέκων» τους εξέπληξε όλους. Πριν από αυτή τη μαζική εξέγερση, όλα έμοιαζαν να πηγαίνουν σύμφωνα με το σχέδιο του «πολιτικού Κέντρου» υπό τον Εμμανουήλ Μακρόν. Οι μεταρρυθμίσεις του (στην πραγματικότητα οι αντι-μεταρρυθμίσεις) περνούσαν ομαλά. Οι ηγέτες των συνδικαλιστικών οργανώσεων συμπεριφέρονταν υπεύθυνα (δηλαδή, είχαν συνθηκολογήσει). Αυτή η κατάσταση διακόπηκε απότομα όταν οι μάζες βγήκαν στους δρόμους της Γαλλίας, ακολουθώντας τις καλύτερες επαναστατικές παραδόσεις της χώρας τους και τράνταξαν συθέμελα την κυβέρνηση. Αυτό το κίνημα εκατομμυρίων ανθρώπων φαινόταν να έρχεται από το πουθενά, σαν κεραυνός εν αιθρία.
Το ίδιο ακριβώς ισχύει και στο Χονγκ Κονγκ. Όποιος έχει αμφιβολίες για την επαναστατική δυναμική που υπάρχει σήμερα πρέπει να μελετήσει προσεκτικά αυτά τα γεγονότα. Προηγουμένως, οι «κύριοι» του Πεκίνου και οι τοπικοί πράκτορές τους φαινόταν να έχουν τον πλήρη έλεγχο. Ωστόσο, έκανε την εμφάνιση του ένα ισχυρό μαζικό κίνημα εκατομμυρίων, αμφισβητώντας μια τρομερή δικτατορία στους δρόμους. Και όπως το κίνημα στη Γαλλία, φαινόταν να έρχεται από το πουθενά.
Το ίδιο ισχύει και με κάθε ένα από τα μαζικά κινήματα που ξέσπασαν στη μια χώρα μετά την άλλη. Εάν ήταν θέμα μιας ή δύο χωρών, θα μπορούσε κάποιος να πει ότι αυτά ήταν τυχαία φαινόμενα – παροδικά επεισόδια, από τα οποία δεν μπορούσαν να εξαχθούν γενικά συμπεράσματα. Αλλά όταν βλέπουμε ακριβώς την ίδια διαδικασία να συμβαίνει στη μια χώρα μετά την άλλη, δεν έχουμε πλέον κανένα δικαίωμα να την αγνοήσουμε ως ατύχημα. Αντιθέτως, οι εξελίξεις αυτές αποτελούν εκδήλωση της ίδιας γενικής διαδικασίας, αντανακλώντας τους ίδιους υποκείμενους νόμους και τάσεις.
Επαναστατικές εξελίξεις στη Λατινική Αμερική
Όταν ο Μαουρίσιο Μάκρι κέρδισε τις προεδρικές εκλογές στην Αργεντινή το 2015, αυτό ερμηνεύτηκε ως μία ακόμη απόδειξη του «συντηρητικού κύματος» που «σαρώνει» τη Λατινική Αμερική. Αλλά οι πρόσφατες εκλογές τερματίζουν τα οικονομικά όνειρα του Μάκρι και της φιλο-καπιταλιστικής συμμορίας του.
Ο άνδρας που υποσχέθηκε «μηδενική φτώχεια» τερμάτισε τη θητεία του με το πέσο (το νόμισμα της Αργεντινής) σε πτώση, με ετήσιο ποσοστό πληθωρισμού 56%. Ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας αυξήθηκε από 29% σε 35%. Ένα δάνειο έκτακτης ανάγκης από το ΔΝΤ δεν ήταν αρκετό για την αποκατάσταση της ισορροπίας.
Αν υπήρχε μια ικανή ηγεσία στο εργατικό κίνημα, η κυβέρνηση του Μάκρι θα μπορούσε να είχε ανατραπεί από ένα επαναστατικό κίνημα από τα κάτω. Αυτό φάνηκε από τα πρόσφατα γεγονότα στη γειτονική Χιλή.
Το κίνημα αυτό άρχισε όταν οι μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ξεκίνησαν μια διαμαρτυρία ενάντια στις αυξήσεις των εισιτηρίων του Μετρό στο Σαντιάγο. Αλλά από τη στιγμή που ξεκίνησε, γρήγορα μετατράπηκε σε εθνικό κίνημα με στόχο την ανατροπή ολόκληρου του καθεστώτος. Ήταν η αποκορύφωση 30 χρόνων περικοπών, ιδιωτικοποιήσεων, επιθέσεων στην εργατική τάξη και αυξανόμενης ανισότητας.
