Προς τον Σίντεϊ Χουκ
Αγαπητέ καθηγητή Χουκ,
Διάβασα με ενδιαφέρον το άρθρο σας στο «Έθνος» και μου προκάλεσε ορισμένες αμφιβολίες.
1. Ο τίτλος του άρθρου σας, «Μαρξισμός –Δόγμα η Μέθοδος;» προκαλεί κάποια ανησυχία. Η διάζευξη δεν καλύπτει το ζήτημα. Ο μαρξισμός δεν είναι ένα δόγμα, αλλά δεν είναι μόνο μια μέθοδος, είναι επίσης μια διδασκαλία. Η υλιστική διαλεχτική είναι μια μέθοδος. Ο Μαρξ, όμως, όχι μόνο διατύπωσε αυτή τη μέθοδο, αλλά και την εφάρμοσε σε δυο τομείς, δημιουργώντας τη θεωρία της καπιταλιστικής οικονομίας (επιστήμη) και τη θεωρία των ιστορικών προτσές (τη «φιλοσοφία της ιστορίας» –ακριβέστερα, μια επιστήμη).
2. Η τελευταία φράση του άρθρου σας δηλώνει ότι «αυτός (ο μαρξισμός) δεν είναι ούτε δόγμα, μύθος, ούτε αντικειμενική επιστήμη, αλλά μια ρεαλιστική μέθοδος ταξικής δράσης». Τί σημαίνει εδώ η λέξη «ρεαλιστική»; Είναι ολοφάνερο: σημαίνει ότι βασίζεται πάνω στην αληθινή γνώση των αντικειμενικών –σ’ αυτή την περίπτωση, κοινωνικών– προτσές. Η γνώση του αντικειμενικού είναι επιστήμη. Η μαρξιστική πολιτική είναι ρεαλιστική στο βαθμό που βασίζεται στο μαρξισμό σαν επιστήμη.
3. Λέτε ότι η μαρξιστική διδασκαλία δεν μπορεί να κατανοηθεί ανεξάρτητα από τους επαναστατικούς της σκοπούς περισσότερο απ’ όσο μπορούν οι συνταγές ενός γιατρού να κατανοηθούν ανεξάρτητα από τη φροντίδα για την υγεία. Μέσα σε ορισμένα όρια, είναι δυνατό να δεχτούμε αυτή τη σύγκριση. Αλλά ο μόνος γιατρός που είναι ικανός να δώσει χρήσιμες συνταγές είναι εκείνος που βασίζει την πράξη του στην ανατομία, τη φυσιολογία, την παθολογία, και μια σειρά από άλλες θετικές επιστήμες. Πώς είναι δυνατό να αποσπάσουμε τη ρεαλιστική πράξη από την επιστημονική θεωρία; Σε τελευταία ανάλυση, κάθε επιστημονική γνώση –όχι μόνο σε σχέση με την ιατρική– βγαίνει από πραχτικές ανάγκες και εξυπηρετεί αυτές τις ανάγκες.
4. Γράφετε: «Από τις θεωρητικές αρχές της επιστήμης αυτής του μαρξισμού, έβγαινε ότι η επαναστατική αντίθεση στον παγκόσμιο πόλεμο το 1914, ήταν ουτοπική, γιατί ο πόλεμος και η πολεμική ψυχολογία πήγαζαν αναπόφευκτα από την αντικειμενική συσσώρευση των κοινωνικοοικονομικών δυνάμεων της εποχής». Αυτή η αντιπαράθεση, νομίζω, δεν είναι κατανοητή. Η πάλη ενάντια στον πόλεμο θα ήταν «ουτοπική», γιατί ο πόλεμος πηγάζει αναπόφευκτα από τις αντικειμενικές συνθήκες. Πρώτα – πρώτα, οι ουτοπικές ιδέες επίσης πηγάζουν από τις αντικειμενικές συνθήκες. Δεύτερο, η πάλη ενάντια στα «αναπόφευκτα» γεγονότα δεν είναι αναγκαστικά ουτοπική, γιατί τα αναπόφευκτα γεγονότα είναι περιορισμένα στο χρόνο και το χώρο. Ιδιαίτερα, ο πόλεμος, που ήταν ιστορικά «αναπόφευκτος», αποδείχτηκε «ουτοπικός» σαν μέσο για την έξοδο από το ιμπεριαλιστικό αδιέξοδο.
5. Δηλώνετε: «Το σοβαρότερο λάθος του Μαρξ ήταν ότι δεν έδωσε μεγαλύτερη αξία στους χρονικούς συντελεστές του προτσές». Αυτή η παρατήρηση είναι δίκαιη όταν εφαρμόζεται σε έναν μεγάλο αριθμό χυδαίων μαρξιστών, ιδιαίτερα της εποχής της Δεύτερης Διεθνούς, αλλά είναι απόλυτα λάθος σε σχέση με τον ίδιο τον Μαρξ.
Όταν το επιτρέψουν οι συνθήκες, θα επανέλθω σ’ αυτό το ζήτημα με πιο περιεκτική μορφή. Στο μεταξύ, διατελώ, με συντροφικούς χαιρετισμούς.
11 του Απρίλη 1933
ΛΕΟΝ ΤΡΟΤΣΚΙ
Περιέχεται στη συλλογή κειμένων του Τρότσκι «Φιλοσοφικά Τετράδια» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Παρασκήνιο»
{fcomment}
