Η παγκόσμια πανδημία του κορονοϊού εισάγει την ανθρωπότητα σε μια νέα ιστορική περίοδο. Σ’ αυτήν την περίοδο, από τη μια πλευρά, αρχίζουν να αναδεικνύονται στο προσκήνιο, περισσότερο από ποτέ άλλοτε τα τελευταία 75 χρόνια, οι αντιφάσεις, τα αδιέξοδα, η παρακμή, ο κοινωνικά καταστροφικός και πολιτικά αντιδραστικός χαρακτήρας του καπιταλιστικού συστήματος. Αλλά και, από την άλλη, αργά ή γρήγορα, όχι αυτόματα ή με «ευθύγραμμη» εξέλιξη, αλλά αναπόφευκτα, το καπιταλιστικό σύστημα θα αρχίζει να γνωρίζει μέσα στην κοινωνία τη βαθύτερη και πιο εκτεταμένη επαναστατική αμφισβήτηση στην ιστορία της ύπαρξής του.
Ο παγκόσμιος καπιταλισμός, μέρα με τη μέρα, ώρα με την ώρα, αποδεικνύεται ανίκανος να αντιμετωπίσει την πανδημία. Μέχρι να ανακαλυφθεί και να εισαχθεί σε κυκλοφορία το εμβόλιο κατά του κορονοϊού, φαίνεται ότι οι συνέπειες της πανδημίας σε αριθμό νεκρών θα έχουν μια έκταση που, θα συγκρίνεται με εκείνες καταστροφικών πολέμων.
Γι’ αυτήν την εξελισσόμενη καταστροφή αποκλειστικά υπεύθυνος είναι ο παγκόσμιος καπιταλισμός. Αυτή η θέση δεν είναι ένας ιδεολογικός αφορισμός. Πηγάζει ως συμπέρασμα από τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα.
Ο καπιταλισμός είναι υπεύθυνος γι’ αυτήν την εξελισσόμενη καταστροφή, εξαιτίας τριών παραγόντων που είναι ταυτισμένοι με τη φύση και την ύπαρξή του. Αυτοί είναι οι εξής:
1. Η οικονομική καθυστέρηση δεκάδων χωρών, ως αποτέλεσμα του παρασιτικού χαρακτήρα της καπιταλιστικής άρχουσας τάξης τους, αλλά και της ληστείας και εκμετάλλευσης των πλουτοπαραγωγικών τους δυνάμεων από τις ιμπεριαλιστικές χώρες. Αυτή η καθυστέρηση έχει εμποδίσει τη δημιουργία ενός στοιχειώδους δημόσιου συστήματος Υγείας σ’ αυτές τις χώρες. Έτσι, μπορούμε βάσιμα να υποθέσουμε ότι, όταν ο κορονοϊός εξαπλωθεί στην περιοχή της Αφρικής, της Μέσης Ανατολής, της Ινδίας και της Λατινικής Αμερικής, όπου υπάρχουν ελάχιστες μονάδες υγειονομικής περίθαλψης, πιθανότατα, θα σημειωθούν νέα ύψη καταστροφής και ο αριθμός των θανάτων παγκόσμια ίσως και να υπολογίζεται σε εκατομμύρια.
Ήδη, ένα παράδειγμα του τι θα συμβεί στις καθυστερημένες χώρες βλέπουμε αυτές τις μέρες στο Ιράν, όπου, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Υγείας της χώρας, έχουμε από τον κορονοϊό έναν νεκρό κάθε 10 λεπτά! Μια νοσοκόμα που δουλεύει στο Καράτζ, μια πόλη 25 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Τεχεράνης, αποκάλυψε στην εφημερίδα “Independent” πως «οι προστατευτικές μάσκες είναι διαθέσιμες μόνο για όσους δουλεύουν στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, αυξάνοντας κατ’ αυτό τον τρόπο τις πιθανότητες άνθρωποι, που δουλεύουν σε άλλες μονάδες του νοσοκομείου, να μολυνθούν και να το μεταδώσουν στους ασθενείς». Σύμφωνα με το ίδιο ρεπορτάζ, κάτοικοι της Τεχεράνης αποκάλυψαν ότι τα πτώματα συσσωρεύονται στα νεκροτομεία, ενώ οι αρχές της χώρας σε μια προσπάθεια περιορισμού της εξάπλωσης του ιού θάβουν τους νεκρούς με ασβέστη!
