Ενώ πλησιάζουμε προς τη Συνδιάσκεψη του ΣΥΡΙΖΑ και παρά τη δημοσίευση της διακήρυξης της Γραμματείας με τίτλο «Τι είναι και τι ζητάει ο ΣΥΡΙΖΑ;», δεν έχει ανοίξει ουσιαστικά ο διάλογος στη βάση του νέου κόμματος τόσο για τη διακήρυξη, αλλά κυρίως για το πρακτικό προγραμματικό περιεχόμενο της κυβέρνησης της Αριστεράς – ενός σχήματος που ο χρόνος όπου θα πάψει να αποτελεί μόνο μια θεωρητική υπόθεση πλησιάζει.
Η απουσία οργανωμένου διαλόγου στις τάξεις του ΣΥΡΙΖΑ είναι από μόνο του ένα ανησυχητικό φαινόμενο, καθώς η διακήρυξη θίγει μια σειρά από εξαιρετικά κρίσιμα ζητήματα. Ο τρόπος αντιμετώπισής τους, όμως, αφήνει μεγάλα περιθώρια διαφορετικών ερμηνειών και στην πράξη παραχωρεί στην ηγεσία τεράστια περιθώρια ελιγμών, χωρίς τον αναγκαίο έλεγχο της βάσης του κόμματος.
Με χαρά λοιπόν, μέσα στη γενικότερη σιωπή και παρά την ατυχή επιλογή τίτλου που παραπέμπει στην αναρχική και όχι τη μαρξιστική παράδοση, διαπιστώσαμε τη δημοσίευση ενός κειμένου (σε δύο μέρη) με τίτλο: «Να συντρίψουμε την πολιτική του φόβου. Να επιτεθούμε στον πλούτο» από τους συντρόφους Ν. Ηλιόπουλο, Δ. Καραμάνη, Η. Σιούτα και Γ. Σπυρόπουλο. Το κείμενο αυτό παρουσιάζει, στο πρώτο μέρος, πολλά ενδιαφέροντα και χρήσιμα στοιχεία: τα ταξικά χαρακτηριστικά της κρίσης και ο επιθετικός τρόπος μεταφοράς πλούτου από τα λαϊκά στρώματα προς το κεφάλαιο αποκαλύπτονται μέσα από μια συγκεκριμένη ανάλυση. Η εύλογη όμως και αναμενόμενη κατάληξη αυτής της ανάλυσης θα ήταν μια σοβαρή και συγκεκριμένη απάντηση στο ερώτημα: «Με ποιον αποτελεσματικό τρόπο η κυβέρνηση της Αριστεράς θα επιτεθεί στον πλούτο; (και θα σώσει τις εργαζόμενες μάζες από την καταστροφή)». Στο κρίσιμο αυτό σημείο δυστυχώς, διαψεύδοντας κάθε προσδοκία, το κείμενο γίνεται χαλαρό και θολό σε περιεχόμενο, ενώ η χρήση των κλασσικών μαρξιστικών πηγών που μεταχειρίζεται για να πραγματοποιήσει ένα «ταξίδι στην ήπειρο της ιστορίας» φτάνει στα όρια της παραχάραξης.
Για την αναζήτηση της λογικής ενός πολιτικού σχεδίου άμεσης σωτηρίας του λαού, οι σύντροφοι καταφεύγουν σε μια εξαιρετική πηγή. Πρόκειται για τη μπροσούρα του Λένιν: «Η καταστροφή που μας απειλεί και πώς θα την καταπολεμήσουμε» (Σεπτέμβρης 1917).
Από το κείμενο αυτό, αφού παραθέτουν πολύ περιορισμένα και θεωρούμε όχι χαρακτηριστικά αποσπάσματα, επισημαίνουν τα εξής:
1) Αρχικά προσδιορίζουν τη συγκυρία στην οποία γράφτηκε το κείμενο: Επανάσταση στα πλαίσια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου – περίοδος της προσωρινής κυβέρνησης μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του Κορνίλοφ.
