Σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο, η διδασκαλία του Μαρξ προκαλεί την υπέρτατη εχθρότητα και το μίσος ολόκληρου του φάσματος της αστικής επιστήμης (και της επίσημης και της φιλελεύθερης), η οποία θεωρεί το μαρξισμό ως ένα είδος «βλαβερής αίρεσης». Και καμία άλλη στάση δε θα πρέπει να αναμένεται από όλους αυτούς τους σεβάσμιους αστούς επιστήμονες, γιατί δεν μπορεί να υπάρξει «αμερόληπτη» κοινωνική επιστήμη σε μια κοινωνία που βασίζεται στην ταξική πάλη. Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, ολόκληρη η επίσημη και φιλελεύθερη επιστήμη υπερασπίζει τη μισθωτή δουλεία, ενώ ο μαρξισμός έχει κηρύξει έναν ασυμβίβαστο πόλεμο εναντίον της. Το να περιμένουμε από την επιστήμη να είναι αμερόληπτη σε μια κοινωνία μισθωτής δουλείας είναι τόσο ανόητο και αφελές, όσο το να αναμένουμε αμεροληψία από τους εργοστασιάρχες στην ερώτηση για το εάν οι αμοιβές των εργατών πρέπει να αυξηθούν με τη μείωση των κερδών τους.
Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Η ιστορία της φιλοσοφίας και η ιστορία της κοινωνικής επιστήμης δείχνουν με τέλεια σαφήνεια ότι δεν υπάρχει τίποτα που να μοιάζει με «σεχταρισμό» στο μαρξισμό, από την άποψη της ύπαρξης κάποιας κλειστής, αποστεωμένης διδασκαλίας που εμφανίστηκε έξω από τη λεωφόρο της εξέλιξης του παγκόσμιου πολιτισμού. Αντίθετα, η μεγαλοφυΐα του Μαρξ συνίσταται ακριβώς στο γεγονός ότι έδωσε τις απαντήσεις στις ερωτήσεις που είχαν ήδη απασχολήσει τα πρωτοπόρα μυαλά της ανθρωπότητας. Οι διδασκαλίες του προέκυψαν ως άμεση συνέχεια των θεωριών των επιφανέστερων εκπροσώπων της φιλοσοφίας, της πολιτικής οικονομίας και του σοσιαλισμού.
Η διδασκαλία του Μαρξ είναι παντοδύναμη, επειδή είναι αληθινή. Είναι πλήρης και αρμονική, εμπεριέχοντας μια αντίληψη του κόσμου, που είναι αδιάλλακτη με οποιαδήποτε μορφή δεισιδαιμονίας ή υπεράσπισης της καταπίεσης. Είναι η φυσική συνέχεια και συμπύκνωση τριών μεγάλων πνευματικών επιτευγμάτων, δηλαδή της κλασσικής γερμανικής φιλοσοφίας, της αγγλικής πολιτικής οικονομίας και του γαλλικού σοσιαλισμού.
Σε αυτές τις τρεις πηγές του μαρξισμού, που είναι συγχρόνως τα συστατικά μέρη του, θα αναφερθούμε εν συντομία.
I
Η φιλοσοφία του μαρξισμού είναι ο υλισμός. Σε όλη τη σύγχρονη ιστορία της Ευρώπης και ειδικά στο τέλος του δέκατου όγδοου αιώνα στη Γαλλία (η οποία ήταν το θέατρο μιας αποφασιστικής μάχης ενάντια σε κάθε είδος μεσαιωνικές αντιλήψεις, ενάντια στη φεουδαρχία, τους θεσμούς και τις ιδέες της), ο υλισμός έχει αποδείξει ότι είναι η μόνη φιλοσοφία που είναι συνεπής, αληθινή σε σχέση με όλες τις διδασκαλίες της φυσικής επιστήμης και εχθρική στη δεισιδαιμονία, την ψευτοευλάβεια κλπ. Οι εχθροί της δημοκρατίας επομένως προσπάθησαν με κάθε τρόπο να «αντικρούσουν», να υπονομεύσουν και να δυσφημήσουν τον υλισμό και υποστήριξαν τις διάφορες μορφές του φιλοσοφικού ιδεαλισμού, ο οποίος πάντα, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, οδηγεί σε υποστήριξη της θρησκείας.
