Η εισήγηση της ΚΕ που ψήφισε το 17ο συνέδριο του ΚΚΕ περιέχει τα σενάρια κατάληψης εξουσίας από το ΑΑΔΜΑντι-ιμπεριαλιστικό Αντιμονοπωλιακό Δημοκρατικό Μέτωπο) όπως ακριβώς αναφέρονται στο πρόγραμμα του κόμματος που γράφτηκε το 1996. Το πρόγραμμα αυτό αποτελεί μια εκδοχή της κλασσικής σοσιαλδημοκρατικής θεωρίας των σταδίων για το πέρασμα στο σοσιαλισμό. Η ίδια η δομή του μαρτυρά κάτι τέτοιο. Είναι χωρισμένο σε δύο στάδια που αντιστοιχούν σε δυο διαφορετικές ενότητες, ασύνδετες μεταξύ τους : στην ενότητα Γ που περιγράφεται το πρώτο στάδιο φιλολαϊκής διακυβέρνησης από το ΑΑΔΜ χωρίς μέτρα ανατροπής του καπιταλισμού και στην ενότητα Δ που περιγράφεται η οικοδόμηση του σοσιαλισμού.
Η θεωρία των σταδίων υπάρχει στο πρόγραμμα του ΚΚΕ από το 1934 (6η Ολομέλεια της ΚΕ) και υιοθετήθηκε επίσης από τα περισσότερα κόμματα της 3ης Διεθνούς, κάτω από την καθοδήγηση της σταλινικής ηγεσίας. Είχε ανέκαθεν σαν βασικό σημείο αναφοράς κυβερνήσεις συνεργασίας της εργατικής τάξης με «αντιμονωπολιακά», «δημοκρατικά», «προοδευτικά» τμήματα της άρχουσας τάξης, που υποτίθεται ότι θα προετοίμαζαν μέσω προοδευτικών μεταρρυθμίσεων το έδαφος για τη νίκη του σοσιαλισμού στο μέλλον. Η ιστορική εμπειρία όμως ολόκληρου του 20ου αιώνα έδειξε ότι όπου έγινε απόπειρα να εφαρμοστεί αυτή η πολιτική, τα ΚΚ μετατράπηκαν σε «ουρά» της αστικής τάξης και το εργατικό κίνημα οδηγήθηκε σε προδοσίες και μεγάλες ήττες (Κίνα 27’, Γαλλία 36’, Ισπανία 36’ κ.λ.π). Τα σενάρια κατάληψης της εξουσίας από το ΑΑΔΜ με στόχο την πραγματοποίηση του πρώτου σταδίου όπως αναφέρονται στο πρόγραμμα είναι δύο. Και τα δύο αντανακλούν γλαφυρά τα σοβαρά λάθη, τις αντιφάσεις και τους κινδύνους που εμπεριέχει η θεωρία των σταδίων.
Το πρώτο σενάριο
«..Σε συνθήκες κορύφωσης της ταξικής πάλης, επαναστατικής ανόδου του κινήματος, εφόσον έχει ξεκινήσει αντικειμενικά η επαναστατική διαδικασία, μπορεί να προκύψει κυβέρνηση που εκφράζει την εξουσία του λαού χωρίς γενικές εκλογές και κοινοβουλευτικές διαδικασίες. Αυτή η κυβέρνηση θα ταυτίζεται ή θα τη χωρίζει τυπική απόσταση από την εξουσία της εργατικής τάξης και των συμμάχων της». ( εισήγηση της ΚΕ στο 17ο συνέδριο) Στο πρόγραμμα του κόμματος προστίθεται επίσης πως «αυτή η κυβέρνηση θα έχει την έγκριση και τη συγκατάθεση του λαού» (σελ.39)
Σε αυτό το πρώτο σενάριο η κυβέρνηση του ΑΑΔΜ εμφανίζεται απλά «να προκύπτει» χωρίς να προσδιορίζονται μια σειρά ζωτικά ζητήματα όπως : α) ποιος θα είναι ο ρόλος της εργατικής τάξης και του κόμματος της στην ανάδειξη αυτής της κυβέρνησης, β) ποιες θα είναι οι διαδικασίες και τα επαναστατικά όργανα πάνω στα οποία θα στηρίζεται, γ) τι σημαίνει συγκεκριμένα ότι «θα έχει την έγκριση και τη συγκατάθεση του λαού» (π.χ θα είναι εκλεγμένη και ανακλητή;) δ) τι σημαίνει «ταύτιση ή τυπική απόσταση από την εξουσία της εργατικής τάξης και των συμμάχων της», δηλαδή ποιας τάξης το πρόγραμμα και τα συμφέροντα θα εκπροσωπεί, ποια θα είναι η συγκεκριμένη σχέση της εργατικής τάξης με την κυβέρνηση και ποια η αντίστοιχη των «συμμάχων», ε) πως θα συμπεριφερθεί αυτή η κυβέρνηση απέναντι στην αστική κρατική μηχανή και το κοινοβούλιο και με τι θα τα αντικαταστήσει.