Όμως αυτός ο ορισμός δεν επαρκεί, καθώς αγνοεί τις ιδιαιτερότητες της ρώσικης επανάστασης και τα ιστορικά της καθήκοντα – καθήκοντα «αστικά – δημοκρατικά» από τη φύση τους, όπως παραδέχονταν όλες οι τάσεις και όλα τα διαθέσιμα «πολιτικά σχέδια» της σοσιαλδημοκρατίας. Ο Λένιν φανερώνει σ’ αυτό το κείμενο, όπως και σε όλα τα κείμενα που έγραψε μετά τις «Θέσεις του Απρίλη» πως τα καθήκοντα αυτά είναι αδύνατο να εξυπηρετηθούν παρά μόνο με μια «επαναστατική – δημοκρατική» σύγκρουση με το κεφάλαιο.
2) Στη συνέχεια, σημειώνουν πως το σημείο αναφοράς της απάντησης του Λένιν στη συγκυρία βρίσκεται σε μέτρα που έχουν ως κύριο χαρακτηριστικό τους τον έλεγχο και την καταγραφή πάνω στην παραγωγική διαδικασία μέσα από τα Σοβιέτ – μέτρα που έρχονται σε σύγκρουση με την κερδοφορία του κεφαλαίου και συμβάλουν στην επιστροφή του πλούτου που παράγουν οι εργαζόμενοι μέσω της επιβολής ενός προοδευτικού φόρου εισοδήματος για τα μεγάλα και πολύ μεγάλα εισοδήματα.
Ο Λένιν δεν πέφτει στην παγίδα της γενικολογίας περί βελτίωσης της αποτελεσματικότητας των ελεγκτικών μηχανισμών. Διατυπώνει τη ξεκάθαρη θέση πως οι αστικοί – γραφειοκρατικοί ελεγκτικοί μηχανισμοί αποτελούν εμπόδιο στον δημοκρατικό έλεγχο των Σοβιέτ. Ο έλεγχος και η καταγραφή πάνω στην παραγωγική διαδικασία και το κράτος είναι εφικτός σε όφελος των εργαζομένων μόνο με τον «επαναστατικό – δημοκρατικό» τρόπο, τη δημοκρατική δηλαδή άμεση εμπλοκή των εργαζομένων στη διαδικασία. Αλλά η εμπλοκή αυτή προϋποθέτει τον επαναστατικό μετασχηματισμό του κράτους και το πέρασμα των βασικών μοχλών της οικονομίας σ’ αυτό.
Επίσης, πουθενά ο Λένιν δεν υποστηρίζει την επιβολή ενός προοδευτικού φόρου εισοδήματος, αν δε συνοδεύεται από τα υπόλοιπα επαναστατικά – δημοκρατικά μέτρα, τα οποία όμως οι σύντροφοι «ξεχνούν» να αναφέρουν και τα οποία έχουν ως πυρήνα τους την κυριαρχία του επαναστατικού κράτους πάνω στα καπιταλιστικά μονοπώλια:
«Πώς θα βοηθηθεί η κατάσταση, όταν οι πλούσιοι κρύβουν τα πλούτη που αποχτούν με την κερδοσκοπία; Μπορεί να επιβληθεί προοδευτικός φόρος εισοδήματος με πολύ μεγάλα ποσοστά φορολογίας για τα μεγάλα και τα πολύ μεγάλα εισοδήματα. Η κυβέρνησή μας, ακολουθώντας τις άλλες ιμπεριαλιστικές κυβερνήσεις, καθιέρωσε αυτό το φόρο. Παραμένει όμως σε σημαντικό βαθμό πλασματικός, νεκρό γράμμα, πρώτο, γιατί η αξία του χρήματος πέφτει όλο και πιο γρήγορα, και δεύτερο, γιατί η απόκρυψη των εισοδημάτων γίνεται όλο τόσο μεγαλύτερη, όσο πιο πολύ έχουν για πηγή τους την κερδοσκοπία και όσο πιο σίγουρα φυλάγεται το εμπορικό μυστικό. Για να γίνει ο φόρος αυτός πραγματικός και όχι πλασματικός, χρειάζεται πραγματικός έλεγχος που να μη μένει στα χαρτιά. Είναι αδύνατο όμως να γίνει έλεγχος στους κεφαλαιοκράτες, αν ο έλεγχος αυτός παραμένει γραφειοκρατικός, γιατί η ίδια η γραφειοκρατία συνδέεται και είναι μπλεγμένη με χιλιάδες νήματα με την αστική τάξη…»
3) Η μεθοδολογία του Λένιν αποτελεί μια λογική οργάνωσης και κινητοποίησης του Ρώσικου λαού, δηλαδή μια «γραμμή μαζών».
