Κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Άπαρσις το νέο, εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο του αγαπητού μας φίλου και συναγωνιστή, ψυχοθεραπευτή Γιώργου Λεχουρίτη. Στο βιβλίο ο συγγραφέας αναλύει με τη μέθοδο της Συστημικής Διαλεκτικής Προσέγγισης το ζήτημα της πρόληψης όσον αφορά τα ναρκωτικά και άλλες εξαρτησιογόνες ουσίες και πρακτικές, αλλά και την πρόληψη της υποτροπής των απεξαρτημένων ατόμων.
Ο Γιώργος Λεχουρίτης είναι Ψυχολόγος – Συστημικός Θεραπευτής με υπαρξιακό προσανατολισμό. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1962. Τη δεκαετία του 1980 σπούδασε στο Κρατικό Πανεπιστήμιο της Αγ. Πετρούπολης στη Ρωσία, την ειδικότητα της Ψυχολογίας με Εξειδίκευση την Κλινική Ψυχολογία. Εκπαιδεύτηκε στη Συστημική Διαλεκτική προσέγγιση στο Αθηναϊκό Κέντρο Μελέτης του Ανθρώπου (ΑΚΜΑ).
Εργάζεται ως στέλεχος πρόληψης και αγωγής υγείας. Είναι μέλος της Ελληνικής Εταιρίας Συστημικών Θεραπευτών (ΕΛ.Ε.ΣΥ.Θ.). Συνεργάζεται μέχρι σήμερα με το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας στο πρόγραμμα Προσωπικής Ανάπτυξης των μεταπτυχιακών φοιτητών.
Έχει συνεργαστεί με το Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ για θέματα πού αφορούν τις ψυχοκοινωνικές επιπτώσεις της ανεργίας και έχει αρθρογραφήσει στα έντυπα Τετράδια και Ενημέρωση του ΙΝΕ-ΓΣΕΕ|ΑΔΕΔΥ για τη δημιουργία Συμβουλευτικών Κέντρων Υποστήριξης Ανέργων. Έχει συμμετάσχει σε ημερίδες και συνέδρια ως εισηγητής.
Ακολουθεί η συνέντευξη του συγγραφέα στην Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη που δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα bookia.gr στις 13 Ιουλίου 2023.
Κύριε Λεχουρίτη ευχαριστώ για τον χρόνο σας. Σπουδάσατε στην Αγία Πετρούπολη στη Ρωσία, ψυχολογία με εξειδίκευση στην κλινική ψυχολογία. Η Ρωσία δίνει μεγαλύτερη βαρύτητα στον Άνθρωπο από τη Δύση; Και τι σημαίνει Συστημική Διαλεκτική προσέγγιση, όπου εκπαιδευτήκατε γυρνώντας στην Ελλάδα;
Κατά αρχάς ευχαριστώ πολύ κα Μάγδα για το γεγονός που μου δίνετε τη δυνατότητα να κάνουμε ένα ουσιαστικό διάλογο στα ζητήματα που άπτονται των ναρκωτικών, με αφορμή το βιβλίο μου. Ναι, σπούδασα στην όμορφη πόλη του βορρά στο Λένινγραντ, στην πρώην ΕΣΣΔ. Από τότε η Ρωσία είχε μια πιο ολιστική και διεπιστημονική προσέγγιση για τη βαθύτερη κατανόηση των ιστορικών, πολιτιστικών και κοινωνικών φαινομένων, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στον άνθρωπο αλλά και στις ομάδες του. Έτσι η Συστημική Διαλεκτική προσέγγιση στην ψυχολογία, την παιδαγωγική την κοινωνική εργασία, τη συμβουλευτική και την ψυχοθεραπεία αποτελούσε την απάντηση για τη διαμόρφωση και υλοποίηση νέων μοντέλων σκέψης και πρακτικής.