Ο Mαρξ και ο Ένγκελς πάντα υπεράσπιζαν το φιλοσοφικό υλισμό και εξηγούσαν το σφάλμα κάθε απόκλισης από την βάση του. Οι απόψεις τους αναπτύσσονται πλήρως στα έργα του Ένγκελς με τίτλο «Λουδοβίκος Φόιερμπαχ» και «Αντι-Ντύρινγκ», τα οποία, όπως και το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο», είναι τα απαραίτητα εγχειρίδια για κάθε εργάτη με ταξική συνείδηση. Αλλά, ο Μαρξ δεν σταμάτησε στον υλισμό του δέκατου όγδοου αιώνα, τον προχώρησε ακόμα παραπέρα. Τον εμπλούτισε με τις κατακτήσεις της Κλασσικής Γερμανικής Φιλοσοφίας, ειδικά του χεγκελιανού συστήματος, το οποίο με τη σειρά του είχε οδηγήσει στον υλισμό του Φόιερμπαχ. Η κυρίαρχη αυτών των κατακτήσεων είναι η διαλεκτική, η οποία μας προμηθεύει τους νόμους, που διέπουν την κίνηση της αιώνια εξελισσόμενης ύλης. Οι πιο πρόσφατες ανακαλύψεις της φυσικής επιστήμης – το ράδιο, τα ηλεκτρόνια, η μεταστοιχείωση των στοιχείων – έχουν επιβεβαιώσει σημαντικά τον διαλεκτικό υλισμό του Μαρξ, παρά τις θεωρίες των αστών φιλοσόφων με τις επιστροφές τους στον παλαιό και σάπιο ιδεαλισμό.
Η εμβάθυνση και η ανάπτυξη του φιλοσοφικού υλισμού, τον οποίο ο Μαρξ ολοκλήρωσε, επέκτειναν τη γνώση της φύσης στη γνώση της ανθρώπινης κοινωνίας . Ο ιστορικός υλισμός του Μαρξ ήταν ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα της επιστημονικής σκέψης. Το χάος και η αυθαιρεσία που προηγουμένως είχαν βασιλέψει στις απόψεις σχετικά με την ιστορία και την πολιτική, έδωσαν τόπο σε μια θαυμάσια, ακέραια και αρμονική επιστημονική θεωρία, η οποία υποστηρίζει πως η ανθρωπότητα μεταβαίνει από το ένα κοινωνικό σύστημα στο άλλο, σαν συνέπεια της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων.
Όπως ακριβώς η γνώση του ανθρώπου αντανακλά τη φύση, έτσι και η κοινωνικές γνώσεις του ανθρώπου δηλαδή οι διάφορες ιδέες, τα δόγματα – φιλοσοφικά, θρησκευτικά, πολιτικά, κλπ. αντανακλούν το οικονομικό σύστημα της κοινωνίας. Οι πολιτικοί θεσμοί είναι το εποικοδόμημα στην οικονομική βάση. Έτσι, π.χ, βλέπουμε ότι οι διάφορες πολιτικές μορφές των σύγχρονων ευρωπαϊκών κρατών υπηρετούν την ενίσχυση της κυριαρχίας της αστικής τάξης πάνω στο προλεταριάτο.
Η φιλοσοφία του Μαρξ είναι ο ώριμος φιλοσοφικός υλισμός, ο οποίος παρέχει στην ανθρωπότητα και ειδικά στη εργατική τάξη τα πιο ισχυρά εργαλεία γνώσης.
II
Αναγνωρίζοντας ότι το οικονομικό σύστημα είναι η βάση, πάνω στην οποία υψώνεται το πολιτικό εποικοδόμημα, ο Μαρξ αφιέρωσε την περισσότερη προσοχή του στη μελέτη του οικονομικού συστήματος. Το κύριο έργο του Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», είναι αφιερωμένο στη μελέτη του οικονομικού συστήματος της σύγχρονης κοινωνίας, δηλαδή της καπιταλιστικής κοινωνίας.
Η κλασσική πολιτική οικονομία, πριν από τον Μαρξ, αναπτύχθηκε στην Αγγλία, στην πιο προηγμένη καπιταλιστική χώρα. Ο Άνταμ Σμιθ και ο Ντέιβιντ Ρικάρντο, με τις έρευνές τους για το οικονομικό σύστημα, έβαλαν τα θεμέλια της θεωρίας της αξίας-εργασίας. Ο Μαρξ συνέχισε το έργο τους. Απέδειξε και ανέπτυξε με συνέπεια αυτήν την θεωρία. Έδειξε ότι η αξία κάθε εμπορεύματος καθορίζεται από την ποσότητα του κοινωνικά αναγκαίου χρόνου εργασίας, που απαιτείται για την παραγωγή του.
