Το βιβλίο του Άλαν Γουντς Η Ιστορία της Φιλοσοφίας προσφέρει από μία μαρξιστική σκοπιά μια μοναδική ματιά στην εξέλιξη της φιλοσοφικής σκέψης από τους αρχαίους Έλληνες, στην Αναγέννηση και μετά από αυτήν, μέχρι, τελικά, την εμφάνιση του διαλεκτικού υλισμού και την φιλοσοφική προσέγγιση του μαρξισμού.
Ο Άλαν Γουντς είναι ένας διακεκριμένος θεωρητικός του μαρξισμού, με ενεργή συμμετοχή στο επαναστατικό κίνημα για πάνω από 60 χρόνια. Το πλούσιο συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει πληθώρα θεμάτων, με βιβλία όπως ο Μπολσεβικισμός: Ο Δρόμος για την Επανάσταση, μέχρι την απάντηση του στο σύγχρονο ρεβιζιονιστικό ρεύμα, με το βιβλίο Ρεφορμισμός ή Επανάσταση. Έχει επίσης γράψει αρκετά βιβλία πάνω σε συγκεκριμένες ιστορικές διεργασίες, από την Μετάβαση και την πτώση της δικτατορίας του Φράνκο στην Ισπανία, το εθνικό ζήτημα στην Ιρλανδία, την ιστορία των Ηνωμένων Πολιτειών, και πολλά ακόμη.
Αναφορικά με το τελευταίο έργο του, κάποιος μπορεί να αναρωτηθεί: Είναι πραγματικά απαραίτητο να μελετήσουμε τη φιλοσοφία για να κατανοήσουμε τον κόσμο;
Καθώς η κοινωνία εξελισσόταν με το πέρασμα του χρόνου, η επιστήμη επέκτεινε τους ορίζοντες της γνώσης. Με την συσσώρευση της γνώσης, κατέστη απολύτως ξεκάθαρο ότι η φιλοσοφική προσέγγιση που υιοθετούμε μπορεί είτε να μας βοηθήσει να φτάσουμε σε περισσότερη σαφήνεια και κατανόηση, είτε μπορεί να συσκοτίσει την κατανόηση της πραγματικότητας.
Όπως εξηγεί ο Άλαν Γουντς, η φιλοσοφία με την πραγματική έννοια του όρου ουσιαστικά ξεκίνησε με τους αρχαίους Έλληνες. Ήταν μια απόπειρα να απελευθερωθούν από τις προκαταλήψεις και τους μύθους που περιόριζαν τα μυαλά των πρωτόγονων ανθρώπων και να κατανοήσουν τον κόσμο για αυτό που πραγματικά είναι.
Από εκείνη την εποχή και έπειτα, οι φιλόσοφοι σε γενικές γραμμές έχουν χωριστεί σε δύο στρατόπεδα. Από την μία μεριά είναι οι υλιστές. Όλοι οι πρώτοι Έλληνες φιλόσοφοι ήταν θιασώτες αυτής της τάσης. Ο υλισμός ξεκινά από την παραδοχή ότι υπάρχει μία υλική πραγματικότητα που είναι ανεξάρτητη από την ανθρώπινη σκέψη: μια πραγματικότητα που μπορεί να εξηγηθεί και να αναλυθεί. Αργότερα, εμφανίστηκαν αυτοί που, αντίθετα, υιοθέτησαν μια ιδεαλιστική προσέγγιση. Έβλεπαν τον υλικό κόσμο ως μη πραγματικό και μόνο ως ένα δημιούργημα του μυαλού ― σε τελική ανάλυση του μυαλού του Θεού ― από το οποίο πηγάζει η ύπαρξη των πάντων. Όπως εξηγεί το βιβλίο:
«Ο υλισμός απορρίπτει την αντίληψη ότι ο νους και η συνείδηση είναι κάτι ξεχωριστό από την ύλη. Η σκέψη δεν είναι τίποτα περισσότερο από εκδηλώσεις των διεργασιών του εγκεφάλου, ο οποίος, όπως και η ίδια η ζωή, είναι απλά ύλη διαρθρωμένη με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Ο νους είναι αυτό που αποκαλούμε το ολικό άθροισμα των λειτουργιών του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος. Ωστόσο, διαλεκτικά, σαν ολότητα είναι κάτι ανώτερο από το άθροισμα των μερών που το απαρτίζουν. Αυτή η άποψη βρίσκεται σε στενή αντιστοιχία με τις επιστημονικές ανακαλύψεις, που σταδιακά αποκαλύπτουν τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου και φανερώνουν τα μυστικά του.