Την Παρασκευή 25 Οκτωβρίου, πάνω από ένα εκατομμύριο άνθρωποι διαδήλωσαν στην πρωτεύουσα. Αυτή η κινητοποίηση επαναλήφθηκε σε πόλεις και κοινότητες σε ολόκληρη τη χώρα. Συνολικά, περισσότεροι από δύο εκατομμύρια άνθρωποι κατέβηκαν στους δρόμους. Αυτή η έκρηξη λαϊκής οργής ξέσπασε μόλις μία εβδομάδα από όταν η μισητή κυβέρνηση Πινιέρα κήρυξε καθεστώς έκτακτης ανάγκης, το στρατιωτικό έλεγχο των δρόμων και απαγόρευση κυκλοφορίας. Αλλά ούτε η βίαιη καταστολή, ούτε τα βασανιστήρια ούτε η απαγόρευση της κυκλοφορίας ούτε οι ψεύτικες παραχωρήσεις σταμάτησαν ένα κίνημα που αποκτά χαρακτηριστικά εξέγερσης.
Δεν πρόκειται όμως για μεμονωμένη περίπτωση. Λίγο πριν, είδαμε μια παρόμοια επαναστατική έκρηξη στον Εκουαδόρ, όπου το κίνημα, το οποίο ξεκίνησε ως διαμαρτυρία ενάντια στο πακέτο του ΔΝΤ που επέβαλε ο Πρόεδρος Λένιν Μορένο, έγινε εθνική εξέγερση που ανάγκασε την κυβέρνηση να εγκαταλείψει την πρωτεύουσα Κίτο και να κλείσει την εθνική συνέλευση.
Όπως και στη Χιλή, κι αυτό το κίνημα έχει φτάσει σε διαστάσεις εξέγερσης που θέτει το ζήτημα της εξουσίας. Το κεντρικό ζήτημα εδώ δεν είναι η μία ή η άλλη μεταρρύθμιση, αλλά ποιος κυβερνά; Η κυβέρνηση κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και διέταξε την αστυνομία και τον στρατό να συντρίψουν την εξέγερση, αφήνοντας έναν νεκρό, δεκάδες τραυματίες, κι εκατοντάδες συλλήψεις. Αλλά μπροστά σε μια εξέγερση των μαζών, όλα τα συνήθη όργανα κρατικής καταστολής αποδείχτηκαν ανίσχυρα.
Η πρωτεύουσα Κίτο εγκαταλείφθηκε από την κυβέρνηση. Την Τετάρτη 9 Οκτωβρίου, μια ισχυρή γενική απεργία παρέλυσε τη χώρα και μια τεράστια πορεία με 50.000 έως 100.000 διαδηλωτές κατευθυνόταν και πάλι στο προεδρικό μέγαρο Carondelet, που είχε εγκαταλειφθεί βιαστικά από τον Μορένο την προηγούμενη ημέρα. Για λίγα λεπτά, το κίνημα πήρε τον έλεγχο της απελευθερωμένης Εθνικής Συνέλευσης, με σκοπό την εγκατάσταση μιας Λαϊκής Συνέλευσης.
Αυτή είναι μια πολύ ξεκάθαρη απόδειξη του κολοσσιαίου επαναστατικού δυναμικού που υπάρχει, όχι μόνο στη Χιλή και τον Ισημερινό, αλλά σε παγκόσμια κλίμακα.
Λίβανος
Στην άλλη πλευρά του κόσμου, στη Μέση Ανατολή, φαινόταν ότι η αντίδραση είχε θριαμβεύσει αποφασιστικά παντού. Η Αραβική Επανάσταση φαινόταν να είναι νεκρή και θαμμένη. Κι όμως, οι δυνάμεις αυτής της μεγάλης επανάστασης είναι και πάλι σε κίνηση.
Στο Λίβανο, μια χώρα που δεν υπερβαίνει τα έξι εκατομμύρια κατοίκους, περισσότερα από δύο εκατομμύρια έχουν βγει στους δρόμους. Στο ταραγμένο από τον πόλεμο Ιράκ, βλέπουμε επίσης, δεκάδες χιλιάδες να πολεμούν εναντίον των στρατιωτικών και των παραστρατιωτικών στο δρόμο. Στο Λίβανο και στο Ιράκ, ισχυρές μαζικές διαμαρτυρίες οδήγησαν στην πτώση των πρωθυπουργών μετά από λίγες μόνο εβδομάδες αγώνα.
Για χρόνια, τα αντιδραστικά καθεστώτα έχουν βασιστεί στις θρησκευτικές διαφορές της κοινωνίας για να διασπάσουν τον ταξικό αγώνα, αλλά αυτές οι τακτικές δεν λειτουργούν πια. Τα κινήματα φέρνουν στο προσκήνιο τις ταξικές αντιφάσεις. Τα αιτήματα στους δρόμους είναι για δουλειές, εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη και ένα τέλος στις σκανδαλώδεις κλοπές και τη διαφθορά. Στην Ιορδανία, το 2018, μια γενική απεργία και ευρείες, μαζικές διαμαρτυρίες οδήγησαν στην πτώση του Πρωθυπουργού Χάνι Μάλκι.