Όπου οι οικονομολόγοι των αστών έβλεπαν μια σχέση μεταξύ πραγμάτων, ο Μαρξ αποκάλυψε μια σχέση μεταξύ ανθρώπων. Η ανταλλαγή των εμπορευμάτων εκφράζει το δεσμό, με τον οποίο οι μεμονωμένοι παραγωγοί είναι συνδεδεμένοι μέσω της αγοράς. Τα χρήματα δηλώνουν ότι αυτός ο δεσμός γίνεται όλο και πιο στενός. Το κεφάλαιο εκφράζει μια παραπέρα ανάπτυξη αυτού του δεσμού, κατά την οποία η εργατική δύναμη του ανθρώπου γίνεται εμπόρευμα. Ο μισθωτός εργάτης πωλεί την εργατική δύναμη στον ιδιοκτήτη της γης, των εργοστασίων και των εργαλείων της εργασίας. Ο εργάτης εργάζεται σε ένα μέρος της εργάσιμης ημέρας για να καλύψει τα έξοδα της συντήρησης του ίδιου και της οικογένειάς του (μισθός εργασίας), ενώ στο άλλο μέρος της εργάσιμης ημέρας ο εργαζόμενος κοπιάζει χωρίς ανταμοιβή, δημιουργώντας την υπεραξία, την πηγή του κέρδους και του πλουτισμού της τάξης των καπιταλιστών. Η θεωρία της υπεραξίας είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της οικονομικής θεωρίας του Μαρξ.
Το κεφάλαιο, που δημιουργήθηκε από την εργασία του εργάτη, καταπιέζει τον εργάτη και οδηγεί στην καταστροφή των μικροαστών και στη δημιουργία ενός εφεδρικού στρατού ανέργων. Στη βιομηχανία, η νίκη της μεγάλης κλίμακας παραγωγής είναι προφανής, αλλά παρατηρούμε το ίδιο φαινόμενο επίσης και στη γεωργία: η ανωτερότητα της καπιταλιστικής γεωργίας μεγάλης κλίμακας αυξάνεται με την εισαγωγή νέων μηχανημάτων. Το αγροτικό νοικοκυριό πιάνεται στη θηλιά του χρηματιστικού κεφαλαίου, ξεπέφτει και βυθίζεται στην καταστροφή, κάτω από το βάρος της καθυστερημένης τεχνικής. Στη γεωργία, η κατάρρευση της μικρής κλίμακας παραγωγής παίρνει διαφορετικές μορφές, αλλά η ίδια η κατάρρευση είναι ένα αναμφισβήτητο γεγονός.
Με την καταστροφή της μικρής κλίμακας παραγωγής, το κεφάλαιο οδηγεί στην αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας και στη δημιουργία μιας μονοπωλιακής θέσης για τις ενώσεις των μεγάλων καπιταλιστών. Η παραγωγή η ίδια γίνεται όλο και πιο κοινωνική, με την έννοια ότι εκατοντάδες χιλιάδων και εκατομμυρίων εργατών συνενώνονται σε ένα ενιαίο οικονομικό οργανισμό που λειτουργεί βάση σχεδίου, αλλά το προϊόν της συλλογικής εργασίας συνεχίζουν να το ιδιοποιούνται μια χούφτα καπιταλιστών. Η αναρχία της παραγωγής αυξάνεται, όπως και το λυσσαλέο κυνηγητό των αγορών. Αυτά οδηγούν στις κρίσεις που εντείνουν την αβεβαιότητα για την επιβίωση στη μεγάλη μάζα του πληθυσμού.
Όμως, καθώς αυξάνεται η εξάρτηση των εργατών από το κεφάλαιο, το καπιταλιστικό σύστημα δημιουργεί παράλληλα το «νεκροθάφτη του», στο πρόσωπο της διαρκώς αυξανόμενης εργατικής τάξης. Ο Μαρξ παρακολούθησε την ανάπτυξη του καπιταλισμού από τα πρώτα έμβρυα της εμπορευματικής οικονομίας, από την απλή ανταλλαγή, έως τις υψηλότερες μορφές της, τη μεγάλης κλίμακας παραγωγή. Και η εμπειρία όλων των καπιταλιστικών χωρών, παλιών και νέων, καταδεικνύει σαφώς την αλήθεια της θεωρίας του Μαρξ με τους αυξανόμενους αριθμούς εργατών ανά έτος. Ο καπιταλισμός θριάμβευσε σε όλον τον κόσμο, αλλά αυτός ο θρίαμβος του είναι μόνο το προοίμιο του θριάμβου της εργασίας κατά του κεφαλαίου.
III
Όταν η φεουδαρχία ανατράπηκε και η «ελεύθερη» καπιταλιστική κοινωνία εμφανίστηκε, έγινε αμέσως προφανές ότι αυτή η «ελευθερία» σήμανε απλά ένα νέο σύστημα καταπίεσης και εκμετάλλευσης των εργαζομένων. Οι διάφορες σοσιαλιστικές θεωρίες άρχισαν αμέσως να αυξάνονται, εκφράζοντας την κοινωνική διαμαρτυρία ενάντια σε αυτήν τη νέα καταπίεση. Αλλά, ο πρώιμος σοσιαλισμός ήταν ουτοπικός σοσιαλισμός. Επέκρινε την καπιταλιστική κοινωνία, την καταδίκαζε και την καταριόταν, ονειρευόταν την καταστροφή της, καλλιεργούσε τις φαντασιώσεις ενός καλύτερου καθεστώτος και προσπαθούσε να πείσει τους πλούσιους για την ανηθικότητα της εκμετάλλευσης.