Η Συστημική Διαλεκτική προσέγγιση αποτελεί την αιχμή ενός ρεύματος σκέψης και πράξης πού από τη δεκαετία του 1970 διαπερνά τις Επιστήμες του Ανθρώπου με κυρίαρχο στοιχείο το πρόταγμα ενός νέου Επιστημονικού Παραδείγματος, μιας Νέας Σύνθεσης, για την Ολιστική και Διεπιστημονική κατανόηση της πραγματικότητας. Η συστημική προσέγγιση δε συνιστά απλώς ένα νέο τρόπο σκέψης αλλά όπως γράφουν οι συστημικοί ερευνητές π.χ. ο Sluski «ένα νέο τρόπο αντίληψης των ανθρώπινων προβλημάτων και κατανόησης της συμπεριφοράς, της ανάπτυξης των συμπτωμάτων και της επίλυσής τους». Η Συστημική προσέγγιση είναι ένα ενοποιητικό, φιλοσοφικό πλαίσιο εννοιών. Βασίζεται στον ολισμό και όχι στον αναγωγισμό, δηλαδή στη μελέτη ενός συστήματος αποκλειστικά με αναγωγή του στα δομικά του μέρη. Υιοθετεί μία σχεσιακή αντίληψη του κόσμου και προτείνει τη μετατόπιση της έννοιας της σκοπιμότητας από τα άτομα προς τα συστήματα στα οποία ανήκουν.
Η Συστημική Διαλεκτική Προσέγγιση με τη διεπιστημονική σύνθεση της έρχεται σε αντίθεση με τη δογματική, μηχανιστική και διχοτομική παράδοση της μεταφυσικής φιλοσοφίας, που οδηγούσε πάντοτε στη σύλληψη δύο αντιτιθέμενων και ξεχωριστών πόλων, π.χ. υποκείμενο-αντικείμενο, άτομο-κοινωνία, σώμα-πνεύμα, εξωτερικό-εσωτερικό. Είναι η μέθοδος που καθοδηγεί τα ανθρώπινα συστήματα (οικογένειες, ομάδες και οργανισμούς), αλλά και τα μέλη τους, σε μία γόνιμη διαδικασία μάθησης και αλλαγής, ώστε να επιβιώνουν με περισσότερη συνεργασία-αρμονία, επιτυχία και υγεία. Κατανοεί τα ατομικά προβλήματα ως συστημικά, βοηθώντας έτσι, ταυτόχρονα και τα άτομα και τα συστήματα.
Συνεπώς σε οποιοδήποτε γεγονός έχει κοινωνικές προεκτάσεις, μια Διαλεκτική Συστημική οπτική χρειάζεται να προσπαθεί να βρει τα αίτια, να μετασχηματίσει Στάσεις και Συνειδήσεις, να αλλάξει το κοινωνικό πλαίσιο και τις κυρίαρχες πρακτικές. Έτσι διαλεκτική είναι να μπορείς να αντιμετωπίζεις κάθε φαινόμενο στο συγκεκριμένο πλαίσιο και τη συγκυρία που εμφανίζεται, και μέσα από την πολυπλοκότητα των αντιθέσεων που το καθορίζουν και το διαπερνάνε.
«Άδραξε τη ζωή», ένας ελπιδοφόρος τίτλος για ένα σοβαρό θέμα που κλονίζει όχι μόνο τη χώρα μας αλλά και όλον τον πλανήτη. Υπάρχει ελπίδα;
Ναι όντως υπάρχει ελπίδα, στον βαθμό που η οργανωμένη πολιτεία επενδύσει ουσιαστικά στο τρίπτυχο Πρόληψη-Απεξάρτηση-Κοινωνική Επανένταξη και ταυτόχρονα θεωρήσει το πρόβλημα των ναρκωτικών σαν ένα βαθύ κοινωνικό και πολυπαραγοντικό ζήτημα.
Στα πλαίσια της Συστημικής Διαλεκτικής Θεώρησης ο Άνθρωπος ορίζεται σαν ένα ζωντανό Σύστημα, που απαρτίζεται από διεργασίες βιολογικές, ψυχοκοινωνικές, κοινωνικοπολιτιστικές και οικονομικοκοινωνικές σε ολόπλευρη μεταξύ τους συναλλαγή. Από τον ορισμό αυτό γίνεται προφανές ότι η επιβίωση και η ανάπτυξη του Ανθρώπου είναι δυνατή μόνο αν δομεί και γίνεται μέλος κοινωνικών ομάδων με προοδευτικά αυξανόμενη οργανωμένη συμπλοκότητα, δηλαδή της Οικογένειας, της Ομάδας, της Κοινότητας, της Κοινωνίας, καθώς και των δευτερογενών κοινωνικών ομάδων (σχολείο, εργασία κλπ). Και αυτό γιατί η γνωστική, η συγκινησιακή και η κοινωνική διαφοροποίηση και ανάπτυξη του ανθρώπου δεν μπορούν να γίνουν στο κενό.