Ο Λένιν είπε ότι η πολιτική είναι συμπυκνωμένη οικονομία. Η ρήση αυτή επιβεβαιώνεται πλήρως από τα γεγονότα που συζητάμε εδώ. Φυσικά, τα οικονομικά ζητήματα δεν είναι το μόνο στοιχείο της εξίσωσης. Αλλά δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο συνδυασμός μιας οξείας οικονομικής κρίσης και δεκαετιών διεφθαρμένης κακομεταχείρισης από μια τάξη πλούσιων και των πολιτικών τους υπαλλήλων είναι αυτό που ωθεί την κοινωνία στα άκρα.
Ο Λίβανος είναι ένα καλό παράδειγμα. Έχει έναν από τους υψηλότερους δείκτες χρέους προς ΑΕΠ στον κόσμο. Η ανεργία βρίσκεται κοντά στο 25% και οι δεκάδες χιλιάδες μορφωμένοι νέοι οδηγούνται να εγκαταλείψουν τη χώρα κάθε χρόνο λόγω έλλειψης ευκαιριών. Όλα αυτά αποτελούν συνταγή για κοινωνική έκρηξη.
Τα βασικά πολιτικά κόμματα που χώρισαν τη χώρα κατά μήκος σεχταριστικών γραμμών κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, εξακολουθούν να βρίσκονται σήμερα στην εξουσία, κακο-διαχειρίζοντας τους δημόσιους πόρους και συσσωρεύοντας ελλείμματα χρόνο με το χρόνο. Φαινόταν ότι αυτό δεν θα άλλαζε ποτέ, αλλά τώρα έχει εκραγεί ένα ισχυρό επαναστατικό κίνημα στο Λίβανο, που εκτείνεται σε ολόκληρη τη χώρα και αλλάζει δραματικά την πολιτική κατάσταση.
Μαζικές διαδηλώσεις έχουν σαρώσει τη χώρα από τις 17 Οκτωβρίου για μια σειρά διαχρονικά προβλήματα, όπως η διαφθορά, η έλλειψη δημόσιων υπηρεσιών και η επιδείνωση της οικονομικής κρίσης. Οι τράπεζες έχουν κλείσει λόγω φόβων οικονομικής κατάρρευσης, ενώ οι διαδηλωτές φτάνουν συνήθως τις εκατοντάδες χιλιάδες, κλείνοντας δρόμους και γεμίζοντας πλατείες.
Οι διαμαρτυρίες ήταν αυθόρμητες και εντελώς ανοργάνωτες – καμία οργάνωση δεν διεκδίκησε τις κινητοποιήσεις ως δικές της, επειδή πρόκειται πραγματικά για μια επανάσταση του λαού. Άνθρωποι από διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις, κοινωνικές τάξεις και πολιτικά υπόβαθρα κατέβηκαν στους δρόμους να εκφράσουν την οργή τους για την τρέχουσα κακοδιαχείριση της οικονομίας και απαίτησαν την πτώση του κλεπτοκρατικού καθεστώτος.
Αν και οι διαδηλωτές προέρχονται από διαφορετικές πολιτικές αφετηρίες, το κοινό πράγμα που τους ενώνει είναι η οργή τους για την επίθεση στο βιοτικό τους επίπεδο. Αυτή η οργή στη βάση της πηγάζει, κατά την άποψή μου, σε ένα αυξανόμενο οικονομικό χάσμα μεταξύ του πλουσιότερου 10 τοις εκατό του Λιβάνου (το οποίο αποτελείται από τους κυβερνώντες πολιτικούς και τις εταιρικές ελίτ) και τους ανθρώπους της εργατικής τάξης.
Η αυξανόμενη δυσαρέσκεια έφτασε σε κορύφωση με μία τεράστια συγκέντρωση δύο εκατομμυρίων ανθρώπων που επεκτάθηκε σε κάθε επαρχία, διαπερνώντας όλες τις θρησκευτικές διαιρέσεις. Άνθρωποι από όλες τις θρησκείες έχουν ενταχθεί στο κίνημα. Χωρίς οποιαδήποτε οργάνωση ή ηγεσία, οι επαναστατικές μάζες τα έχουν βάλει με μια ισχυρή καταστολή, για να πολεμήσουν εναντίον των κλεπτών-ηγετών τους.
Όπως και στο Εκουαδόρ και τη Χιλή, η κυβέρνηση προσπάθησε να διαλύσει τις διαμαρτυρίες – με τις ένοπλες δυνάμεις να χρησιμοποιούν δακρυγόνα – και αρκετές εικόνες και βίντεο βίας της αστυνομίας κατά των διαδηλωτών εμφανίστηκαν στους ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης. Υποστηρικτές της Λιβανέζικης Χεζμπολάχ και του πολιτικού τους συμμάχου, της Αμάλ, επιτέθηκαν σε διαδηλωτές στο κέντρο της Βηρυτού.
