Το παρακάτω κείμενο είναι η ομιλία που εκφώνησε ο αρχισυντάκτης του πολιτικού περιοδικού και της ιστοσελίδας ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ, Σταμάτης Καραγιαννόπουλος, σε επιτυχημένη εκδήλωση που διοργάνωσε η Νεολαία Ενάντια στον Καπιταλισμό τον Οκτώβριο του 2016, στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο της Αθήνας.
Φίλοι και φίλες,
είμαι πολύ χαρούμενος που θα συμβάλω στη συζήτηση που οργανώνει η Νεολαία Ενάντια στον Καπιταλισμό στη σχολή σας.
Το θέμα της σημερινής συζήτησης είναι τα αίτια της οικονομικής κρίσης, μιας πραγματικότητας που ζει η ανθρωπότητα εδώ και 8 χρόνια, αλλά επίσης και η λύση, ο δρόμος για την αλλαγή και το οριστικό ξεπέρασμα αυτής της πραγματικότητας.
Γιατί όμως έχει σημασία αυτή η συζήτηση; Όλοι οι άνθρωποι και ιδιαίτερα οι νέοι άνθρωποι,
αγαπούν την ελευθερία, σαν υπέρτατο αγαθό. Αλλά όπως δίδαξε ο μεγάλος φιλόσοφος Μπαρούχ Σπινόζα, επηρεάζοντας τον Χέγκελ και κατόπιν τον Μαρξ, «ελευθερία είναι η συνείδηση της αναγκαιότητας», στη βάση φυσικά, της κατανόησης των αιτιών και των νόμων της ίδιας της πραγματικότητας.
Κάθε ένας από εσάς λοιπόν, θα έχει κάνει ένα αποφασιστικό βήμα προς της ελευθερία, αν συνειδητοποιήσει τις αιτίες για τη σημερινή πραγματικότητα της κρίσης,
αν κατανοήσει τους λόγους εξαιτίας των οποίων έχει έναν ή δύο άνεργους γονιούς στο σπίτι, τφοιτά σε ένα υποβαθμισμένο πανεπιστήμιο που τα τελευταία χρόνια λειτουργεί με 60% λιγότερα κονδύλια, είναι ένας υποψήφιος μακροχρόνια άνεργος ή μισθωτός σκλάβος με 550 ευρώ το μήνα, αλλά και υποψήφιος να ακολουθήσει τους 300.000 άλλους νέους που μετανάστευσαν τα τελευταία χρόνια για να μπορέσουν να επιβιώσουν.
Οι ερμηνείες των απολογητών του καπιταλισμού
Κάθε μέρα, βομβαρδιζόμαστε από τα ΜΜΕ με δήθεν αμερόληπτες απόψεις για την κρίση,
από ανθρώπους που μιλούν στο όνομα της «κοινής λογικής». Στην πραγματικότητα, αυτοί οι κύριοι και οι κυρίες, δεν είναι καθόλου ουδέτεροι και αμερόληπτοι. Είναι εντελώς μεροληπτικοί, είναι εκφραστές της άρχουσας τάξης και του καπιταλισμού. Εμείς αντιθέτως, εξαρχής σας ξεκαθαρίζουμε ότι δεν είμαστε ούτε ουδέτεροι, ούτε αμερόληπτοι: μιλάμε για την κρίση ως μαρξιστές επαναστάτες, δηλαδή από τη σκοπιά των συμφερόντων των θυμάτων αυτής της κρίσης, της εργατικής τάξης και της νεολαίας.
Και τι μας λένε συγκεκριμένα για την κρίση αυτοί οι «αμερόληπτοι», γνωστοί δημοσιογράφοι, πολιτικοί και διανοούμενοι; Ότι η κρίση οφείλεται σε τελική ανάλυση, στα «κακά ήθη» και τις «λαθεμένες επιλογές» ορισμένων ανθρώπων, σε ορισμένους κακούς πολιτικούς. Έτσι η κρίση εμφανίζεται να έχει ως αιτία, ορισμένες ηθικές και πνευματικές ιδιότητες και ανεπάρκειες. Εμφανίζεται περίπου ως μια θεομηνία,
ως τιμωρία για ορισμένα ηθικά και πνευματικά αμαρτήματα.
Εμείς οι «μεροληπτικοί» μαρξιστές, τους απαντάμε: Αν η κρίση έχει σαν αιτία τις ιδιότητες ορισμένων ανθρώπων, τότε γιατί η δική σας, «ηθικώς και διανοητικώς ανώτερη» τάξη, με τα επιτελεία και τους εκφραστές της, δεν μπορεί να αντιμετωπίσει της κρίση;
Η αιτία στις αντιφάσεις του συστήματος
Στην πραγματικότητα η θεωρία των ηθικών και πνευματικών αιτιών της κρίσης δεν εξηγεί, αλλά συσκοτίζει την αίτια της κρίσης. Η αιτία της κρίσης βρίσκεται στα βασικά, δομικά γνωρίσματα του υπάρχοντος οικονομικού συστήματος, που λέγεται καπιταλισμός. Ποια είναι αυτά; Είναι 4 και συνιστούν ισάριθμές αντιφάσεις:
1ο: Ενώ η παραγωγή παράγει αντικείμενα χρήσιμα για την επιβίωση όλων των ανθρώπων, στον καπιταλισμό αυτά έχουν τη μορφή εμπορεύματος. Αν δεν έχεις χρήματα να τα αγοράσεις δεν μπορείς να ικανοποιήσεις τις ανάγκες σου.