2. Η άγρια λιτότητα και οι περικοπές, που επιβλήθηκαν από τις καπιταλιστικές κυβερνήσεις στις αναπτυγμένες χώρες, ιδιαίτερα μετά την κρίση του 2008, με αποτέλεσμα να χτυπηθεί καίρια το αρκετά ισχυρό μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δημόσιο σύστημα Υγείας τους. Ενδεικτικά, στη μαστιζόμενη σήμερα από την πανδημία Ιταλία, από το 2009 ως το 2017 καταργήθηκαν 46.500 θέσεις εργασίας στην Υγεία και μειώθηκαν τα νοσοκομειακά κρεβάτια κατά 70.000. Το 1975, η Ιταλία διέθετε 10,6 νοσοκομειακά κρεβάτια ανά 1.000 άτομα, ενώ σήμερα διαθέτει μόλις 2,6 για τον ίδιο αριθμό ατόμων!
Αυτή η κατάσταση εξηγεί γιατί οι Ιταλοί γιατροί έχουν ήδη αναγκαστεί να θυσιάζουν τους 80αχρονους ασθενείς, για να σώσουν τους νεότερους. Στη Βρετανία, το 1960 αναλογούσαν 10,7 κρεβάτια ανά 1.000 άτομα και το 2013 η αναλογία μειώθηκε σε 2,8 για τον ίδιο αριθμό ατόμων. Μόνο μεταξύ του 2000 και του 2017, ο αριθμός των διαθέσιμων νοσοκομειακών κρεβατιών στη Βρετανία μειώθηκε κατά 30%!
Η ΕΕ, ενώ σήμερα εμφανίζεται να κόπτεται για την προστασία της δημόσιας υγείας και να λαμβάνει «έκτακτα μέτρα», από το 2011 μέχρι το 2018 ζήτησε συνολικά 63 φορές από τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών της να προχωρήσουν σε μειώσεις των δαπανών για την Υγεία ή ιδιωτικοποιήσεις υπηρεσιών της! (Πηγή: Έρευνα που διεξήγαγε ο Γερμανός ευρωβουλευτής Μάρτιν Σίρντεβαν).
Στις ΗΠΑ, τέλος, όπου το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης είναι το πιο ιδιωτικοποιημένο παγκοσμίως και όπου εκατομμύρια άνθρωποι είναι ανασφάλιστοι, μια ακόμα μεγαλύτερη εξάπλωση του κορονοϊού θα δημιουργήσει φρικτές συνθήκες, καθώς ο αριθμός κρεβατιών ανά χίλιους κατοίκους είναι ίδιος με εκείνον της Βρετανίας, ενώ από 12,61 νοσηλευτές ανά 1.000 κατοίκους το 2010, το 2015 το αμερικάνικο σύστημα Υγείας έπεσε στους 8,55 για τον ίδιο αριθμό.
3. Πλήρης υποταγή της παραγωγής ιατρικών, φαρμακευτικών αγαθών και της επιστημονικής έρευνας στο σκοπό του κέρδους και στον καπιταλιστικό ανταγωνισμό. Αυτό το καπιταλιστικό φαινόμενο εμποδίζει την αναγκαία συνένωση δυνάμεων και συνεργασία μεταξύ του επιστημονικού δυναμικού διαφορετικών κρατών και μεγάλων εταιρειών, ώστε να γίνουν ταχύτερα βήματα προόδου στην υπόθεση της καταπολέμησης των ασθενειών.
Απόλυτα ενδεικτική για τον αντιδραστικό ρόλο αυτού του παράγοντα είναι η στάση της Γαλλίας, της Γερμανίας και άλλων κρατών, που έχουν επιβάλει τις τελευταίες μέρες απαγορεύσεις στις εξαγωγές ζωτικών ιατρικών προϊόντων στην μαστιζόμενη από την εξάπλωση του κορονοϊού Ιταλία.
