Οι θεωρίες του Μπακούνιν
Ας απαλλαγούμε τώρα από τις υπηρεσίες ερμηνείας της «Μαύρης Σημαίας» και ας αφήσουμε τον Μπακούνιν να μιλήσει για τον εαυτό του. Στο έργο του «Για την Αντιπροσωπευτική Κυβέρνηση και το Παγκόσμιο Δικαίωμα Ψήφου» (Σεπτέμβριος 1870) λέει:«Το όλο σύστημα της αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης είναι μια τεράστια απάτη στηριζόμενη στη μυθοπλασία ότι τα εκτελεστικά και νομοθετικά όργανα που εκλέγονται με καθολική ψηφοφορία του λαού πρέπει ή μπορεί ακόμη πιθανότατα να εκπροσωπούν τη βούληση του λαού. Ο λαός ενστικτωδώς προσπαθεί για δύο πράγματα: τη μέγιστη δυνατή ευημερία, σε συνδυασμό με τη μέγιστη δυνατή ελευθερία να ζήσει τη ζωή του, να επιλέγει, να ενεργεί. Θέλει την καλύτερη οργάνωση των οικονομικών του συμφερόντων σε συνδυασμό με την πλήρη απουσία όλης της πολιτικής εξουσίας και όλων των πολιτικών οργανώσεων, αφού κάθε πολιτική οργάνωση πρέπει αναπόφευκτα να ακυρώσει την ελευθερία του λαού. Αυτή είναι η δυναμική φιλοδοξία όλων των λαϊκών κινημάτων».
Και συνεχίζει: «Για να διορθωθούν τα προφανή ελαττώματα αυτού του συστήματος, οι ριζοσπάστες δημοκράτες της επαρχίας της Ζυρίχης εισήγαγαν το δημοψήφισμα, το οποία αποτελεί άμεση νομοθεσία από τον λαό. Το δημοψήφισμα είναι επίσης ένα αναποτελεσματικό μέσο, μια ακόμη απάτη. Για να ψηφίσουν έξυπνα τις προτάσεις των νομοθετών ή τα μέτρα που προωθούν οι διάφορες ομάδες συμφερόντων, ο λαός πρέπει να έχει το χρόνο και τις απαραίτητες γνώσεις για να μελετήσει προσεκτικά αυτά τα μέτρα … Το δημοψήφισμα έχει νόημα μόνο στις σπάνιες περιπτώσεις που η προτεινόμενη νομοθεσία επηρεάζει ζωτικά και διεγείρει όλους τους ανθρώπους και που τα ζητήματα που σχετίζονται με αυτό, είναι σαφώς κατανοητά από όλους. Αλλά σχεδόν όλοι οι προτεινόμενοι νόμοι, είναι τόσο εξειδικευμένοι, τόσο περίπλοκοι, που μόνο οι πολιτικοί εμπειρογνώμονες μπορούν να αντιληφθούν το πώς τελικά θα επηρεάσουν τον λαό. Οι άνθρωποι, φυσικά, δεν καταλαβαίνουν καν ούτε δίνουν προσοχή στους προτεινόμενους νόμους και ψηφίζουν τυφλά όταν παροτρύνονται να το κάνουν από τους αγαπημένους τους ρήτορες.
Ακόμη και όταν το αντιπροσωπευτικό σύστημα βελτιωθεί μέσω δημοψηφισμάτων, και πάλι δεν θα υπάρχει λαϊκός έλεγχος και πραγματική ελευθερία υπό την αντιπροσωπευτική κυβέρνηση που μεταμφιέζεται σε αυτοδιοίκηση. Αυτό θα είναι μια ψευδαίσθηση. Λόγω των οικονομικών τους δυσκολιών, οι άνθρωποι έχουν άγνοια και είναι αδιάφοροι και γνωρίζουν μόνο τα πράγματα που τους επηρεάζουν στενά. Κατανοούν και ξέρουν πώς να διαχειρίζονται μόνο τις καθημερινές τους υποθέσεις. Μακριά από τις γνώριμες ανησυχίες τους, μπερδεύονται, νιώθουν αβεβαιότητα και αμηχανία όσον αφορά την πολιτική. Έχουν υγιή, πρακτική κοινή λογική όταν πρόκειται για κοινοτικές υποθέσεις. Είναι αρκετά καλά ενημερωμένοι και ξέρουν πώς να επιλέξουν τους πιο ικανούς ανάμεσα στους επίσημους ανωτέρους υπαλλήλους. Κάτω από τέτοιες συνθήκες, ο αποτελεσματικός έλεγχος είναι πολύ πιθανός, διότι τα δημόσια θέματα διεξάγονται υπό το άγρυπνο βλέμμα των πολιτών και αφορούν ζωτικά και άμεσα την καθημερινότητά τους.