Η μεγαλύτερη εταιρεία τροφίμων παγκοσμίως, η Nestlé, παραδέχθηκε πρόσφατα ότι παραπάνω από το 60% των προϊόντων της είναι ανθυγιεινά. Η ανασφάλεια για την εύρεση τροφής είναι χαρακτηριστική. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, το 2019 διαπιστώθηκε ότι περίπου 821 εκατομμύριά άνθρωποι ήταν «χρόνια υποσιτισμένοι». Από την άλλη, την ίδια στιγμή που εκατομμύρια άνθρωποι πεινούν, η τροφή η οποία παράγεται παγκοσμίως αρκεί για να τραφούν πάνω από 10 δισεκατομμύρια άνθρωποι – δηλαδή 1,5 φορές ο παγκόσμιος πληθυσμός.
Η υπερπαραγωγή και η σπατάλη είναι σύμφυτες με τον καπιταλισμό. Τα «πλεονάζοντα» φρούτα καταστρέφονται. Το κακόσχημο προϊόν απορρίπτεται και οι εύποροι καταναλωτές επιδίδονται σε υπερβολές. Τα σουπερμάρκετ στο Ηνωμένο Βασίλειο πετάνε κάθε χρόνο τρόφιμα που ισοδυναμούν με 190 εκατομμύρια γεύματα.
Περίπου 23 εκατομμύρια Αμερικάνοι – στη συντριπτική πλειοψηφία οι φτωχότεροι – ζουν σε «ερήμους τροφής», με καθόλου υγιεινό, φρέσκο φαγητό σε κοντινή απόσταση από τα σπίτια τους. Τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα τροφοδοτούν την παχυσαρκία, καθώς είναι τα πιο βολικά και διαθέσιμα για τους φτωχούς ανθρώπους, οι οποίοι εργάζονται πολλές ώρες και δεν διαθέτουν καθόλου χρόνο.
Η ακραία εκμετάλλευση είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στις αλυσίδες τροφίμων. Στις ΗΠΑ – τον μεγαλύτερο εξαγωγέα τροφίμων παγκοσμίως – περίπου οι μισοί από τους εργαζόμενους στη γεωργία δουλεύουν ανασφάλιστοι. Οι συλλέκτες φρούτων και οι συσκευαστές κρέατος δουλεύουν σε άθλιες συνθήκες.
Η περιβαλλοντική καταστροφή σε όλα τα επίπεδα είναι τεράστια. Οι μονάδες εμφιάλωσης βρίσκονται σε περιοχές που έχουν πληγεί από την ξηρασία και με άδειους υδροφόρους ορίζοντες, ενώ ο Αμαζόνιος αποψιλώνεται και μετατρέπεται σε εκτάσεις για εκτροφή βοοειδών ή για μονοκαλλιέργεια. Με όλα αυτά και άλλα πολλά, η γεωργία στον καπιταλισμό είναι υπεύθυνη για το 18,4% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Η λογική της αγοράς
Όλα τα παραπάνω δεν συνιστούν αναγκαία κακά. Κάθε ένα από αυτά είναι σύμφυτο στην παραγωγή με σκοπό το κέρδος. Οι ελλείψεις λοιπόν για εκατομμύρια ανθρώπους, την ίδια ώρα που τεράστιες ποσότητες τροφίμων καταστρέφονται, είναι το φυσικό επακόλουθο της μετατροπής της τροφής σε καταναλωτικό αγαθό – το οποίο παράγεται και πωλείται μόνο με σκοπό το κέρδος. Αυτό σημαίνει ότι τα πιο βασικά μέσα διαβίωσης συνδέονται με το εισόδημα από την μια πλευρά και τις διακυμάνσεις της αγοράς από την άλλη.
Η καταστροφή του πλεονάζοντος προϊόντος χρησιμεύει σαν μέσο αποφυγής πώλησης σε τιμή κάτω του κόστους από τους καπιταλιστές και ενισχύει την ώθηση των τιμών προς τα πάνω, μέσω της δημιουργίας τεχνητών ελλείψεων. Το φαινόμενο της μαζικής πείνας, δίπλα στους τεράστιους σωρούς απούλητου φαγητού, συνιστά το αναπόφευκτο αποτέλεσμα ενός συστήματος το οποίο οδηγεί τους μισθούς στο δυνατότερο χαμηλό επίπεδο και καταδικάζει εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους στην ανεργία.
Η λογική της αγοράς επιβάλλει η σπάταλη αυτή στην παραγωγή τροφίμων να στοχεύει στα γούστα των πλουσίων. Αυτός που τρώει τα φίνα φιλέτα μοσχαριού τύπου wagyu έχει περισσότερη αγοραστική δύναμη από πολλούς πεινασμένους φτωχούς, οι οποίοι θα μπορούσαν να τραφούν άνετα από την παραγωγή της έκτασης γης που απαιτείται για την παραγωγή αυτού του κρέατος πολυτελείας.