Επίσης ενδεικτικός σχετικά με το πόσο παρασιτικό και αντι-κοινωνικό είναι το καπιταλιστικό σύστημα είναι ο διαγκωνισμός που έχουμε αυτές τις μέρες μεταξύ αμερικανικών, γερμανικών, γαλλικών και άλλων μεγάλων φαρμακευτικών εταιρειών, για το ποια θα επιβάλει πρώτη ιδιοκτησιακά δικαιώματα πάνω στο υπό ανακάλυψη εμβόλιο για τον κορονοϊό. Εάν το εμβόλιο, αντί για όμηρος στο δόκανο του καπιταλιστικού ανταγωνισμού, ήταν μια υπόθεση κοινής και αλληλέγγυας προσπάθειας των επιστημόνων παγκοσμίως, τότε, πιθανότατα, να είχε ήδη ανακαλυφθεί, με δεδομένο ότι το πρόβλημα στην Κίνα υπάρχει από τον περασμένο Νοέμβριο.
Οφείλουμε λοιπόν να το βροντοφωνάξουμε: εάν στη θέση του κυρίαρχου παγκόσμιου καπιταλιστικού ανταγωνισμού υπήρχε ένα σύστημα σοσιαλιστικής, κοινωνικοποιημένης – σχεδιασμένης οικονομίας, δομικό συστατικό στοιχείο του οποίου αποτελεί ένα καλά επανδρωμένο, εξοπλισμένο και καθολικό δημόσιο σύστημα Υγείας, οι απώλειες θα ήταν αποφασιστικά λιγότερες συγκρινόμενες με τις ήδη εξελισσόμενες και διαφαινόμενες.
Πυροκροτητής της καπιταλιστικής κρίσης υπερπαραγωγής
Η πανδημία του κορονοϊού λειτουργεί ως πυροκροτητής της διεθνούς καπιταλιστικής κρίσης. Η παγκόσμια οικονομία μπαίνει απότομα σε ύφεση. Στην Κίνα, το ΑΕΠ καταρρέει, και φέτος αναμένεται να μειωθεί για πρώτη φορά από το 1976! Η Ευρώπη κινείται προς βαθιά ύφεση, όπως και οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία. Η μεγάλη πτώση, που βλέπουμε στα χρηματιστήρια (στη Γουόλ Στριτ, μάλιστα, είχαμε τις χειρότερες επιδόσεις από το 1987), δεν είναι τίποτε άλλο, παρά μια σαφής ένδειξη της νευρικότητας και της ανησυχίας που δημιουργεί στους καπιταλιστές ο ερχομός της ύφεσης.
Για να κατανοηθεί το τι ακριβώς συμβαίνει στην παγκόσμια οικονομία, είναι ανάγκη να τονιστεί ότι η καταστροφική εξάπλωση του κορονοϊού δεν είναι η αιτία της κρίσης. Είναι η αφορμή, που την φέρνει στην επιφάνεια. Λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο, που λειτούργησε η αχαλίνωτη κερδοσκοπία πριν από το κραχ της Γουόλ Στρίτ το 1929 και την έναρξη της βαθιάς ύφεσης του 1929-1933, η άνοδος των τιμών του πετρελαίου το 1973 που προανήγγειλε την κρίση του 1974, το σκάσιμο της κερδοσκοπικής φούσκας στα εμπορεύματα υψηλής τεχνολογίας που σηματοδότησε την ύφεση του 2000-01, καθώς και η κατάρρευση των στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ που επιτάχυνε την τελευταία κρίση του 2008-09.