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι δημοτικές εκλογές αντικατοπτρίζουν πάντα την πραγματική στάση και τη βούληση του λαού. Οι επαρχιακές και νομαρχιακές κυβερνήσεις, ακόμα και όταν εκλέγονται άμεσα, ήδη αντιπροσωπεύουν λιγότερο το λαό. Τις περισσότερες φορές, οι άνθρωποι δεν γνωρίζουν τα σχετικά πολιτικά, νομικά και διοικητικά μέτρα. Αυτά είναι πέρα από την άμεση ανησυχία τους και σχεδόν πάντα ξεφεύγουν από τον έλεγχό τους. Οι άνθρωποι που είναι υπεύθυνοι για τις τοπικές και τις περιφερειακές κυβερνήσεις ζουν σ’ ένα διαφορετικό περιβάλλον, μακριά από τους ανθρώπους, που γνωρίζουν ελάχιστα γι ‘αυτούς. Δεν γνωρίζουν προσωπικά τους χαρακτήρες αυτών των ηγετών και τους κρίνουν μόνο μέσω των δημόσιων ομιλιών τους, οι οποίες είναι γεμάτες ψέματα για να εξαπατήσουν τους ανθρώπους ώστε να τους υποστηρίξουν… Εάν ο λαϊκός έλεγχος των περιφερειακών και τοπικών υποθέσεων είναι εξαιρετικά δύσκολος, τότε ο λαϊκός έλεγχος στις ομοσπονδιακές ή εθνικές κυβερνήσεις είναι εντελώς αδύνατος.
Αυτό σημαίνει ότι εμείς, οι επαναστάτες σοσιαλιστές, δεν θέλουμε την καθολική ψηφοφορία; Ότι προτιμούμε την ψήφο με περιορισμούς ή έναν τύραννο; Καθόλου. Αυτό που υποστηρίζουμε είναι ότι η καθολική ψηφοφορία, θεωρούμενη από μόνη της και εφαρμοσμένη σε μια κοινωνία που βασίζεται στην οικονομική και κοινωνική ανισότητα, δεν θα είναι τίποτε άλλο παρά μια απάτη και παγίδα για τον λαό. Τίποτα άλλο από ένα οδυνηρό ψέμα των αστών δημοκρατών, ο πιο σίγουρος τρόπος ώστε να παγιωθεί κάτω από το μανδύα του φιλελευθερισμού και της δικαιοσύνης, η μόνιμη κυριαρχία του λαού από τις κατέχουσες τάξεις, εις βάρος της λαϊκής ελευθερίας. Αρνούμαστε ότι η καθολική ψηφοφορία θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από τον λαό για την κατάκτηση της οικονομικής και κοινωνικής ισότητας. Πάντοτε και αναγκαστικά είναι ένα όργανο εχθρικό προς τον λαό, το οποίο υποστηρίζει την de facto δικτατορία των αστών».
Εδώ η ουτοπική φύση του αναρχισμού ξεχωρίζει ξεκάθαρα. Αυτό το σχήμα δεν έχει καμία σχέση με τη σύγχρονη κοινωνία ή τη σημερινή εργατική τάξη. Είναι προϊόν μιας οικονομίας μικρών παραγωγών, που ζουν σε απομονωμένες κοινότητες με ελάχιστη ή καθόλου επαφή μεταξύ τους: δηλαδή την κοινωνία της φεουδαρχίας.
Ο σύγχρονος κόσμος όμως δεν αποτελείται από μικρές απομονωμένες τοπικές κοινότητες, αλλά από τεράστιες πόλεις και εργοστάσια, ένας κόσμος στον οποίο ακόμη και το μεγαλύτερο εθνικό κράτος δεν μπορεί να επιβιώσει αν δεν συμμετέχει στην παγκόσμια αγορά. Το καθήκον της αστικής επανάστασης ήταν να καταργηθεί ο περιορισμένος χαρακτήρας της φεουδαρχίας, να καταστραφούν τα εμπόδια που επιβάλλονται από τα τοπικά διόδια, τους τελωνειακούς φραγμούς και φόρους και να εδραιωθεί το εθνικό κράτος. Και παρά την τρομερά καταπιεστική φύση του καπιταλισμού, αυτή ήταν μια ιστορικά προοδευτική αποστολή.
