Ανεξάρτητα από το εάν κάποιος είναι πολιτικά υπέρ ή ενάντια της, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ρωσική Επανάσταση του 1917 επέδρασε καταλυτικά στην πορεία της παγκόσμιας ιστορίας. Παίρνοντας τη σκυτάλη από τη σύντομη σε ζωή, αλλά μεγαλειώδη σε σημασία, Παρισινή Κομμούνα, για πρώτη φορά εκατομμύρια εργατών και αγροτών πήραν την εξουσία στα χέρια τους και προχώρησαν στο μετασχηματισμό των δομών της κοινωνίας.
Σε μια προσπάθεια να δυσφημιστεί η Οκτωβριανή Επανάσταση, έγινε μια συστηματική εκστρατεία για να διαστρεβλωθούν τα ιστορικά γεγονότα. Οι αστοί, για να δικαιολογήσουν το καπιταλιστικό σύστημα, είναι απαραίτητο να αμαυρώσουν το όνομα του επιστημονικού σοσιαλισμού. Πάνω απ’ όλα, είναι απαραίτητο να δείξουν πως η επανάσταση είναι ένα κακό πράγμα, πως αντιπροσωπεύει μια τρομερή παρέκκλιση από τους «κανόνες» της ειρηνικής κοινωνικής εξέλιξης και αναπόφευκτα τάχα οδηγεί σε «ολέθρια» αποτελέσματα.
Η θεωρία του «πραξικοπήματος»
Το συνηθισμένο τέχνασμα είναι να περιγράψουν την Οκτωβριανή Επανάσταση σαν πραξικόπημα, δηλαδή ένα κίνημα που έγινε από μια μικρή μειοψηφία που χρησιμοποίησε συνωμοτικές μεθόδους πίσω από την πλάτη της πλειοψηφίας του πληθυσμού.
Στην πραγματικότητα η θεωρία της συνωμοσίας στην ιστορία δεν εξηγεί τίποτα. Απλώς υποθέτει αυτό που πρέπει να αποδειχτεί. Η βασική ιδέα που εκφράζει είναι ότι η εργατική τάξη είναι ανίκανη να καταλάβει τα συμφέροντά της. Έτσι, όταν κινηθεί να πάρει την τύχη στα χέρια της η μόνη εξήγηση είναι ότι έχει παραπλανηθεί από ασυνείδητους δημαγωγούς.
Όμως, οι επαναστάσεις γίνονται και δε γίνονται καθόλου τυχαία. Η επανάσταση είναι αναπόφευκτη, όταν ένα συγκεκριμένο κοινωνικό σύστημα έρχεται σε σύγκρουση με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων που αποτελούν την βάση όλης της ανθρώπινης προόδου.
Πως μπόρεσαν τάχα ο Λένιν και ο Τρότσκι να «παραπλανήσουν» τη μεγάλη πλειοψηφία της κοινωνίας με τέτοιο τρόπο, ώστε, στο μικρό χρονικό διάστημα των εννέα μηνών, το Μπολσεβίκικο Κόμμα να περάσει από μια ασήμαντη μειοψηφία στην κατάκτηση της πλειοψηφίας στα σοβιέτ, τα μόνα αντιπροσωπευτικά όργανα της κοινωνίας, και να κατακτήσει την εξουσία; Αυτό έγινε δυνατό, γιατί η αστική Προσωρινή κυβέρνηση είχε δείξει στην πράξη την απόλυτη χρεοκοπία της. Γιατί απέτυχε να φέρει σε πέρας έστω και ένα από τα καθήκοντα της αστικής δημοκρατικής επανάστασης.
Αυτό μπορεί να αποδειχθεί πολύ εύκολα από ένα μόνο γεγονός: το Μπολσεβίκικο Κόμμα πήρε την εξουσία πάνω στην βάση ενός προγράμματος για «Ειρήνη, ψωμί και γη». Είναι η πιο απλή απόδειξη του γεγονότος ότι η Προσωρινή Κυβέρνηση είχε αποτύχει να ικανοποιήσει οποιαδήποτε από τις ανάγκες του λαού της Ρωσίας.