Η οικονομική επιβράδυνση είχε αρχίσει, πολύ πριν πριν εμφανιστεί η πανδημία. Η Κίνα επιβράδυνε σταθερά του τελευταίους μήνες. Η Ευρωζώνη με μόλις 1,2% ανάπτυξη το 2019 ήταν ήδη στο χαμηλότερο ρυθμό ανάπτυξής της εδώ και 7 χρόνια. Το ΑΕΠ της Γαλλίας και της Ιταλίας είχε ήδη συρρικνωθεί κατά το τελευταίο τρίμηνο του 2019 και στη Γερμανία είχαμε στασιμότητα. Αυτό που έμενε να εμφανιστεί στο προσκήνιο, για να ξεκινήσει και επίσημα η ύφεση, ήταν ένα «ατύχημα». Και αυτό συνέβη τώρα.
Όλοι οι παράγοντες, που συνέβαλαν στην παράταση της ανάκαμψης τα προηγούμενα χρόνια, τώρα πλέον συντελούν προς την κατεύθυνση μιας βαθιάς ύφεσης. Η αστική τάξη είχε καταφέρει να παρατείνει την ανάκαμψη με μια νέα, τεράστια επέκταση του δανεισμού. Οι κεντρικές τράπεζες έχουν φθάσει να δανείζουν με μηδενικά επιτόκια. Τώρα, όμως, αυτή η μέθοδος θα μετατραπεί σε μπούμερανγκ, αφού πλέον το παγκόσμιο χρέος έχει εκτοξευθεί σε τρομακτικά επίπεδα. Σύμφωνα με τους “Financial Times”, το παγκόσμιο χρέος υπερβαίνει τα 250 τρισεκατομμύρια δολάρια, φθάνοντας στο επιβλητικό 320% του παγκόσμιου ΑΕΠ και απειλεί τη σταθερότητα της παγκόσμιας οικονομίας με μια προοπτική αλυσιδωτών χρεοκοπιών κρατών, τραπεζών και επιχειρήσεων.
Ήδη το κράτος του Λιβάνου έχει κηρύξει στάση πληρωμών στο χρέος του. Άλλα κράτη από τα λεγόμενα «αναπτυσσόμενα», όπως η Τουρκία, η Αργεντινή και η Νότια Αφρική, είναι πολύ πιθανό να ακολουθήσουν. Μεγάλες εταιρείες, ιδίως στους τομείς των συγκοινωνιών (ήδη η ΙΑΤΑ, δηλαδή η Διεθνής Ένωση Αερομεταφορών, σε ανακοίνωσή της, μίλησε για την ανάγκη χορήγησης 200 δισ. δολαρίων στις αεροπορικές εταιρείες) και του τουρισμού που τώρα υφίστανται μεγάλες απώλειες τζίρου, αλλά και τράπεζες με μεγάλα χρέη και ανοίγματα σε «κόκκινα δάνεια» θα χρεοκοπήσουν.
Την ίδια στιγμή, οι προστατευτικές τάσεις κλιμακώνονται ως αντίδοτα για τις επιπτώσεις από την πανδημία, περιορίζοντας το ήδη χτυπημένο παγκόσμιο εμπόριο. Σύνορα κλείνουν, πτήσεις από και προς συγκεκριμένους προορισμούς ματαιώνονται, εξαγωγές διαφόρων ιατρικών ειδών (όπως είδαμε και πιο πάνω) απαγορεύονται. Ο ίδιος ο ανοικτός διεθνής εμπορικός πόλεμος των τελευταίων χρόνων, επίσης, μαίνεται, με αντιπροσωπευτικό τελευταίο δείγμα τη σύγκρουση Ρωσίας και Σαουδικής Αραβίας για τα επίπεδα της παραγωγής πετρελαίου, σε συνθήκες ραγδαίας πτώσης της τιμής του. Ο συνεχιζόμενος εμπορικός πόλεμος και ο προστατευτισμός, όπως συνέβη ιστορικά με όλες τις μεγάλες διεθνείς καπιταλιστικές κρίσεις, θα οξύνει και θα βαθύνει την κρίση.