2ο: Ενώ η παραγωγή έχει φτάσει σ’ ένα σημείο που έχει γίνει πλέον κοινωνική, οπού δηλαδή τα αγαθά παράγονται από πολλούς μαζί, συλλογικά και προορίζονται για μαζική, κοινωνική κατανάλωση, τα μέσα της παραγωγής (μηχανές, εργαλεία, χτίρια, πρώτες ύλες κλπ) είναι ιδιοκτησία μια ολιγάριθμης τάξης, της καπιταλιστικής τάξης.
3ο: Ενώ ο εργαζόμενος είναι τυπικά ελεύθερος, η εργασιακή του δύναμη – η ικανότητα για εργασία – η βάση για κάθε ανθρώπινη πρόοδο – μισθώνεται στους καπιταλιστές, που μπορούν να την εκμεταλλεύονται, όπως και όσο θέλουν.
4ο: Συνολικά οι κοινωνικές παραγωγικές δυνάμεις (βιομηχανία, επιστήμη, τεχνολογία, εργασία) που είναι μοχλός εξέλιξης της ανθρώπινης Ιστορίας, μπαίνουν σε έναν περιοριστικό ζουρλομανδύα, λαμβάνουν τη μορφή κεφαλαίου, μιας αξίας που χρησιμοποιείται για την παραγωγή νέας αξίας προς όφελος του ιδιοκτήτη της.
Από αυτά τα αντιφατικά, δομικά γνωρίσματα του καπιταλισμού, προκύπτουν οι δύο άμεσες αιτίες των οικονομικών κρίσεων:
1η: Η αναρχία της παραγωγής. Η παραγωγή δεν ακολουθεί ένα λογικό σχέδιο: δεν υπολογίζει η κοινωνία τι και πόσο χρειάζεται να παράγει. Το τι και το πόσο παράγεται καθορίζεται τυφλά σύμφωνα με τα συμφέροντα κάθε χωριστού καπιταλιστή ιδιοκτήτη. Έτσι υπάρχει η η τάση για δυσαναλογία ανάμεσα στους διαφορετικού κλάδους της παραγωγής και ανάμεσα στην παραγωγή και την κατανάλωση.
2η: Η σύγκρουση ανάμεσα στην τάση για διαρκή επέκταση της παραγωγής μέσα στο καπιταλισμό και την τάση για περιορισμό της καταναλωτικής δύναμης των μαζών.
Η τάση για διαρκή επέκταση της παραγωγής είναι στο DNA του καπιταλισμού. Λόγω του συνεχούς κυνηγιού για το κέρδος, οι καπιταλιστές έχουν την τάση να επενδύουν σε νέες μηχανές, που μπορούν να παράγουν όλο και πιο μεγάλες μάζες εμπορευμάτων. Όμως τα κέρδη, δεν βγαίνουν από τις μηχανές, αλλά από την εκμετάλλευση της εργασιακής δύναμης του εργάτη. Αυτή ήταν και η μεγάλη ανακάλυψη του Μαρξ: η ανακάλυψη της πηγής του κέρδους από την υπεραξία.
Τι είναι αυτή; Είναι η αξία που παράγεται σ’ ένα συγκεκριμένο τμήμα της εργάσιμης μέρας, οπού ο εργάτης δεν πληρώνεται την εργασία του. Ο καπιταλιστής δηλαδή, δίνει έναν ορισμένο μισθό στον εργάτη, αλλά ο εργάτης παράγει πολύ περισσότερη αξία από την αξία του μισθού του.
Όλοι οι άλλοι συντελεστές της παραγωγής – οι μηχανές, οι πρώτες ύλες κλπ – δεν παράγουν νέα αξία: μεταφέρουν απλά την αξία τους στο εμπόρευμα. Ό,τι δίνει ο καπιταλιστής γι’ αυτά, το παίρνει από αυτά : η αξία που δαπανήθηκε μπαίνει στο εμπόρευμα. Ενώ η εργασία του εργάτη, παράγει νέα αξία, ο εργάτης βάζει με την εργασία του στο εμπόρευμα παραπάνω αξία από αυτή που κοστίζει ο μισθός του.
Ο καπιταλιστής λοιπόν, δίνει λίγα στον εργάτη – ίσα για να τρέφεται και να μπορεί να παράγει – και παίρνει πολλά περισσότερα πίσω, πουλώντας το εμπόρευμα που φτιάχνει ο εργάτης. Και αφού το κέρδος βγαίνει από τον εργάτη, στο διαρκές κυνήγι του κέρδους, οι καπιταλιστές εκμεταλλεύονται όλο και πιο πολύ τον εργάτη: τον πληρώνουν λιγότερο, για περισσότερη και πιο εντατική εργασία.
Αλλά για να πραγματοποιηθεί το κέρδος, πρέπει το εμπόρευμα να πουληθεί. Επειδή η εργατική τάξη στο σύγχρονο καπιταλισμό είναι η μεγάλη πλειονότητα της κοινωνίας, η αύξηση της εκμετάλλευσης του εργάτη, μειώνει τη συνολική καταναλωτική δύναμη της κοινωνίας. Έτσι αυτό που ο καπιταλιστής κερδίζει από την αύξηση της εκμετάλλευσης, το χάνει συνολικά ο καπιταλισμός, από την καταναλωτική δύναμη της κοινωνίας. Τα εμπορεύματά του, δεν μπορούν να πουληθούν.
Επιπλέον, η διαρκής τάση για επένδυση σε νέες, πιο εξελιγμένες μηχανές που παράγουν περισσότερα σε λγότερο χρόνο, εκτοπίζουν έναν αριθμό εργατών από την παραγωγή. Και επίσης, μέσα από τον διαρκή ανταγωνισμό, οι μικρότεροι καπιταλιστές που δεν μπορούν να επεκτείνουν την παραγωγή τους καταστρέφονται, μαζί με τους εργάτες που απασχολούν. Και όλοι αυτοί οι άνθρωποι, επειδή δεν υπάρχει σχεδιασμένη ανάπτυξη αλλά αναρχία της παραγωγής, δεν μπορούν να αξιοποιηθούν σε παραγωγική εργασία και γίνοντα,ι όπως έλεγε ο Μάρξ, μια εφεδρική στρατιά εξαθλιωμένων, που την αξιοποιούν οι καπιταλιστές για να μειώνουν ακόμα πιο πολύ τα μεροκάματα.
