(περιέχει διορθώσεις και διευκρινίσεις στο άρθρο της εφημερίδας “Κομμουνιστική Επανάσταση” τεύχος 122)
Η εστίαση αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους και πιο «δυναμικούς» κλάδους του ελληνικού καπιταλισμού. Είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος εργοδότης μετά το κράτος και διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στον τουρισμό και στην εξέλιξη του ΑΕΠ. Ωστόσο, πίσω από τη βιτρίνα των γεμάτων καταστημάτων και των τουριστικών αφίξεων, κρύβεται μια σκληρή πραγματικότητα για τους εργαζόμενους. Η εργοδοτική αυθαιρεσία, η κρατική ανοχή σε αυτήν και οι άθλιες συνθήκες εργασίας έχουν καταστήσει τον κλάδο ένα σύγχρονο κάτεργο.
Ο κλάδος της εστίασης συμμετέχει με λίγο παραπάνω από 4% στο ΑΕΠ της χώρας, ενώ μαζί με τον κλάδο των καταλυμάτων θεωρούνται τα «βαρόμετρα» της οικονομίας. Στην εστίαση απασχολούνται περίπου 400.000 εργαζόμενοι, με τις περισσότερες θέσεις να χαρακτηρίζονται από επισφάλεια, χαμηλούς μισθούς και ανύπαρκτα εργασιακά δικαιώματα. Σύμφωνα με στοιχεία του Σώματος Επιθεώρησης Εργασίας (ΣΕΠΕ), η εστίαση είναι ο κλάδος με τα υψηλότερα ποσοστά αδήλωτης και υποδηλωμένης εργασίας. Εργαζόμενοι αναγκάζονται να δουλεύουν εξαντλητικά ωράρια, συχνά χωρίς ρεπό, χωρίς την καταβολή υπερωριών και ασφαλιστικών εισφορών. Πολλοί αμείβονται με τον βασικό μισθό, και σε κάποιες περιπτώσεις με ένα επιπλέον ποσό «στο χέρι», το οποίο φυσικά δεν καταγράφεται πουθενά.
Η κατάσταση επιδεινώνεται από τη διαχρονική ανοχή του κράτους. Οι έλεγχοι του ΣΕΠΕ είναι αποσπασματικοί και συχνά ανύπαρκτοι, επιτρέποντας στους εργοδότες να παρανομούν ανενόχλητοι. Οι εργοδότες, εκμεταλλευόμενοι την ανάγκη των εργαζομένων για εργασία, τους εξαναγκάζουν να αποδέχονται συνθήκες δουλείας. Από τις καμαριέρες που καθαρίζουν δεκάδες δωμάτια σε λίγες ώρες, μέχρι τους σερβιτόρους και τους μάγειρες που δουλεύουν εξαντλητικά 12ωρα, η ιστορία είναι η ίδια: υπερεργασία, «μαύρη» απασχόληση, χαμηλοί μισθοί και παντελής έλλειψη μέτρων προστασίας.
Πρέπει να σημειωθεί ότι οι ίσως πιο σκληρά εκμεταλλευόμενοι εργαζόμενοι του κλάδου, οι διανομείς φαγητού, στην πλειοψηφία τους εργάζονται υπό καθεστώς αυτοαπασχόλησης, πληρώνοντας οι ίδιοι για τα καύσιμα και τη συντήρηση των οχημάτων τους. Παράλληλα οι εργαζόμενοι σε εστιατόρια και ξενοδοχεία αναγκάζονται να δουλεύουν συνεχόμενα τα ρεπό τους, χωρίς καμία επιπλέον αμοιβή, ειδικά σε τουριστικά μέρη. Στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, τα ωράρια-λάστιχο είναι ο κανόνας, με τους εργαζόμενους να καλούνται για «μισές ή διπλές βάρδιες» ανάλογα με τις ανάγκες του καταστήματος. Οι εποχικοί εργαζόμενοι που δικαιούνται το ταμείο ανεργίας και το δώρο Χριστουγέννων αναγκάζονται να περιμένουν μήνες για την καταβολή τους, εξαιτίας των καθυστερήσεων του κρατικού μηχανισμού.