Για πολλά χρόνια, τα υποστηριζόμενα από το Ιράν, κινήματα Σιιτών μπορούσαν να κρύβονται πίσω από τη σύγκρουσή τους με τις ΗΠΑ και τον Σαουδαραβικό και Ισραηλινό ιμπεριαλισμό. Αλλά τώρα είναι μέρος της ηγετικής ελίτ. Αντιμέτωποι με το αυξανόμενο επαναστατικό κίνημα, όλοι συσπειρώνονται για να υπερασπιστούν τα ταξικά τους συμφέροντα.
Οι επιθέσεις εναντίον των διαδηλωτών τελικά χρησίμευσαν για να αποκαλύψουν την πραγματική αντιδραστική φύση τους. Ως εκ τούτου, η οργή των μαζών στο Λίβανο απευθύνεται επίσης ενάντια στη Χεζμπολάχ, το σιιτικό «Κόμμα του Θεού» που παρουσιαζόταν ως υπερασπιστής των φτωχών και καταπιεσμένων. Όταν ο ηγέτης της, Χασάν Νασραλά, έδωσε τη στήριξή του στην κυβέρνηση του Λιβάνου, τα συνθήματα στους δρόμους ήταν «όλοι σημαίνει όλοι, και ο Νασραλά είναι ένας από αυτούς»!
Τελικά, ο πρωθυπουργός, Σααντ Χαρίρι αναγκάστηκε να παραιτηθεί, λέγοντας ότι είχε φτάσει σε «αδιέξοδο» μετά από 13 ημέρες αναστάτωσης. Η Independent σχολίασε:
«Οι διαδηλώσεις έχουν βυθίσει την πολιτική τάξη του Λιβάνου στο χάος. Για πρώτη φορά, το σεχταριστικό πολιτικό καθεστώς, που κυβερνούσε αυτό το έθνος της ανατολικής Μεσογείου από το τέλος του εμφυλίου πολέμου το 1990 αντιμετωπίζει ένα μαζικό κίνημα που αποσκοπεί στην ανατροπή του».
Και συνεχίζει:
«Αυτό που ξεκίνησε ως μια αυθόρμητη έκρηξη θυμού εξαιτίας μιας νέας σειράς φόρων, γρήγορα μετατράπηκε σε κάτι μεγαλύτερο. Αντί να στοχεύουν στην κυβέρνηση ή σε κάποιον πολιτικό ηγέτη, οι διαδηλωτές έβαλαν στο στόχαστρο ολόκληρη τη διεφθαρμένη πολιτική τάξη του Λιβάνου».
Ακούγεται οικείο; Μα φυσικά! Αυτή είναι ακριβώς η ίδια διαδικασία που έχουμε δει στον Εκουαδόρ και τη Χιλή. Ξεκινώντας ως μαζική διαμαρτυρία για άμεσες, συγκεκριμένες οικονομικές απαιτήσεις, το κίνημα γρήγορα μετατράπηκε σε «κάτι μεγαλύτερο». Δηλαδή, οι μάζες, στηριζόμενες στην εμπειρία τους, αρχίζουν να αντλούν επαναστατικά συμπεράσματα. Αυτό που χρειάζεται δεν είναι η μία ή η άλλη ασήμαντη μεταρρύθμιση, αλλά ένας ριζικός μετασχηματισμός: να ανατραπεί «η πολιτική τάξη στο σύνολό της». Αλλά αυτό ακριβώς αποτελεί μια επανάσταση!
Ιράκ, Τυνησία, Σουδάν…
Και στο Ιράκ, αρκετά κύματα μαζικών διαδηλώσεων, προερχόμενες από τις σιιτικές περιοχές, έχουν ταρακουνήσει το πολιτικό σκηνικό. Από την 1η Οκτωβρίου, μαζικές και ριζοσπαστικές διαδηλώσεις έχουν συνταράξει τη χώρα. Αυτή τη φορά, με σημείο εκκίνησης τη Βαγδάτη γρήγορα εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη την επικράτεια. Οι ιρακινές ένοπλες δυνάμεις και η αστυνομία έχουν απαντήσει με υπερβολική βία που είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο τουλάχιστον 150 ανθρώπων (άλλες πηγές υποστηρίζουν ότι ο αριθμός των νεκρών ξεπερνά τους 300), και τον τραυματισμό περισσότερων από 6.000. Ωστόσο, αυτή η βάναυση απάντηση δεν έχει σταματήσει τις διαδηλώσεις.
Στην Τυνησία, αλλεπάλληλα κύματα μαζικών διαδηλώσεων συγκλονίζουν τη χώρα. Στην Αλγερία, ένα δυναμικό επαναστατικό κίνημα έχει ήδη ανατρέψει την αδύναμη κυβέρνηση Μπουτεφλίκα και έχει συνταράξει το καθεστώς από τη βάση ως τις κορυφές του, το οποίο είχε την ψευδαίσθηση ότι είχε εξαγοράσει την κοινωνική ειρήνη το 2011 μέσω της δραματικής αύξησης των κρατικών δαπανών.