Όλα αυτά αθροιστικά, οδηγούν σε μείωση της καταναλωτικής δύναμης της κοινωνίας, την ώρα ακριβώς που η παραγωγή τείνει να κάνει άλματα και να παράγει περισσότερα. Σε αυτό το σημείο λοιπόν ακριβώς, και μέσα από αυτόν το μηχανισμό, ξεσπούν οι κρίσεις. Σύμφωνα με τα λόγια του Μαρξ στον τρίτο τόμο του «Κεφαλαίου», η «τελική αιτία όλων των κρίσεων είναι η αντίθεση ανάμεσα στην τάση της καπιταλιστής παραγωγής να αναπτύσσει τις παραγωγικές δυνάμεις και στη φτώχεια και την περιορισμένη κατανάλωση των μαζών».
Συμπερασματικά λοιπόν, από την αναρχία της παραγωγής και τη διαρκή τάση για επέκταση της παραγωγής που συγκρούεται με την περιορισμένη καταναλωτική δύναμη, γεννιέται η κρίση στο καπιταλισμό. Και όταν εκδηλωθεί, λαμβάνει τη μορφή ενός φαινόμενου που το συναντάμε μόνο στον καπιταλισμό: το φαινόμενο της υπερπαραγωγής. Οι κρίσεις στον καπιταλισμό είναι κρίσεις υπερπαραγωγής.
Κρίση υπερπαραγωγής
Αλλά τι σημαίνει «υπερπαραγωγή»; Οι αποθήκες είναι γεμάτες με αγαθά που θα μπορούσαν να εξαφανίσουν τα προβλήματα της φτώχειας και της πείνας, αλλά δεν μπορούν να καταναλωθούν, γιατί δεν αποφέρουν τα προσδοκώμενα κέρδη στους καπιταλιστές. Έτσι οι τιμές πέφτουν, οι πιο αδύναμοι καπιταλιστές που δεν μπορούν να αντέξουν τις χαμηλές τιμές χρεοκοπούν και απολύουν μαζικά εργάτες. Η αφθονία αγαθών λοιπόν στον καπιταλισμό, αντί για ευλογία, αποτελεί κοινωνική κατάρα.
Αυτή η διαδικασία των κρίσεων υπερπαραγωγής εμφανίζεται από τότε που εμφανίστηκε στο προσκήνιο της Ιστορίας και ο καπιταλισμός, κατά μέσο όρο σχεδόν κάθε 10 χρόνια. Όμως δεν είναι όλες οι κρίσεις ίδιες: υπήρξαν κρίσεις που αποτέλεσαν διαλλείματα, μέσα σε μια φάση γενικότερης ανάπτυξης, κύρια στην αρχική ιστορική φάση του καπιταλισμού, πριν τις αρχές του προηγούμενου αιώνα και κατά την περίοδο των 30-40 χρόνων μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο για ειδικούς, ιστορικούς λόγους. Όμως πλέον στην εποχή του ιμπεριαλισμού, στην οποία έχουμε μπει τα τελευταία 100 χρόνια, στην εποχή δηλαδή, της παγκόσμιας κυριαρχίας των μεγάλων πολυεθνικών καπιταλιστικών μονοπωλίων), εμφανίζονται κρίσεις – ορόσημα, οι γενικές, ιστορικές κρίσεις, που δείχνουν ότι το καπιταλιστικό σύστημα δεν μπορεί πια να συνεχίζει να υφίσταται χωρίς να απειλεί με μαζική καταστροφή την κοινωνία.
Οι πιο χαρακτηριστικές από αυτές τις κρίσεις ήταν ως τώρα τρεις. Η κρίση του 1929-33, η οποία οδήγησε τελικά στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, με τα 60 εκατομμύρια νεκρούς. Η λεγόμενη πετρελαϊκή κρίση του 1973-74, η οποία έφερε πληθωρισμό, χρέη και έκανε σταδιακά το νεοφιλελευθερισμό την κύρια κρατική πολιτική παντού. Από αυτή την κρίση, ο καπιταλισμός βγήκε ουσιαστικά με την ώθηση που έλαβε από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και την καπιταλιστική παλινόρθωση στην Ανατολική Ευρώπη και την Κίνα, από την επέκταση του νέου εμπορίου, δηλαδή την περιβόητη παγκοσμιοποίηση,
σε συνδυασμό με την τρομακτική αύξηση των δανείων και των χρεών που επέκτειναν τεχνητά τα όρια της αγοράς.
Το ξέσπασμα της κρίσης το 2008 απέδειξε ότι ο καπιταλισμός, εξαιτίας της κρίσης υπερπαραγωγής, είναι ανίκανος να αντιμετωπίσει τα μεγάλα χρέη που δημιούργησε και να συνεχίζει να συνενώνει οικονομικά την ανθρωπότητα. Έτσι βλέπουμε γύρω μας να αναπτύσσονται οι συνθήκες για χρεοκοπίες κρατών, τραπεζών, μεγάλων επιχειρήσεων
και για τη διάσπαση των μεγάλων καπιταλιστικών οικονομικών Ενώσεων όπως η ΕΕ και η Ευρωζώνη (αρκεί να δούμε το BREXIT, το αναπόφευκτο επερχόμενο Grexit κλπ). Και τα ίδια τα μέσα που χρησιμοποιούν οι αστοί για να αντιμετωπίσουν σήμερα την κρίση, όπως έγραφαν χαρακτηριστικά και προφητικά ο Μαρξ και ο Ένγκελς στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο» δημιουργούν την αιτία για πιο βαθιές και εκτεταμένες κρίσεις στο μέλλον.