Έτσι λοιπόν μπορούμε να κατανοήσουμε το Σύστημα Άνθρωπος σαν ένα σύμπλοκο δυναμικό πεδίο, που συναπαρτίζεται από την ολότητα των δυναμικών του σχέσεων, η οποία του επιτρέπει να εκπληρώνει τους βασικούς του σκοπούς, δηλαδή να δημιουργεί, να παράγει και να ανταλλάσσει τα εξαγόμενα. Προκειμένου όμως να αναπτύσσονται ανεμπόδιστα οι λειτουργίες αυτές είναι αναγκαία μια βασική προϋπόθεση: Η λειτουργία των κοινωνικών ομάδων, μέσα στις οποίες εντάσσεται ο Άνθρωπος, πρέπει να στηρίζεται σε συνεργατικές – συλλογικές σχέσεις.
Η κυρία Μάτσα, που προλόγισε το βιβλίο σας, είναι μια μεγάλη προσωπικότητα στον χώρο της ψυχιατρικής στη χώρα μας, έβαλε τα θεμέλια της δομής 18άνω, που έχει γίνει σημαντικό έργο. Πιστεύετε πως σήμερα που έχουμε περικοπές στο ΕΣΥ, το έργο της θα βγει αλώβητο για το καλό της κοινωνίας;
Το έργο η παρακαταθήκη και το παράδειγμα που αφήνει πίσω της ως κληρονομιά, για το 18άνω, η Κατερίνα Μάτσα είναι αναντικατάστατα! Πιστεύω ότι το 18άνω θα ακολουθήσει την ιστορική πρακτική της Κ. Μάτσα. Ας δούμε τι μας λέει η ίδια: «Η εξάρτηση ως κοινωνικό φαινόμενο έχει τις ρίζες της βαθιά στην κρίση της κοινωνίας και του πολιτισμού. Δε σχετίζεται μόνο με το ευάλωτο ψυχολογικό υπόστρωμα κάποιου συγκεκριμένου ατόμου, αλλά και με την κοινωνική ευαλωτότητα, τη ρήξη των κοινωνικών δεσμών.
Εκφράζει τη δυσφορία του ατόμου μέσα σ’ έναν πολιτισμό παρακμής, για να παραφράσω την έκφραση του Freud, για τον πολιτισμό ως πηγή δυστυχίας. Μια δυσφορία που ωθεί τα πιο ευάλωτα άτομα στην αναζήτηση δρόμων φυγής από αυτήν την αβίωτη πραγματικότητα. Έτσι, εγκαθιδρύεται η σχέση αυτού του ατόμου με την ουσία, το αντικείμενο της εξάρτησής του.
Πρόκειται για μια σχέση αποκλειστικότητας που το αποξενώνει από την κοινωνική πραγματικότητα, τους άλλους, αλλά και τον ίδιο τον εαυτό του, την ανθρώπινη ουσία του, δηλαδή από το σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων, όπως ορίζει ο Marx την ουσία του ανθρώπου. Αποτελεί, λοιπόν, μια πρόκληση η εμβάθυνση σ’ αυτό το φαινόμενο της ακραίας κοινωνικής αλλοτρίωσης και η αντιμετώπισή του στο επίπεδο της θεραπείας απεξάρτησης του εξαρτημένου ατόμου».
Γράφει επίσης στον πρόλογό της, για τα δυο ερωτήματα που θέτετε στο βιβλίο σας. Θα ήθελα να μου πείτε τελικά αν μπορεί να γίνει πρόληψη, αλλά και πρόληψη της υποτροπής των απεξαρτημένων ατόμων μέσα στο κλίμα της καταστολής, του αποκλεισμού και του ρατσισμού που επικρατεί;
Αυτή είναι η δική μας ελπίδα αλλά και η πρόκληση και το ρίσκο! Μέσα σε αντίξοες συνθήκες(καταστολή, αποκλεισμοί και ρατσισμός) το έργο και η δυναμική της Πρόληψης, αλλά και της Απεξάρτησης συνεχίζονται αδιάκοπα και διευρύνονται, καθώς στη σύγχρονη εποχή μιλάμε για εξαρτητικές συμπεριφορές, που δεν αφορούν μόνο τις ψυχοδραστικές ουσίες αλλά το διαδίκτυο, τα τυχερά παιχνίδια, τη διατροφή, την εργασία, το σεξ κοκ.