Οι καταπιεσμένοι στο προσκήνιο της Ιστορίας
Το πιο εκπληκτικό γεγονός γύρω από το 1917 ήταν ακριβώς η ενεργή συμμετοχή των καταπιεσμένων μαζών σε κάθε στάδιο της επανάστασης. Αυτό είναι που πραγματικά αποτελεί την βασική αρχή κάθε επανάστασης. Σε κανονικές περιόδους, η πλειοψηφία των ανδρών και των γυναικών είναι έτοιμοι να δεχτούν το ότι οι πιο σημαντικές αποφάσεις που επηρεάζουν την ζωή τους παίρνονται από άλλους, από τους ανθρώπους που «ξέρουν», τους πολιτικούς, τους δημόσιους υπαλλήλους, τους δικαστές, τους «ειδικούς». Αλλά σε κρίσιμες στιγμές, οι «απλοί» άνθρωποι ξεκινούν να αμφισβητούν τα πάντα. Δεν αρκούνται πια να αφήνουν άλλους να αποφασίζουν για αυτούς. Θέλουν να σκέφτονται και να δρουν οι ίδιοι. Αυτό είναι η επανάσταση.
Σε τέτοιες περιπτώσεις οι άνθρωποι σταματούν να δρουν σαν ρομπότ και ξεκινούν να συμπεριφέρονται σαν πραγματικά ανθρώπινα όντα που έχουν μυαλό και θέληση. Ξαφνικά αποκτούν συνείδηση της δικής τους κατάστασης και των δικών τους προσδοκιών. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ζητούν μ’ ένα συνειδητό τρόπο το κόμμα και το πρόγραμμα που θα αντανακλά τις φιλοδοξίες τους.
Στις «Θέσεις του Απρίλη» ο Λένιν εξήγησε ότι: «Δε θέλουμε οι μάζες να μας πιστέψουν τυφλά. Δεν είμαστε τσαρλατάνοι, θέλουμε να ξεπεράσουν τα λάθη τους μέσα από τις εμπειρίες τους». Αργότερα θα πει: «Η εξέγερση πρέπει να βασιστεί όχι πάνω σε μια συνωμοσία και όχι πάνω σε ένα κόμμα, αλλά πάνω στον επαναστατικό ξεσηκωμό των ανθρώπων».
Η κινητήρια δύναμη της επανάστασης ήταν το κίνημα των καταπιεσμένων μαζών. Το καθήκον των μπολσεβίκων ήταν να δώσουν πολιτική και οργανωτική έκφραση σ’ αυτό το κίνημα, να σιγουρέψουν ότι την κατάλληλη στιγμή ήταν συγκεντρωμένο για την κατάκτηση της εξουσίας και να αποφύγουν ανώριμες εξεγέρσεις, που θα οδηγούσαν στην ήττα.
Η Δημοκρατία στην ανώτερη μορφή της
Από όλα τα κόμματα που έδρασαν στα γεγονότα του 1917 παρά πολλοί αναφέρουν τον πρωτόγνωρο βαθμό συμμετοχής των μαζών. Ο γνωστός μενσεβίκος, Νικολάϊ Σουχάνοβ, θυμάται ότι «Όλη η Ρωσία συνεχώς διαδήλωνε εκείνες τις μέρες».
