Μετάφραση: Λένα Περάκη
………………………………………………………………………………………………
Γράφτηκε: Ιούνης 1943
Πηγή: The Unbroken Thread («Το νήμα που δεν κόπηκε»)
Πρώτη δημοσίευση: Workers International News Vol 5 No 11
……………………………………………………………………………………………..
H Τρίτη Διεθνής είναι πια και επίσημα θαμμένη. Με τον πιο αναξιοπρεπή και ποταπό τρόπο που θα μπορούσε κάποιος να διανοηθεί, έφυγε από το προσκήνιο της ιστορίας. Βιαστικά και χωρίς ένα συνέδριο με όλα τα συμμετέχοντα κόμματα, για να μη μιλήσουμε για τη βάση τους ανά τον κόσμο, χωρίς δημοκρατική συζήτηση και απόφαση, σαν αποτέλεσμα της πίεσης του αμερικανικού ιμπεριαλισμού, ο Στάλιν εγκατέλειψε προδοτικά την Διεθνή.
Για να καταλάβουμε το πώς αυτή η οργάνωση, η οποία προκάλεσε τρόμο και μίσος σε ολόκληρο τον καπιταλιστικό κόσμο, έπαψε να υπάρχει τόσο άδοξα κάτω από τις προσταγές του καπιταλισμού, είναι απαραίτητο να κάνουμε μια σύντομη ανασκόπηση στη θυελλώδη άνοδο και στην ακόμα πιο θυελλώδη παρακμή της Διεθνούς. Το «διάταγμα» για τη διάλυσή της ήταν αποκλειστικά και μόνο η παραδοχή αυτών που ήταν από καιρό γνωστά στους ενημερωμένους ανθρώπους: ότι η Διεθνής, ως ένας παράγοντας για το πέρασμα στον παγκόσμιο σοσιαλισμό, είχε πεθάνει και είχε απομακρυνθεί για πάντα από τους αρχικούς της στόχους και σκοπούς. Η διάλυσή της είχε εκ των προτέρων διαγνωσθεί και προβλεφθεί.
Η Τρίτη Διεθνής αναπτύχθηκε από την κατάρρευση του καπιταλισμού στον τελευταίο πόλεμο. Η Ρωσική Επανάσταση έστειλε ένα κύμα επαναστατικής φλόγας στην εργατική τάξη όλου του κόσμου. Στις απογοητευμένες, πικραμένες και κουρασμένες από τον πόλεμο μάζες, έφτασε σαν ένα μήνυμα ελπίδας, έμπνευσης και κουράγιου, έδειχνε ένα δρόμο διαφυγής από το αιματηρό χάος, μες στο οποίο ο καπιταλισμός είχε βυθίσει την κοινωνία. Γεννήθηκε σαν ένα άμεσο επακόλουθο της προδοσίας και συντριβής της Δεύτερης Διεθνούς η οποία υποστήριζε την άρχουσα τάξη στον τελευταίο πόλεμο.
Η βαθιά κρίση του ιμπεριαλισμού και του καπιταλισμού σηματοδοτήθηκε από τις επαναστάσεις στη Γερμανία, στην Αυστρία, στην Ουγγαρία και τις επαναστατικές συνθήκες στην Ιταλία, στην Γαλλία, ακόμα και στη Βρετανία. Το φάντασμα της σοσιαλιστικής επανάστασης πλανιόταν σε ολόκληρη την Ευρώπη. Τα απομνημονεύματα και τα γραπτά σχεδόν όλων των αστών πολιτικών της εποχής εμφανίζονται ως μαρτυρίες της απόγνωσης, της έλλειψης αυτοπεποίθησης της μπουρζουαζίας, η οποία ερχόταν αντιμέτωπη με το γεγονός ότι είχε χάσει τον έλεγχο της κατάστασης.
Η σοσιαλδημοκρατία, όμως, έσωσε τον καπιταλισμό. Οι ισχυρές συνδικαλιστικές και σοσιαλιστικές γραφειοκρατίες έθεσαν τους εαυτούς τους επικεφαλής της έκρηξης των μαζών και την έστρεψαν σε αβλαβή κανάλια. Στη Γερμανία, ο Νόσκε(1) και ο Σάιντεμαν συνωμότησαν με τους Πρώσους αριστοκράτες και τους καπιταλιστές για την καταστροφή της επανάστασης. Τα σοβιέτ των εργατών, των στρατιωτών, των ναυτών, των αγροτών, ακόμα και των φοιτητών, βγαλμένα από την επανάσταση του Νοεμβρίου το 1918, είχαν την εξουσία στα χέρια τους. Οι σοσιαλδημοκράτες παρέδωσαν την εξουσία πίσω στους καπιταλιστές.
Σταδιακά, αργά, ειρηνικά, όπως εξηγούσαν στις θεωρητικές τους επινοήσεις, θα μετέτρεπαν τον καπιταλισμό σε σοσιαλισμό. Στην Ιταλία, από το 1920, οι εργάτες είχαν καταλάβει τα εργοστάσια. Αντί να καθοδηγήσει τους εργάτες στην κατάκτηση της εξουσίας, το Σοσιαλιστικό Κόμμα τους κάλεσε να διακόψουν τις «αντισυνταγματικές» διαδικασίες. Έτσι έγινε σε όλη την Ευρώπη. Τα αποτελέσματα αυτού του προγράμματος είναι ολοφάνερα σήμερα: χειρότερη τυραννία και ο πιο αιματηρός πόλεμος στην ιστορία του καπιταλισμού. Αλλά ακριβώς λόγω της συντριβής του διεθνιστικού σοσιαλισμού από την ίδια τη Δεύτερη Διεθνή, η οποία πρόδωσε το μαρξισμό, σχηματίστηκε η Τρίτη Διεθνής.
Πολύ νωρίς, από τις αρχές του Πρώτου Παγκόσμιου Πόλεμου, ο Λένιν υπομονετικά προπαγάνδιζε το κάλεσμα για την Τρίτη Διεθνή. Η Τρίτη Διεθνής ιδρύθηκε επίσημα το Μάρτη του 1919. Οι διακηρυγμένοι στόχοι και το αντικείμενό της ήταν η ανατροπή του παγκόσμιου καπιταλισμού και η οικοδόμηση μίας παγκόσμιας αλυσίδας ενωμένων σοβιετικών σοσιαλιστικών δημοκρατιών που θα ενώνονταν με την ΕΣΣΔ. Η ΕΣΣΔ δε θεωρείτο από μόνη της μια ανεξάρτητη οντότητα, αλλά αποκλειστικά και μόνο η βάση για την παγκόσμια επανάσταση. Η μοίρα της ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την μοίρα της παγκόσμιας επανάστασης.