Στο Σουδάν είδαμε ένα μαζικό κίνημα με τρομερή επαναστατική προοπτική, το οποίο συγκλόνισε τους κυβερνητικούς κύκλους σε ολόκληρη την περιοχή. Το κουράγιο και η αποφασιστικότητα της νεολαίας, και ειδικά των γυναικών και των κοριτσιών του Σουδάν, ήταν πραγματική πηγή έμπνευσης. Η εργατική τάξη του Σουδάν βγήκε στο προσκήνιο προκειμένου να αμφισβητήσει το καθεστώς με την προκήρυξη γενικών απεργιών, οι οποίες έθεσαν ζήτημα εξουσίας.
Το ίδιο ισχύει και για την Αλγερία. Όλο αυτό δείχνει ότι η Αραβική Άνοιξη εξακολουθεί να έχει τεράστια κοινωνικά αποθέματα. Όμως πως μπορεί κανείς να εξηγήσει αυτά τα φαινόμενα; Και τι είναι αυτό που εκπροσωπούν; Όσοι παρατηρούν επιφανειακά καθώς και οι εμπειριστές έχουν μείνει άναυδοι μπροστά στα γεγονότα, τα οποία δεν περίμεναν και για τα οποία δεν έχουν καμία εξήγηση. Οι ρηχοί εμπειριστές της αστικής τάξης βλέπουν μόνο στην επιφάνεια των όσων συμβαίνουν (τα «γεγονότα» όπως τα αποκαλούν). Δεν προβληματίζονται ώστε να κοιτάξουν κάτω από την επιφάνεια ώστε να αποκαλύψουν τις βαθύτερες διεργασίες που συντελούνται.
Η μοριακή διαδικασία της επανάστασης
Ο Τρότσκι κάποτε είπε ότι η θεωρία αποτελεί την ανωτερότητα της πρόβλεψης συγκρινόμενης με την έκπληξη. Οι ξαφνικές και βίαιες εκδηλώσεις της λαϊκής δυσαρέσκειας πάντα εκπλήσσουν την αστική τάξη και τους μισθωμένους τους «ειδικούς», κάτι που συμβαίνει επειδή οι αστοί «ειδικοί» δεν έχουν θεωρία (πέρα από τη θεωρία ότι κάθε θεωρία είναι άχρηστη) και ως εκ τούτου συνεχώς εκπλήσσονται από τις εξελίξεις που φαίνεται ξαφνικά να «σκάνε» στα χέρια τους.
Προκείμενου να φτάσει κανείς στην πραγματική κατανόηση των υπόγειων διεργασιών, η διαλεκτική μέθοδος ανάλυσης είναι απολύτως απαραίτητη. Η αστική τάξη, όπως είναι φυσικό, δεν έχει την παραμικρή κατανόηση της διαλεκτικής, ενώ οι ρεφορμιστές έχουν ακόμα μικρότερη, αν αυτό είναι εφικτό. Ενώ δεν έχει νόημα να αναφέρουμε τις διάφορες σέχτες, αυτοί δεν καταλαβαίνουν απολύτως τίποτα. Η πλήρης έλλειψη οποιασδήποτε προοπτικής είναι ο λόγος που όλες τους βρίσκονται σε αυτή την κρίση.
Ο Τρότσκι επεξεργάστηκε μια πραγματικά αξιοπρόσεκτη έκφραση: «η μοριακή διαδικασία της επανάστασης». Αξίζει να σκεφτούμε αναφορικά με αυτή την έκφραση. Ο Τρότσκι αναφερόταν στη διαλεκτική, καθώς χωρίς κατανόηση της διαλεκτικής, δε μπορεί κανείς να καταλάβει τίποτα. Η διαδικασία της αλλαγής συνείδησης των μαζών, φυσιολογικά λαμβάνει χώρα σταδιακά. Μεγαλώνει αργά, ανεπαίσθητα, αλλά και αδυσώπητα, έως ότου φτάσει σε ένα σημείο καμπής, στο οποίο η ποσότητα αλλάζει σε ποιότητα και τα πράγματα αλλάζουν στα αντίθετά τους.
Κατά τη διάρκεια μεγάλων περιόδων εκφράζεται ως μια αργή συσσώρευση δυσαρέσκειας, θυμού, οργής αλλά πάνω απ’ όλα απογοήτευσης κάτω από την επιφάνεια. Σποραδικά υπάρχουν συμπτώματα, μικρά σημάδια, τα οποία μπορεί να κατανοήσει μόνο ο εκπαιδευμένος παρατηρητής, ο οποίος μπορεί να δει τι συμβολίζουν. Όμως αυτό είναι ένα επτασφράγιστο βιβλίο για τον χοντροκέφαλο εμπειριστή, ο οποίος ενώ επιμένει στα «γεγονότα», παραμένει τυφλός ακόμα και μπροστά στις πιο προφανείς υπόγειες διεργασίες.
