Προεπαναστατική κατάσταση
Στα γραπτά του Λένιν και του Τρότσκι μπορούμε να βρούμε έναν σαφή ορισμό της επαναστατικής κατάστασης. Στο έργο του με τίτλο «Η χρεοκοπία της Δεύτερης Διεθνούς» (1916) ο Λένιν εξηγούσε: «Ποια είναι τα συμπτώματα μιας επαναστατικής κατάστασης; Σίγουρα δεν μπορούμε να κάνουμε λάθος αν υπάρχουν αυτά τα τρία βασικά συμπτώματα:
1)όταν είναι αδύνατον η κυρίαρχη τάξη να διατηρήσει την εξουσία χωρίς κάποια αλλαγή: όταν υπάρχει κρίση, με κάθε μορφή, στις ανώτερες τάξεις, μια κρίση στις πολιτικές της άρχουσας τάξης, που οδηγεί σε ρήγματα από όπου η απογοήτευση των καταπιεσμένων τάξεων ξεσπά. Για να πραγματοποιηθεί μια επανάσταση, δεν είναι αρκετό οι κατώτερες τάξεις να «μην θέλουν να ζουν όπως πριν», είναι επίσης αναγκαίο οι ανώτερες τάξεις να «μην μπορούν να κυβερνήσουν με τον παλιό τρόπο.»
2) όταν τα βάσανα και η αγανάκτηση των μαζών έχουν αυξηθεί ακόμα περισσότερο από το συνηθισμένο,
3) όταν, σαν αποτέλεσμα όλων των ανωτέρω, υπάρχει μια όλο και αυξανόμενη κινητικότητα στις μάζες, οι οποίες κατά τις ειρηνικές περιόδους αφήνουν αβίαστα τους καπιταλίστες να τους κλέβουν, αλλά σε ταραχώδεις εποχές, επηρεασμένοι από όλα τα στοιχεία της κρίσης και από τις ανώτερες τάξεις, οδηγούνται σε μια αυτόνομη ανεξάρτητη ιστορική κίνηση.….Το σύνολο όλων αυτών των επαναστατικών αντικειμενικών αλλαγών ονομάζεται επαναστατική κατάσταση. Μια τέτοια κατάσταση υπήρχε το 1905 στην Ρωσία και σε όλες τις επαναστατικές περιόδους της Δύσης..»
Στην περίφημη «Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης», ο Τρότσκι εξήγησε ότι ενώ σε «κανονικές» περιόδους η πλειοψηφία των ανθρώπων αφήνει την διοίκηση της κοινωνίας στα χέρια των «ειδικών», των βουλευτών, των υπουργών, των δικηγόρων, των καθηγητών πανεπιστημίων κ.λπ., η ουσία της επανάστασης είναι η ορμητική είσοδος των μαζών στο προσκήνιο της Ιστορίας, η άμεση παρέμβασή τους στην κοινωνική και πολιτική ζωή.
Στο «Μανιφέστο για την 4η Διεθνή και για τον Ιμπεριαλιστικό Πόλεμο» το 1940, ο Τρότσκι εξηγούσε: «Οι βασικοί παράγοντες για την νίκη της προλεταριακής επανάστασης έχουν αποκρυσταλλωθεί από την ιστορική εμπειρία και αποσαφηνιστεί θεωρητικά: 1. το αδιέξοδο της αστικής τάξης που έχει ως αποτέλεσμα την σύγχυση της κυρίαρχης τάξης 2. Η έντονη δυσαρέσκεια και η μετατόπιση προς αποφασιστικές αλλαγές των μικροαστών, χωρίς την στήριξη των οποίων οι αστοί δεν μπορούν να συντηρήσουν τους εαυτούς τους. 3. Η επίγνωση από το προλεταριάτο της ανυπόφορης κατάστασής του και η ετοιμότητα του για επαναστατική δράση. 4. Ένα ξεκάθαρο πρόγραμμα και μια σταθερή ηγεσία της προλεταριακής πρωτοπορίας. Αυτοί είναι οι τέσσερις παράγοντες για την νίκη της προλεταριακής επανάστασης.»
Στα κείμενα και τα άρθρα μας από το ξέσπασμα του μαζικού κινήματος στις πλατείες και μετά, χαρακτηρίσαμε την κατάσταση στην Ελλάδα προεπαναστατική. Τονίσαμε ότι ο πιο βασικός όρος για την έναρξη μιας επανάστασης, όπως τον διατύπωσε ο Τρότσκι στην «Ιστορία της Ρώσικης Επανάστασης», δηλαδή η είσοδος των μαζών στο ιστορικό προσκήνιο, είχε ως τότε εμφανιστεί με έναν επαναλαμβανόμενο και αποφασιστικό τρόπο, τόσο στις μεγάλες γενικές απεργίες, όσο και στις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας του μαζικού κινήματος στις πλατείες.