Η ίδια εικόνα παρουσιάζεται από τον Τζων Ρηντ: «Στο μέτωπο οι στρατιώτες έδιναν την μάχη τους με τους αξιωματικούς και έμαθαν να αυτοκυβερνώνται διαμέσου των επιτροπών τους. Στα εργοστάσια αυτές οι μοναδικές Ρώσικες οργανώσεις, οι εργοστασιακές επιτροπές, απόκτησαν εμπειρία, δύναμη και συνειδητοποίηση του ιστορικού τους ρόλου μέσα από την σύγκρουση με την παλιά τάξη πραγμάτων. Όλη η Ρωσία μάθαινε να διαβάζει και διάβαζε – πολιτική, οικονομία, ιστορία – γιατί οι άνθρωποι ήθελαν να ξέρουν…»
Για μήνες στην Πετρούπολη και ολόκληρη την Ρωσία κάθε γωνία του δρόμου ήταν ένας δημόσιος άμβωνας. «Σε μια επανάσταση», έγραψε ο Τρότσκι, «το περισσότερο ακραίο πάντα παραγκωνίζει το λιγότερο». Οι εργάτες φτάνουν να καταλάβουν την ορθότητα των ιδεών μιας επαναστατικής οργάνωσης από τη δικιά τους εμπειρία, ειδικά την εμπειρία των μεγάλων γεγονότων. Αυτό είναι απόλυτα απαραίτητο έτσι ώστε οι εργάτες να πεισθούν για την ανάγκη ενός ριζοσπαστικού μετασχηματισμού της κοινωνίας.
Η ισχυροποίηση των μπολσεβίκων
Τα διαφορετικά στάδια ανάπτυξης της συνείδησης της τάξης αντανακλώνται στην άνοδο και την πτώση πολιτικών κομμάτων, προγραμμάτων και προσώπων. Το Μπολσεβίκικο Κόμμα κέρδισε την υποστήριξη της πλειοψηφίας, γιατί στάθηκε υπέρ του μοναδικού προγράμματος που έδειχνε διέξοδο.
Οι μάζες είχαν την ευκαιρία να δοκιμάσουν στην πράξη τα προγράμματα των μενσεβίκων και των σοσιαλεπαναστατών και να τα απορρίψουν. Οι ψήφοι για τους αντιπροσώπους των μπολσεβίκων στα Σοβιέτ αυξάνονταν σταθερά σε σημείο που, με τον ερχομό του Σεπτέμβρη, είχαν κερδίσει την πλειοψηφία στην Πετρούπολη, τη Μόσχα, το Κίεβο, την Οδησσό και όλες τις κύριες πόλεις.
Η ανάπτυξη του Μπολσεβίκικου Κόμματος αυτή την περίοδο είναι χωρίς προηγούμενο στην ιστορία των πολιτικών κομμάτων. Από περίπου 8.000 μέλη τον Φεβρουάριο, αυξήθηκαν σε 177.000 μέχρι το 6ο Συνέδριο τον Ιούλη. Η αριθμητική αύξηση του κόμματος εξέφραζε την απότομη αύξηση στην μαζική επιρροή του, περισσότερο στα σοβιέτ των εργατών και στρατιωτών. Στις δημοτικές εκλογές στην Πετρούπολη τον Ιούνιο, οι μπολσεβίκοι πήραν το 21% των ψήφων. Τον Αύγουστο, όταν το κόμμα ακόμα υπέφερε από τις επιπτώσεις των γεγονότων του Ιούλη, πήρε το 33%.
Στη Μόσχα τον Ιούνη, οι μπολσεβίκοι είχαν πάρει κάτι περισσότερο από 12% των ψήφων. Το Σεπτέμβρη κέρδισαν την απόλυτη πλειοψηφία με 51%. Το ότι η επιρροή τους ήταν ιδιαίτερα δυνατή μέσα στην εργατική τάξη είναι φανερό από την ανάπτυξη της αντιπροσώπευσής τους στις συνδιασκέψεις των εργοστασιακών επιτροπών.