Ο νόμος 5053/2023 και η επίδραση του στην εστίαση
Ο Νόμος 5053/2023, με τίτλο «Για την ενίσχυση της εργασίας – ενσωμάτωση της Οδηγίας (ΕΕ) 2019/1152», εισήχθη από τον Υπουργό Εργασίας Άδωνι Γεωργιάδη και ψηφίστηκε αποκλειστικά από τους βουλευτές της ΝΔ. Παρά την παρουσίασή του από την κυβέρνηση ως φιλεργατικός, ο νόμος έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις καθώς εισήγαγε μορφές απασχόλησης που δεν ήταν προηγουμένως κατοχυρωμένες στην ελληνική νομοθεσία. Μια από τις χειρότερες μορφές που είχαν αρχικά εξαγγελθεί ήταν τα «συμβόλαια μηδενικών ωρών» (zero-hour contracts), τα οποία λόγω της έντονης αντίδρασης που προκάλεσαν τελικά αφαιρέθηκαν από τον νόμο πριν την ψήφιση του. Επιπροσθέτως, προωθεί την πολλαπλή απασχόληση και την κατάργηση του 8ώρου μέσω της δυνητικής παράλληλης απασχόλησης, επιτρέποντας ημερήσια εργασία έως και 13 ωρών, που μπορεί να οδηγήσει σε εβδομαδιαία εργασία 65 ή 78 ωρών. Ενισχύεται η περιστασιακή απασχόληση εις βάρος της σταθερής εργασίας, ενώ η κυριακάτικη αργία υπονομεύεται.
Επιπλέον, συμπεριλαμβάνεται μια διάταξη που ορίζει μέγιστη διάρκεια δοκιμαστικής περιόδου έξι μηνών, ενώ στην Ελλάδα από τις μνημονιακές ρυθμίσεις του 2010, ισχύει έμμεσα δοκιμαστική περίοδος 12 μηνών, καθώς ο εργοδότης δεν υποχρεούται σε αποζημίωση απόλυσης κατά τον πρώτο χρόνο εργασίας. Παρότι οι δύο ρυθμίσεις έρχονται σε αντίθεση, η κυβέρνηση ενσωμάτωσε την ευρωπαϊκή διάταξη χωρίς να αλλάξει το καθεστώς της μη αποζημίωσης, μετατρέποντας έτσι μια προστατευτική ρύθμιση σε αντεργατική. Η νέα δοκιμαστική περίοδος των 6 μηνών μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τους εργοδότες για την επιβολή δυσμενών όρων, όπως χαμηλότερους μισθούς.
Άλλες διατάξεις περιλαμβάνουν την ευκολότερη απόλυση λόγω αυθαίρετης αποχής από την εργασία, ενώ πλέον από 01/03/2025 με την προσθήκη της ψηφιακής κάρτας εργασίας και στον κλάδο της εστίασης, προβλέπει την κατάργηση της υποχρέωσης προαναγγελίας υπερωριών από τον εργοδότη και την επιδείνωση του συστήματος διευθέτησης του χρόνου εργασίας, θεωρητικά λόγω της καταγραφής των ωρών μέσω της ψηφιακής κάρτας εργασίας, αλλά στην ουσία επιτρέποντας την καταστρατήγηση απλήρωτων υπερωρίων από τους εργοδότες.
Οι αλλαγές αυτές επηρεάζουν ιδιαίτερα τους εργαζόμενους στον κλάδο της εστίασης, όπου η ευελιξία και η επισφάλεια είναι ήδη διαδεδομένες. Η δυνατότητα παράλληλης απασχόλησης και η αύξηση των επιτρεπόμενων ωρών εργασίας ενδέχεται να επιδεινώσουν την ήδη υπάρχουσα εντατικοποίηση της εργασίας, επηρεάζοντας αρνητικά την υγεία και την ευημερία των εργαζομένων. Συνολικά, αυτός ο νόμος επέφερε σημαντικές αλλαγές που επιδεινώνουν τις συνθήκες εργασίας, καθ’ υποταγή των ευρωπαϊκών οδηγιών.