Δυο μήνες μόλις μετά την υποχώρηση του μαζικού κινήματος στις πλατείες, η είσοδος των μαζών στο προσκήνιο εμφανίστηκε με ακόμα πιο ταξική και ριζοσπαστική μορφή. Έτσι τον περασμένο Οκτώβρη είχαμε το ξέσπασμα ενός κύματος απεργιών και καταλήψεων κρατικών κτιρίων, που κορυφώθηκε με τη μεγαλειώδη 48ωρη απεργία, αλλά και με την πρωτοφανή μετατροπή των εκδηλώσεων της εθνικής επετείου της 28ης Οκτωβρίου σε μαζικές διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα.
Μέσα σε αυτή τη θεαματική συνολική κίνηση των μαζών την χρονιά που κλείνει, διακρίναμε ξεκάθαρα την ανάδειξη και ωρίμανση των συμπτωμάτων που συνθέτουν μια επαναστατική κατάσταση, όπως τα απαρίθμησε ο Λένιν το 1916. 1ο) Πολιτική κρίση και ανάγκη αλλαγής για να διατηρηθεί η αστική εξουσία. Αυτά τα είδαμε στις απανωτές πολιτικές κρίσεις στο κυβερνητικό στρατόπεδο, στην αποσύνθεση της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΠΑΣΟΚ, στην ίδια την κατάρρευση της κυβέρνησης Παπανδρέου και στο σχηματισμό της κυβέρνησης Παπαδήμου. 2ο) Ασυνήθιστη αύξηση των βασάνων και της αγανάκτησης των μαζών. Και μόνο η παράθεση των απανωτών μέτρων – βασάνων, όπως οι περικοπές και τα φορολογικά χαράτσια, αλλά και ο ίδιος ο τίτλος του μαζικού κινήματος των «Αγανακτισμένων», επαρκούν για να αντιληφθεί κάποιος την ξεκάθαρη εμφάνιση στην Ελλάδα αυτού του δεύτερου συμπτώματος. 3ο) Αυτόνομη και ανεξάρτητη ιστορική κίνηση των μαζών. Την διακρίναμε όπως ήδη έχουμε αναφέρει, σαν το κύριο κοινωνικό χαρακτηριστικό της χρονιάς που κλείνει.
Από τους τέσσερις παράγοντες που ανέφερε ο Τρότσκι το 1940 ωριμάζουν ξεκάθαρα οι τρεις. 1ο) Το αδιέξοδο και η σύγχυση της αστικής τάξης είναι στοιχεία έκδηλα για όποιον παρακολουθεί στοιχειωδώς τις ελληνικές πολιτικές εξελίξεις των τελευταίων μηνών. 2ο) Η έντονη δυσαρέσκεια των μικροαστών και η μετατόπισή τους προς αποφασιστικές αλλαγές έγινε κάτι παρά πάνω από φανερή στις κοινωνικές δυνάμεις που συσπείρωσε το μαζικό κίνημα στις πλατείες και έλαβε δυναμικό χαρακτήρα στις παρατεταμένες κινητοποιήσεις των ιδιοκτητών ταξί. 3ο) Η αναπτυσσόμενη ετοιμότητα του προλεταριάτου για επαναστατική δράση, φάνηκε ξεκάθαρα τον περασμένο Οκτώβρη με το μεγάλο κύμα απεργιών και καταλήψεων και την 48ωρη γενική απεργία, ενώ συνεχίζει να κάνει την εμφάνισή της σε μικρογραφία στην ηρωική απεργία διαρκείας των εργατών στην «Ελληνική Χαλυβουργία».
Αυτό που λείπει από το προσκήνιο είναι ο τέταρτος και αποφασιστικής σημασίας παράγοντας που περιέγραψε ο Τρότσκι : ένα ξεκάθαρο πρόγραμμα και μια σταθερή ηγεσία της προλεταριακής πρωτοπορίας. Γι’ αυτό, από τον Ιούνιο εξηγούμε υπομονετικά, ότι η απουσία αυτού του παράγοντα είναι η αιτία που εμποδίζει την μετατροπή της ορμητικής εισόδου των μαζών στο προσκήνιο σε μια νικηφόρα προλεταριακή επανάσταση. Ο ρόλος της πολιτικής των ηγεσιών της εργατικής τάξης, δεξιών ρεφορμιστών και σταλινικών ή «ευρω-σταλινικών» αριστερών ρεφορμιστών, σε αυτές τις συνθήκες, δεν είναι αφηρημένα ένας ρόλος «υποκειμενικού παράγοντα», αλλά συνιστά παράγοντα αντικειμενικού εμποδίου για το ξεδίπλωμα της ελληνικής προλεταριακής επανάστασης μέχρι τη νίκη. Γι’ αυτόν το λόγο, επιμένουμε να χαρακτηρίζουμε την κατάσταση προεπαναστατική.