Το τελευταίο που έχουμε να πούμε πάνω σε αυτό το θέμα είναι τα λόγια του γνωστού αντιπάλου των μπολσεβίκων που ήταν μάρτυρας και ιστορικός της Ρωσικής Επανάστασης, του μενσεβίκου Σουχάνοβ. Περιγράφοντας την κατάσταση τις τελευταίες μέρες του Σεπτέμβρη του 1917, γράφει: «Οι μπολσεβίκοι δούλευαν με πείσμα και χωρίς παύση. Ήταν ανάμεσα στις μάζες, στα εργοστάσια, κάθε μέρα χωρίς διακοπή. Δεκάδες ομιλητές, μικροί και μεγάλοι μιλούσαν στην Πετρούπολη, στα εργοστάσια και στους στρατώνες κάθε μέρα. Για τους εργάτες είχαν γίνει οι δικοί τους άνθρωποι γιατί ήταν πάντα εκεί.
Έπαιρναν μέρος στις πιο μικρές λεπτομέρειες, καθώς επίσης και στις πιο σημαντικές υποθέσεις του εργοστασίου ή των στρατώνων. Είχαν γίνει η μόνη ελπίδα… Οι μάζες ζούσαν και ανέπνεαν μαζί με τους μπολσεβίκους».
Κόμμα και τάξη
Είναι αδύνατο να καταλάβουμε τι έγινε το 1917, χωρίς να δούμε τον θεμελιακό ρόλο των μαζών. Ο ισχυρισμός ότι η Οκτωβριανή Επανάσταση ήταν απλά ένα πραξικόπημα, συχνά δικαιολογείται με την αναφορά στο μικρό αριθμό αυτών που συμμετείχαν στην ίδια την εξέγερση. Αυτό το φαινομενικά ισχυρό επιχείρημα καταρρέει εύκολα. Συγχύζει την εξέγερση με την επανάσταση, δηλαδή συγχύζει το μέρος με το όλο.
Στην πραγματικότητα, η εξέγερση είναι μέρος μόνο της επανάστασης – ένα πολύ σημαντικό μέρος βέβαια. Είναι γεγονός ότι μικρή μάχη δόθηκε στην Πετρούπολη. Κάποιος μπορεί να πει ότι η κατάληψη της εξουσίας ήταν αναίμακτη. Ο λόγος γι’ αυτό είναι ότι τα εννιά δέκατα των καθηκόντων είχαν ήδη επιτευχθεί νωρίτερα, με την κατάκτηση της αποφασιστικής πλειοψηφίας των εργατών, αγροτών και στρατιωτών.
Ήταν όμως ακόμα αναγκαίο να χρησιμοποιηθεί η δύναμη των όπλων για να τσακιστεί η αντίσταση της παλιάς τάξης. Καμιά άρχουσα τάξη δεν παρέδωσε την εξουσία χωρίς μάχη. Όμως, η αντίσταση ήταν πολύ μικρή. Η κυβέρνηση κατέρρευσε, γιατί κανένας δεν ήταν διατεθειμένος να την υπερασπιστεί.
Το επιχείρημα ότι οι μπολσεβίκοι μπορούσαν να πάρουν την εξουσία χωρίς τις μάζες (με πραξικόπημα) συνδέεται συνήθως με την ιδέα ότι η εξουσία κατακτήθηκε όχι από την εργατική τάξη, αλλά από ένα κόμμα. Για μια ακόμα φορά, η επιχειρηματολογία αυτή είναι εντελώς λανθασμένη. Χωρίς οργάνωση – τα συνδικάτα και το κόμμα- η εργατική τάξη είναι μόνο πρώτη ύλη για εκμετάλλευση. Αυτό είχε αποδειχθεί ήδη από τον Μαρξ πολύ καιρό πριν. Είναι αλήθεια ότι η εργατική τάξη κατέχει τεράστια δύναμη. Ούτε ένα εργοστάσιο δε λειτουργεί χωρίς την συμμετοχή της. Αλλά χωρίς οργάνωση αυτή η δύναμη παραμένει απλά μια δυνατότητα.