Ο σχηματισμός της Τρίτης Διεθνούς γρήγορα οδήγησε στη δημιουργία ισχυρών κομμουνιστικών κομμάτων στις πιο σημαντικές χώρες του κόσμου. Στη Γερμανία, στη Γαλλία, στην Τσεχοσλοβακία και σε άλλες χώρες, δημιουργήθηκαν Κομμουνιστικά Κόμματα με μαζική συμμετοχή μελών. Στην Βρετανία, δημιουργήθηκε ένα μικρό Κομμουνιστικό Κόμμα, το οποίο ασκούσε αξιόλογη επιρροή. Η επιτυχία της παγκόσμιας επανάστασης την περίοδο που ακολούθησε φαινόταν εξασφαλισμένη από την εξέλιξη των γεγονότων. Τα Κομμουνιστικά Κόμματα στην Ευρώπη είχαν σταθερή αύξηση σε αριθμό και επιρροή, σε βάρος της σοσιαλδημοκρατίας.
Ο τελευταίος πόλεμος δεν είχε καταφέρει να λύσει κανένα από τα προβλήματα του παγκόσμιου καπιταλισμού. Στην πραγματικότητα, τα είχε επιδεινώσει. Ο καπιταλισμός είχε σπάσει στον πιο «αδύναμο κρίκο» του, όπως ανέφερε ο Λένιν. Οι προσπάθειες καταστροφής της νεαρής Σοβιετικής Δημοκρατίας από την ιμπεριαλιστική επέμβαση είχαν αποτύχει τελείως. Ο γερμανικός καπιταλισμός, ο ισχυρότερος στην Ευρώπη, βρέθηκε απογυμνωμένος από φυσικούς πόρους, απώλεσε ένα μέρος του εδάφους του, βρέθηκε φορτωμένος με το βαρύ πλήγμα καταβολής αποζημιώσεων και γενικά βρισκόταν σε μία απερίγραπτη κατάσταση. Οι Βρετανοί και οι Γάλλοι ιμπεριαλιστές, οι «νικητές» του τελευταίου πολέμου, ήταν σε μία κατάσταση όχι πολύ καλύτερη.
Παίρνοντας κουράγιο από τη Ρωσική Επανάσταση, οι αποικιακές και ημι-αποικιακές μάζες προετοιμάζονταν να εξεγερθούν. Οι μάζες «πίσω στην πατρίδα», ήταν ανήσυχες και η οικονομική κατάσταση του αγγλο-γαλλικού ιμπεριαλισμού είχε χειροτερέψει σημαντικά σε σύγκριση με αυτήν του ιαπωνικού και του αμερικανικού καπιταλισμού. Σε αυτό το διεθνές φόντο, ξέσπασε η κρίση στη Γερμανία το 1923. Η Γερμανία με την υψηλή παραγωγική της ικανότητα σακατεύτηκε από τις περιοριστικές διατάξεις που επέβαλλε η συνθήκη των Βερσαλλιών(2) και τώρα πια είχε γίνει ο πιο αδύναμος κρίκος στην αλυσίδα του παγκόσμιου καπιταλισμού.
Η αποτυχία της Γερμανίας να πληρώσει τα χρέη των αποζημιώσεων είχε ως αποτέλεσμα οι Γάλλοι καπιταλιστές να καταλάβουν την περιοχή του Ρουρ. Αυτό ολοκλήρωσε την καταστροφή της γερμανικής οικονομίας και η γερμανική μπουρζουαζία πάσχιζε να φορτώσει το βάρος αυτό στους ώμους της εργατικής και της μεσαίας τάξης. Το μάρκο μειώθηκε σε αξία έναντι της λίρας τον Ιανουάριο αρχικά από 20/1 σε 40/1 και έπειτα σε 5 εκατομμύρια τον Ιούλιο και 47 εκατομμύρια τον Αύγουστο. Οι αγανακτισμένες γερμανικές μάζες στράφηκαν προς τον κομμουνισμό.
Όπως ο Μπράντλερ, ο τότε ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος, δήλωσε στη σύσκεψη της Εκτελεστικής Επιτροπής της Διεθνούς «υπήρχαν σημάδια ενός ανερχόμενου επαναστατικού κινήματος: είχαμε προσωρινά την πλειοψηφία των εργατών πίσω μας και σε αυτήν την κατάσταση πίστευαν πως υπό ευνοϊκές συνθήκες θα προχωρούσαμε αμέσως σε επίθεση…» Δυστυχώς ,όμως, η ηγεσία της Διεθνούς απέτυχε να φανεί αντάξια της δοκιμασίας και να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία. Η επιτυχία στη Γερμανία θα οδηγούσε αναπόφευκτα στην νίκη σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αλλά, όπως στη Ρωσία το 1917, έτσι και στη Γερμανία το 1923, τμήματα της ηγεσίας αμφιταλαντεύονταν.
Ο Στάλιν, με τον οργανικό του οπορτουνισμό, πίεζε να συγκρατηθεί το γερμανικό κόμμα από το να αναλάβει δράση. Το αποτέλεσμα ήταν να χαθεί η ευνοϊκή ευκαιρία να καταληφθεί η εξουσία στην Γερμανία και οι κομμουνιστές υπέστησαν μια βαριά ήττα. Για παρόμοιους λόγους, η επανάσταση στη Βουλγαρία επίσης «ναυάγησε». Αλλά, η ήττα της επανάστασης στην Ευρώπη που προκλήθηκε από την αποτυχία της ηγεσίας, αναπόφευκτα επέφερε σοβαρές συνέπειες. Όπως έγραφε ο Λένιν, επισημαίνοντας την ανάγκη για προετοιμασία για την εξέγερση στην Ρωσία το 1917, «η επιτυχία της επανάστασης στη Ρωσία και στην Ευρώπη, εξαρτάται από δύο ή τρεις μέρες αγώνα».