Η εξάρτηση από ουσίες, σύμφωνα με τον Olivenstein είναι το αποτέλεσμα της «τριπλής συνάντησης» μιας ευάλωτης προσωπικότητας, ενός επιβαρυντικού περιβάλλοντος και μιας ή περισσοτέρων ουσιών. Οι λόγοι που οδηγούν ένα άτομο στην εξάρτηση είναι ένας συνδυασμός ψυχολογικών, κοινωνικών και βιολογικών παραγόντων.
Έτσι ο ρόλος της πρόληψης είναι μια σύνθετη διαδικασία που απαιτεί πολυεπίπεδες παρεμβάσεις που θα καλύπτουν όλο το φάσμα από το άτομο μέχρι την κοινότητα συνολικά. Σκοπός αυτών των παρεμβάσεων είναι η εξάλειψη των αιτιών κάθε μορφής εξαρτητικών συμπεριφορών, σε ατομικό αλλά και κοινωνικό επίπεδο.
Δυστυχώς η πλειονότητα των πολιτών δεν μπορεί να καταλάβει ότι όσο βαθαίνει η κρίση του καπιταλιστικού συστήματος, τόσο μεγαλύτερες διαστάσεις παίρνει το πρόβλημα των ναρκωτικών και όλων των εξαρτήσεων. Αφού έχουμε όλα τα υλικά αγαθά που ονειρευόμαστε, τι μας λείπει και οδηγούμαστε στην εξάρτηση;
Ας εστιάσουμε την προσοχή μας, όπως αναφέρω και στο βιβλίο μου, στον ορισμό της πρόληψης από τον Φοίβο Ζαφειρίδη: «Πρόληψη των ναρκωτικών και άλλων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων είναι η αγάπη, η ανθρωπιά, η αλληλεγγύη, η φιλία και η υποχώρηση των ατομικών συμφερόντων μπροστά στο συλλογικό καλό. Η τέχνη της Πρόληψης δεν είναι επάγγελμα. Είναι τέχνη ζωής που προϋποθέτει για την άσκησή της Πίστη, ανθρωπιά και πορεία, Αυτογνωσία». Η πρόληψη λοιπόν έχει να κάνει με την Συνεργασία, την Ομαδικότητα, τη Νοηματοδότηση, τη Φροντίδα, την Προσφορά.
Η πρόληψη εδράζεται στη δημιουργία και διατήρηση πλαισίων ασφάλειας, εμπιστοσύνης και προστασίας μέσα από ομαδικές διεργασίες, τις οποίες διέπουν οι αρχές της συμπερίληψης, της αμοιβαιότητας και του σεβασμού. Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, επιχειρείται μια ισορροπία ανάμεσα σε όρια και κανόνες που προστατεύουν εμάς και τους άλλους και σε επιλογές που μας απελευθερώνουν, έτσι ώστε να ζούμε με αξιοπρέπεια, χωρίς να προδίδουμε τις αξίες και τις ανάγκες μας ειδικά σε συνθήκες γενικευμένης κρίσης αξιών, θεσμών και δομών καθώς και ταυτότητας!