Ο φιλόσοφος Ηράκλειτος εξέφρασε την περιφρόνηση του για τους εμπειριστές γράφοντας σαρκαστικά: «τα αυτιά και τα μάτια είναι κακοί μάρτυρες για τους ανθρώπους που έχουν ψυχές που δεν καταλαβαίνουν τη γλώσσα τους». Η Βίβλος εκφράζει την ίδια ιδέα με διαφορετικά λόγια: «Έχουν μάτια, όμως δε βλέπουν». Όσα γεγονότα και στατιστικές κι αν συσσωρεύουν, πάντα χάνουν το νόημα.
Βρετανία και Γαλλία
Ξαφνικές και οξείες αλλαγές είναι σύμφυτες με την τωρινή κατάσταση. Τέτοιες ξαφνικές εκρήξεις είναι σύμπτωμα του υπόγειου ρεύματος της συσσωρευμένης οργής και δυσαρέσκειας εκατομμυρίων ανθρώπων, η οποία στην πραγματικότητα στρέφεται ενάντια στο σύστημα. Είναι ένα ξεκάθαρο σύμπτωμα ότι το καπιταλιστικό σύστημα έχει φτάσει σε αδιέξοδο σε παγκόσμια κλίμακα.
Κάποιοι άνθρωποι μπορεί να προσπαθήσουν να επιχειρηματολογήσουν λέγοντας ότι οι επαναστατικές εξελίξεις, όπως αυτές που έχουμε αναφέρει εδώ, είναι δυνατές μόνο σε φτωχές, οικονομικά υποανάπτυκτες χώρες. Όμως αυτό είναι εντελώς λανθασμένο. Η διαλεκτική μας διδάσκει ότι αργά ή γρήγορα, τα πράγματα αλλάζουν στα αντίθετά τους .
Ένα εξαιρετικό παράδειγμα για αυτό είναι η Βρετανία. Μόλις πριν από τέσσερα χρόνια, η Βρετανία θεωρούνταν η πιο σταθερή χώρα στην Ευρώπη και ενδεχομένως στον κόσμο, ενώ τώρα έχουν έρθει τα πάνω κάτω και αποτελεί ίσως την πιο ασταθή χώρα στην Ευρώπη. Η «μητέρα των κοινοβουλίων» ήταν κάποτε διάσημη για την ηρεμία και τη γαλήνη, όμως ξαφνικά συνταράσσεται από κρίση και διχασμό. Τη θέση της γαλήνης έχουν πάρει σκηνές απόλυτου χάους.
Η βρετανική κοινωνία έχει πολωθεί οξύτατα με τρόπο που δεν έχει προηγούμενο εδώ και πάρα πολύ καιρό. Είναι ακριβώς αυτή η πόλωση που ανησυχεί περισσότερο την τάξη των καπιταλιστών και τους ιδεολογικούς τους απολογητές. Είναι ανήσυχοι επειδή έχουν μια ισχνή επίγνωση του γεγονότος ότι μια τέτοια πόλωση εμπεριέχει το μικρόβιο των μελλοντικών επαναστατικών εξελίξεων.
Από την οικονομική κρίση του 2008-2009 έχει ξεκινήσει μια αργή διαδικασία, μια σταδιακή συσσώρευση δυσαρέσκειας. Αυτό αντιπροσώπευε ένα θεμελιώδες ρήγμα στη συνολική διεθνή κατάσταση. Επρόκειτο για ρήγμα με την πλήρη σημασία της λέξης. Τώρα μπορούμε να δούμε τη μοριακή διαδικασία της επανάστασης για την οποία μιλούσε ο Τρότσκι. Πρόκειται για μια σιωπηρή και αόρατη διαδικασία, για κάτι το μη απτό. Δε μπορείς να το αγγίξεις με τα δάκτυλα σου, διότι συμβαίνει κάτω από την επιφάνεια. Όμως βρίσκεται εκεί συνεχώς και τρυπώνει σαν τον τυφλοπόντικα.
Στο παρελθόν, οι Βρετανοί θεωρούνταν λαός εγγενώς συντηρητικός και οργανικά αδιαπέραστος από κάθε είδους επαναστατικές παρορμήσεις. Είχαν στιβαρούς θεσμούς οι οποίοι λειτουργούσαν ως απόρθητο οχυρό ενάντια στην επανάσταση: το κοινοβούλιο, τη Βουλή των Λόρδων, τη Μοναρχία και την ισχύ του νόμου. Ο λαός έτρεφε σεβασμό για τους παραπάνω θεσμούς, οι οποίοι ήταν η εγγύηση της κοινωνικής ειρήνης και της πολιτικής σταθερότητας.
Τώρα, όλες αυτές οι βολικές αυταπάτες έχουν θρυμματιστεί. Η παλιά πίστη στην κοινοβουλευτική δημοκρατία έχει υπονομευτεί ανεπανόρθωτα. Υπάρχει μια αυξανόμενη έλλειψη εμπιστοσύνης απέναντι στους πολιτικούς και απαξίωση για την ελίτ του Γουέστμινστερ. Αυτό είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για την άρχουσα τάξη. Εάν ο λαός δεν παραδίδει με ευχαρίστηση την ευθύνη για τις ζωή και τη μοίρα του στην κάστα των επαγγελματιών πολιτικών και γραφειοκρατών (δηλαδή των «ανθρώπων που γνωρίζουν»), μπορεί μια μέρα να αποφασίσει να πάρει αυτό το ζήτημα στα ίδια του τα χέρια. Αυτό ακριβώς συνέβη πριν λίγο καιρό στη Γαλλία.