Πράγματι, τι κάνουν σήμερα οι αστοί για να αντιμετωπίσουν την κρίση; Με τη λεγόμενη ποσοτική χαλάρωση και τα χαμηλά επιτόκια, ενθαρρύνουν τη δημιουργία νέων χρεών. Κι όταν οι νέες χρεοκοπίες – νέων «Λίμαν Μπράδερς» – θα έρθουν, τότε το φαινόμενο της υπερπαραγωγής θα γίνει ακόμα μεγαλύτερο και η κρίση θα είναι ακόμα πιο βαθειά.
Τι αποδεικνύουν οι κρίσεις σαν κι αυτές από μια ιστορική σκοπιά; Μας το ξεκαθαρίζει πολύ καλά ο Φρ. Ένγκελς στο εξαιρετικό έργο του, «Αντί Ντύρινγκ». Αποδεικνύουν ότι «οι παραγωγικές δυνάμεις εξεγείρονται ενάντια στις σχέσεις παραγωγής, δηλαδή στις σχέσεις ιδιοκτησίας, δηλαδή ενάντια στην ατομική ιδιοκτησία». Αν λοιπόν επειγόντως η ατομική ιδιοκτησία δεν αντικατασταθεί από την κοινωνική ιδιοκτησία, αν ο σκοπός της παραγωγής δε σταματήσει να είναι το ατομικό κέρδος και δεν γίνει η κάλυψη των αναγκών της κοινωνίας,
τότε η κοινωνία θα απειληθεί να επιστρέψει στη βαρβαρότητα, μέσα από την τρομερή ένταση της εκμετάλλευσης, των στερήσεων και των πολεμικών ανταγωνισμών που δημιουργεί ανάμεσα στα αστικά κράτη η κρίση.
Σε αυτή την ανάλυση στηρίζεται το γνωστό δίλλημα που έθεσε πρώτος ο Ένγκελς και επανέλαβε η Λούξεμπουργκ και οι άλλοι μαρξιστές : «Σοσιαλισμός ή Βαρβαρότητα!». Και σήμερα οι ίδιοι οι αστοί ομολογούν εμμέσως ότι ο καπιταλισμός έχει θέσει μπροστά μας αυτό το δίλλημα. Ο ΟΟΣΑ πέρσι σε έκθεσή του, μίλησε για κρίση και οικονομική στασιμότητα μέχρι το 2050.
Τι είναι αυτό, αν όχι μια διαρκής πορεία προς τη βαρβαρότητα; Μπορούμε να δούμε την Ιστορία και να καταλάβουμε τι σημαίνει κρίση του καπιταλισμού για ακόμα 40 χρόνια: ακόμα πιο μαζική ανεργία, μόνιμη λιτότητα, αιματηροί πόλεμοι. Σημαίνει επέκταση σε όλο και περισσότερες χώρες της καταστροφής που έχει υποστεί η ελληνική κοινωνία και πολλαπλασιασμό των κυμάτων των προσφύγων που θαλασσοπνίγονται διωγμένοι από τους πολέμους. Η μόνη λύση λοιπόν, είναι να αντικαταστήσουμε την καπιταλιστική βαρβαρότητα με το σοσιαλισμό.
Η μόνη λύση
Αλλά γιατί αυτή είναι η ΜΟΝΗ λύση ενάντια στην κρίση και δεν υπάρχουν άλλες; Γιατί μόνο ο σοσιαλισμός μπορεί να εξαλείψει ριζικά τις αιτίες της κρίσης, δηλαδή την αναρχία της παραγωγής και την καταναλωτική αδυναμία που γεννά η φτώχεια και η καπιταλιστική εκμετάλλευση. Οι άλλες «λύσεις» που προτείνονται από τους εκπροσώπους της άρχουσας τάξης και των μικροαστών, απλώς δεν είναι λύσεις.
Η άρχουσα τάξη μας προτείνει υπομονή και εργατικότητα, για να γίνουμε πιο ανταγωνιστικοί και να έλθει ανάπτυξη. Αυτό σημαίνει με άλλα λόγια, ανταγωνισμό μεταξύ των εργατών στο ποιος θα γίνει πιο υπάκουος εκμεταλλευόμενος, ώστε να κερδίσουν τα καπιταλιστικά αφεντικά περισσότερα και να αρχίσει κάποια στιγμή να τους συμφέρει να βάλουνε τα τρομακτικά συσσωρευμένα κέρδη τους – που σήμερα τα έχουν τοποθετήσει σε κερδοσκοπικά ομόλογα, παράγωγα, μετοχές – ξανά στην παραγωγή για επενδύσεις.
Οι μικροαστοί καριερίστες πολιτικοί ή αλλιώς ρεφορμιστές, όπως ο Τσίπρας,
μας προτείνουν να τους εξασφαλίσουμε παχυλούς μισθούς και προνόμια
για να μεταρρυθμίσουν τάχα, το σάπιο σύστημα, αλλά στην πράξη αποδεικνύονται απλοί διαχειριστές της σαπίλας του και της εκμετάλλευσης, αφού δεν μπορεί να μεταρρυθμιστεί και να γίνει ανθρώπινο κάτι που από τη φύση του είναι απάνθρωπο και παράλογο.