Σκοπός της σοσιαλιστικής επανάστασης είναι τώρα να εξαφανίσει όλα τα εθνικά εμπόδια, να καταργήσει το έθνος κράτος και να επιτύχει τον παγκόσμιο σοσιαλισμό. Η παγκοσμιοποίηση σημαίνει τη συντριπτική κυριαρχία της παγκόσμιας αγοράς, η οποία είναι το πιο αποφασιστικό στοιχείο στον κόσμο του 21ου αιώνα. Είναι επίσης η υλική προϋπόθεση για τη δημιουργία μιας μελλοντικής παγκόσμιας σοσιαλιστικής ομοσπονδίας – η επίτευξη της οποίας αποτελεί το μεγάλο ιστορικό καθήκον του προλεταριάτου. Μακροπρόθεσμα, οι καλύτερες εγγυήσεις για την επιτυχία του κομμουνισμού θα είναι η οικοδόμησή του σε μια βάση εξαιρετικά υψηλού επιπέδου παραγωγής, έτσι ώστε να υπάρχει μεγάλη αφθονία για όλους και όχι ένας διαρκής αγώνας ενάντια στις στερήσεις, καθώς και η εξάλειψη των εθνικών αντιθέσεων. Και τα δύο, απαιτούν μια παγκόσμια επανάσταση.
Τι λέει ο Μπακούνιν γι ‘αυτό; Αυτό που λέει ο Μπακούνιν είναι ότι σε μεγάλες πόλεις με εκατοντάδες χιλιάδες ή εκατομμύρια κατοίκους, η πραγματική δημοκρατία είναι αδύνατη. Από αυτή την άποψη, η καθολική ψηφοφορία (ψηφοφορία στις εκλογές) είναι είτε μάταιη, είτε αντιδραστική, είτε και τα δύο. Οι εκλογές είναι απλά μια υποκριτική πρόσοψη που συγκαλύπτει την ταξική τυραννία.
Το αναπόφευκτο συμπέρασμα είναι ότι ο κομμουνισμός είναι δυνατός μόνο (και σε ένα σχετικό βαθμό) στις μικρές ή μεσαίες κοινότητες, όπου μπορεί να εφαρμοστεί η άμεση δημοκρατία. Δεν είναι περίεργο που ο Μπακούνιν βρήκε κυρίως υποστήριξη ανάμεσα στους Ελβετούς ωρολογοποιούς και τεχνίτες, καθώς και στην Ισπανία και την Ιταλία, όπου ο καπιταλισμός δεν είχε ακόμη σταθερές ρίζες.
Επιπλέον, η ιδέα ότι η δημοκρατία μπορεί να αναπτυχθεί μόνο σε μικρές, τοπικές κοινότητες είναι ψευδής. Δεν υπάρχει έλλειψη γραφειοκρατίας, καριερισμού και διαφθοράς στις τοπικές δημοτικές υπηρεσίες, στα μικρά χωριά, όπως και στις μεγάλες πόλεις.
Και τι μπορούμε να πούμε για τα μεγάλα εργοστάσια; Είναι πραγματικά αδύνατο για τους εργαζόμενους σε ένα εργοστάσιο της Ford να εκλέξουν ανθρώπους που πραγματικά εκπροσωπούν τα συμφέροντά τους; Έχουμε δει σε πολλές απεργίες το πώς η εργατική δημοκρατία μπορεί να ευδοκιμήσει σε μεγάλα εργοστάσια. Σε μικρούς χώρους εργασίας, αντίθετα, οι εργαζόμενοι δυσκολεύονται να δημιουργήσουν ακόμη και ένα συνδικάτο. Και ο εκπρόσωπος του συνδικάτου σε ένα μικρό χώρο εργασίας είναι πολύ πιθανό να είναι όργανο του αφεντικού.
Η ιδέα ότι δεν μπορεί να υπάρξει γραφειοκρατία σε μικρούς κύκλους όπου όλοι γνωρίζουν ο ένας τον άλλον, είναι εντελώς γελοία. Μπορούμε να συναντήσουμε γραφειοκρατία σε ένα ποδοσφαιρικό σύλλογο ή σε μια ομάδα κυριών για πλέξιμο. Και ναι, μπορούμε να συναντήσουμε γραφειοκρατία σε μια αναρχική ομάδα πέντε ανθρώπων που ξοδεύουν όλο τον χρόνο τους συζητώντας για τα κακά της ιεραρχίας.
Αναμφισβήτητα στη σημερινή κοινωνία, οι εργαζόμενοι έχουν καλύτερη αντίληψη για τις μηχανορραφίες της εθνικής πολιτικής και για μεγάλα ζητήματα όπως η λιτότητα, απ’ ό,τι για τις σκοτεινές λεπτομέρειες της τοπικής κυβέρνησης. Από τη σκοπιά των εργαζομένων, σε αντίθεση με τη γνωστή θέση των αστών οικονομολόγων, το μικρό μέγεθος είναι εμφατικά μη όμορφο.
Άλαν Γουντς
Συνεχίζεται
Πηγή: Ιστοσελίδα «In defence of Marxism» (www.marxist.com)
Μετάφραση: Αντριάνα Κοκκίνη
Επιμέλεια: Σταμάτης Καραγιαννόπουλος
Προηγούμενο:
Μαρξισμός ή αναρχισμός; Επαναστάτες και μαζικές οργανώσεις