Για να μπορέσει η δύναμη της εργατικής τάξης να πάψει να είναι απλά δυνατότητα και να γίνει πράξη, πρέπει να οργανωθεί και να συγκεντρωθεί σε ένα σημείο. Αυτό μπορεί να γίνει μέσα από ένα πολιτικό κόμμα, με θαρραλέα ηγεσία και σωστό πρόγραμμα. Το Μπολσεβίκικο Κόμμα κάτω από την ηγεσία του Λένιν και του Τρότσκι ήταν ένα τέτοιο κόμμα.
Χωρίς το Μπολσεβίκικο Κόμμα, χωρίς την ηγεσία του Λένιν και του Τρότσκι, οι Ρώσοι εργάτες δε θα είχαν πάρει ποτέ την εξουσία το 1917, παρ’ όλο τον ηρωισμό τους. Στην εξέλιξη μιας επανάστασης, οι μάζες μαθαίνουν γρήγορα. Αλλά μια επαναστατική κατάσταση από την ίδια της τη φύση δεν μπορεί να διαρκέσει πολύ. Η κοινωνία δεν μπορεί να κρατηθεί σε μια μόνιμη κατάσταση αναβρασμού, ούτε η εργατική τάξη σε μια κατάσταση διαρκούς ακτιβισμού. Για τους εργάτες δεν υπάρχει αρκετός χρόνος για πειράματα ή να μάθουν δοκιμάζοντας. Γι’ αυτό, είναι αναγκαίο να συνδυαστεί το αυθόρμητο κίνημα των μαζών με οργάνωση, πρόγραμμα, προοπτική, στρατηγική και τακτική – με μια λέξη, με ένα επαναστατικό κόμμα που καθοδηγείται από έμπειρα στελέχη.
Ο ρόλος των Σοβιέτ
Η επανάσταση του Φλεβάρη είχε αυθόρμητα δημιουργήσει επιτροπές εργατών, στρατιωτών και αγροτών όπως είχε κάνει η επανάσταση του 1905. Οι επιτροπές ή σοβιέτ μεταμορφώθηκαν από απεργιακές επιτροπές με εκτεταμένα καθήκοντα, σε πολιτικά όργανα της εργατικής τάξης, στον αγώνα για εξουσία και, αργότερα, σε διοικητικά όργανα του νέου εργατικού κράτους. Ήταν πολύ πιο δημοκρατικά και ευέλικτα από τα εκλεγμένα σώματα της αστικής δημοκρατίας.
Η αστική δημοκρατία επιτρέπει στους εργαζόμενους κάθε λίγα χρόνια να εκλέγουν κόμματα, για να τους αντιπροσωπεύουν. Στη Ρωσία με την εγκαθίδρυσή τους τα σοβιέτ αγκάλιασαν την μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού. Μέσα στους εφτά μήνες μεταξύ Φλεβάρη και Οκτώβρη, τα σοβιέτ αντιπροσώπευαν μια ανταγωνιστική δύναμη προς το καπιταλιστικό κράτος. Ήταν μια περίοδος «δυαδικής εξουσίας». Ένα από τα κύρια αιτήματα των μπολσεβίκων όλη αυτή την περίοδο ήταν το «Όλη η εξουσία στα σοβιέτ». Η Οκτωβριανή Επανάσταση έφερε στην εξουσία μια νέα επαναστατική κυβέρνηση.
Αντίθετα με τη γενική αντίληψη, η ΕΣΣΔ στα πρώτα της βήματα δεν ήταν ένα μονοκομματικό καθεστώς, αλλά μια συγκυβέρνηση μπολσεβίκων και αριστερών σοσιαλεπαναστατών. Το άμεσο καθήκον για την κυβέρνηση ήταν να απλώσει τη σοβιετική εξουσία – την εξουσία της εργατικής τάξης – σε όλη τη Ρωσία.