Οι διάφοροι αστοί και μικροαστοί ηθικολόγοι (Εκκλησία, μεγάλα καπιταλιστικά ιδρύματα) μας προτείνουν τη φιλανθρωπία. Αλλά η φιλανθρωπία δεν απαλλάσσει τον άνθρωπο από την εκμετάλλευση, τις στερήσεις και τη φτώχεια. Αντιθέτως, τον συμφιλιώνει με αυτά, συμβάλει στη διαιώνισή τους.
Τα διάφορα μικροαστικά πολιτικά ρεύματα σκέψης, τέλος, όπως οι αναρχικοί,
προτείνουν την οργάνωση «αυτόνομων, ελεύθερων κοινοτήτων ίσης – δίκαιης ανταλλαγής προϊόντων». Αυτό όμως, αποτελεί διανομή της ιδιοκτησίας από τους λίγους στους πολλούς ιδιοκτήτες, ενώ όπως εξηγήσαμε, το πρόβλημα είναι η ίδια η ατομική ιδιοκτησία που πρέπει να γίνει κοινωνική. Ταυτόχρονα, οι μικρές κοινότητες χωρίς ένα μεγάλο κεντρικό πλάνο παραγωγής σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, θα χαρακτηρίζονται από φτώχεια και όλων των ειδών τις στερήσεις. Θα είχαμε έτσι μια υποτιθέμενη ελευθερία και αυτονομία που θα έρχονταν σε αντίθεση με την ίδια την κοινωνική πρόοδο.
Ουτοπία;
Τι αντιπροτείνουμε όμως συγκεκριμένα, οι μαρξιστές, υποστηρίζοντας ότι η μόνη λύση είναι ο σοσιαλισμός; Μήπως υποσχόμαστε κάποια ουτοπία; Όχι, ακριβώς το αντίθετο. Για να χτίσουμε το σοσιαλισμό δεν θα βασιστούμε σε κάποιο ηθικό κήρυγμα ή σε κάποιο τέλειο μοντέλο που έχει εφεύρει κάποιος έξυπνος νους και οι άλλοι θα κληθούν να εφαρμόσουν.
Για να χτιστεί ο σοσιαλισμός, θα βασιστούμε σε δυο στοιχεία που υπάρχουν ήδη στη σημερινή πραγματικότητα, τα έχει δημιουργήσει ο ίδιος ο καπιταλισμός. Στην υπάρχουσα, αντικειμενική, κοινωνικοποίηση της παραγωγής και στην εργατική τάξη και το κίνημά της.
Διοτί ο καπιταλισμός έχει δημιουργήσει και την υλική βάση για το σοσιαλισμό,
αλλά και τον ίδιο το νεκροθάφτη του στο πρόσωπο της εργατικής τάξης.
Τι σημαίνει «ήδη αντικειμενικά κοινωνικοποιημένη παραγωγή»; Στον καπιταλισμό έχουμε
τη διαρκή συγκέντρωση (δηλαδή την επέκταση της παραγωγής μιας καπιταλιστικής επιχείρησης) και τη διαρκή συγκεντροποίηση της παραγωγής (δηλαδή την συγκέντρωση του συνόλου της παραγωγής σε λίγους ιδιοκτήτες). Αυτά έχουν οδηγήσει στην κοινωνικοποίηση της παραγωγής, δηλαδή η παραγωγή έχει γίνει γίνεται τεράστια, έχουμε μεγάλα μονοπώλια που χρησιμοποιούν πολλές μηχανές, συγκεντρώνουν χιλιάδες εργάτες. Έχουν πολύ μεγάλες φάμπρικες που ικανοποιούν τις ανάγκες μιας ολόκληρης χώρας. Οι εργάτες παράγουν για ολόκληρη την κοινωνία, η δουλειά τους δηλαδή κοινωνικοποιείται. Όμως η διεύθυνση και το κέρδος, δηλαδή η ιδιοκτησία, συνεχίζει να ανήκει στους καπιταλιστές.
Ο σοσιαλισμός απλώς θα αλλάξει τη μορφή της ιδιοκτησίας. Στη θέση της ατομικής θα βάλει την κοινωνική ιδιοκτησία. Και αυτό δε θα γίνει από κάποιον φωτισμένο νομοθέτη, αλλά θα επιβληθεί μέσα από τον αγώνα της εργατικής τάξης και του κινήματος της, που αναπόφευκτα, όπως συνέβη σε δεκάδες λαμπρά παραδείγματα στην Ιστορία, θα κατανοήσει μέσα από την πείρα του, την αναγκαιότητα της κοινωνικής ιδιοκτησίας.
Γιατί όμως η εργατική τάξη, είναι η τάξη που θα παίξει αυτό το ρόλο; Διότι η εργατική τάξη παράγει συλλογικά, έρχεται σε άμεση επαφή με τις μοντέρνες μεθόδους της παραγωγής, μαθαίνει από την πείρα της να δρα συλλογικά και συνειδητοποιείται μέσα στα πιο προχωρημένα πνευματικά κέντρα μιας καπιταλιστικής χώρας, δηλαδή τα μεγάλα αστικά κέντρα. Οργανώνεται σε μεγάλα εργατικά συνδικάτα και στα δικά της ανεξάρτητα κόμματα.
Και ιστορικά, ήδη έχει αποδειχθεί πως είναι ο πρωταγωνιστής της σοσιαλιστικής επανάστασης. Αυτό έχει φανεί σε όλες τις μεγάλες επαναστάσεις της καπιταλιστικής εποχής, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την Οκτωβριανή επανάσταση του 1917.
Τι σημαίνει «σοσιαλισμός» συγκεκριμένα
Τι είναι όμως, πιο αναλυτικά ο σοσιαλισμός και ποιές οικονομικές δυνατότητες θα ανοίξει για την κοινωνία; Δύο έννοιες είναι «κλειδιά» εδώ: κοινωνική ιδιοκτησία και κεντρικός σχεδιασμός.
