Του Δημήτρη Λιβιεράτου*
Και τότε έγινε η μεγάλη έκρηξη. Λίγες μέρες πριν, κανένα κόμμα, καμία οργάνωση, κανένας θεωρητικός δεν μπορούσε να προβλέψει τι θα άρχιζε στις 15 Ιουλίου 1965. Η οικονομία δεν έπασχε από σοβαρά προβλήματα. Η ανεργία υποχωρούσε και η χώρα περνούσε σε νέα πρωτόγνωρη καταναλωτική έξαρση.
Στην κυβέρνηση βρίσκονταν η Ένωση Κέντρου και ο Γεώργιος Παπανδρέου. Ο λαός ζει ένα διάλειμμα αστικής δημοκρατίας ύστερα από τη θύελλα του εμφυλίου, τις καταδιώξεις, τις εξορίες, την προσφυγιά. Κι όμως, μπορεί να μην υπήρχε μαζική ανέχεια, αλλά η εξευτελισμένη προσωπικότητα του λαού δεν είχε αποκατασταθεί. Σε κάθε υπηρεσία, υπουργείο, αστυνομικό τμήμα, ο μηχανισμός της Δεξιάς κυριαρχούσε. Η δολοφονία του Λαμπράκη το 1963 και η σκευωρία του «Ασπίδα» το 1964 ήταν τα πιο εμφανή σημάδια που έδειχναν πως το κράτος του Εμφυλίου ήταν ακόμα ζωντανό.
Με την άνοδο του Κωνσταντίνου στο θρόνο γεννήθηκαν ελπίδες για μια «πιο δημοκρατική» εξέλιξη της δυναστείας. Αυτές όμως διαψεύστηκαν πολύ γρήγορα. Στις αρχές του Ιουλίου του 1965, εκδηλώνεται διαφωνία ανάμεσα στην κυβέρνηση και τον Κωνσταντίνο για την παραμονή του υπουργού Εθνικής Άμυνας Γαρουφαλιά στην κυβέρνηση. Ο Γαρουφαλιάς ήταν άνθρωπος των ανακτόρων, ενεργούσε με κατευθείαν εντολές από αυτά και αγνοούσε τον πρωθυπουργό. Δεν άφηνε την εκλεγμένη με 53% κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου να ελέγξει της ένοπλες δυνάμεις.
Το απόγευμα της 15ης Ιουλίου, ο πρωθυπουργός υποβάλει τελικά την παραίτησή του. Αυτή γίνεται αμέσως δεκτή από το βασιλιά και σε λίγες ώρες αναγγέλλεται ο σχηματισμός της κυβέρνησης Αθανασιάδη–Νόβα, με υπουργό Εθνικής Αμύνης τον Κωστόπουλο και υπουργό Δημοσίας Τάξεως τον Τούμπα. Πρόκειται για τους αποστάτες του Κέντρου που λαμβάνουν μέρος στην ανατροπή του Γ. Παπανδρέου και της κυβέρνησης του Κέντρου.
Κατάπληκτος ο λαός παρακολουθεί τη συνωμοσία. Ο καθένας ένιωσε το χαστούκι στο δικό του πρόσωπο. Όχι ότι ο γέρος Παπανδρέου έχαιρε ιδιαίτερης εκτίμησης, αλλά ο κάθε απλός Έλληνας στον εξευτελισμό του γέρου πρωθυπουργού έβλεπε το δικό του καθημερινό εξευτελισμό στις κρατικές υπηρεσίες, στη δουλειά, παντού.
Το πρώτο βράδυ, μερικοί φοιτητές και εργαζόμενοι διαδηλώνουν στο Σύνταγμα. Η αστυνομία τους χτυπάει άγρια. Όλη η χώρα, αλλά ιδιαίτερα οι εργαζόμενοι της Αθήνας και του Πειραιά αγανακτούν για το χτύπημα των παιδιών. Έτσι, άρχισε η εποποιία του Ιουλίου που κράτησε για περίπου 70 μέρες, έριξε δυο κυβερνήσεις και καθυστέρησε 2 χρόνια το πραξικόπημα.
Κάποιοι συνηθίζουν να μιλάνε για τον αυθορμητισμό του Γαλλικού Μάη του 1968. Όμως, η Αθήνα του 1965 βρισκόταν πιο μπροστά. Έδινε το νόημα μιας νέας εποχής που άρχιζε με την άμεση επέμβαση του λαού στους δρόμους, αντίθετα με τις υπάρχουσες τότε κομματικές γραμμές. Μια έκρηξη διαφορετική από τα σχήματα που μέχρι τότε γνωρίζαμε.
Η απέραντη κοινωνική δυσαρέσκεια που δεν ήταν μόνο οικονομική, οδήγησε εκατοντάδες χιλιάδες λαού σε πρωτοφανείς αγώνες διαρκείας. Ο Ιούλιος του 1965 θα μείνει στην ελληνική ιστορία. Από τότε, η εκάστοτε αστική εξουσία φοβάται και την παραμικρή κινητοποίηση. Γι’ αυτό και η εσπευσμένη καταστολή σε κάθε περίπτωση.
- Ο Δημήτρης Λιβιεράτος είναι γνωστός ιστορικός και ένας από του παλαιότερους μαρξιστές αγωνιστές του εργατικού μας κινήματος.