Στις 5 Ιανουαρίου του 1918, η κυβέρνηση εξέδωσε διάταγμα, με το οποίο γνωστοποιούνται ότι τα τοπικά σοβιέτ αποκτούσαν από εκείνη την στιγμή όλη την εξουσία που πριν κρατούσε η παλιά διοίκηση και κατέληγε: «Ολόκληρη η χώρα πρέπει να καλυφτεί με ένα δίκτυο καινούριων σοβιέτ». Εκτός από τα τοπικά συμβούλια που εκλέγονταν σε κάθε πόλη και χωριό, σε κάθε μεγάλη πόλη υπήρχαν επίσης τμηματικά σοβιέτ, καθώς επίσης και περιφερειακά, και τελικά αντιπρόσωποι εκλέγονταν στην Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή των Πανρωσικών Σοβιέτ από κάθε εργατική μονάδα στα Σοβιέτ των εργατών, στρατιωτών και αγροτών αντιπροσώπων και υπόκειντο σε άμεση ανάκληση. Δεν υπήρχε γραφειοκρατική ελίτ. Κανένας αντιπρόσωπος ή επίσημος δεν έπαιρνε περισσότερα από τον μισθό του ειδικευμένου εργάτη.
Οι εργάτες στη θέση των «ειδικών»
Παντού γίνονταν προσπάθειες να απαλλαγούν από το διαχωρισμό μεταξύ νομοθετικής και εκτελεστικής λειτουργίας και να επιτρέψουν σε κάθε άτομο να συμμετέχει άμεσα στην εφαρμογή των αποφάσεων που είχαν πάρει. Σαν αποτέλεσμα, οι μάζες ξεκίνησαν να παίρνουν την τύχη στα χέρια τους.
Τον Νοέμβρη του 1917, ο Λένιν έγραψε μια έκκληση στην Πράβδα: «Σύντροφοι εργαζόμενοι, να θυμάστε ότι εσείς οι ίδιοι είσαστε τώρα επικεφαλής του κράτους. Κανένας δε θα σας βοηθήσει, αν εσείς οι ίδιοι δεν ενωθείτε και δεν πάρετε στα χέρια σας όλες τις υποθέσεις του κράτους».
Τον Δεκέμβρη του 1917, ο Λένιν έγραψε: «Με όλο το ρίσκο πρέπει να σπάσουμε την παλιά, παράλογη και αηδιαστική προκατάληψη ότι μόνο οι αυτοαποκαλούμενες ανώτερες τάξεις, μόνο οι πλούσιοι και αυτοί που πήγαν στα σχολεία των πλουσίων, είναι ικανοί να διοικήσουν το κράτος και να κατευθύνουν την οργανωτική ανάπτυξη της κοινωνίας».
«Ποιος λοιπόν θα το πίστευε» – έγραφε με αγανάκτηση ο Ρώσος στρατηγός Ζαλέσκι – «ότι ο φύλακας του δικαστικού μεγάρου μπορούσε να γίνει μονομιάς πρόεδρος του δικαστηρίου; ‘Η ένας νοσοκόμος διευθυντής νοσοκομείου; Ένας κουρέας ανώτερος κρατικός λειτουργός; Ένας χθεσινός ανθυπολοχαγός αρχιστράτηγος; Ο κλειδαράς να μπαίνει επικεφαλής ενός εργοστασίου»; Χρειάστηκε να το πιστέψουν. Γιατί η επανάσταση σήμαινε την άμεση επέμβαση των μαζών, όχι μόνο για να αποτινάξουν το καπιταλιστικό καθεστώς που τους εκμεταλλευόταν, αλλά και για να συμμετέχουν άμεσα στην νέα κοινωνία που διαμόρφωναν.
Είναι γι’ αυτό που οι εχθροί του σοσιαλισμού είναι αναγκασμένοι να λένε ψέματα για την Οκτωβριανή Επανάσταση και να τη συκοφαντούν. Δεν μπορούν να συγχωρέσουν στον Λένιν και τους μπολσεβίκους το ότι ηγήθηκαν της πρώτης πετυχημένης σοσιαλιστικής επανάστασης, που απόδειξε ότι κάτι τέτοιο είναι δυνατό και έτσι έδειξαν το δρόμο στις μελλοντικές γενιές.