Αντίθετα, ο ιδεαλισμός επιμένει να παρουσιάζει την συνείδηση σαν ένα «μυστήριο», κάτι που είναι πέραν των δυνατοτήτων μας να αντιληφθούμε. Συσκοτίζει με αυτόν τον τρόπο την φυσική και αιτιώδη σχέση ανάμεσα στον σκεπτόμενο νου και το ανθρώπινο σώμα. Αυτό το αποκαλούμενο πρόβλημα νου-σώματος εγείρεται από το γεγονός ότι τα νοητικά φαινόμενα εμφανίζονται ως ποιοτικώς διαφορετικά από τα φυσικά σώματα από τα οποία εξαρτώνται. Ο συνεπής υλισμός, ωστόσο, υποστηρίζει ότι το μυαλό και το σώμα είναι από μία ουσία.»
Στο βιβλίο του, ο Άλαν Γουντς αναλύει τα διαφορετικά ρεύματα μέσα τόσο στην υλιστική όσο και στην ιδεαλιστική τάση. Οι αρχαίοι Έλληνες υλιστές έκαναν κάποιες καταπληκτικές ανακαλύψεις χάρη στην φιλοσοφική τους προσέγγιση: από την ιδέα ότι όλη η ύλη αποτελείται από άτομα, στο γεγονός ότι η γη είναι σφαιρική, ότι ο πλανήτης μας περιφέρεται γύρω από τον ήλιο, και άλλα πολλά.
Όλη αυτή η γνώση είχε χαθεί και ξεχαστεί ως αποτέλεσμα της κατάρρευσης των αρχαίων πολιτισμών. Στην εποχή του μεσαίωνα η Ευρώπη έκανε πολύ μικρή πρόοδο υπό την κυριαρχία της καθολικής εκκλησίας και τον ακραίο ιδεαλισμό που κήρυττε.
Αυτή την περίοδο, οι μακράν πιο αναπτυγμένες ιδέες των αρχαίων Ελλήνων υλιστών διατηρήθηκαν στον ισλαμικό κόσμο, από τον οποίον και αργότερα μεταλαμπαδεύτηκαν παρέχοντας τις ιδέες που συνεισέφεραν στην αναγέννηση της Ευρώπης. Με την Αναγέννηση και αργότερα με τον Διαφωτισμό, δημιουργήθηκε ένα ρήγμα με τον μυστικισμό, και μια επιστροφή σε μια πραγματικά επιστημονική προσέγγιση, η οποία επέτρεψε τεράστια πρόοδο στην επιστήμη και την τεχνική.
Το βιβλίο επίσης εξηγεί την εξέλιξη της διαλεκτικής προσέγγισης σε σχέση με την πραγματικότητα. Η διαλεκτική εξηγεί ότι ο κόσμος διαρκώς κινείται και μεταβάλλεται. Αυτή ήταν μία προσέγγιση ήδη παρούσα μεταξύ κάποιων εκ των αρχαίων Ελλήνων φιλοσόφων, η οποία αργότερα επανεμφανίστηκε στα έργα το Χέγκελ. Θα γινόταν ένα θεμελιώδες στοιχείο στην ανάπτυξη του Μαρξισμού.
Όμως, όπως εξηγεί ο Άλαν Γουντς, το πρόβλημα με τον Χέγκελ ήταν η ιδεαλιστική του προσέγγιση. Γι’ αυτόν, η διαλεκτική ήταν ένα χαρακτηριστικό της ανθρώπινης σκέψης. Τελικά, ήταν ο Μαρξ και ο Ένγκελς που εξήγαγαν το συμπέρασμα ότι η διαλεκτική ανάπτυξη είναι ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό της ύλης. Έτσι, η διαλεκτική συνδυάστηκε με τον υλισμό – ο οποίος ήταν ως τότε μια μηχανιστική, στατική προσέγγιση της πραγματικότητας― για να δημιουργηθεί αυτό που έγινε γνωστό ως «διαλεκτικός υλισμός»: η φιλοσοφία του Μαρξισμού.