Το Νοέμβριο του 2018 το κίνημα των κίτρινων γιλέκων (gilets jaunes) εμφανίστηκε ξαφνικά και φαινομενικά από το πουθενά, όταν τεράστιος αριθμός απλών ανθρώπων βγήκε στους δρόμους. Αυτό έδειξε ξεκάθαρα ότι υπάρχει επαναστατική προοπτική. Ακόμα και το Brexit, κατά ένα περίεργο τρόπο αποδεικνύει την ίδια διεργασία. Σε πολλές ακόμα χώρες υπάρχει η ίδια αίσθηση: μια πρωτοφανής αντίθεση προς το κατεστημένο. Όμως είδαμε επίσης πως η αυτοαποκαλούμενη αριστερά απέτυχε παταγωδώς να προσφέρει μια οργανωμένη έκφραση για αυτή την επαναστατική διάθεση.
Η Καταλονία είδε επίσης μια εκρηκτική κινητοποίηση διαμαρτυρίας τον Οκτώβριο, μετά την καταδίκη των πολιτικών κρατουμένων, οι οποίοι αυτή τη στιγμή βρίσκονται στη φυλακή εξαιτίας του ρόλου που διαδραμάτισαν στην οργάνωση του δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία το 2017. Οι σκληρές ποινές φυλάκισης (που αθροίζουν σε πάνω από 100 χρόνια) για το «έγκλημα» της άσκησης ενός δημοκρατικού δικαιώματος προκάλεσε ένα ξέσπασμα οργής και θυμού, με εκατοντάδες χιλιάδες να βγαίνουν στους δρόμους, να στήνουν οδοφράγματα και να αποκλείουν σιδηροδρομικές γραμμές καθώς και το αεροδρόμιο της Βαρκελώνης.
Αντιμέτωποι με τη βάναυση αστυνομική καταστολή, δεκάδες χιλιάδες διαδηλωτές, κυρίως νεολαίοι, υπερασπίστηκαν τους εαυτούς τους και αντεπιτέθηκαν καίγοντας οδοφράγματα και με καθημερινές μάχες στους δρόμους για μια ολόκληρη εβδομάδα. Στις 18 Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε γενική απεργία, στην οποία ένα τεράστιο πλήθος κατέβηκε στη Βαρκελώνη οργανωμένο σε πέντε διαφορετικές φάλαγγες οι οποίες έφτασαν οδικώς από διαφορετικές περιοχές της Καταλονίας. Τα μικροαστικά εθνικιστικά κόμματα που έχουν βρεθεί στην κορυφή του μετώπου του κινήματος για μια Καταλανική Δημοκρατία χάνουν συνεχώς την αξιοπιστία τους, όμως δεν έχει βρεθεί εναλλακτική ηγεσία.
Όλα τα παραπάνω αποτελούν δονήσεις που προμηνύουν τον επικείμενο σεισμό. Η δυσαρέσκεια των μαζών καθώς δεν βρίσκει ανταπόκριση στις παραδοσιακές μαζικές οργανώσεις, εκφράζεται με διαφορετικούς τρόπους σε διαφορετικές χώρες. Όμως αυτό που είναι θεμελιώδες, είναι η αδιαμφισβήτητη διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης των μαζών σε παγκόσμια κλίμακα, η οποία εκφράζεται με βίαιες κινήσεις προς τα αριστερά και τα δεξιά. Αυτή η διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης θα ενταθεί καθώς η κρίση ξεδιπλώνεται, προκαλώντας ακόμα μεγαλύτερη πόλωση μεταξύ των τάξεων καθώς θα προετοιμάζει το έδαφος για ακόμα μεγαλύτερες επαναστατικές εκρήξεις.
Η παρούσα κατάσταση και τα καθήκοντα των μαρξιστών
Οι μαρξιστές είναι από τη φύση τους αισιόδοξοι, όμως αυτή μας η αισιοδοξία δεν είναι κάτι το ψευδές ή τεχνητό. Βασίζεται σε στέρεη ανάλυση και κατανόηση των προοπτικών. Βασιζόμαστε στον στιβαρό βράχο της μαρξιστικής θεωρίας. Η οργάνωση μας μπορεί να είναι υπερήφανη για το γεγονός ότι έχουμε παραμείνει απόλυτα σταθεροί στις θεμελιώδεις αρχές και στη διαλεκτική μέθοδο, κάτι που μας επιτρέπει να εισχωρούμε κάτω από την επιφάνεια και να βλέπουμε τις βαθύτερες διεργασίες που βρίσκονται σε εξέλιξη.