Ο ουτοπικός σοσιαλισμός δεν μπορούσε να υποδείξει την πραγματική διέξοδο. Δεν μπορούσε να εξηγήσει την ουσία της μισθωτής δουλείας κάτω από τον καπιταλισμό, ούτε να ανακαλύψει τους νόμους της ανάπτυξής του, ούτε να βρει την κοινωνική δύναμη, η οποία είναι ικανή να γίνει ο δημιουργός μιας νέας κοινωνίας.
Εν τω μεταξύ, οι θυελλώδεις επαναστάσεις που παντού στην Ευρώπη, και ειδικά στη Γαλλία, συνόδευσαν την πτώση της φεουδαρχίας, αποκάλυπταν όλο και πιο εξόφθαλμα πως η βάση όλης της εξέλιξης και η κινητήρια δύναμη της είναι η πάλη των τάξεων.
Ούτε μια σταγόνα πολιτικής ελευθερίας δεν κατακτήθηκε χωρίς πεισματώδη πάλη ενάντια στην τάξη των φεουδαρχών. Ούτε μια καπιταλιστική χώρα δε διαμορφώθηκε σε λιγότερο ή περισσότερο δημοκρατική βάση, χωρίς αγώνα ζωής και θανάτου ανάμεσα στις διάφορες τάξεις της καπιταλιστικής κοινωνίας.
Η μεγαλοφυΐα του Μαρξ συνίσταται στο γεγονός ότι ήταν σε θέση, πριν από οποιοδήποτε άλλον, να βγάλει από εδώ το συμπέρασμα που μας διδάσκει η παγκόσμια ιστορία και να το εφαρμόσει με συνέπεια. Το συμπέρασμα αυτό είναι η διδασκαλία για την ταξική πάλη.
Ο λαός ήταν και θα είναι πάντα το θύμα της εξαπάτησης και της αυτοεξαπάτησης στην πολιτική, έως ότου μάθει να ξεσκεπάζει τα συμφέροντα τούτης ή εκείνης της τάξης, πίσω από όλες τις ηθικές, θρησκευτικές, πολιτικές και κοινωνικές ιδέες, διακηρύξεις και υποσχέσεις. Οι υποστηρικτές των μεταρρυθμίσεων θα εξαπατώνται από τους υπερασπιστές του παλιού καθεστώτος, έως ότου συνειδητοποιήσουν ότι κάθε παλιός θεσμός, όσο βάρβαρος και σάπιος μπορεί να είναι, διατηρείται από τις δυνάμεις τούτων ή εκείνων των κυρίαρχων τάξεων. Και υπάρχει μόνο ένας τρόπος για να αντιμετωπίσουμε την αντίδραση αυτών των τάξεων, να βρούμε μέσα στην ίδια την κοινωνία που μας περιβάλλει, να διαφωτίσουμε και να οργανώσουμε για την πάλη, εκείνες τις δυνάμεις που μπορούν – και λόγω της κοινωνικής τους θέσης οφείλουν – να αποτελέσουν την δύναμη που είναι ικανή να σαρώσει το παλιό καθεστώς και να δημιουργήσει το νέο.
Ο ιστορικός υλισμός του Μαρξ είναι ο μόνος που έχει δείξει στο προλεταριάτο την έξοδο από την πνευματική σκλαβιά, μέσα στην οποία όλες οι καταπιεσμένες τάξεις φυτοζωούσαν και φυτοζωούν ως σήμερα. Η θεωρία του Μαρξ είναι η μόνη που έχει εξηγήσει την αληθινή θέση του προλεταριάτου στο καπιταλιστικό σύστημα.
Οι ανεξάρτητες οργανώσεις του προλεταριάτου πολλαπλασιάζονται σε όλο τον κόσμο, από την Αμερική έως την Ιαπωνία και από τη Σουηδία έως τη Νότια Αφρική. Το προλεταριάτο μορφώνεται και εκπαιδεύεται, διεξάγοντας την ταξική του πάλη, απελευθερώνει τον εαυτό του από τις προκαταλήψεις της αστικής κοινωνίας, συσπειρώνεται και μαθαίνει να εκτιμά σωστά τις επιτυχίες του, ατσαλώνει τις δυνάμεις του και αναπτύσσεται ακατάπαυστα.
Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Προσβεστσένιγιε» τον Μάρτιο του 1913