Το σημείο αυτό είναι αναμφίβολα σωστό. Όμως με ποιον τρόπο προσπάθησε ο Λένιν να δημιουργήσει αυτή τη «γραμμή μαζών»; Μήπως με ένα γενικόλογο πλαίσιο που θεωρεί την αμφισβήτηση των καπιταλιστικών σχέσεων ανώριμο αίτημα με βάση τους υπάρχοντες συσχετισμούς; (όπως κάνει η διακήρυξη του ΣΥΡΙΖΑ, χωρίς όμως να κάνει την απόπειρα να προσδιορίσει αυτούς τους συσχετισμούς;)
Σε καμία περίπτωση. Ο Λένιν στο κείμενο αυτό εκθέτει με απλότητα και επαρκείς λεπτομέρειες το πρόγραμμα μιας κυβέρνησης «που δε λέγεται απλώς από ειρωνεία επαναστατική – δημοκρατική.» Αυτή είναι η «γραμμή μαζών» για τον Λένιν. Τα πιο βασικά από τα μέτρα που προτείνει είναι τα παρακάτω:
-
Ένωση όλων των τραπεζών σε μία και κρατικός έλεγχος πάνω στις πράξεις της ή εθνικοποίηση των τραπεζών
-
Εθνικοποίηση των «κεφαλαιοκρατικών συνδικάτων», δηλαδή των μεγαλύτερων μονοπωλιακών ενώσεων των κεφαλαιοκρατών (των συνδικάτων ζάχαρης, κάρβουνου, μεταλλουργίας κλπ.)
-
Κατάργηση του εμπορικού μυστικού
-
Υποχρεωτική οργάνωση των βιομηχάνων, των εμπόρων και των επιχειρηματιών σε ενώσεις
-
Αναγκαστική συνένωση του πληθυσμού σε καταναλωτικούς συνεταιρισμούς, είτε ενθάρρυνση μιας τέτοιας συνένωσης και έλεγχος πάνω σ’ αυτή.
4) Για να μας προλάβουν οι σύντροφοι, ξεκαθαρίζουν πως και ο ίδιος ο Λένιν θα μας αποθάρρυνε από το να χρησιμοποιήσουμε τις θέσεις του ως έτοιμη συνταγή, καθώς κάθε σχέδιο απαντάει σε συγκεκριμένες απολύτως μοναδικές συγκυρίες. Έτσι, δε θεωρούν απαραίτητο να αναφέρουν τα μέτρα αυτά, παρά μόνο τον «προοδευτικό φόρο εισοδήματος» που τυχαίνει να είναι συμβατός με το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά όπως δείξαμε παραπάνω ο Λένιν δεν τον θεωρεί κατάλληλο μέτρο από μόνο του.
Όμως, πόσο ακατάλληλα και συγκυριακά είναι τα αιτήματα που θέτει ο Λένιν, σε μια μάλιστα «αστική – δημοκρατική επανάσταση» σε μια χώρα πολύ πιο καθυστερημένη από τη Δύση, όπου υποτίθεται ότι ο σοσιαλισμός ήταν ανεπίκαιρος;
Ο Λένιν, αποδεικνύει στο κείμενό του πως μια επαναστατική – δημοκρατική κυβέρνηση για να σώσει τις λαϊκές μάζες από την καταστροφή και για να ανορθώσει την οικονομία, πρέπει να πάρει στα χέρια της τους βασικούς μοχλούς της καπιταλιστικής οικονομίας, να τους συγκεντρώσει και να τους σχεδιάσει στην κατεύθυνση που θα καθορίσουν οι κοινωνικές ανάγκες. Κανένας έλεγχος και καταγραφή επί της παραγωγικής διαδικασίας δεν είναι εφικτός από τα Σοβιέτ, αν η κυβέρνηση δεν υλοποιήσει τα απλά επαναστατικά μέτρα που προτείνονται.