Η αποτυχία της παγκόσμιας επανάστασης και η απομόνωση της Σοβιετικής Ένωσης, σε συνδυασμό με την πολιτισμική καθυστέρησή της καθ την κούραση των σοβιετικών μαζών, με τις ανυπόφορες στερήσεις και τα δεινά κατά τη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου, την απογοήτευση και την απόγνωσή τους, όταν έχασαν την ελπίδα για βοήθεια από τους εργάτες στην Ευρώπη, όλα αυτά μοιραία οδήγησαν στην εμφάνιση της αντίδρασης μέσα στην ΕΣΣΔ.
Αντικατοπτρίζοντας εκείνο τον καιρό, ίσως ασυνείδητα, τα συμφέροντα της αντιδραστικής και συντηρητικής γραφειοκρατίας, η οποία είχε μόλις αρχίσει να ανυψώνεται σε σχέση με τις σοβιετικές μάζες, ο Στάλιν για πρώτη φορά το 1924 διατύπωσε την ουτοπική και αντί-λενινιστική θεωρία του σοσιαλισμού σε μία χώρα. Αυτή η «θεωρία» βγήκε άμεσα μέσα από την ήττα της επανάστασης στη Γερμανία. Αντανακλούσε μία παρέκκλιση από τις αρχές του επαναστατικού διεθνισμού, πάνω στις οποίες είχε βασιστεί η Ρωσική Επανάσταση και πάνω στις οποίες είχε ιδρυθεί η Κομμουνιστική Διεθνής.
Ο Στάλιν, στην κηδεία του Λένιν το 1924, από τη δύναμη της συνήθειας να ακολουθεί τότε την παράδοση της Ρωσικής Επανάστασης δήλωσε: «Αφήνοντάς μας ο Σύντροφος Λένιν, εμπιστεύτηκε σε μας την αφοσίωση στην Κομμουνιστική Διεθνή. Ορκιζόμαστε στο όνομά του, στον Σύντροφο Λένιν, να αφιερώσουμε τις ζωές μας για να μεγαλώσουμε και να δυναμώσουμε την ένωση των εργατών όλου του κόσμου, την Κομμουνιστική Διεθνή» (αναφέρεται στο βιβλίο «Στάλιν» του Τρότσκι, κεφάλαιο 12, μέρος 2). Τότε, δεν είχε την παραμικρή αίσθηση για το πού θα οδηγούσε η θεωρία του «σοσιαλισμού σε μία χώρα» τη Σοβιετική Ένωση και την «Κομιντέρν».
Η ιστορία της Διεθνούς από εκείνες τις μέρες συνδέθηκε άρρηκτα με τις εκάστοτε πολιτικές της γραφειοκρατίας στην ΕΣΣΔ. Ο Λένιν επίμονα συνέδεε τη μοίρα της Σοβιετικής Ένωσης με αυτή της παγκόσμιας εργατικής τάξης και κυριότερα, με την εμπροσθοφυλακή της, την «Κομιντέρν». Ακόμα και ο όρκος του Κόκκινου Στρατού δέσμευε τους στρατιώτες του σε πίστη στην διεθνή εργατική τάξη. Πράγματι, ο Κόκκινος Στρατός δεν αντιμετωπιζόταν ως μια ανεξάρτητη «εθνική» δύναμη, αλλά ως ένα από τα όργανα της παγκόσμιας επανάστασης.
Φυσικά, όλα αυτά με τον καιρό μεταβλήθηκαν από τον Στάλιν. Ο Τρότσκι, από κοινού με τον Λένιν, ο οποίος, τα τελευταία του χρόνια, έβλεπε την αναπτυσσόμενη κατάσταση με ανησυχία, είχε αρχίσει να αγωνίζεται ενάντια στη γραφειοκρατικοποίηση του Μπολσεβίκικου Κόμματος και του σοβιετικού κράτους ήδη από το 1923. Ο Λένιν προειδοποιούσε για τους κινδύνους εκφυλισμού που απειλούσαν το σοβιετικό κράτος.
Στο φόντο της αναπτυσσόμενης αντίδρασης, εθνικά και διεθνώς, η πάλη ανάμεσα στους διεθνιστές και τους Θερμιδοριανούς(3) έφτασε σε ένα οξύ επίπεδο. Ο Τρότσκι, σε συμμαχία με τον Λένιν, απαίτησε την αποκατάσταση της γνήσιας δημοκρατίας μέσα στο Μπολσεβίκικο Κόμμα και τα σοβιέτ. Ο Λένιν, επιδιώκοντας αυτόν τον αντικειμενικό στόχο, απαίτησε την απομάκρυνση του Στάλιν από τη θέση του Γενικού Γραμματέα του κόμματος, γιατί είχε γίνει το επίκεντρο γύρω από το οποίο αποκρυσταλλωνόταν πολιτικά η γραφειοκρατία.
Μετά το θάνατο του Λένιν, ο Ζηνόβιεφ, ο Κάμενεφ(4) και ο Στάλιν, η «τρόικα», πρωτοστάτησαν, για να ληφθεί μία απόφαση για την απόκρυψη της Διαθήκης του Λένιν από την Κεντρική Επιτροπή και ξεκίνησαν μία εκστρατεία ενάντια στις ιδέες του Λένιν, οι οποίες διατυπώνονταν πλέον από τον Τρότσκι, με την κίβδηλη εφεύρεση του θρύλο του «τροτσκισμού». Η μοίρα της Διεθνούς ήταν συνδεδεμένη με την μοίρα του Μπολσεβίκικου Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, το οποίο, λόγω του κύρους και της πείρας του, ήταν η κυρίαρχη δύναμη στην Διεθνή.
Η μετάβαση από την πολιτική της παγκόσμιας επανάστασης σε αυτήν «του σοσιαλισμού σε μία χώρα» εξέφραζε μία απότομη στροφή προς τα δεξιά μέσα στη Διεθνή. Στη Ρωσία, ο Ζηνόβιεφ και ο Κάμενεφ αναγκάστηκαν να μπουν στην αντιπολίτευση ενάντια στην αντι-μαρξιστική πολιτική, η οποία αναπτυσσόταν τότε ανοιχτά από τον Στάλιν. Είχαν ωθηθεί από την τροπή των πραγμάτων να συμμαχήσουν με τον Τρότσκι και τους υποστηρικτές του. Ο Στάλιν, μαζί με τον Μπουχάριν, ήταν αντίθετοι στην πολιτική της βιομηχανοποίησης της Ρωσίας μέσω μίας σειράς πενταετών πλάνων. που είχαν προταθεί από την Αριστερή Αντιπολίτευση, της οποία ηγείτο ο Τρότσκι. Με το διάσημο αφορισμό του στη συνεδρίαση ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής τον Απρίλη του 1927, ο Στάλιν αντέτεινε ότι «η προσπάθεια να χτιστεί ένας υδρο-ηλεκτρικός σταθμός στον Δνείπερο θα ήταν το ίδιο για μας, όπως για έναν μουζίκος(5) να αγοράσει ένα γραμμόφωνο αντί για μία αγελάδα» [αναφέρεται στο βιβλίο του Τρότσκι, Προδομένη Επανάσταση, κεφάλαιο 2].