Ο σοσιαλισμός είναι το κοινωνικο-οικονομικό σύστημα, στο οποίο τα μέσα παραγωγής και διανομής, δηλαδή οι μηχανές, τα μέσα μεταφοράς και οι συγκοινωνίες, τα βαπόρια, οι οικοδομές, οι αποθήκες, οι τράπεζες, τα μεγάλα καταστήματα, οι γερανοί, τα ορυχεία, οι τηλεπικοινωνίες, η γη, θα γίνουν ιδιοκτησία της κοινωνίας.
Εκείνο που από την άποψη της οικωνικής προόδου, έχει νόημα να μετατραπεί σε κοινωνική ιδιοκτησία είναι οι μεγάλες, συγκεντρωμένες μονάδες παραγωγής και διανομής, όχι οι βιοτεχνίες και τα μικρά μαγαζιά, γιατί αυτά τα τελευταία καταλαμβάνουν ένα ασήμαντο τμήμα της οικονομικής ζωής. Στις μικρομεσαίες μονάδες θα δοθούν κίνητρα συνένωσης, στη βάση ενός σχεδίου για τη σταδιακή, εθελοντική αφομοίωση τους στον διαρκώς αναπτυσσόμενο τομέα κοινωνικής ιδιοκτησίας.
Η κοινωνική ιδιοκτησία θα επιτρέψει επίσης την κατάργηση της αναρχίας που γεννά τις κρίσεις υπερπαραγωγής και στη θέση της θα μπορέσει να υπάρξει σχεδιασμός της οικονομίας με βάση τις κοινωνικές ανάγκες.
Ένας τέτοιος σχεδιασμός είναι τεχνικά εφικτός; Μα φυσικά! Ήδη τα κράτη και τα μεγάλα καπιταλιστικά μονοπώλια κάνουν τέτοιου είδους εθνικούς και παγκόσμιους σχεδιασμούς, με σκοπό βέβαια τα κέρδη και την εκμετάλευση. Ο κεντρικός σοσιαλιστικός σχεδιασμός θα στηρίζεται σε πολύ απλούς για το σημερινό επίπεδο της επιστήμης υπολογισμούς, που θα κάνουν λογιστικά γραφεία και υπηρεσίες στατιστικής.
Τι είδους δυνατότητες θα ανοίξει η κοινωνική ιδιοκτησία και ο σχεδιασμός; Γιγάντιες!Θα εξαλείψουν για π άντα την ανεργία. Θα μπορέσει να πραγματοποιηθεί επιτέλους, εκείνο που δεν μπορεί να κάνει ο καπιταλισμός, γιατί δεν συμφέρει τους καπιταλιστές, θα αξιοποιηθούν δηλαδή, όλα τα εργατικά χέρια, μέσα από τη μείωση του χρόνου εργασίας όσο απαιτείται για να μπουν όλοι οι άνεργοι στη δουλειά. Έτσι οι δημιουργικές, παραγωγικές ικανότητες εκατομμυρίων ανθρώπων, θα αξιοποιηθούν και θα απογειώσουν μέσα σε λίγα χρόνια την οικονομία, με ρυθμούς ανάπτυξης πρωτόγνωρους.
Τι άλλο θα γίνει δυνατό; Με την κοινωνική ιδιοκτησία και τον κεντρικό σχεδιασμό, θα εξοικονομηθεί μια μεγάλη ποσότητα ανθρώπινης ενεργητικότητας που ξοδεύεται σήμερα στην ταξική πάλη με τις απεργίες, την πολιτική δραστηριότητα, τις εξεγέρσεις και θα διοχετευθεί στην παραγωγική εργασία. Θα εξοικονομηθούν όλες εκείνες οι πολύτιμες ανθρώπινες δυνάμεις που ξοδεύονται στις κρίσεις και τους πολέμους. Μονάχα οι πολεμικές καταστροφές αντιπροσωπεύουν τεράστια χρηματικά ποσά και φυσικά, ανθρώπινες ζωές.
Η οργάνωση της οικονομίας μ’ ένα λογικό, κεντρικό σχέδιο, θα εξοικονομήσει πόρους από την κακοδιαχείριση, τον παρασιτισμό, τη διαφθορά της αστικής τάξης και των υπαλλήλων που την υπηρετούν, καθώς και από τους ποικίλους μηχανισμούς καταστολής. Επίσης, θα μπορέσει να χρησιμοποιηθεί πληρέστερα και να αναπτυχθεί ταχύτερα η τεχνολογία.
Ο καπιταλισμός καταφεύγει στην τεχνολογία μόνο για να απαλλαγεί από την ακριβή εργατική δύναμη. Στο σοσιαλισμό κάθε τεχνολογική πρόοδος θα αξιοποιείται αμέσως.
Σήμερα η τεχνολογία και η έρευνα βρίσκονται στο έλεος των περικοπών, ενώ οι επιστήμονες, υπηρετώντας διαφορετικές καπιταλιστικές επιχειρήσεις, ανταγωνίζονται ο ένας τον άλλο. Η κοινωνικοποιημένη – σχεδιασμένη οικονομία θα συνενώσει όλους τους επιστήμονες και τα αποτελέσματα αυτής της συνεργασίας δεν μπορούν παρά να είναι καταπληκτικά.
Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας όμως, θα εκτοξευθεί η παραγωγικότητα της εργασίας. Θα παράγονται περισσότερα αγαθά, σε όλο και λιγότερο χρόνο. Αυτό θα δώσει τη δυνατότητα να μειωθούν ακόμα περισσότερο οι ώρες εργασίας, γεγονός που θα σημάνει απελευθέρωση χρόνου για να ασχολούνται οι εργαζόμενοι πιο ενεργά με τα «κοινά», να μορφωθούν, αλλά και να ψυχαγωγηθούν περισσότερο.