Η καταστροφική εξάπλωση του κορονοϊού δεν πρέπει να κάνει κανέναν να παραβλέπει ότι η παρούσα κρίση στην παγκόσμια οικονομία έχει το χαρακτήρα της καπιταλιστικής κρίσης υπερπαραγωγής, μιας κατάστασης που οι αστοί οικονομολόγοι αποκαλούν κομψά «πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα». Κρίση υπερπαραγωγής σημαίνει ότι, λόγω της ατομικής ιδιοκτησίας στην παραγωγή και της αναρχίας της καπιταλιστικής παραγωγής, υπάρχει σήμερα ένα τεράστιο απόθεμα εμπορευμάτων, που δεν μπορούν να καταναλωθούν από τη διαθέσιμη αγοραστική δύναμη της κοινωνίας. Έτσι, ένας τεράστιος αριθμός εργοστασίων υπολειτουργεί, επειδή δεν υπάρχουν νέες παραγγελίες. Ήδη από τον Νοέμβριο του 2019, το ποσοστό χρήσης της παραγωγικής ικανότητας στην αμερικανική βιομηχανία ήταν 75,1%, ενώ στην Κίνα το τρίτο τρίμηνο του 2019 ήταν 76,1%. Κι όλα αυτά, χωρίς καν να έχουμε μπει σε ύφεση.
Η καπιταλιστική κρίση υπερπαραγωγής δεν μπορεί να ξεπεραστεί χωρίς τη μαζική καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων (κλείσιμο εργοστασίων, απώλεια θέσεων εργασίας) και, όπως δείχνει και η τρέχουσα αλληλεπίδραση κρίσης και πανδημίας, χωρίς την απώλεια πολλών χιλιάδων ανθρώπινων ζωών. Μόνο με τη νικηφόρα σοσιαλιστική επανάσταση, που θα εγκαθιδρύσει ένα καθεστώς κεντρικά σχεδιασμένης οικονομίας, μπορεί να έρθει σε μια ορθολογική αντιστοίχιση η παραγωγή και η κατανάλωση, με κριτήριο τις κοινωνικές ανάγκες και να ματαιωθεί ο απειλητικός καπιταλιστικός εφιάλτης της φτώχειας, της ανεργίας και των θανάτων από στερήσεις, ελλείψεις και ασθένειες.
Η στάση της άρχουσας τάξης στην Ευρώπη και οι πολιτικές επιπτώσεις
Η στάση της άρχουσας τάξης απέναντι στην πανδημία παγκοσμίως είναι ένοχη, γεμάτη απελπισία και χωρίς κανένα ουσιαστικό σχέδιο. Στην Ευρώπη, οι σημερινοί αστοί κυβερνώντες είναι οι ίδιοι που ευθύνονται για την άγρια λιτότητα, η οποία διέλυσε το δημόσιο σύστημα Υγείας. Τώρα, περιορίζονται ουσιαστικά σε απαγορεύσεις κυκλοφορίας και συστάσεις στον πληθυσμό και εύχονται ο φόβος και η υπευθυνότητα των απλών ανθρώπων να περιορίσει την πανδημία.
Η κυνική στάση του Μπόρις Τζόνσον, όχι σε μια τυχαία χώρα, αλλά στη βασική «κοιτίδα» του καπιταλισμού, τη Βρετανία, είναι η πιο αυθεντική έκφραση του αντιδραστικού χαρακτήρα της άρχουσας τάξης. Αφήνοντας τη Βρετανία για πολλές ημέρες χωρίς μέτρα, στο όνομα της μελλοντικής απόκτησης ανοσίας από τον πληθυσμό, ο Τζόνσον έδωσε ένα ξεκάθαρο δείγμα μαλθουσιανής λογικής, της ιδέας δηλαδή ότι η φτώχεια, οι πόλεμοι και οι επιδημίες είναι τάχα απαραίτητες ιστορικά, για να μειώσουν τον λεγόμενο υπερπληθυσμό. Ο κυνισμός της τακτικής αυτής, που πρακτικά έχει ως συνέπεια την εξόντωση χιλιάδων γερόντων και αναξιοπαθούντων, δεν είναι αποκλειστική υπόθεση του Τζόνσον. Ο Τζόνσον για κάποιες μέρες έκανε και είπε φωναχτά αυτά που σκέφτονται και κάνουν – παρά τα δακρύβρεχτα λόγια τους – στην πράξη όλοι οι Ευρωπαίοι αστοί.