Η ηγεσία του ΚΚΕ και ηγετικά στελέχη της ευρύτερης Αριστεράς διαβεβαιώνουν με στόμφο τους υποστηρικτές τους ότι σε καμίαπερίπτωση η σημερινή κατάσταση δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί επαναστατική. Πίσω από την επίμονη άρνηση των επαναστατικών χαρακτηριστικών που ωριμάζουν, όταν δεν κρύβεται η σεχταριστική φαντασίωση μιας «πολιτικά καθαρής» και «αυθεντικής» επανάστασης, κρύβεται η ατολμία και ο φόβος των ηγετών, μήπως οι μάζες με τη δράση τους χαλάσουν τα ειρηνικά κοινοβουλευτικά τους σχέδια.
Πάνω σε αυτό το ζήτημα η κριτική του Τρότσκι στους Γάλλους σταλινικούς στο έργο του «Που βαδίζει η Γαλλία» (1934) είναι σα να γράφτηκε για τη σημερινή συγκυρία στην Ελλάδα: «..Η σκέψη του συντηρητικού μικροαστού είναι μεταφυσική: η αντιλήψεις του είναι ακίνητες και αμετάβλητες. Ανάμεσα στα φαινόμενα υπάρχουν χωρίσματα αδιαπέραστα. Υπάρχει για αυτούς η απόλυτη αντίθεση ανάμεσα σε μία επαναστατική κατάσταση και σε μία μη επαναστατική. Αυτό είναι ένα κλασικό παράδειγμα μεταφυσικής σκέψης… Μια επαναστατική κατάσταση δεν πέφτει από τον ουρανό. Διαμορφώνεται με την ενεργή συμμετοχή της επαναστατικής τάξης και του κόμματος της.. Η κατάσταση είναι επαναστατική όσο μπορεί να είναι επαναστατική με την μη επαναστατική πολιτική των εργατικών κομμάτων. Το σωστότερο είναι να πούμε ότι η κατάσταση είναι προεπαναστατική. Για να ωριμάσει αυτή η κατάσταση σε επαναστατική, χρειάζεται μια άμεση τολμηρή και ακούραστη κινητοποίηση των μαζών με σύνθημα την κατάληψη της εξουσίας στο δρόμο του σοσιαλισμού. Μόνο έτσι η προεπαναστατική κατάσταση θα μετατραπεί σε επαναστατική..».
Αλλά θα μπορούσε κάποιος να ρωτήσει; Δεν θα μπορούσε η κατάσταση να γίνει ανοιχτά επαναστατική, να δημιουργηθούν δηλαδή οι όροι για μια άμεση προλεταριακή νίκη, χωρίς να έχει εμφανιστεί στο προσκήνιο ακόμα ένα ριζωμένο και μαζικό επαναστατικό κόμμα; Η απάντηση είναι ασφαλώς ναι. Οι μάζες μέσα από την εμπειρία τους παίρνουν πολύτιμα επαναστατικά μαθήματα. Η δημιουργία εμβρυακών λαϊκών συνελεύσεων σε όλες τις μεγάλες πόλεις δείχνει ακριβώς, ότι, έχοντας μπλοκαρισμένες τις παραδοσιακές μαζικές τους οργανώσεις από την ρεφορμιστική γραφειοκρατία, οι εργατικές μάζες είναι σε θέση να φτιάξουν νέα όργανα για να πάρουν την εξουσία στα χέρια τους. Κάτω από ορισμένες έκτακτες συνθήκες που θα διαμορφωθούν από μια ανεξέλεγκτη χρεοκοπία, μια νέα έκρηξη του κινήματος και την αδυναμία της αστικής τάξης να βρει μια λύση εξουσίας που να μπορεί να σταθεροποιήσει έστω και προσωρινά την κυριαρχία της, οι μάζες θα μπορούσαν να πάρουν στα χέρια τους την εξουσία μέσα από τις λαϊκές συνελεύσεις ή άλλα όργανα, συνδεδεμένα περισσότερο ή λιγότερο με τους εργατικούς χώρους.
Όμως ολόκληρη η παγκόσμια ιστορία του εργατικού κινήματος δείχνει ότι χωρίς την ύπαρξη ενός μαζικού επαναστατικού κόμματος με μαρξιστική ηγεσία και πολιτική, θα είναι αδύνατο να την κρατήσουν οριστικά και σταθερά. Αναπόφευκτα σε κάποιο στάδιο η αστική αντίδραση θα αντεπιτεθεί, επωφελούμενη από την κούραση και την ετερογένεια σε ταξικές επιρροές και σε επίπεδο πολιτικής συνείδησης που υπάρχει αντικειμενικά στις τάξεις των εκμεταλλευόμενων αγωνιζόμενων μαζών.
Μόνο ένα επαναστατικό κόμμα, βαθειά ριζωμένο μέσα στις μάζες, όπως το Μπολσεβίκικο Κόμμα του Λένιν και του Τρότσκι, μπορεί να παίξει στις πιο κρίσιμες στιγμές της επανάστασης τον καθοριστικό ρόλο που στην αντίπερα όχθη διαδραματίζουν τα ειδικευμένα επιτελεία της αντίδρασης : του οργανωτή της κίνησης προς τον πιο αποτελεσματικό δρόμο για να κρατηθεί σταθερά η εξουσία και να εξασφαλιστεί η πλήρης υποταγή του ταξικού αντιπάλου.