Η μοναξιά, η ανεργία, η έλλειψη ελπίδας για το μέλλον, ο ατομικιστικός τρόπος ζωής, τα καταναλωτικά πρότυπα, δημιουργούν ένα εκρηκτικό τοπίο κυρίως για τους νέους ανθρώπους που πασχίζουν να ανταπεξέλθουν στην καθημερινότητα. Είμαστε υποχρεωμένοι να ενισχύσουμε και να υποστηρίξουμε τον συνάνθρωπό μας δημιουργώντας συνθήκες που θα του ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή, δίνοντας του εφόδια ώστε να μπορέσει ο ίδιος να προχωρήσει σε αλλαγές που θεωρεί πιο σωστές για τη ζωή του. Η Κατερίνα Μάτσα στο βιβλίο της «Ψάξαμε Ανθρώπους και βρήκαμε σκιές» αναρωτιέται: «Πού θα πρέπει να αναζητήσει κανείς τη λύση του αινίγματος της τοξικομανίας;
Στην εποχή μας, τα ναρκωτικά, έρχονται να καλύψουν θεμελιακά ελλείμματα στον ψυχισμό του ανθρώπου. Παίρνουν τη θέση μιας αινιγματικής απουσίας, της απουσίας του Άλλου, της αδύνατης επικοινωνίας. Και μας δίνει τον ορισμό της τοξικοεξάρτησης: «Η τοξικομανιακή εμπειρία δεν είναι παρά η εμπειρία του Κενού, που μπαίνει φραγμός στη σχέση με τους άλλους σε όλα τα πεδία. Από αυτή την άποψη η τοξικομανία αντιπροσωπεύει την καθολική αλλοτρίωση και αποξένωση. Συνιστά μια ακραία μορφή αλλοτρίωσης του σύγχρονου ανθρώπου, αλλοτρίωσης από την ίδια του τη φύση, πρώτα από όλα». (Κατερίνα Μάτσα, 2011: 90).
Είναι αλήθεια πως η πανδημία τα δυο αυτά χρόνια που ταλάνισε τη χώρα μας, με χιλιάδες νεκρούς. Άφησε όμως πολλές ψυχολογικές απώλειες. Έχουμε μια εικόνα για το πόσο αυξήθηκε η είσοδος στις δομές, όχι μόνο από τα εξαρτημένα άτομα;
Η πανδημία μας οδήγησε σ’ έναν νέο κόσμο με ασάφειες και ανατροπές, ρευστότητα και αβεβαιότητες, έναν κόσμο σε κρίση, κρίση υγειονομική, κρίση οικονομική, κρίση κοινωνική…. Κρίση που μας κάνει να βαδίζουμε σε αχαρτογράφητες διαδρομές με νέους προβληματισμούς για την υγεία και τη νόσο, τη ζωή και τον θάνατο, τη θεραπεία και την πρόληψη, τον ρόλο της επιστήμης και της έρευνας, της ενημέρωσης και της επικοινωνίας, της επιστημονικής πληροφόρησης και της διαδικτυακής παραπληροφόρησης, των επιστημόνων και των δημοσιογράφων, των ΜΜΕ και των social media…
Ας δούμε πιο συγκεκριμένα το ψυχικό αποτύπωμα της πανδημίας στον ψυχισμό των ανθρώπων: Άγχος, ένταση, αγωνία, ανησυχία, αβεβαιότητα. Αίσθημα απειλής, φόβος, πανικός. Τάση απομόνωσης και αποφυγής. Θυμός, παράπονο. Θλίψη, απογοήτευση, αισθήματα ματαιότητας και αβοηθητότητας. Κόπωση, εξάντληση, κατάθλιψη. Η ανελέητη εισβολή του κορονοϊού στη ζωή μας επέφερε εκρηκτικές ανατροπές στην καθημερινότητά μας με πολλαπλές απώλειες, απώλειες ανθρώπινων ζωών, απώλειες ψυχικές, απώλειες υλικές και κοινωνικές.
Στην ουσία επέφερε μια απώλεια στον αυτοπροσδιορισμό μας. Σ’ ένα επίπεδο συμβολικό θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για ένα «οικουμενικό πένθος». Σ’ ένα επίπεδο πραγματικό θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για μια ανθρώπινη κρίση, για μια ψυχική κρίση. Τα παιδιά ως ευαίσθητοι αποδέκτες απορροφούν τους αρνητικούς συναισθηματικούς κραδασμούς των γονιών τους. Οι γονείς συχνά βυθίζονται στα δικά τους προβλήματα, στις συνέπειες που είχε η κρίση του κορωνοϊού στο σύνολο της οικογενειακής ζωής.