Αυτή η περίοδος που διανύουμε, θα φανεί σαν μια στιγμή θεμελιώδους αλλαγής, ένα σημείο καμπής της όλης κατάστασης. Πριν από λίγο μόλις καιρό, τέτοιος ισχυρισμός ερχόταν σε αντίθεση με τα γεγονότα. Η παγκόσμια οικονομία φαινόταν να κινείται αργά, και πραγματικά οι αστοί οικονομολόγοι επισημαίνουν ότι αυτή είναι η μεγαλύτερη σε διάρκεια ανάκαμψη στην παγκόσμια ιστορία. Όμως τώρα τα γεγονότα επιταχύνονται με ασύλληπτο ρυθμό. Μόνο η διαλεκτική μέθοδος του μαρξισμού μπορεί να παρέχει λογική εξήγηση για τις διαδικασίες μπροστά στις οποίες οι απελπισμένοι αστοί εμπειριστές είναι εντελώς τυφλοί.
Με πάρα πολλούς τρόπους η παρούσα κατάσταση μοιάζει με την παρακμή και την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι τραπεζίτες και οι καπιταλιστές συνεχώς επιδεικνύουν τον πλούτο και την πολυτέλεια μέσα στην οποία ζουν. Το πλουσιότερο 1% του παγκόσμιου πληθυσμού οδεύει ολοταχώς για να φτάσει στον έλεγχο των δύο τρίτων του παγκόσμιου πλούτου μέχρι το 2030, καθώς κάθονται πάνω σε τρισεκατομμύρια δολάρια, τα οποία δεν επενδύουν σε παραγωγικές δραστηριότητες. Η άρχουσα τάξη είναι παρασιτική και τελείως έκφυλη. Όλο αυτό τροφοδοτεί τις φλόγες της οργής και της απέχθειας παντού.
Υπάρχουν τεράστιες προοπτικές για τη διάδοση των μαρξιστικών ιδεών. Αυτό είναι και το πρώτο πράγμα επάνω στο οποίο πρέπει να εστιάσουμε. Πρέπει να συζητήσουμε τα θεμελιώδη: όχι τα συμπτωματικά, αλλά τη γενική τάση. Ποιος είναι οι κοινός παρονομαστής σε όλες αυτές τις περιστάσεις; Υπερβολική πολιτική και κοινωνική πόλωση. Η ταξική πάλη κινείται ανοδικά παντού.
Εμείς μεγαλώνουμε και εξελισσόμαστε, όμως είμαστε υπερβολικά μικροί για να αποτελούμε αποφασιστικό παράγοντα στα γεγονότα που θα λάβουν χώρα στο άμεσο μέλλον. Από την οπτική μας γωνία δε θα ήταν κακό αν οι αποφασιστικές επαναστατικές καταστάσεις καθυστερήσουν λίγο ακόμα, για τον απλό λόγο ότι δεν είμαστε ακόμα έτοιμοι. Χρειαζόμαστε χρόνο για να χτίσουμε την επαναστατική εναλλακτική.
Όμως η ιστορία κινείται με το δικό της ρυθμό και δε θα περιμένει κανέναν. Σε μια περίοδο σαν την παρούσα, μπορεί να συμβούν τεράστια γεγονότα ενόσω δεν είμαστε έτοιμοι. Ξαφνικές και απότομες στροφές είναι εγγενείς της κατάστασης. Πρέπει να προετοιμαστούμε προκειμένου να αντιμετωπίσουμε μεγάλες προκλήσεις. Τα καλύτερα στοιχεία ανάμεσα στους εργάτες και τη νεολαία είναι ήδη ανοιχτοί προς τις ιδέες μας. Πρέπει να βρούμε το δρόμο μας προς αυτά τα στρώματα και να γυρίσουμε την πλάτη μας αποφασιστικά στα γερασμένα, κουρασμένα στοιχεία που έχουν χάσει το ηθικό τους. Όλα τα ίχνη σκεπτικισμού και ρουτίνας πρέπει να απαλειφθούν από τις τάξεις μας, στις οποίες πρέπει να εμφυσήσουμε ένα πνεύμα επείγοντος από πάνω έως κάτω.
Πρόκειται πραγματικά για ένα αγώνα ενάντια στο χρόνο. Τα μεγάλα γεγονότα μπορεί να μας προσπεράσουν. Πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι. Συνεπώς θα πρέπει να χτίσουμε την οργάνωσή μας και να στρατολογήσουμε και να εκπαιδεύσουμε ανθρώπους το συντομότερο δυνατό. Αυτός είναι ο μόνος δρόμος προς την επιτυχία, και έχουμε ήδη μπει σε αυτό τον δρόμο. Τίποτα δεν πρέπει να μας αποσπά την προσοχή από αυτό το καθήκον. Ας είναι το σύνθημά μας:
Ζήτω η παγκόσμια σοσιαλιστική επανάσταση!
Μετάφραση: Μάριος Καλομενόπουλος και Γιώργος Λάλας
