Έντονη συζήτηση έχει ξεκινήσει σχετικά με την πρόσφατη «κινητικότητα» στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Αψηφώντας τον παραμορφωτικό υπερ-πατριωτικό «φακό» των ελληνικών αστικών ΜΜΕ, εξετάζουμε αυτές τις εξελίξεις στην πραγματική τους βάση, ξεκινώντας από το πλαίσιο της παγκόσμιας οικονομίας και των διεθνών σχέσεων.
Στη βάση της γενικευμένης αστάθειας της παγκόσμιας οικονομίας και της διαρκούς απειλής εισόδου της σε μια ανοιχτή ύφεση, το κύριο χαρακτηριστικό στις διεθνείς σχέσεις είναι η ραγδαία όξυνση των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών. Ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός έχει υποστεί μια σχετική αποδυνάμωση, χάνοντας τη θέση της μοναδικής παγκόσμιας υπερδύναμης, και η πρωτοκαθεδρία του αμφισβητείται σε βασικά πεδία από την ιμπεριαλιστική Κίνα και δευτερευόντως τη Ρωσία.
Τουρκία και Ελλάδα στο διεθνές πεδίο
Μέσα σ’ αυτή τη διαδικασία ανακατατάξεων στον παγκόσμιο συσχετισμό δύναμης, περιφερειακές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, όπως η Ινδία ή η Τουρκία, βρίσκουν «χώρο» για έναν πιο ανεξάρτητο ρόλο. Έτσι, η Τουρκία παραμένει «πρωτίστως» σύμμαχος του δυτικού και αμερικανικού ιμπεριαλισμού (αποτελώντας μέλος του ΝΑΤΟ, προμηθευόμενη μαχητικά αεροσκάφη από ΗΠΑ και Ευρώπη, συζητώντας την ένταξή της στο SAFE – μέρος του αντιδραστικού ευρωπαϊκού προγράμματος επανεξοπλισμού ReArm – και συνεχίζοντας τυπικά να διαπραγματεύεται μια πιθανή ένταξή της στην ΕΕ) αλλά την ίδια στιγμή, είναι σε θέση να έχει σοβαρές «δοσοληψίες» με βασικούς ανταγωνιστές του (έχοντας προμηθευτεί ρωσικά πυραυλικά συστήματα αεράμυνας, κατασκευάζοντας στο έδαφός της το ρωσικό πυρηνικό εργοστάσιο Ακουγιού, διαθέτοντας τον ρωσοτουρκικό αγωγό φυσικού αερίου κλπ.).
Ταυτόχρονα, η Τουρκία επιτελεί ξεκάθαρα έναν ρόλο περιφερειακής ιμπεριαλιστικής δύναμης στη Μέση Ανατολή, προωθώντας τα δικά της ιδιαίτερα συμφέροντα, συχνά ευθέως αντιτιθέμενα στα αμερικανικά ή και τα ρωσικά (εμπλοκή στη Λιβύη, το Σουδάν κ.α., πολυετής παρέμβαση στη Συρία και εγκαθίδρυση του καθεστώτος Τζολάνι, ρόλος δήθεν «προστάτη» των Παλαιστινίων και συμμετοχή στις συζητήσεις για το «μεταβατικό καθεστώς» της Γάζας, οικονομικές συμφωνίες χαρακτήρα ιμπεριαλιστικής εκμετάλλευσης με Ιράκ, Αφγανιστάν κ.ά.).
Από την πλευρά της, η Ελλάδα δεν είναι βέβαια πλήρως κυριαρχούμενη από τον ιμπεριαλισμό όπως π.χ. πολλές πρώην αποικιακές χώρες της Αφρικής και της Ασίας, αλλά αντίθετα, παίζει και αυτή τοπικό ιμπεριαλιστικό ρόλο στα Βαλκάνια και την Κύπρο (με πλήθος μεγάλων ελληνικών επιχειρήσεων να δραστηριοποιούνται σε Κύπρο και Βαλκάνια, με ιμπεριαλιστικού χαρακτήρα αξιώσεις στις συζητήσεις για ένταξη βαλκανικών χωρών στην ΕΕ κλπ.).
«Γεωστρατηγική αναβάθμιση» της Ελλάδας;
Ωστόσο, συγκριτικά με την Τουρκία, η Ελλάδα αποτελεί μια αισθητά λιγότερο ισχυρή δύναμη στο διεθνές πεδίο. Έτσι, όχι μόνο δεν μπορεί να διανοηθεί να «φλερτάρει» ανοιχτά με βασικούς ανταγωνιστές του αμερικανικού και δυτικού ιμπεριαλισμού ως διαπραγματευτικό μέσο βελτίωσης της θέσης της στις σχέσεις της μ’ αυτόν, αλλά αντιθέτως, είναι υποχρεωμένη να προβάλλει ως κύριο διαπραγματευτικό «χαρτί» της ακριβώς την απαρέγκλιτη πρόσδεσή της στα αμερικανικά και δυτικά συμφέροντα. Αυτό λοιπόν που διάφοροι «αντι-δυτικοί» «γεωστρατηγικοί αναλυτές» εμφανίζουν ως «μονοδιάστατη εξωτερική πολιτική» των ελληνικών κυβερνήσεων, σε αντιπαραβολή με την «πολυδιάστατη» του Ερντογάν, είναι, σε τελική ανάλυση, αντανάκλαση της περιορισμένης ισχύος του ελληνικού καπιταλισμού σε διεθνές επίπεδο.