Ο αναγκαίος δρόμος αγώνα
Η νέα Κλαδική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας (ΚΣΣΕ), που αναγκάστηκε η κυβέρνηση να κηρύξει υποχρεωτική λόγω των τρομερών ελλήψεων υπαλλήλων στον τουριστικό κλάδο και υπογράφηκε στις 12 Ιουνίου 2023, αλλάζει τους όρους εργασίας και αμοιβής στον κλάδο της εστίασης και του τουρισμού. Η εφαρμογή της είναι υποχρεωτική για όλους τους εργοδότες και καλύπτει πολλές ειδικότητες, συμπεριλαμβανομένων των διανομέων φαγητού. Ένα θετικό στοιχείο είναι οι αυξήσεις στους βασικούς μισθούς μέσω υποχρεωτικών επιδομάτων (γάμου, σπουδών, προϋπηρεσίας, κ.λπ.) και το επίδομα επικινδυνότητας για τους διανομείς (που η Συνέλευση Βάσης Εργαζόμενων Οδηγών Δικύκλου -ΣΒΕΟΔ- παλεύει να επεκταθεί σε όλους τους διανομείς).
Ωστόσο, υπάρχουν και αρνητικά σημεία, όπως η αποδοχή από την Ομοσπονδία της επέκτασης της πενθήμερης εργασίας μέσω της αύξησης των αποδοχών για επιπλέον εργάσιμες ημέρες, χωρίς να διασφαλίζεται το 5ήμερο-8ωρο. Επίσης, η πραγματική εφαρμογή της ΚΣΣΕ παραμένει αμφίβολη, καθώς η αδήλωτη και υποδηλωμένη εργασία παραμένουν διαδεδομένες στον κλάδο. Παρόλο που η νέα σύμβαση είναι πλέον υποχρεωτική για όλες τις επιχειρήσεις στην εστίαση, απαιτείται ουσιαστικός έλεγχος για την εφαρμογή της και την προστασία των εργαζομένων από την εργοδοτική αυθαιρεσία. Ακόμα, οι αυξήσεις στους βασικούς μισθούς, σε πολλές περιπτώσεις είναι πιο πίσω από την πραγματικότητα, καθώς τα πραγματικά ημερομίσθια που συμφωνούνται στην αγορά (συνυπολογίζοντας τα αδήλωτα, “μαύρα”) είναι πιο ψηλά από τα μεροκάματα που προβλέπει η ΚΣΣΕ, αλλά γενικά, η υπογραφή της, είναι ένα θετικό βήμα και πρέπει οι εργαζόμενοι να παλέψουν για τη βελτίωση της.
Το βασικό συνδικάτο των εργαζόμενων στην εστίαση, η Πανελλήνια Ομοσπονδία Εργαζομένων Επισιτισμού-Τουρισμού (ΠΟΕΕΤ), με τις διακηρύξεις της δηλώνει ότι παλεύει για την ανάδειξη των εργατικών προβλημάτων, την εξασφάλιση του πενθήμερου οκταώρου, την προστασία της μητρότητας και την ελάχιστη σύνθεση προσωπικού, καθώς και ανθρώπινες συνθήκες εργασίας. Τα βασικά αιτήματα που προβάλει περιλαμβάνουν:
• Εντατικούς ελέγχους και αυστηρές κυρώσεις στους εργοδότες που παρανομούν.
• Κατάργηση των αντεργατικών νόμων που απορρύθμισαν πλήρως την αγορά εργασίας.
• Επαναφορά των συλλογικών συμβάσεων εργασίας και καθολική εφαρμογή τους.