Πάνω απ’ όλα, η κοινωνική ιδιοκτησία και ο σχεδιασμός θα εξαλείψουν οριστικά τις στερήσεις και θα ανεβάσουν το επίπεδο ζωής των ανθρώπων. Η κοινωνική ιδιοκτησία καταργώντας το καπιταλιστικό κέρδος, θα επιτρέψει το πέρασμα των εσόδων της παραγωγής στην κοινωνία και έτσι θα δώσει από την πρώτη στιγμή τη δυνατότητα για να γίνουν επενδύσεις στη Δωρεάν παιδεία, την υγεία, τον πολιτισμό, την επιστήμη, την Τέχνη.
Και πως θα διανέμονται τα αγαθά; Στην αρχή η διανομή αναπόφευκτα, λόγω των παραγωγικών δυνατοτήτων που έχουν κληρονομηθεί από τον καπιταλισμό, θα γίνεται με κριτήριο όχι μόνο τις ανάγκες, αλλά και την απόδοση της εργασίας. Αργότερα όμως, καθώς η κοινωνική παραγωγή θα αναπτύσσεται σχεδιασμένα και η κοινωνία θα γίνεται όλο και πιο πλούσια σε αγαθά, η διανομή θα γίνεται με βασικό κριτήριο μόνο τις ανάγκες των ανθρώπων.
Σε κάθε περιοχή θα δημιουργηθούν κοινωνικές αποθήκες, από τις οποίες οι άνθρωποι θα προμηθεύονται αυτά που χρειάζονται, σταδιακά χωρίς χρήμα ή άλλο αποδεικτικό εργασίας. Και όλοι οι άνθρωποι δε θα έχουν κανένα συμφέρον να παίρνουν περισσότερα απ’ όσα τους χρειάζονται, γιατί θα υπάρχει αφθονία, υπερεπάρκεια αγαθών. Έτσι καθώς ο κοινωνικός πλούτος θα αυξάνεται, θα εξαλειφτούν μαζί με το χρήμα, οριστικά και οι τάξεις, αλλά και το κράτος που είναι το δημιούργημα της ταξικής κοινωνίας. Ο ανθρώπινος πολιτισμός θα φτάσει σ’ ένα πρωτοφανές ύψος και ο σοσιαλισμός θα αποδειχθεί ότι αποτελεί το πρώτο στάδιο για μια ανώτερη, αταξική κομμουνιστική κοινωνία, την πρώτη βαθμίδα αυτής της κομμουνιστικής κοινωνίας.
Η μικρογραφία των τεράστιων δυνατοτήτων του σοσιαλισμού στον 20ο αιώνα
Κάποιος θα μπορούσε να πει εδώ : «Όλα αυτά είναι όμορφα λόγια για ένα μακρινό μέλλον». Ο σοσιαλισμός όμως, δεν δείχνει την ανωτερότητά του συγκριτικά με τον καπιταλισμό στα «όμορφα λόγια». Την έχει ήδη δείξει στην πράξη, με τα επιτεύγματα της σχεδιασμένης οικονομίας. Η ιστορική πείρα του 20ου αιώνα, απέδειξε την ανωτερότητά του συγκριτικά με τον καπιταλισμό. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση ήταν αυτή της Σοβιετικής Ένωσης. Από την περίοδο της νίκης της Οκτωβριανής επανάστασης του 1917 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960, η βιομηχανική παραγωγή στο νέο, εργατικό κράτος αυξήθηκε κατά 52 φορές, ενώ το ίδιο διάστημα στις ΗΠΑ, η αύξηση ήταν μόλις 6 φορές και στην Αγγλία μόλις 2! Αυτό τα επιτεύγματα, τόσο στην Σοβιετική Ένωση, όσο και στα υπόλοιπα κράτη που κατά τον 20 αιώνα μιμήθηκαν το οικονομικό της μοντέλο, έβγαλαν εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους από το σκοτάδι της σκλαβιάς και κυριολεκτικά τους εισήγαγαν για πρώτη φορά σε μια στοιχειωδώς πολιτισμένη ζωή.
Ταυτόχρονα όμως, πρέπει οπωσδήποτε να ληφθούν υπόψη οι αρνητικές πλευρές της ιστορικής εμπειρίας της Σοβιετικής Ένωσης των άλλων γραφειοκρατικά παραμορφωμένων εργατικών κρατών. Αυτή η εμπειρία μας δίδαξε δύο μαθήματα:
1ο: Ο σοσιαλισμός είναι ασυμβίβαστος με την ύπαρξη ενός ολοκληρωτικού, γραφειοκρατικού κράτους. Η κοινωνικοποιημένη – σχεδιασμένη οικονομία χρειάζεται «το οξυγόνο» της εργατικής δημοκρατίας για να μπορέσει να λειτουργήσει και να αναπτυχθεί απρόσκοπτα και χωρίς στρεβλώσεις. Για να σχεδιαστεί η οικονομία με κριτήριο τις κοινωνικές ανάγκες, ο μόνος που μπορεί να καταγράψει αυτές τις ανάγκες είναι ο ίδιος ο εργαζόμενος λαός, που έχει άμεση επαφή και με την παραγωγή, αλλά και με την κατανάλωση.