Την ώρα που οι Ευρωπαίοι αστοί, κατά κανόνα, διστάζουν να επιτάξουν τα ιδιωτικά νοσοκομεία και αρνούνται όχι μόνο να διανείμουν δωρεάν τα απαραίτητα είδη ατομικής προφύλαξης, αλλά και να ελέγξουν στοιχειωδώς την αισχροκέρδεια που σχετίζεται μ’ αυτά, επιχειρούν να αξιοποιήσουν την κρίση του κορονοϊού, για να δικαιολογήσουν ένα νέο πάρτυ χρηματοδοτικών ενισχύσεων και χαμηλότοκου δανεισμού για τις τράπεζες και τις μεγάλες επιχειρήσεις, στο όνομα της αντιμετώπισης των οικονομικών συνεπειών από τον κορονοϊό. Η ΕΕ, έτσι, ενταφιάζει αυτές τις μέρες και επίσημα τους σιδερένιους στόχους του διαβόητου Ευρωπαϊκού Συμφώνου Σταθερότητας και ξεκινά ένα νέο πρόγραμμα «ποσοτικής χαλάρωσης», δανείων ύψους 750 δισ. ευρώ, με σκοπό να ενισχύσει τράπεζες και επιχειρήσεις, συνεχίζοντας όμως, ταυτόχρονα, να διατηρεί τους όρους της σκληρής λιτότητας για τους μισθούς, τις συντάξεις και τις κοινωνικές δαπάνες, συμπεριλαμβανομένων των δαπανών για τη δημόσια Υγεία. Οι Ευρωπαίοι αστοί χρησιμοποιούν φράσεις όπως «είμαστε σε πόλεμο», αλλά στην πράξη υιοθετούν έναν κεϋνσιανισμό πολεμικής κλίμακας μόνο για τις μεγάλες επιχειρήσεις και τις τράπεζες.
Ο κοινός παρανομαστής όλων των μέτρων που λαμβάνουν και θα λάβουν ακόμα οι αστοί για τη νέα κρίση, είναι η απόπειρα να επιβάλουν στην εργατική τάξη να πληρώσει εκείνη το τίμημα για την κρίση. Όμως, αυτή η απόπειρα θα έχει κολοσσιαίες επιπτώσεις στη συνείδηση των εργατικών μαζών και στην πολιτική κατάσταση. Το ιστορικό καθήκον της ανατροπής του καπιταλισμού θα επιστρέψει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των εργατικών μαζών και τα επαναστατικά κινήματα θα ξαναμπούν στην ημερήσια διάταξη.
Αυτή η διαδικασία δεν είναι δυνατό να είναι αυτόματη και σύντομη. Στην αρχή τόσο μεγάλων κρίσεων όπως η σημερινή, είναι φυσικό στις μάζες να κυριαρχεί ο φόβος και η σύγχυση, και τα πιο καθυστερημένα από πολιτική άποψη στοιχεία να δείχνουν τάσεις ομοψυχίας με την άρχουσα τάξη και καλοπιστίας απέναντι στα μέτρα που λαμβάνουν οι κυβερνήσεις της, καθώς και στις προθέσεις τους. Η ζωντανή πείρα όμως από την όλο και μεγαλύτερη εκδήλωση της οργανικής ανικανότητας και της αντικοινωνικής φύσης της άρχουσας τάξης, των κυβερνήσεών της και του συστήματος, που υπηρετούν, θα μεταβάλει ραγδαία τη συνείδηση των εργατικών μαζών. Τη σημερινή πολιτική σύγχυση και τις τάσεις για εθνική ομοψυχία με τους αστούς θα διαδεχθεί ένα μεγάλο, διεθνές κύμα επαναστατικής αμφισβήτησης του καπιταλισμού.
Συνεχίζεται.
Κομμουνιστική Τάση (ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Μαρξιστικής Τάσης)
– εφημερίδα ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ (www.marxismos.com)