Τα κεφάλαια αυτού του βιβλίου αρχικά προορίζονταν να είναι μέρος ενός άλλου βιβλίου, του Διαλεκτική στην Αντεπίθεση: Μαρξιστική Φιλοσοφία και Σύγχρονες Επιστήμες, των Άλαν Γουντς και Τεντ Γκραντ, που εκδόθηκε το 1995. Αποφασίστηκε, ωστόσο, ότι αυτό θα καθιστούσε το βιβλίο υπερβολικά μεγάλο, με το θέμα της ιστορίας της φιλοσοφίας να δικαιούται ξεχωριστή μνεία.
Μετά από μια μακρά περίοδο αναμονής, εκδίδουμε τώρα αυτά τα κεφάλαια σαν ένα ξεχωριστό βιβλίο. Στις σελίδες του εξηγείται πως πάνω από 2000 χρόνια ανθρώπινης σκέψης διάφορων φιλοσοφικών σχολών και τάσεων οδήγησαν τελικά στην ανάπτυξη της Μαρξιστικής φιλοσοφίας. Οι Μαρξ και Ένγκελς συνέλεξαν τα καλύτερα από τα έργα προηγούμενων γενεών μεγάλων διανοητών, για να δημιουργήσουν μία μέθοδο που επιτρέπει στους Μαρξιστές να αντιλαμβανόμαστε διεργασίες πέρα από τα άμεσα γεγονότα που έχουμε μπροστά μας. Είναι μια μέθοδος που μας επιτρέπει να αντιλαμβανόμαστε πως ήταν τα πράγματα, πως μετεξελίχθηκαν, και πως είναι το πιθανότερο να διαμορφωθούν στο μέλλον.
Οι μαρξιστές δεν μελετούν την ιστορία σαν μια σειρά απομονωμένων γεγονότων: ως λίστες διαδοχής από τον έναν βασιλιά ή πάπα στον επόμενο, λίστες πολέμων και επαναστάσεων, που δεν συνδέονται μεταξύ τους. Αντίθετα, κοιτάμε κάθε εξέλιξη ως ένα μέρος μιας μακράς ιστορικής διαδικασίας. Μιας διαδικασίας που ξεκίνησε με τους πρώιμους, πρωτόγονους ανθρώπους και τον αγώνα τους για επιβίωση. Συνεχίστηκε μέσα από την εμφάνιση των ταξικών κοινωνιών. Περνώντας από την μια μορφή στην άλλη, στην πορεία της ανάπτυξης της ταξικής κοινωνίας, η ανθρωπότητα ανέπτυξε μια αυξανόμενα λεπτομερή γνώση του κόσμου στον οποίον ζούμε. Τέλος, αυτή η μακρά ιστορική διαδικασία δημιούργησε τις υλικές προϋποθέσεις για τον τερματισμό της ίδιας της ταξικής κοινωνίας. Πλέον, υπάρχουν οι συνθήκες για μια νέα κοινωνία, όπου οι άνθρωποι θα μπορούν να είναι πραγματικά ελεύθεροι, χωρίς να υπάρχει εκμετάλλευση ούτε καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο.
Μέχρι την εποχή των Μαρξ και Ένγκελς, η ιστορία της φιλοσοφίας αντιπροσώπευε μια γνήσια αναζήτηση για μια επιστημονική, ορθολογική προσέγγιση στην εξέλιξη της ανθρώπινης κατανόησης. Από την εποχή των Μαρξ και Ένγκελς, η αστική φιλοσοφία αφιέρωσε όλες της τις δυνάμεις στην άρνηση των τελικών συμπερασμάτων που προέκυψαν ως αποτέλεσμα χιλιάδων ετών εξέλιξης της ανθρώπινης σκέψης. Αυτό αναπόφευκτα περιλαμβάνει την άρνηση της ορθολογικής σκέψης και την αντικατάσταση της από αντι-επιστημονική (ατεκμηρίωτη, επιστημονικά μη τεκμηριωμένη) σκέψη. Το καθήκον της είναι η απόρριψη της ίδιας της ιδέας πως η ανθρώπινη κοινωνία προχωρά μπροστά σε μια τροχιά προόδου.