Στα τέλη του 1927, κατά τη διάρκεια των προετοιμασιών για το 15ο Συνέδριο του Κόμματος, του οποίου η αποστολή ήταν η διαγραφή της Αριστερής Αντιπολίτευσης, ο Μόλοτοφ έλεγε επανειλημμένα: «Δεν πρέπει να πέσουμε στις αυταπάτες των φτωχών αγροτών για την κολλεκτιβοποίηση. Με τις τωρινές συνθήκες δεν είναι πλέον δυνατό» [αναφέρεται στο βιβλίο του Τρότσκι, Προδομένη Επανάσταση, κεφάλαιο 2]. Μέσα στη Ρωσία, η πολιτική ήταν να αφήνουν στους κουλάκους (πλούσιοι αγρότες) και στους Νέπμεν (καπιταλιστές των πόλεων – ονομάστηκαν έτσι μετά τη Νέα Οικονομική Πολιτική του 1921), ελεύθερο το πεδίο για οικονομική ανάπτυξη. Χαρακτηριστικό δείγμα αυτής της πολιτικής ήταν το σύνθημα που επινόησε ο Μπουχάριν με την πλήρη στήριξη του Στάλιν, το οποίο έλεγε προς την αγροτιά: «πλουτίστε!!!»
Η πολιτική της Διεθνούς είχε πια στραφεί προς τα δεξιά, με αποκλειστική μέριμνα του Στάλιν να βρει συμμάχους να «υπερασπιστούν τη Σοβιετική Ένωση από την επίθεση». Η Διεθνής είχε ήδη υποβαθμιστεί στο ρόλο του συνοριοφύλακα. Οι διαφωνίες μέσα στο Μπολσεβίκικο Κόμμα και τη Διεθνή φούντωσαν πάνω στο ζήτημα της Κινεζικής Επανάστασης και της κατάστασης στη Βρετανία. Στην Κίνα το 1925-7, η επανάσταση είχε ξεσηκώσει τα εκατομμύρια των μαζών στην Ασία να αναλάβουν δράση. Η Διεθνής αντί να στηριχτεί πάνω στους εργάτες και στους αγρότες να φέρουν εις πέρας την επανάσταση, σύμφωνα με τη λενινιστική πολιτική στην Ρωσία, προτίμησε να στηριχτεί στους Κινέζους καπιταλιστές και στρατηγούς.
Η Αριστερή Αντιπολίτευση προειδοποιούσε για τις επιπτώσεις αυτής της πολιτικής. Το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα ήταν το μόνο εργατικό κόμμα στην Κίνα και είχε κυρίαρχη επιρροή πάνω στην εργατική τάξη, η αγροτιά κοιτούσε προς το παράδειγμα της Ρωσίας, για να τους μάθει τον τρόπο να σταματήσουν να υποφέρουν από τη «σπείρα» των γαιοκτημόνων, όπως για αιώνες έκαναν, με την ιδιοποίηση της γης τους. Αλλά, η Διεθνής πεισματικά αρνιόταν να ακολουθήσει το δρόμο της ανεξαρτησίας της εργατικής τάξης, για τον οποίο ο Λένιν επέμενε ότι ήταν αναγκαία προϋπόθεση της κομμουνιστικής πολιτικής σε σχέση με τις αστικο-δημοκρατικές και αντιιμπεριαλιστικές επαναστάσεις στην Ανατολή.
Στο μεταξύ, μια παρόμοια πολιτική προωθείτο στη Βρετανία, όπου οι μάζες είχαν μπει σε μία διαδικασία έντονης ριζοσπαστικοποίησης. Ως μέσο πάλης κατά της επέμβασης ενάντια στη Σοβιετική Ένωση, τα ρωσικά συνδικάτα έκαναν μία συμφωνία με το Γενικό Συμβούλιο της TUC(6). Ο Τρότσκι, αναλύοντας την κατάσταση στη Βρετανία, προέβλεψε το ξέσπασμα μίας γενικής απεργίας. (η εθνική συνομοσπονδία των συνδικάτων της Αγγλίας). Η τάση προς τις επαναστατικές εξελίξεις στη Βρετανία αντανακλάται στο ότι ένα εκατομμύριο μέλη, το ένα τέταρτο των μελών των συνδικάτων, είχαν οργανωθεί στο Κίνημα της Μειοψηφίας.
Η αποστολή του Κομμουνιστικού Κόμματος και της Διεθνούς θα έπρεπε να είναι η προετοιμασία των εργατών για την προδοσία που αναπόφευκτα θα ερχόταν από την ηγεσία των συνδικάτων. Αντί για αυτό, έσπειραν αυταπάτες στο μυαλό των εργατών, ειδικά όταν οι γραφειοκράτες των συνδικάτων κάλυψαν τον εαυτό τους με την συμφωνία με τα ρωσικά συνδικάτα, των οποίων το γόητρο αξιοποίησαν σαν κάλυμμα. Μετά την προδοσία της γενικής απεργίας του 1926 από τη συνδικαλιστική γραφειοκρατία, ο Τρότσκι απαίτησε να διακοπούν οι σχέσεις των ρωσικών συνδικάτων με την TUC. Ο Στάλιν και η Κομιντέρν αρνήθηκαν να το κάνουν.