Τα γεύματα στον καπιταλισμό προετοιμάζονται σύμφωνα με τους νόμους της αγοράς. Αυτό σημαίνει παραγωγή φαγητού με σκοπό να καταναλώσεις όσο το δυνατό περισσότερο και να πεινάσεις – διψάσεις όσο το δυνατό γρηγορότερα. Αυτό σημαίνει χρηματοδότηση μελετών για να αποσυνδεθεί η σχέση της παχυσαρκίας με την ποσότητα και την ποιότητα διατροφής και τη διαφήμιση ανθυγιεινών τροφίμων τα οποία προορίζονται για τα παιδιά.
Όπως έγινε παραδεκτό από την Nestlé, σημαίνει υπερ-επεξεργασμένο και ανθυγιεινό φαγητό, περισσότερη προστιθέμενη αξία και ως εκ τούτου μεγαλύτερο κέρδος.
Εκμετάλλευση και κέρδος
Η βάναυση εκμετάλλευση δημιουργεί μεγάλα περιθώρια κέρδους. Είτε πρόκειται για Αιθίοπες καλλιεργητές καφέ οι οποίοι «γδέρνονται» οικονομικά από μια πολυεθνική, είτε για μετανάστες συσκευαστές κρέατος οι οποίοι φοβούνται τον έλεγχο από το Τμήμα Αλλοδαπών: το κέρδος στην βιομηχανία τροφίμων χτίζεται πάνω στη χειρότερη εκμετάλλευση και στον πιο βάναυσο εξαναγκασμό.
Ωστόσο, ό,τι δεν εμφανίζεται και δεν αφορά στους ισολογισμούς των καπιταλιστών, το αγνοούν. Για παράδειγμα, όταν οι σοδειές αυξάνονται με χρήση περισσότερων λιπασμάτων αυτό σημαίνει περισσότερα κέρδη. Αλλά το γεγονός ότι η απορροή τους στη θάλασσα προκαλεί εκτεταμένη ανάπτυξη φυκών που καταστρέφουν τη θαλάσσια ζωή, αυτό επιλέγουν να το αγνοούν. Ομοίως, η διαχείριση των εκτάσεων μονοκαλλιέργειας, είναι ευκολότερη. Αλλά ο αυξημένος κίνδυνος ζωονοσογόνου διαρροής – η μετάδοση ιών από ζώα σε ανθρώπους – αγνοείται.
Σοσιαλιστική εναλλακτική λύση
Έχουμε τη δυνατότητα να καλύψουμε τις ανάγκες σε τροφή για κάθε άτομο πάνω στη γη, λαμβάνοντας υπόψη το ζήτημα της υγείας και τη βιώσιμη ανάπτυξη. Αλλά για να γίνει αυτό σημαίνει ότι πρέπει να απομακρυνθεί το κίνητρο του κέρδους από τη σφαίρα της παραγωγής τροφίμων.
Οι αγρότες και οι επιστήμονες της γεωργίας έχουν την τεχνογνωσία να εφαρμόσουν βιώσιμες καλλιεργητικές τεχνικές. Αλλά μόνο με την απαλλοτρίωση των γιγαντιαίων γεωργικών εταιρειών θα μπορούσε η κοινωνία να τις εφαρμόσει στην πράξη.
Κατά τη μεταφορά και την επεξεργασία, πρέπει να μειωθεί η εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. Αλλά αυτό είναι εφικτό μόνο στη βάση ενός κεντρικού σχεδίου που θα περιλαμβάνει τη χρήση φθηνής και άφθονης πράσινης ενέργειας.
Τέλος, όσον αφορά στη διανομή, διαθέτουμε ήδη ένα μοντέλο για την παροχή των αναγκαίων: το Εθνικό Σύστημα Υγείας. Οι τράπεζες τροφίμων και οι κοινωνικές κουζίνες το κάνουν ήδη, αλλά διαθέτουν εξαιρετικά περιορισμένους πόρους.
Μια πλήρως χρηματοδοτούμενη Εθνική Υπηρεσία Τροφίμων, βασισμένη στην κοινωνική ιδιοκτησία των μονοπωλίων, θα στρέψει τις υποδομές των αλυσίδων σούπερ μάρκετ και εστιατορίων στην κατεύθυνση καταστημάτων και εστιατορίων που θα διοικούνται από τους εργαζόμενους και θα παρέχουν δωρεάν και ποιοτικά τρόφιμα.
Το γεγονός ότι εκατομμύρια πεινούν σε ένα σύστημα αφθονίας αποτελεί απόδειξη της χρεοκοπίας του καπιταλισμού. Μόνο με την εργατική τάξη στην εξουσία, η οποία θα σχεδιάζει την παραγωγή με βάση τις ανάγκες και όχι το κέρδος, μπορούμε να τερματίσουμε αυτή τη βαρβαρότητα και να παράγουμε υγιή τρόφιμα σε αρμονία με τον πλανήτη.
Τζέιμς Στάνμπουρι
Μετάφραση από την ιστοσελίδα www.marxist.com: Γερασιμίνα Τσιντή