Κάποιοι σύντροφοι μπροστά σ’ αυτή την αλήθεια αναφωνούν πως αυτό το πρόγραμμα είναι ολοκληρωμένος σοσιαλισμός (!) και δε μπορούμε να προχωρήσουμε μπροστά απλά «εκφωνώντας στεντόρεια τον στρατηγικό στόχο και τα εν γένει χαρακτηριστικά του» (Τι είναι και τι ζητά ο ΣΥΡΙΖΑ;).
Εδώ όμως πρέπει να απαντήσουμε με τα λόγια του ίδιου του Λένιν που συνοδεύουν τα προγραμματικά σημεία που αναφέραμε παραπάνω:
«Μπορούμε να πάμε μπροστά αν φοβόμαστε να προχωρήσουμε προς το σοσιαλισμό;».
Στο ίδιο κείμενο, λίγο παρακάτω σημειώνει:
«ανάμεσα στον κρατικό – μονοπωλιακό καπιταλισμό και το σοσιαλισμό δεν υπάρχει κανένα άλλο ενδιάμεσο σκαλοπάτι».
Η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και οι σύντροφοι με το κείμενό τους – αφού δε φαίνεται τελικά να διατυπώνουν κάποια ρητή διαφωνία με τους διακηρυγμένους στόχους της ηγεσίας – απαντούν πως μπορούμε να πάμε μπροστά μόνο αν απωθήσουμε τον σοσιαλισμό στο ασαφές μέλλον ή με άλλα λόγια πως το σχέδιο άμεσης σωτηρίας του λαού περνάει τελικά μέσα από μια διαχείριση του καπιταλισμού με επιμέρους φιλολαϊκά μέτρα, πως η κυβέρνηση της Αριστεράς θα αποτελέσει ένα στάδιο προπαρασκευής για το σοσιαλισμό. Έτσι, όσο κι αν «ονειρεύεται» κανείς ένα άμεσο πέρασμα στο σοσιαλισμό, το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ είναι τελικά αυτό που ανταποκρίνεται στα καθήκοντα που θέτει η σημερινή συγκυρία και το κύριο καθήκον είναι η «διαμόρφωση μιας νέας λαϊκής συλλογικής θέλησης», όχι η προγραμματική σαφήνεια…..
Μπορεί όμως να διαμορφωθεί μια νέα συλλογική θέληση, με δράσεις αλληλεγγύης (η αξία των οποίων έχει υπερτονιστεί), χωρίς ένα πραγματικά επαναστατικό πρόγραμμα; – ένα πρόγραμμα δηλαδή άμεσης δράσης για τις εργαζόμενες μάζες που υπερβαίνει τις μαζικές διαδηλώσεις και την κοινοβουλευτική επικράτηση μιας αριστερής κυβέρνησης.
Το σκεπτικό της ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ δεν αποδεικνύεται από την ιστορική εμπειρία, δεν τεκμηριώνεται θεωρητικά (οπωσδήποτε όχι στο κείμενο των συντρόφων ή στη διακήρυξη του ΣΥΡΙΖΑ) και έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη λογική του Λένιν, όπως αυτή εκφράζεται στη σημαντική μπροσούρα που χρησιμοποιήθηκε ως πηγή.
Οι σύντροφοι χρησιμοποιούν μια παράγραφο από τον Ένγκελς, στην οποία εξαίρεται η μαεστρία του Μαρξ στη διατύπωση ενός κοινά αποδεκτού προγράμματος της Α΄ Διεθνούς από όλες τις δυνάμεις του τότε εργατικού κινήματος. Αλλά αλήθεια, γιατί η συγκυρία του 1864 (μια φάση διεθνούς ανασυγκρότησης του κινήματος) έχει μεγαλύτερη σχέση με τα τωρινά επείγοντα καθήκοντα ενός ΣΥΡΙΖΑ που βρίσκεται στα πρόθυρα της εξουσίας, από τα προγραμματικά σημεία που διατύπωσαν ήδη οι Μαρξ και Ένγκελς στο Κομμουνιστικό Μανιφέστο το 1848 και συμπλήρωσαν με βάση την εμπειρία της Κομμούνας του Παρισιού το 1871;
{fcomment}