Έτσι εξηγείται και η εμφάνιση του μεταμοντερνισμού. Οι υποστηρικτές αυτής της αποκαλούμενης φιλοσοφίας προσπαθούν να την παρουσιάσουν ως κάτι καινούργιο. Στην πραγματικότητα, δεν περιέχει τίποτα περισσότερο από μια επανάληψη όλων των παλιών ιδεών του ιδεαλιστικού στρατοπέδου. Μια γνήσια επιστημονική προσέγγιση στην εξέλιξη της κοινωνίας αναπόφευκτα οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο καπιταλισμός δεν είναι το τελικό προϊόν της ιστορίας, αλλά απλώς μία φάση η οποία πρέπει να δώσει την θέση της σε μία ανώτερη μορφή κοινωνίας, τον σοσιαλισμό. Γι’ αυτόν τον λόγο, σύσσωμη η σύγχρονη αστική φιλοσοφία είναι αφοσιωμένη στην απόρριψη της ορθολογικής σκέψης. Και αυτό εξηγεί την εξάπλωση της σχολής του μεταμοντερνισμού, με όλες της τις παραλλαγές, όπως είναι ο μεταστρουκτουραλισμός, η μεταποικιοκρατία, η queer theory και όλο το φάσμα των αποκαλούμενων θεωριών που βασίζονται στην πολιτική των ταυτοτήτων .
Απεγνωσμένη να μεταμφιέσει το πραγματικό της περιεχόμενο και να παρουσιαστεί σαν πρωτότυπη ― κάτι το οποίο δεν είναι ― χρησιμοποιεί κάθε είδους ακατανόητη, μπερδεμένη και σκόπιμα διφορούμενη γλώσσα. Στην πραγματικότητα, ο μεταμοντερνισμός είναι μία αστική φιλοσοφία που αντανακλά το αδιέξοδο του ίδιου του καπιταλιστικού συστήματος. Στην προσπάθεια να δικαιολογήσει την ίδια της την ύπαρξη, η σημερινή αστική τάξη είναι υποχρεωμένη να εγκαταλείψει την φιλοσοφική προοπτική του δικού της επαναστατικού παρελθόντος, στρεφόμενη εναντίον των καλύτερων παραδόσεων του Διαφωτισμού.
Στα χέρια της σύγχρονης αστικής τάξης, η φιλοσοφία δεν μπορεί να απαντήσει κανένα από τα κρίσιμα ζητήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα, και ούτε είναι αυτή η πρόθεση της. Ο μοναδικός σκοπός της είναι να παρασύρει, να μπερδέψει και να αποθαρρύνει την σκεπτόμενη νεολαία ώστε να τους αποτρέψει από το να ακολουθήσουν τον δρόμο της επανάστασης. Ο διαλεκτικός υλισμός, αντίθετα, παρέχει μία μέθοδο που μας επιτρέπει να δούμε με σαφήνεια, να αντιληφθούμε τις συνδέσεις μεταξύ συμβάντων και γεγονότων με σκοπό να έχουμε την δυνατότητα να παρέμβουμε στην ιστορία αποφασιστικά για να αλλάξει η πορεία της και να απελευθερωθεί η ανθρωπότητα. Αντίθετα με τους αστούς ακαδημαϊκούς των οποίων η ακατανόητη γλώσσα είναι εσκεμμένα σχεδιασμένη να τρομάξει και να αποθαρρύνει τον αναγνώστη, ο Άλαν Γουντς γράφει με έναν ξεκάθαρο, προσβάσιμο τρόπο για να θωρακίσει θεωρητικά τους επαναστάτες με αυτές τις υπέροχες ιδέες. Το βιβλίο που έχει προκύψει είναι ένα αιχμηρό όπλο που συντρίβει τις μεταμοντέρνες, ακαδημαϊκές ανοησίες ― ένα όπλο που κάθε εργαζόμενος και νέος με ταξική συνείδηση πρέπει να έχει στο οπλοστάσιο του.
Μετάφραση: Αλέξανδρος Καραγκούνης