Προσπαθώντας να προσαρμοστούν στη νέα πραγματικότητα μπορεί να γίνουν ευερέθιστοι, σκληροί, παραβιαστικοί, πιεστικοί και τιμωρητικοί απέναντι στο παιδί τους, μπορεί να αδιαφορήσουν για τις συναισθηματικές, γνωστικές, σωματικές ανάγκες του παιδιού, να συμμετέχουν λιγότερο στη φροντίδα του παιδιού τους, να στερούνται υπομονής να εισακούσουν τα προβλήματα που απορρέουν από τον «κατ’ οίκον εγκλεισμό». Το γεγονός αυτό επέφερε και την αύξηση της ενδο-οικογενειακής βίας, της χρήσης ναρκωτικών ουσιών, αλκοόλ και εθισμού από το διαδίκτυο τις οθόνες και τα τηλεπαιχνίδια.
Στο κεφάλαιο προαγωγής αυτοβοήθειας γράφετε για συνεργασία μεταξύ των ομάδων, για αλληλεγγύη και συλλογικότητα. Το μεγαλύτερο μέρος της κοινωνίας ζει στο εγώ και όχι στο εμείς. Πόσο εύκολο ή δύσκολο μπορεί να γίνει η εφαρμογή του;
Όντως η κοινωνία ζει στο εγώ και όχι στο εμείς! Ακριβώς όμως για αυτό τον λόγο και επαυξάνονται οι εξαρτήσεις και οι εθισμοί. Ας υπογραμμίσουμε εδώ ότι ως «εξάρτηση» χαρακτηρίζεται η έντονη προσήλωση ενός ατόμου προς ένα αντικείμενο ή άλλο άτομο. Ο εξαρτημένος χτίζει και επικεντρώνει τη ζωή του γύρω από το αντικείμενο της εξάρτησής του.
Εξάρτηση από ουσίες είναι η κατάσταση απόλυτου εθισμού, κατά την οποία ένας άνθρωπος κυριαρχείται από την έντονη ανάγκη λήψης της ουσίας. Η σωματική εξάρτηση εμφανίζεται όταν το σώμα του έχει προσαρμοστεί στην ουσία και αναπτύσσει συμπτώματα μόλις σταματήσει τη χρήση (στερητικό σύνδρομο). Η ψυχολογική εξάρτηση εμφανίζεται όταν ο άνθρωπος έχει ανάγκη από τη χρήση της ουσίας για να νιώσει καλά, να διώξει το άγχος ή την ψυχική πίεση ή απλά για να νιώθει φυσιολογικός και να αντεπεξέρχεται στις απαιτήσεις της καθημερινής ζωής.
Η ψυχολογική εξάρτηση, σε σύγκριση με τη σωματική, είναι πιο σημαντική και είναι αυτή που απαιτεί πολύ περισσότερο χρόνο για να αντιμετωπιστεί. Δεν δημιουργούν όλες οι ουσίες και τις δυο μορφές εξάρτησης. Ευρύτερα, είναι η εξάρτηση από μια συνήθεια, όπως κάπνισμα, ναρκωτικά, αλκοόλ, τζόγος, διαδίκτυο κλπ. Ο εθισμός -καθώς εξελίσσεται- γίνεται τρόπος ζωής. Εκατομμύρια άνθρωποι ζουν παγιδευμένοι σε κάποιον από τους πολλούς εθισμούς. Υπάρχουν συνεπώς πολλοί τύποι και στάδια εθισμού. Ένας όμως είναι ο πιο θανατηφόρος: O Εθισμός σε μια ζωή χωρίς Νόημα!
Οι θεραπευτικές δομές αλλά και ο ΟΚΑΝΑ έχουν κάνει σημαντικό έργο χάρη σε σας, το επιστημονικό και όσους στηρίζουν και εργάζονται σε αυτές. Από πού χρηματοδοτούνται και ποια θα είναι η τύχη τους αν σταματήσει η χρηματοδότηση;
Οι θεραπευτικές δομές αλλά και ο ΟΚΑΝΑ χρηματοδοτούνται από το κράτος και μέσω του δημόσιου προϋπολογισμού. Τα Κέντρα Πρόληψης των Εξαρτήσεων και Προαγωγής της Ψυχοκοινωνικής Υγείας, με βάση το άρθρο 61 του ν. 3459/2006 (ΦΕΚ Α’103,) σύμφωνα με την παράγραφο 4 του άρθρου 60 του ν. 4139/2013 (ΦΕΚ Α’74), «…είναι εγκεκριμένοι οργανισμοί για την υλοποίηση προγραμμάτων πρόληψης στα πλαίσια του Εθνικού Σχεδίου Δράσης κατά των Ναρκωτικών» και έκτοτε επιλέχθηκε να συμβάλλονται με τον ΟΚΑΝΑ και να αποτελούν τον κύριο φορέα υλοποίησης των προγραμμάτων πρόληψης, σε τοπικό επίπεδο, καθώς κρίνεται και είναι αναγκαία η συμμετοχή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των τοπικών φορέων στην ενεργοποίηση του συνόλου των τοπικών κοινωνιών.