Η έλλειψη σαφήνειας γύρω από όλα αυτά τα ζητήματα δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός. Είναι ευθεία αντανάκλαση της υποκατάστασης της ανεξάρτητης επαναστατικής δράσης της εργατικής τάξης από τη δράση ενός μετώπου συνεργασίας εργατών με μικροαστούς (ΑΑΔΜ). Είναι αποτέλεσμα της αντικατάστασης του επαναστατικού προγράμματος ανατροπής των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής και συντριβής της αστικής κρατικής μηχανής με το πρόγραμμα και τους στόχους του ΑΑΔΜ, που φτάνουν μέχρι την ικανοποίηση μιας δέσμης «λαϊκών αιτημάτων», αλλά δεν εκτείνονται ως την κατάργηση του καπιταλισμού. Η σύγχυση αυτού του σεναρίου έχει δηλαδή, σαν βασική πηγή την εγκατάλειψη των θεμελιωδών στοιχείων της Λενινιστικής αντίληψης για το ζήτημα της εξουσίας.
Το δεύτερο σενάριο
«..Σε συνθήκες ταξικών αναμετρήσεων και μεγάλης φθοράς στην επιρροή των αστικών κομμάτων και των συμμάχων τους, μπορεί να προκύψει κυβέρνηση αντι-ιμπεριαλιστικών αντιμονοπωλιακών δυνάμεων, με βάση το κοινοβούλιο, χωρίς να έχουν διαμορφωθεί οι όροι για το επαναστατικό πέρασμα.» (Εισήγηση ΚΕ στο 17ο συνέδριο). Η σύγχυση συνεχίζεται και ένα νέο ερώτημα προκύπτει εύλογα: Πως είναι δυνατόν να προκύψει μέσα από εκλογές κυβέρνηση ενός μετώπου του οποίου «ψυχή» είναι ένα Κομμουνιστικό Κόμμα και την ίδια στιγμή να μην έχουν διαμορφωθεί οι όροι για ένα «επαναστατικό πέρασμα»; Από μόνη της η άνοδος στην εξουσία μιας τέτοιας κυβέρνησης δεν μπορεί παρά να εκφράζει το γεγονός ότι οι όροι για το «επαναστατικό πέρασμα» όχι απλά έχουν διαμορφωθεί, αλλά είναι πια τόσο ώριμοι, σε σημείο που να διαμορφώνουν έναν τόσο ευνοϊκό συσχετισμό δύναμης ικανό να αναγκάζει την αστική τάξη και τον ιμπεριαλισμό να ανέχονται την ανάδειξη μιας ανοικτά εχθρικής κυβέρνησης, με αστικά κοινοβουλευτικά μέσα.
Η παραδοχή ότι είναι δυνατόν να προκύψει αντι-ιμπεριαλιστική κυβέρνηση χωρίς να υπάρχουν όροι για «το επαναστατικό πέρασμα», εκφράζει σε τελική ανάλυση την αντίληψη διαχωρισμού του αντι-ιμπεριαλιστικού από τον αντικαπιταλιστικό αγώνα, η οποία όμως είναι βαθιά λαθεμένη γιατί κατανοεί τον ιμπεριαλισμό ως κάτι διαφορετικό από τον καπιταλισμό και όχι όπως τον όρισε ο Λένιν, δηλαδή ως το ίδιο το σημερινό ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού.
Μιλώντας εξάλλου, για το ενδεχόμενο εκλογής μια κυβέρνησης του ΑΑΔΜ «χωρίς να υπάρχουν όροι για ένα επαναστατικό πέρασμα», είναι σαν το κόμμα να αναγνωρίζει εκ των προτέρων στην κυβέρνηση του ΑΑΔΜ τα κλασσικά ελαφρυντικά που κάθε ρεφορμιστική κυβέρνηση επικαλείται για να δικαιολογήσει την ατολμία της μπροστά στην άρχουσα τάξη, μιλώντας πάντα για το «πρόωρο» και το «ανεπίκαιρο» του σοσιαλισμού και την ανάγκη περιορισμού σε «εφικτές λύσεις» μέσα στον καπιταλισμό.