Είναι ενδεικτικά γι’ αυτή την περιορισμένη ισχύ τα πρόσφατα «επιτεύγματα» για τα οποία καυχιέται η ελληνική κυβέρνηση, ως δήθεν αναβάθμιση της σημασίας της Ελλάδας για τα δυτικά καπιταλιστικά συμφέροντα. Το πρώτο είναι το «έντονο αμερικανικό ενδιαφέρον» για τον σχεδιαζόμενο «κάθετο διάδρομο» μεταφοράς αμερικανικού LNG μέσω Ελλάδας στις βορειότερες χώρες, στο πλαίσιο της «απεξάρτησης της Ευρώπης από το ρωσικό αέριο», δηλαδή η θέση της Ελλάδας ως απλού μεσάζοντα στην προμήθεια της Ευρώπης με ακριβότερη ενέργεια, για την εξυπηρέτηση των αμερικανικών συμφερόντων εις βάρος των ρωσικών. Και το δεύτερο είναι η συμφωνία για ερευνητική γεώτρηση της αμερικανικής Exxon Mobil στο βορειοδυτικό Ιόνιο – και νωρίτερα με τη Chevron για άλλα θαλάσσια οικόπεδα, δηλαδή ξένες επενδύσεις για την ιμπεριαλιστική εκμετάλλευση φυσικών πόρων της Ελλάδας από αμερικανικές πολυεθνικές.
Ταυτόχρονα, η «ελληνική πλευρά» πανηγυρίζει για την εκλογή του «μετριοπαθούς» και «ευρωπαϊστή» Ερχιουρμάν στις τουρκοκυπριακές εκλογές, που απορρίπτει την προοπτική των δύο κυπριακών κρατών και υποστηρίζει τη επανένωση της Κύπρου σε ομοσπονδιακή βάση. Ωστόσο, η «φιλική» στάση του Ερντογάν προς τον Ερχιουρμάν μετά τη νίκη του, υποδεικνύει την πρόθεση του πρώτου να δείξει διαλλακτικότητα απέναντι στην προοπτική μιας «διζωνικής ομοσπονδιακής Κύπρου» (δηλαδή της ιμπεριαλιστικής «συνεκμετάλλευσης» από Ελλάδα και Τουρκία μιας δήθεν «ανεξάρτητης» καπιταλιστικής Κύπρου) – χωρίς αυτό να σημαίνει και πρόθεση να την αποδεχτεί – στο πλαίσιο των συνολικότερων διαπραγματεύσεών του με τους Ευρωπαίους καπιταλιστές.
Άλυτες αντιθέσεις σε καπιταλιστικό έδαφος
Τα κύρια ζητήματα «ιστορικής τριβής» μεταξύ ελληνικής και τουρκικής άρχουσας τάξης (εναέριοι χώροι, χωρικά ύδατα, ΑΟΖ, Κυπριακό κλπ.) δεν μπορούν να λυθούν στη βάση του καπιταλισμού, δηλαδή με τρόπο που να μην θίγονται θεμελιώδη οικονομικά και «γεωπολιτικά» (που σε τελική ανάλυση ανάγονται στα πρώτα) συμφέροντα της μίας ή της άλλης. Ακόμα και αν ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός, επιδιώκοντας να συσπειρώσει το ΝΑΤΟ στον ανταγωνισμό του με την Κίνα και τη Ρωσία, καταφέρει να επιβάλει στις δύο άρχουσες τάξεις να έρθουν σε συμφωνία για ένα ή περισσότερα από τα «ανοιχτά ζητήματα», αυτό θα σήμαινε ότι κάθε μία τους θα αποδεχθεί μία ή περισσότερες «ιστορικές υποχωρήσεις», που θα επιδιώξει να αναιρέσει στην πρώτη ευκαιρία. Με τα λόγια του Λένιν, θα πρόκειται για «μια ιμπεριαλιστική ειρήνη που αναπόφευκτα γεννά τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο». Αδιάψευστο μάρτυρα γι’ αυτό αποτελούν οι εξοπλιστικές «κούρσες» των δύο αστικών κρατών. Την τελευταία πενταετία, οι ελληνικές στρατιωτικές δαπάνες αυξήθηκαν κατά πάνω από 73%, ενώ και οι τουρκικές αυξήθηκαν κατά 59% τη δεκαετία 2014-2023.
Η εξάλειψη των «ελληνοτουρκικών αντιθέσεων» μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την ανατροπή του καπιταλισμού και την εγκαθίδρυση εργατικών κρατών στις δύο χώρες. Μόνο στη βάση του σοσιαλισμού μπορεί ο εργαζόμενος λαός των δύο χωρών να «συνεκμεταλλευτεί» τον φυσικό πλούτο και τις παραγωγικές δυνατότητες των δύο χωρών, προκειμένου να εξασφαλίσει, όχι αμύθητα υπερκέρδη για τα εθνικά ανταγωνιζόμενα καπιταλιστικά παράσιτα, αλλά τη δική του ευημερία.
Πάτροκλος Ψάλτης