Τα ΚΠ σύμφωνα με τον πρόσφατο νόμο 4675/2020 (ΦΕΚ Α’54) εντάσσονται στις δομές που υλοποιούν το σχέδιο για τη δημόσια υγεία και έτσι χρηματοδοτούνται τακτικά σε ποσοστό 100% από το Δημόσιο μέσω του ΟΚΑΝΑ με ειδική διυπουργική Προγραμματική Σύμβαση, ενώ η αρχική τους σύσταση ως «αστικές μη κερδοσκοπικές εταιρείες» με κύριους εταίρους -σχεδόν αποκλειστικά- ΟΤΑ, ΝΠΔΔ κι άλλους δημόσιους φορείς δημιουργεί καθημερινά προβλήματα στη λειτουργία τους, εφόσον δεν είναι ξεκάθαροι οι κανόνες. Συνεπώς, με μια τέτοια γραφειοκρατία γίνεται σπατάλη ανθρώπινων και οικονομικών πόρων. Το Σωματείο Εργαζομένων στην Πρόληψη με αφορμή την 26η Ιούνη, παγκόσμια μέρα για τα ναρκωτικά αναφέρει μεταξύ άλλων και τα ακόλουθα:
«Πάγιο αίτημά μας παραμένει η απρόσκοπτη λειτουργία των Κέντρων Πρόληψης, μακριά από κηδεμονίες και καταναγκασμούς. Η αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων και η διάχυσή τους, αποτελεί στόχο και πρόκληση για όλους εμάς που απαρτίζουμε τη ραχοκοκαλιά της πρόληψης. Βασική προϋπόθεση για την επίτευξη των στόχων μας, παραμένει η ουσιαστική και θεσμική θωράκιση των δομών μας, οι άμεσες προσλήψεις στα υποστελεχωμένα Κέντρα σε πολλές περιοχές της χώρας, καθώς και η ενίσχυση των προγραμμάτων αγωγής υγείας στα σχολεία με ουσιαστικό περιεχόμενο. Για μίαν ακόμη «Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών και της Παράνομης Διακίνησής τους», οι Εργαζόμενοι των Κέντρων Πρόληψης παλεύουμε για ολοκληρωμένη θεσμική τομή που θα οδηγήσει στην οργανική απαρτίωση του θεσμού των Κέντρων Πρόληψης». Έτσι αν σταματήσει η χρηματοδότηση από την πολιτεία τότε οι δομές θεραπείας και πρόληψης θα τιναχθούν στον αέρα και θα καταρρεύσουν με πάταγο.!
Η τέχνη είναι ικανή να θεραπεύσει τα εξαρτημένα άτομα όπως γράφετε στο βιβλίο σας; Μπορεί να τους λύσει τα προβλήματα που τους οδήγησαν στην εξάρτηση;
Η Πρόληψη εστιάζει στην αξιοποίηση της τέχνης και της αισθητικής εμπειρίας στην εκπαιδευτική διαδικασία και στο πλαίσιο της Κοινότητας. Με αφορμή διαχρονικά ηθικά ερωτήματα και προβληματισμούς επιχειρείται μια εναλλακτική προσέγγιση του «άλλου» ως «αδελφού», «πλησίον» και «συνοδοιπόρου» μέσα από τη δημιουργική αξιοποίηση παραδειγμάτων που αντλούν από το πεδίο των εικαστικών και άλλων τεχνών (λογοτεχνία, κινηματογράφος, θεατρικό παιχνίδι, μουσική ποίηση κ.ά.). Στο επίκεντρο της πρότασης της πρόληψης βρίσκεται η αποκαλυπτική και αναστοχαστική λειτουργία του έργου τέχνης και η δημιουργική διεργασία και έκφραση.