«Η κυβέρνηση αυτή, ανεξάρτητα από τις ριζοσπαστικές διακηρύξεις της, από την ειλικρίνεια των προθέσεών της, που το Κόμμα δεν έχει λόγο να τις αμφισβητεί προκαταβολικά, πρέπει να ανταποκριθεί σε οξυμένα αιτήματα και ζωτικές ανάγκες του λαού.» (Εισήγηση Κ.Ε σε 17οσυνεδριο). Ένα Κομμουνιστικό Κόμμα ασφαλώς και πρέπει να αμφισβητεί προκαταβολικά τις προθέσεις κάθε κυβέρνησης που δεν είναι η κυβέρνηση της εργατικής τάξης και δεν έχει στόχο να εφαρμόζει το πρόγραμμα του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της κοινωνίας. Κι όχι μόνο αυτό. Πρέπει να δείχνει στην εργατική τάξη το δρόμο κατάληψης τα εξουσίας από τα δικά της όργανα κι όχι από το αστικό κοινοβούλιο, ως τη μόνη προοπτική που μπορεί να ανταποκριθεί στα «οξυμένα αιτήματα και τις ζωτικές ανάγκες του λαού».
Το πολιτικό πρόγραμμα του ΑΑΔΜ
Ποιο όμως θα είναι το περιεχόμενο της πολιτικής της κυβέρνησης του ΑΑΔΜ; Διαβάζοντας σχετικά στην ενότητα Γ του προγράμματος του κόμματος διαπιστώνουμε ότι προτείνεται η λήψη αντιμονοπωλιακών – αντι-ιμπεριαλιστικών – δημοκρατικών μέτρων (σελ. 31 – 38) όπως «…η αντιμετώπιση του εκρηκτικού προβλήματος ανεργίας, η προστασία και η αύξηση του λαϊκού εισοδήματος, η αυτόματη τιμαριθμική αναπροσαρμογή σε μισθούς και συντάξεις … χρήση των νέων τεχνολογιών σε όφελος των εργαζομένων, η αναβάθμιση του δημόσιου τομέα υγείας, η παιδεία χωρίς ταξικούς φραγμούς, η στήριξη του εισοδήματος του μικρομεσαίου αγρότη, ο έλεγχος της δράσης των ρυπογόνων βιομηχανιών, η αποδέσμευση από την Ευρωπαϊκή Ένωση, η απεμπλοκή από το πλέγμα της πολιτικο-στρατιωτικής εξάρτησης από τις ΗΠΑ, την Ευρωπαϊκή Ενωση και το ΝΑΤΟ..» κ.α
Όμως όλα αυτά τα αναγκαία μέτρα δεν είναι δυνατό να εφαρμοστούν όσο οι τράπεζες, το εμπόριο και η παραγωγή είναι στα χέρια της αστικής τάξης. Δεν μπορεί να υπάρξει αντιμονοπωλιακή πολιτική, αν δεν κοινωνικοποιηθούν τα μονοπώλια. Συνεπής αντιμονοπωλιακή πολιτική είναι λοιπόν η κοινωνικοποίηση των μεγαλύτερων επιχειρήσεων που ελέγχουν τους πιο βασικούς οικονομικούς κλάδους, η κοινωνικοποίηση των τραπεζών και του εξαγωγικού εμπορίου.
Μήπως όμως μπορεί να ακολουθηθεί μια αντι-ιμπεριαλιστική πολιτική εθνικής ανεξαρτησίας, χωρίς να απαλλοτριωθεί η αστική τάξη; Αυτό θα απαιτούσε την ύπαρξη μιας «εθνικά ανεξάρτητης» ελληνικής αστικής τάξης, κάτι που δεν υπάρχει. Η ελληνική αστική τάξη είναι δεμένη χειροπόδαρα με το πολυεθνικό κεφάλαιο και αυτή είναι η πραγματικότητα που εκφράζεται με την συμμετοχή της Ελλάδας στους διάφορους ιμπεριαλιστικούς οργανισμούς. Αν λοιπόν κάποιος θέλει να κόψει τον «ομφάλιο λώρο» της υποταγής της χώρας στον ιμπεριαλισμό πρέπει να παλέψει για να αφαιρέσει την πολιτική και οικονομική εξουσία από την ελληνική αστική τάξη, απαλλοτριώνοντάς τη μαζί με το ξένο κεφάλαιο.