2ο: Ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να οικοδομηθεί πλήρως σε μία μόνο χώρα. Απαιτείται η συνένωση πολλών μαζί ανεπτυγμένων χωρών, κάτι που τόνιζαν σε όλα τα σχετικά τους έργα ο Μάρξ, ο Ένγκελς και ο Λένιν. Αυτό ισχύει γιατί ο σοσιαλισμός, όπως προαναφέραμε, είναι ένα κοινωνικο-οικονομικό σύστημα αφθονίας. Αλλά η αφθονία δεν μπορεί να υπάρξει αυτονόητα, μόνο με τις παραγωγικές δυνάμεις λίγων και φτωχών χωρών. Ο καπιταλισμός έχει δημιουργήσει μια παγκόσμια οικονομία, με έναν παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας. Αλλά και η ίδια η σοσιαλιστική επανάσταση, δεν μπορεί να περιοριστεί σε μια χώρα, αφού η κρίση του καπιταλισμού απλώνεται παγκόσμια και η εργατική τάξη, αναπόφευκτα μέσα από την πείρα της, συνειδητοποιεί ότι έχει κοινό συμφέρον να παλέψει για το σοσιαλισμό, στη μια χώρα μετά την άλλη.
Πως να παλέψουμε για το σοσιαλισμό
Πως όμως, συγκεκριμένα, μπορεί να προκύψει ο σοσιαλισμός στην εποχή μας; Ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να έρθει αλλιώς, παρά μόνο με τον αγώνα της ίδιας της εργατικής τάξης, με της νεολαία της στην εμπορσθοφυλακή, μέσα δηλαδή από τη σοσιαλιστική επανάσταση. Αυτή δεν μπορεί να είναι μια εύκολη και ειρηνική διαδικασία. Η Ιστορία έχει δείξει ότι καμία άρχουσα τάξη δεν εγκατέλειψε την εξουσία της χωρίς σκληρή μάχη. Οι εκμεταλλευτές είναι έτοιμοι να καταφύγουν σε τρομερά βίαιες μεθόδους για να υπερασπίσουν την προνομιούχα θέση τους.
Όμως ειδικά στη σημερινή εποχή, λόγω του ότι η εργατική τάξη είναι στις περισσότερες χώρες η μεγάλη κοινωνική πλειονότητα, διαθέτει πανίσχυρες οργανώσεις, ενώ ταυτόχρονα από την άλλη πλευρά, η αστική τάξη εξαιτίας της ιστορικής κρίσης του συστήματός της αδυνατεί να συγκεντρώσει τη σταθερή υποστήριξη των μεσαίων στρωμάτων, η σοσιαλιστική επανάσταση είναι δυνατό να νικήσει πιο ειρηνικά από ποτέ. Αυτό που απαιτείται όμως, είναι το επαναστατικό κόμμα.
Ασφαλώς, η επανάσταση δεν μπορεί να γίνει χωρίς τον αυθόρμητο ξεσηκωμό των εργατικών μαζών και της νεολαίας στην πρωτοπορία. Αλλά ολόκληρη η Ιστορία έχει δείξει ότι η επανάσταση δεν μπορεί να νικήσει αν δεν καθοδηγείται από ένα επαναστατικό κόμμα. Ο λόγος είναι απλός: για να αφαιρεθεί η εξουσία από τους εκμεταλλευτές, χρειάζεται ένα πολιτικό πρόγραμμα που θα συνενώσει τα πιο μαχητικά στοιχεία της εργατικής τάξης και μια οργανωμένη δύναμη που θα δώσει το έναυσμα για την τελική μάχη την κατάλληλη στιγμή, εκείνη τη στιγμή δηλαδή που η αστική τάξη θα είναι πιο ευάλωτη από ποτέ και η εργατική τάξη θα είναι πιο αποφασισμένη για δράση από ποτέ.
Δεν είναι δυνατόν όλοι οι αγωνιζόμενοι, να βγάλουν την ίδια στιγμή και ενιαία, τα ίδια συμπεράσματα. Θα πρέπει τα πιο πρωτοπόρα και συνειδητά στοιχεία, ενιαία να καταλήξουν σε αυτά τα συμπεράσματα και να οργανώσουν, τόσο την προπαρασκευή για την κατάκτηση της εξουσίας, όσο και την ίδια την κατάληψη της εξουσίας. Αν το κατάλληλο επαναστατικό κόμμα απουσιάζει, τότε η Ιστορία έχει δείξει τι επακολουθεί: ήττες, προδοσίες και σφαγές.
Έτσι λοιπόν, η Κομμουνιστική Τάση, η Νεολαία Ενάντια στον Καπιταλισμό και η Διεθνής Μαρξιστική Τάση, δεν σας προτείνουν απλά να ασπαστείτε τη σωστή ανάλυση για τα αίτια της κρίσης και να αποδεχθείτε «θεωρητικά» την ανωτερότητα του σοσιαλισμού. Όπως έλεγε και ο Μαρξ στην περίφημη 11η θέση για τον Φόυερμπαχ, «Το καθήκον δεν είναι απλά να ερμηνεύουμε τον κόσμο, αλλά να τον αλλάξουμε». Δεν θα έχουμε κάνει σχεδόν τίποτα λοιπόν αν απλώς συζητάμε για το σοσιαλισμό. Αντιθέτως, θα έχουμε κάνει πλήρως το καθήκον μας σαν συνειδητοί άνθρωποι, αν πάνω από όλα, οργανωθούμε στον αγώνα για το σοσιαλισμό, χτίζοντας σήμερα το επαναστατικό σοσιαλιστικό κόμμα που θα εγγυηθεί τη μελλοντική σοσιαλιστική νίκη. Μόνο με αυτόν τον τρόπο θα δικαιωθούν σε τελική ανάλυση, τα συμπεράσματα και οι ιδέες που παρατίθενται σήμερα, σε αυτήν εδώ τη συζήτηση.
Σταμάτης Καραγιαννόπουλος