Αφού χρησιμοποίησαν την Αγγλο-Ρωσική Επιτροπή όσο την είχαν ανάγκη, περισσότερο από ένα χρόνο μετά την Γενική Απεργία, η ηγεσία των αγγλικών συνδικάτων διέκοψε τις σχέσεις. Η Διεθνής έβγαλε μία κραυγή ότι προδόθηκε. Στο μεταξύ, το νεαρό Κομμουνιστικό Κόμμα της Μεγάλης Βρετανίας, το οποίο θα έπρεπε να αυξάνεται σε μέλη αλματωδώς λόγω των φοβερών γεγονότων, είχε παραλύσει και το είχε αποπροσανατολίσει η πολιτική της Διεθνούς, είχε δυσφημισθεί τελείως και η επιρροή του στις μάζες έφθινε. Αυτές οι κατοπινές ήττες της Διεθνούς, εξαιτίας της πολιτικής του Στάλιν και της γραφειοκρατίας, παραδόξως από πρώτης όψεως, αύξαναν τη δύναμη της γραφειοκρατίας στην Σοβιετική Ένωση.
Οι σοβιετικές μάζες είχαν αποθαρρυνθεί πολύ και είχαν απογοητευτεί με αυτές τις νέες ήττες του διεθνούς προλεταριάτου και το ηθικό τους είχε πέσει. Οι ήττες αυτές, που ήταν άμεση συνέπεια της πολιτικής του Στάλιν και της γραφειοκρατίας, δυνάμωσαν περισσότερο την επικράτησή τους στην Σοβιετική Ένωση. Η Αριστερή Αντιπολίτευση, της οποίας ηγείτο ο Τρότσκι και η οποία είχε σωστά αναλύσει και προβλέψει αυτές τις εξελίξεις, είχε τώρα διαγραφεί από το Μπολσεβίκικο Κόμμα και από τη Διεθνή.
Τα εσωτερικά αποτελέσματα της πολιτικής του Στάλιν είχαν αρχίσει τώρα να αποδίδουν καρπούς στην ανησυχητική αύξηση δύναμης και επιρροής των κουλάκων και των Νέπμεν. Η Σοβιετική Ένωση στεκόταν στο χείλος της καταστροφής. Με πανικό και φόβο, ο Στάλιν και η γραφειοκρατία είχαν αναγκαστεί να υιοθετήσουν μία καρικατούρα της πολιτικής, για την οποία ο Τρότσκι και οι οπαδοί του διαγράφτηκαν. Στη Ρωσία, εγκαινιάστηκαν τα πενταετή πλάνα, εναντίον των οποίων είχε επίμονα παλέψει ο Στάλιν.
Στη βάση αυτής της σχεδιασμένης παραγωγής, η Σοβιετική Ένωση πέτυχε τα μεγάλα επιτεύγματά της, πάνω στα οποία βασίζεται σήμερα, για να αντεπεξέλθει στις ανάγκες του πολέμου. Στο μεταξύ, η πανικόβλητη στροφή στα αριστερά στο εσωτερικό είχε αντανάκλαση σε μία πανικόβλητη στροφή στα αριστερά διεθνώς. Ο Στάλιν έκαψε άσχημα τα δάχτυλά του στις προσπάθειες να στηριχτεί στα καπιταλιστικά στοιχεία της Κίνας και να συμφιλιωθεί με τη σοσιαλδημοκρατία. Τώρα, έστρεψε τη Διεθνή στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση. Κατά παράβαση των καταστατικών της αρχών, η Διεθνής δεν είχε συνεδριάσει για τέσσερα χρόνια. Ένα νέο συνέδριο πραγματοποιήθηκε, στο οποίο παρουσιάστηκε επισήμως το πρόγραμμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς. Διακηρύχτηκε επίσης το τέλος της σταθερότητας του καπιταλισμού και η αρχή αυτού που ονομάστηκε «Τρίτη Περίοδος». Αυτή η περίοδος υποτίθεται ότι θα αποτελούσε την τελειωτική κατάρρευση του παγκόσμιου καπιταλισμού. Την ίδια στιγμή, η σοσιαλδημοκρατία, σύμφωνα με την κάποτε διάσημη (τώρα όμως απαξιωμένη) θεωρία του Στάλιν, υποτίθεται πως είχε μετατραπεί σε «σοσιαλφασισμό». Καμία συμφωνία δεν ήταν πλέον δυνατή με τους «σοσιαλφασίστες», οι οποίοι συνιστούσαν τον μεγαλύτερο κίνδυνο που είχε η εργατική τάξη να αντιμετωπίσει και έπρεπε να καταστραφούν.
Ήταν ακριβώς αυτή την περίοδος που η άνευ προηγουμένου κρίση του 1929-1933 χτύπησε τον κόσμο. Ιδιαίτερα χτύπησε τη Γερμανία. Οι Γερμανοί εργάτες είχαν βυθιστεί σε μία κατάσταση μιζέριας και οι μεσαίες τάξεις είχαν χρεοκοπήσει. Τα ποσοστά της ανεργίας στη Γερμανία αυξάνονταν σταθερά, ώσπου στο αποκορύφωμά τους έφτασαν τα 8.000.000. Η μεσαία τάξη, έχοντας αποτύχει να βελτιώσει σε κάτι την κατάστασή της από την επανάσταση το 1918 και απογοητευμένη από την αποτυχία των κομμουνιστών να πάρουν την εξουσία το 1923, τώρα με αγωνία και απόγνωση άρχισε να ψάχνει τη λύση στα προβλήματά της στην αντίθετη κατεύθυνση.
Υποστηριζόμενοι και χρηματοδοτούμενοι από τους καπιταλιστές, οι φασίστες άρχισαν να χτίζουν μία μαζική βάση στη Γερμανία. Στις εκλογές του Σεπτέμβρη του 1930, εξασφάλισαν σχεδόν 6.500.000 ψήφους. Παρά τη διαγραφή τους από την Κομμουνιστική Διεθνή, ο Τρότσκι και οι υποστηρικτές του ακόμα θεωρούσαν τους εαυτούς τους μέρος της και με επιμονή απαιτούσαν να γυρίσουν στις γραμμές της. Την ίδια στιγμή, υπέβαλαν την αυτοκτονική θεωρία, που είχε υιοθετήσει τώρα η Διεθνής, σε οξεία κριτική. Στη θέση της απαιτούσαν την επιστροφή στην ρεαλιστική λενινιστική πολιτική του ενιαίου μετώπου, ως μέσο για να κερδηθούν στη δράση οι μάζες και μέσα από την δική τους εμπειρία, να κερδηθούν στον κομμουνισμό.