• Αύξηση των μισθών ώστε να καλύπτουν τις πραγματικές ανάγκες διαβίωσης.
• Υγειονομική και ασφαλιστική προστασία για όλους τους εργαζόμενους.
• Άμεση καταβολή του δώρου Χριστουγέννων και του επιδόματος ανεργίας χωρίς καθυστερήσεις.
• Ενίσχυση των συνδικαλιστικών οργανώσεων και προστασία της συνδικαλιστικής δράσης από τις εργοδοτικές πιέσεις.Οι εργαζόμενοι του κλάδου πρέπει να οργανωθούν στην πάλη για αυτά τα αιτήματα, να ενισχύσουν τα συνδικάτα τους και να συντονίσουν τις διεκδικήσεις τους με την υπόλοιπη εργατική τάξη. Η πρόσφατη εμπειρία του αγώνα των εργαζομένων στη «e-food» απέδειξε ότι η συλλογική δράση μπορεί να φέρει νίκες, ακόμα και απέναντι σε μεγάλες πολυεθνικές. Το ίδιο μπορεί να γίνει και στην εστίαση, αρκεί οι εργαζόμενοι να αρνηθούν να συνεχίσουν να είναι τα «αναλώσιμα» μιας βιομηχανίας που στηρίζεται στις πλάτες τους.
Η λύση στα εργατικά προβλήματα δεν θα έρθει από την «καλή θέληση» των εργοδοτών ή από κυβερνητικές υποσχέσεις. Μόνο η οργανωμένη πάλη των ίδιων των εργαζομένων μπορεί να βάλει φρένο στην εργοδοτική αυθαιρεσία και να εξασφαλίσει αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας. Και αυτή η μάχη δεν αφορά μόνο τους εργαζόμενους στην εστίαση, αλλά το σύνολο της εργατικής τάξης. Η νίκη τους θα είναι νίκη όλων.
Ωστόσο, για να επιτευχθούν οι αναγκαίες νίκες για όλους τους εργαζόμενους του κλάδου της εστίασης, η συνδικαλιστική αριστερά του κλάδου, η οποία θέλει να εκπροσωπήσει τα πιο μαχητικά και πρωτοπόρα στρώματα των εργαζόμενων, με όλες τις συνιστώσες της, και κυρίως το ΠΑΜΕ που είναι η ισχυρότερη αριστερή συνδικαλιστική δύναμη, οφείλει να επεξεργαστεί ένα σχέδιο κλιμακούμενου αγώνα που θα αγκαλιάσει το σύνολο του κλάδου και των σωματείων του και να δουλέψει συστηματικά και υπομονετικά για την προώθησή του. Η επαναλαμβανόμενη απροθυμία και αδυναμία της συνδικαλιστικής αριστεράς να κινηθεί σ’ αυτή την κατεύθυνση, η τακτική των επιμέρους, απομονωμένων απεργιών κατά χώρο και η τάση για συνδικαλιστική πολυδιάσπαση, έχουν ως αποτέλεσμα τη διαιώνιση της άθλιας κατάστασης στον κλάδο, την τάση για απογοήτευση μεταξύ των εργαζόμενων και την έλλειψη διάθεσης για συνδικαλιστική οργάνωση η οποία κυριαρχεί σήμερα.
Οι επαναστάτες κομμουνιστές καλούμε τους πιο πρωτοπόρους εργαζόμενους του κλάδου της εστίασης που αντιλαμβάνονται τη σημασία αυτού του αγωνιστικού δρόμου, να αντισταθούν στις συνήθεις παθητικές και γραφειοκρατικές πρακτικές των σημερινών συνδικαλιστικών ηγεσιών και να δημιουργήσουν ομάδες πρωτοβουλίας σε κάθε συνδικάτο και σε κάθε χώρο της εστίασης, οι οποίες θα προωθούν μια τέτοια ενιαία, ενωτική, μαζική και κλιμακούμενη προοπτική αγώνα.
Γιώργος Αρναούτογλου