Μήπως όμως είναι δυνατόν να είναι δυνατόν να γίνουν γνήσιες δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις, χωρίς να θιγεί ο έλεγχος της αστικής τάξης στην παραγωγή και το κράτος; Το ζήτημα της δημοκρατίας είναι ένα ζήτημα ταξικό. Μέσα στις σύγχρονες συνθήκες ύπαρξης δύο βασικών τάξεων, της αστικής τάξης και του προλεταριάτου είναι εφικτό να υπάρξουν μόνο δύο ειδών «δημοκρατίες». Η αστική και η προλεταριακή. Η προλεταριακή δημοκρατία είναι η μόνη μορφή που μπορεί να διασφαλίσει τα δημοκρατικά δικαίωμα της συντριπτικής πλειοψηφίας της κοινωνίας που πλήττεται από την καπιταλιστική κρίση. Η προλεταριακή μορφή δημοκρατίας με την άσκηση της εξουσίας από τα εκλεγμένα και άμεσα ανακλητά συμβούλια των εργαζόμενων, είναι η μόνη γνήσια δημοκρατία που μπορεί να υπάρξει σήμερα, γιατί επεκτείνει τη δημοκρατία στην οικονομία, παραβιάζοντας την δικτατορικό έλεγχο που ασκούν μια χούφτα καπιταλιστές στην οικονομική ζωή, στην ίδια τη μοίρα δηλαδή εκατομμυρίων ανθρώπων. Οι δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις που θα επιχειρήσει η κυβέρνηση του Μέτωπου από τη στιγμή που δεν θα συνοδεύονται από ένα εκτεταμένο πρόγραμμα κοινωνικοποιήσεων κάτω από εργατικό έλεγχο και από τη στιγμή που δεν θα στηρίζονται στους θεσμούς δημοκρατικού ελέγχου και συμμετοχής ενός γνήσιου εργατικού κράτος όπως αυτό της ΕΣΣΔ των πρώτων χρόνων της επανάστασης, θα είναι πάντα περιορισμένες και ασταθείς.
Η στοιχειώδης γνώση από την εμπειρία επαναστατικών κινημάτων του παρελθόντος επιβάλει να τονιστεί ότι η απόπειρα εφαρμογής αντιμονοπωλιακών – αντι-ιμπεριαλιστικών – δημοκρατικών μέτρων μέσα στα όρια του καπιταλισμού, δίχως αυτά να είναι μέρος ενός προγράμματος για την συντριβή του αστικού κράτους και τον άμεσο σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας, θα δώσει απλά χρόνο στην αντίδραση για να ετοιμάσει καλύτερα την αντεπίθεσή της. Αυτή η τακτική δοκιμάστηκε με τραγικό τρόπο στη Χιλή και οδήγησε στην σφαγή του εργατικού κινήματος και στο πνίξιμο κάθε προοδευτικής μεταρρύθμισης του Αλιέντε.
Η τραγική ειρωνεία είναι ότι μια τέτοια προοπτική επισημαίνεται στο πρόγραμμα του κόμματος και μάλιστα με μια πρωτοφανή διάθεση υποτίμησης των συνεπειών της. «..Αν οι εξελίξεις δεν πάρουν θετική πορεία, τότε η κυβέρνηση θα ανατραπεί, κάτω από την αντίδραση της κυρίαρχης τάξης και την ιμπεριαλιστική παρέμβαση. Η ανατροπή της δε σημαίνει υποχρεωτικά συνολικό πισωγύρισμα. Μπορεί να γίνει παράγοντας για να κατανοηθεί βαθύτερα η ανάγκη ριζικής ανατροπής του καπιταλιστικού συστήματος. Σε κάθε περίπτωση ο αποφασιστικός παράγοντας θα είναι η ενότητα της εργατικής τάξης, η κατάκτηση του ηγετικού καθοδηγητικού ρόλου της, καθώς και του Κόμματός της, του ΚΚΕ, στο Μέτωπο.» (Πρόγραμμα σελίδα 39.) Δυστυχώς όμως, τα πρώτα που θα θιγούν μετά από την ανατροπή της κυβέρνησης του ΑΑΔΜ από την αντίδραση θα είναι η ενότητα της εργατικής τάξης μια και αυτή όπως η ιστορική εμπειρία δείχνει θα βρεθεί κάτω από τα χτυπήματα αντεκδίκησης της αντίδρασης, αλλά και το κύρος του κόμματός της που υποστήριξε μια κυβέρνηση η οποία με την πολιτική της έδωσε την ευκαιρία στην αντίδραση να αντεπιτεθεί και να νικήσει.