Με τη νίκη του Χίτλερ στις εκλογές, ο Τρότσκι έκρουσε τον «κώδωνα κινδύνου». Σε ένα φυλλάδιο που λεγόταν «Η στροφή της Κομμουνιστικής Διεθνούς – η κατάσταση στη Γερμανία», εξέπεμψε το σήμα για μία εκστρατεία που συνεχίστηκε για τρία χρόνια από τη Διεθνή Αριστερή Αντιπολίτευση της Κομμουνιστικής Διεθνούς, όπως αυτοπροσδιορίζονταν οι ίδιοι οι τροτσκιστές. Στη Γερμανία, στη Γαλλία, στις ΗΠΑ, στη Βρετανία, στη μακρινή Νότια Αφρική και σε όλες τις χώρες που είχαν ομάδες, οι τροτσκιστές διεξήγαγαν μία καμπάνια που απαιτούσε από το Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα να θέσει σε κίνηση μία εκστρατεία για το ενιαίο μέτωπο (7) με τους σοσιαλδημοκράτες, ώστε να εμποδίσουν τον Χίτλερ να έρθει στην εξουσία.
Κάτω από τις άμεσες οδηγίες και διαταγές του Στάλιν και της Διεθνούς, το Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα αποκήρυξε αυτή την πολιτική ως αντεπαναστατική, «σοσιαλφασιστική». Πάλευαν επίμονα εναντίον της σοσιαλδημοκρατίας ως τον «κύριο εχθρό» της εργατικής τάξης και υποστήριζαν πως δεν υπήρχε διαφορά μεταξύ της δημοκρατίας και του φασισμού. Το Σεπτέμβριο του 1930, η «Rote Fahne», όργανο του γερμανικού ΚΚ διαλαλούσε: «Χθες βράδυ ήταν η καλύτερη μέρα του Χίτλερ, αλλά αυτό που ονομάζουν εκλογική νίκη των ναζί είναι η αρχή του τέλους» (15 Σεπτεμβρίου 1930).
Εκείνα τα χρόνια, η Διεθνής συνέχιζε την θανάσιμη πορεία της. Όταν ο Χίτλερ προκάλεσε δημοψήφισμα το 1931, για να εκτοπίσει τη σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση από την Πρωσία, οι Γερμανοί κομμουνιστές, με την άμεση επιμονή του Στάλιν και της Διεθνούς, ψήφισαν μαζί με τους ναζί κατά των σοσιαλδημοκρατών. Τον Μάη του 1932, η βρετανική «Daily Worker» με υπερηφάνεια κατηγόρησε τους τροτσκιστές για την πολιτική τους στη Γερμανία ως εξής: «Είναι χαρακτηριστικό πως ο Τρότσκι υποστήριξε την υπεράσπιση ενός ενιαίου μετώπου μεταξύ κομμουνιστικών και σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων κατά του φασισμού. Καμία πιο διαβρωτική και αντεπαναστατική κατεύθυνση δε θα μπορούσε να δοθεί στην τάξη σε μία εποχή σαν την σημερινή».
Στο μεταξύ, ο Τρότσκι είχε γράψει σχετικά τέσσερις μπροσούρες και δεκάδες άρθρα και μανιφέστα και διεθνώς οι τροτσκιστές έψαχναν κάθε δίοδο, για να ασκήσουν πίεση στη Διεθνή να αλλάξει την πολιτική της. Μάταια. Τον Ιανουάριο του 1933, ο Χίτλερ κατέστη ικανός να πάρει την εξουσία χωρίς καμία οργανωμένη αντίδραση, σε μία χώρα με το υψηλότερο επίπεδο οργάνωσης της εργατικής τάξης και με το ισχυρότερο Κομμουνιστικό Κόμμα μετά τη Ρωσία.
Για πρώτη φορά στην Ιστορία, η αντίδραση στάθηκε ικανή να κατακτήσει την εξουσία χωρίς καμία αντίσταση από μέρους της εργατικής τάξης. Το Γερμανικό ΚΚ αριθμούσε 6.000.000 υποστηρικτές, η σοσιαλδημοκρατία αριθμούσε 8.000.000, και τα δύο κόμματα μαζί ήταν η ισχυρότερη δύναμη στη Γερμανία. Μετά από αυτή την προδοσία, το Γερμανικό ΚΚ ήταν για πάντα καταδικασμένο.
Αλλά, η Διεθνής απείχε πολύ από το να αναγνωρίσει την φύση της καταστροφής. Αντιθέτως, επίσημα επιδοκίμασε την πολιτική του Γερμανικού ΚΚ και της Διεθνούς, σαν να ήταν απόλυτα σωστή. Μια οργάνωση που δεν μπορεί να μάθει από τα μαθήματα της Ιστορίας είναι καταδικασμένη. Ως δύναμη για τον παγκόσμιο σοσιαλισμό, η Κομμουνιστική Διεθνής είχε πεθάνει. Η Διεθνής Αριστερή Αντιπολίτευση έσπασε επίσημα μαζί της και διακήρυξε την ανάγκη για μία καινούρια Διεθνή. Αλλά αυτό, που ήταν εμφανές για την πρωτοπορία που είχε εγκαταλείψει την προσπάθεια να αναμορφώσει την Διεθνή, δεν μπορούσε να γίνει εμφανές στις πλατιές μάζες. Μόνο μεγάλα γεγονότα μπορούσαν να τους διδάξουν.
Η Κομμουνιστική Διεθνής συνέχισε με αυτή τη λαθεμένη πολιτική μέχρι το 1934. Όταν οι φασίστες στη Γαλλία, ενθαρρυμένοι από τις επιτυχίες του φασισμού στην Αυστρία και τηνΓερμανία, οργάνωσαν ένοπλες διαδηλώσεις για την ανατροπή της Φιλελεύθερης κυβέρνησης και του κοινοβουλίου, το ΚΚ εξέδωσε εντολές να διαδηλώσουν μαζί τους. Αλλά τώρα, ο μεγάλος κίνδυνος που αντιπροσώπευε ο Χίτλερ για τη Σοβιετική Ένωση ήταν εμφανής σε όλους. Ο Στάλιν και η γραφειοκρατία πανικοβλήθηκαν. Περιφρονητικά και κυνικά για την ιδιότητα της Διεθνούς ως όργανο για την παγκόσμια επανάσταση, ο Στάλιν πιο ανοιχτά την μετέτρεψε σε όργανο την ρωσικής εξωτερικής πολιτικής.
