Η χειραφέτηση των γυναικών καταλαμβάνει πάντα κυρίαρχη θέση στη θεωρία και την πρακτική του Μαρξισμού. Ήδη από πολύ νωρίς στο έργο του, ο Μαρξ προσέγγισε το γυναικείο ζήτημα από τη σκοπιά της χειραφέτησης. Το 1844, αφού υπογραμμίζει ότι ο «γάμος» στην καπιταλιστική κοινωνία είναι μια μορφή «αποκλειστικής ατομικής ιδιοκτησίας» (για τον άνδρα), καταλήγει ότι «η συμπεριφορά προς τη γυναίκα, ως το θήραμα και τον υπηρέτη του πόθου της κοινωνίας (Wollust), εκφράζει την ατέρμονη υποβάθμιση του ανθρώπου σε σχέση με τον εαυτό του. Η άμεση, φυσική, αναγκαία σχέση του ανθρώπου με τον άνθρωπο είναι η συμπεριφορά του άνδρα προς την γυναίκα. Σε αυτή τη σχέση φαίνεται σε ποιο βαθμό η φυσική συμπεριφορά του ανθρώπου έχει γίνει ανθρώπινη».
Αφού λοιπόν ορίζει τη «γενική κατάσταση της γυναίκας στη σημερινή κοινωνία» ως «απάνθρωπη», ο Μαρξ αναφέρεται με θαυμασμό στον «αριστοτεχνικό ορισμό» του Φουριέ για το γάμο, όπου υπογραμμίζεται ότι «ο βαθμός χειραφέτησης των γυναικών είναι το φυσικό μέτρο της καθολικής χειραφέτησης». Σε ένα καθεστώς ατομικής ιδιοκτησίας που βασίζεται στην απαλλοτρίωση των άμεσων παραγωγών από τους όρους της παραγωγής, «η δουλεία των υπόλοιπων μελών της οικογένειας κάτω από τον επικεφαλής της – που απλώς και μόνο τους χρησιμοποιεί και τους εκμεταλλεύεται – είναι τουλάχιστον αυτονόητη». Λίγο αργότερα, σημειώνει: «Όποιος γνωρίζει κάτι σχετικά με την Ιστορία, γνωρίζει επίσης ότι μεγάλες κοινωνικές αλλαγές (Unzwalzungen) είναι αδύνατες χωρίς τη χειραφέτηση των γυναικών. Η κοινωνική πρόοδος μπορεί να μετρηθεί επακριβώς σε σχέση με την κοινωνική θέση του ωραίου φύλου, συμπεριλαμβανομένων και των άσχημων».
O Μαρξ όχι μόνο μιλούσε σε όλη του τη ζωή ενάντια στην οικιακή «δουλεία» και την εκμετάλλευση των γυναικών με το θρίαμβο της πατριαρχίας, αλλά υπογράμμισε την ατέρμονη «υποβάθμιση» και τη βασισμένη στο φύλο εκμετάλλευση τους από την ανθρωποφάγα λαιμαργία του κεφαλαίου για υπερεργασία.
Συνεπείς με τα παραπάνω, οι Μπολσεβίκοι αντιμετώπισαν πάντα με μεγάλη σοβαρότητα την επαναστατική δουλειά στις γυναίκες και η Επανάσταση στη Ρωσία έβαλε τα νομικά, οικονομικά και πολιτικά θεμέλια για την κοινωνική χειραφέτηση των γυναικών. Παρά το ότι η σταλινική αντεπανάσταση αποτέλεσε σημαντική οπισθοχώρηση, είναι αναντίρρητο ότι οι γυναίκες στη Σοβιετική Ένωση έκαναν άλματα στον αγώνα για ισότητα. Ωστόσο, ο Τρότσκι εξηγεί το 1938: «Η Οκτωβριανή Επανάσταση χάραξε στη σημαία της την χειραφέτηση των γυναικών και έφτιαξε την πιο προοδευτική νομοθεσία στην ιστορία του γάμου και της οικογένειας.
Αυτό, φυσικά και δεν σημαίνει πως δημιουργήθηκε αμέσως μια «ευτυχισμένη ζωή» για την Σοβιετική γυναίκα. Η γνήσια χειραφέτηση των γυναικών είναι αδιανόητη χωρίς μια γενική άνοδο της οικονομίας και της κουλτούρας, χωρίς την καταστροφή της μικροαστικής οικογενειακής μονάδας, χωρίς κοινωνικοποιημένη διατροφή και εκπαίδευση».
Οι σχέσεις μεταξύ αντρών και γυναικών στον καπιταλισμό είναι διαστρεβλωμένες και απάνθρωπες, επειδή το σύστημα της παγκόσμιας παραγωγής εμπορευμάτων υποβιβάζει τους ανθρώπους στο επίπεδο των αντικειμένων.
Όχι μόνο οι σχέσεις μεταξύ των φύλων, αλλά όλες οι κοινωνικές σχέσεις γενικά, τείνουν να γίνουν απάνθρωπες και αλλοτριωμένες μέσα σε αυτό που ο Μαρξ και ο Ένγκελς περιέγραψαν σαν «cash nexus», το «πλέγμα του πλούτου». Οι γονείς αρχίζουν να θεωρούν τα παιδιά τους σαν προσωπική τους περιουσία. Οι άντρες θεωρούν τις γυναίκες τους το ίδιο. Κάτω από τις ανελέητες πιέσεις της ζωής σε καθεστώς «ελεύθερης οικονομίας», το χρήμα είναι θεός, οι σχέσεις παραμορφώνονται και διαστρεβλώνονται πέρα από κάθε σεβασμό και αναγνώριση.
Θα πρέπει όμως να γίνει κατανοητό, ότι η μικροαστική οικογένεια δεν μπορεί να καταργηθεί ευκολότερα από το κράτος. Η βαθμιαία εξαφάνιση και των δύο, εξαρτάται από τον μετασχηματισμό των υλικών συνθηκών της ύπαρξης των ανθρώπων και συνεπώς κάποια στιγμή, από το μετασχηματισμό του τρόπου που οι άνθρωποι σκέφτονται και συμπεριφέρονται ο ένας στον άλλο. Με την επίτευξη της υπεραφθονίας και ενός υψηλού επιπέδου πολιτισμού που μόνο ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός της κοινωνίας μπορεί να επιφέρει, οι παλιές συνθήκες και η ψυχολογία υποταγής θα μεταμορφωθούν, και μαζί τους και οι σχέσεις μεταξύ αντρών και γυναικών. Η προϋπόθεση για κάτι τέτοιο είναι λοιπόν, ο μετασχηματισμός των συνθηκών της ίδιας της ζωής τους.
Μαριάννα Σπηλιωτάκη