Στην ταξική κοινωνία, μια οργάνωση που παύει να εκπροσωπεί την εργατική τάξη αναπόφευκτα πέφτει κάτω από την επιρροή της μπουρζουαζίας. Ο Στάλιν, στην αναζήτησή του για συμμάχους, στράφηκε τώρα στην μπουρζουαζία της Βρετανίας και της Γαλλίας. Η πολιτική του Λαϊκού Μετώπου τέθηκε σε εφαρμογή και επιδοκιμάστηκε στο τελευταίο Συνέδριο της Διεθνούς, που διεξήχθη το 1935. Αυτή η πολιτική συμμαχίας με τους φιλελεύθερους καπιταλιστές είναι μια πολιτική που ο Λένιν αντιπάλευε σε όλη του τη ζωή. Αντιπροσώπευε ένα νέο στάδιο στον εκφυλισμό της Διεθνούς και του πρώτου εργατικού κράτους.
Με την άνοδο του Χίτλερ, για άλλη μια φορά εξαιτίας των πολιτικών του Στάλιν, η ασφυκτική πίεση της γραφειοκρατίας μέσα στην Σοβιετική Ένωση αυξήθηκε περισσότερο. Η γραφειοκρατική κάστα είχε ανυψωθεί ψηλότερα από τις σοβιετικές μάζες και η δύναμή της αυξανόταν. Αλλά, αυτός ο εξελισσόμενος εκφυλισμός έφερε ποιοτικές διαφορές. Από εκεί που ήταν απλώς ανίκανος να εξασφαλίσει κάτι άλλο εκτός από ήττες για την παγκόσμια εργατική τάξη, ο σταλινισμός έγινε αντίπαλος της εργατικής επανάστασης σε άλλες χώρες. Οι Δίκες της Μόσχας, η δολοφονία των παλαιότερων μπολσεβίκων, οι εκκαθαρίσεις, οι δολοφονίες και οι εξορίες δεκάδων χιλιάδων από την αφρόκρεμα των Ρώσων κομμουνιστών εργατών, ολοκλήρωσε τη σταλινική αντεπανάσταση στη Σοβιετική Ένωση.
Τα γεγονότα στη Γαλλία και την Ισπανία(8) είναι φρέσκα σε κάθε επαναστατικό μυαλό. Η Διεθνής έπαιξε τον κυρίαρχο ρόλο στην καταστροφή της επανάστασης που θα μπορούσε να έχει επιτύχει. Οι ήττες της παγκόσμιας εργατικής τάξης αναπόφευκτα οδήγησαν στο νέο παγκόσμιο πόλεμο. Ειρωνικά, ο πόλεμος άρχισε με μία συνθήκη μεταξύ του Χίτλερ και του Στάλιν. Έτσι, ο Στάλιν κατάφερε νέα πλήγματα στην παγκόσμια εργατική τάξη και στη Διεθνή. Τώρα δημιουργούσε ένα πισωγύρισμα και διεξήγαγε μία εκστρατεία για ειρήνη με τα συμφέροντα του Χίτλερ, με την επιδέξια διαστρέβλωση μίας «επαναστατικής» πολιτικής.
Όπως είχε προβλέψει ο Τρότσκι για το σύμφωνο Στάλιν-Χίτλερ, σε ένα άρθρο, τον Μάρτιο του 1933:
«Το βασικό γνώρισμα της διεθνούς πολιτικής του Στάλιν τα τελευταία χρόνια είναι αυτό: ότι εμπορεύεται τα κινήματα της εργατικής τάξης ακριβώς όπως εμπορεύεται το λάδι, το μαγγάνιο και τα άλλα αγαθά. Σε αυτή τη δήλωση δεν υπάρχει ίχνος υπερβολής. Ο Στάλιν βλέπει τα τμήματα της Διεθνούς στις διάφορες χώρες και την απελευθερωτική πάλη των καταπιεσμένων εθνών σαν τόσες δα μικρές αλλαγές στις συμφωνίες του με τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις. Όταν χρειάζεται τη βοήθεια της Γαλλίας, υποτάσσει το γαλλικό προλεταριάτο στη ριζοσπαστική μπουρζουαζία. Όταν πρέπει να υποστηρίξει την Κίνα ενάντια στην Ιαπωνία, υποτάσσει το κινεζικό προλεταριάτο στο “Κουομιτάνγκ”. Τι θα έκανε στο ενδεχόμενο μιας συμφωνίας με τον Χίτλερ; Ο Χίτλερ, είναι σίγουρο, δε χρειάζεται ειδικά τις υπηρεσίες του Στάλιν, για να καταπνίξει το Γερμανικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Η ασήμαντη θέση, στην οποία αυτό (το ΚΚ) βλέπει ότι είναι, είναι άμεσο αποτέλεσμα ολόκληρης της προηγούμενης πολιτικής του. Αλλά είναι πολύ πιθανόν ο Στάλιν να συμφωνήσει να σταματήσει κάθε υποστήριξη (εκ μέρους της ΕΣΣΔ) για την παράνομη δουλειά στη Γερμανία. Αυτή θα ήταν η μικρότερου μεγέθους υποχώρηση που θα έπρεπε να κάνει και θα την έκανε με αρκετή προθυμία. Κάποιος θα μπορούσε επίσης να υποθέσει ότι η θορυβώδης, υστερική και κούφια εκστρατεία κατά του φασισμού, την οποία η Διεθνής διεξήγαγε τα τελευταία χρόνια θα καταπατηθεί ύπουλα».
Αυτή η πολιτική του Στάλιν και το «αποσυντιθέμενο πτώμα» της Διεθνούς έπαθαν ανεπανόρθωτη καταστροφή, όταν οι ναζί εισέβαλαν στη Σοβιετική Ένωση. Η Διεθνής έπρεπε να κάνει μία δεξιά στροφή και να μετατρέψει τον εαυτό της για μια ακόμη φορά σε χαλάκι του Ρούσβελτ και του βρετανικού ιμπεριαλισμού. Αλλά, με την αυξανόμενη εξάρτηση του Στάλιν από τον αμερικανικό και βρετανικό ιμπεριαλισμό, ήρθε και η αυξανόμενη πίεση από μέρους των καπιταλιστών «συμμάχων». Ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός, ιδιαίτερα, απαίτησε το τέλος της Διεθνούς ως την τελική εγγύηση κατά του κινδύνου της κοινωνικής επανάστασης στην Ευρώπη μετά την πτώση του Χίτλερ.
Η παρατεταμένη προσποίηση τελείωσε. Ο Στάλιν διέλυσε την εκφυλισμένη Διεθνή. Κάνοντας το αυτό, ανακοίνωσε ανοιχτά την συμπόρευσή του στο πλευρό της καπιταλιστικής αντεπανάστασης στον υπόλοιπο κόσμο. Αλλά οι ιμπεριαλιστές, υποχρεώνοντας τον Στάλιν να κάνει αυτή την ανταλλαγή με παραχωρήσεις και διαπραγματεύσεις από τη δική τους πλευρά, δεν είχαν καταλάβει τις συνέπειες που θα είχε αυτό. Δεν μπορεί και ούτε θα εμποδίσει τις επερχόμενες νέες επαναστάσεις παγκοσμίως. Σε λιγότερο από δύο δεκαετίες από την αρχή του εκφυλισμού της, η Διεθνής κατέστρεψε πολλές ευνοϊκές συνθήκες σε πολλές χώρες.
Οι επόμενες δεκαετίες θα γίνουν μάρτυρες πολλών επαναστάσεων με τον κλονισμό και την κατάρρευση του καπιταλισμού. Ακόμη και η ταραγμένη περίοδος μεταξύ των πολέμων θα φαντάζει γαλήνια, συγκρινόμενη με την περίοδο που βρίσκεται καθ’ οδόν. Σε αυτό το φόντο των «καταιγίδων» και ανακατατάξεων, ένα πραγματικό όργανο για την παγκόσμια επανάσταση θα δημιουργηθεί. Αυτό που έλειπε από τους εργάτες τις τελευταίες δεκαετίες, εκτός Ρωσίας, ήταν ένα εργατικό Μπολσεβίκικο Κόμμα και μία μπολσεβίκικη ηγεσία. Οι ένδοξες μέρες που έζησε η Διεθνής το 1917-23 θα έρθουν ξανά. Η ανάπτυξη της υποστήριξης των μαρξιστικών ιδεών διεθνώς, των βασισμένων στις παραδόσεις του μπολσεβικισμού, με την πλούσια εμπειρία του παρελθόντος και με τα διδάγματα από τις ήττες της εργατικής τάξης, μπορούν για μία ακόμη φορά να οδηγήσουν τους καταπιεσμένους στην ανατροπή του καπιταλισμού και στην παγκόσμια σοσιαλιστική δημοκρατία.
Σημειώσεις
(1) Ηγέτες της δεξιάς πτέρυγας του Γερμανικού Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος. Ο Γκούσταβ Νόσκε, σαν υπουργός Πολέμου, οργάνωσε την καταστολή της εξέγερσης των Γερμανών εργατών τον Ιανουάριο του 1919 και σχεδίασε τη δολοφονία της Λούξεμπουργκ και του Λήμπκνεχτ. Ο Φίλιπ Σάιντεμαν έγινε Καγκελάριος το 1919. Οι Γιούγκερς ήταν οι αντιδραστικοί Πρώσοι αριστοκράτες που κυριαρχούσαν στις στρατιωτικές και δημόσιες υπηρεσίες μέχρι τη δεκαετία του 1930. βλέπε: Germany: From Revolution to Counter-Revolution του Rob Sewell (Fortress).
(2) Η συνθήκη των Βερσαλλιών που υπογράφτηκε το 1919 επέβαλε σκληρούς όρους στη Γερμανία μετά το τέλος του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου.
(3) Από το Θερμιδώρ: ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την πολιτική αντίδραση χωρίς κοινωνική αντεπανάσταση. Όρος προερχόμενος από την αναλογία με την αλλαγή εξουσίας στη Γαλλική Επανάσταση το μήνα του Θερμιδόρ (Ιούλιος) το 1794, όταν οι ριζοσπαστικοί Ιακωβίνοι με ηγέτη τον Ροβεσπιέρο ανατράπηκαν από ένα πραξικόπημα της δεξιάς πτέρυγας, ενώ τα βασικά επιτεύγματα της (καπιταλιστικής) κοινωνικής επανάστασης έμειναν άθικτα. Τοιουτοτρόπως Θερμιδοριανοί: οι υποστηρικτές της πολιτικής αντίδρασης στη Ρωσία.
(4) Ο Γκριγκόρι Ζηνόβιεφ και ο Λεβ Κάμενεφ ήταν παλιοί μπολσεβίκοι. Ο πρώτος ήταν ο πρώτος πρόεδρος της Κομμουνιστικής Διεθνούς, ο δεύτερος ήταν ο τέως αναπληρωτής του Λένιν. Και οι δύο ήταν αντίθετοι εκείνα στην κατάληψη της εξουσίας από τα Σοβιέτ το 1917. Αργότερα, μαζί με τον Στάλιν, παρεμπόδισαν την εφαρμογή της Διαθήκης του Λένιν, η οποία πρότεινε την απομάκρυνση του Στάλιν από τη θέση του Γενικού Γραμματέα και αρνήθηκαν την ύπαρξή της. Και οι δύο εκτελέστηκαν στις εκκαθαριστικές δίκες το 1936.
(5) Ένας ρωσικός όρος για τους αγρότες.
(6) Μια οργάνωση που ένωσε την Αριστερά στα βρετανικά συνδικάτα τη δεκαετία του 1920. Δημιουργήθηκε με την πρωτοβουλία του και ως επί το πλείστον καθοδηγείτο από το Κομμουνιστικό Κόμμα.
(7) Το ενιαίο μέτωπο είχε προταθεί σαν μία προσωρινή συμφωνία μεταξύ των μαζικών εργατικών οργανώσεων, για κοινή δράση πάνω σε συγκεκριμένα θέματα, διατηρώντας η κάθε οργάνωση την ανεξαρτησία του προγράμματός της.
(8) Κυβερνήσεις Λαϊκού Μετώπου εκλέχθηκαν στην Ισπανία τον Φεβρουάριο του 1936 και στην Γαλλία τον Ιούνιο του 1936. Όπως και στην Ισπανία, οι Γάλλοι εργάτες αμέσως έλαβαν δράση, καταλαμβάνοντας εργοστάσια, ιδρύοντας εργοστασιακές επιτροπές. Και στις δύο χώρες, οι κυβερνήσεις Λαϊκού Μετώπου λειτούργησαν σαν απεργοσπαστική δύναμη, στην Ισπανία συγκεκριμένα άνοιξαν τον δρόμο για τη φασιστική άνοδο του Φράνκο τον Ιούλιο του 1936.