Αξιοποιούνται οι αρχές της ανακαλυπτικής και βιωματικής μάθησης και στρατηγικές και τεχνικές της εκπαίδευσης ενηλίκων (μελέτη περίπτωσης, δραματοποίηση, δημιουργική γραφή, ανάλυση έργου τέχνης, εικαστική έκφραση κλπ.). Μέσα από ερεθίσματα που ενεργοποιούν τις αισθήσεις και το νου, επιχειρείται μια χαρτογράφηση ατομικών και ομαδικών απόψεων για το «αλλότριο», το «άγνωστο», το «επικίνδυνο» και το «διαφορετικό» και στη συνέχεια επιχειρείται αποδόμηση στερεοτύπων και προκαταλήψεων με παράλληλη ανάδειξη διαχρονικών ανθρώπινων αξιών που προσφέρουν θετικά στην κατανόηση και την ειρηνική συνύπαρξη ατόμων και πολιτισμών. Έτσι η Τέχνη είναι «θεραπευτική» και υποστηρίζει την Απεξάρτηση αλλά και την Πρόληψη.
Τι είναι η οικοσυστημική προσέγγιση; Άγνωστη έννοια στους περισσότερους πολίτες.
Μια άλλη έκφραση για τη Συστημική Διαλεκτική Προσέγγιση. Η οικοσυστημική προσέγγιση προσπαθεί να εξηγήσει τον τρόπο ανάπτυξης του ανθρώπου και των ομάδων του καθώς και τις διάφορες συμπεριφορές του, αλλά και πως αυτές επηρεάζονται από τα συστήματα μέσα στα οποία δρα και εκδηλώνει τις εκάστοτε συμπεριφορές. Αποτελεί ταυτόχρονα και μια πρόταση αντιμετώπισης προβλημάτων συμπεριφοράς στο σχολείο. Στο επίκεντρο της προσέγγισής μας βρίσκεται η έννοια του οικοσυστήματος – εστίαση της προσοχής στο πλέγμα των σχέσεων του προσώπου μέσα στο κοινωνικό περιβάλλον –όπως η Κοινότητα, η τάξη και το σχολείο.
Αυτή η οπτική μας προσφέρει ένα τρόπο κατανόησης και ερμηνείας της ατομικής συμπεριφοράς, ο οποίος δεν προϋποθέτει τη λογική «αιτίου-αποτελέσματος. Η οικοσυστημική προσέγγιση υποστηρίζει πως κάθε είδους προβλήματα που παρουσιάζονται σε ένα σχολικό ή κοινοτικό πλαίσιο μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε με διαφορετικό τρόπο, εξετάζοντάς τα από μια άλλη οπτική γωνία. Η θέση της συμπυκνώνεται στο ερώτημα: «Τι μπορούμε να κάνουμε για να μειώσουμε την ένταση ενός προβλήματος;»
Εστιάζεται στην αλλαγή της προβληματικής κατάστασης και όχι σε διαγνώσεις ατόμων με προβλήματα. Δεν απαιτεί πολύπλοκα προγράμματα που επιδιώκουν να αντικαταστήσουν όσα γινόταν μέχρι τώρα. Οι οικοσυστημικές ιδέες μπορούν να χρησιμοποιηθούν από εκπαιδευτικούς που έχουν διαφορετικούς τρόπους αντιμετώπισης και δουλεύουν κάτω από διαφορετικές συνθήκες.
Επιτρέπει στους εκπαιδευτικούς να ξεκινήσουν με τις πτυχές του προβλήματος που μπορούν να αντιμετωπίσουν εύκολα. Αφήνει ανοιχτές πολλές και διαφορετικές ερμηνείες για την ίδια προβληματική συμπεριφορά. Ενθαρρύνει τη συναισθηματική ανοχή και την ευρύτητα αντιλήψεων, ιδίως όταν έχει κανείς να αντιμετωπίσει χρόνια προβλήματα.
Είναι σχεδιασμένη να δομήσει πάνω στα θετικά στοιχεία – στις δυνάμεις – του ατόμου και όχι να νικήσει αδυναμίες. Αν συνδέσουμε την οικο-συστημική με τη διαλεκτική συστημική προσέγγιση τότε διαμορφώνεται ένα νέο δυναμικό πλαίσιο όπου υπάρχει κοινή μεθοδολογία και αρχές και αξίες: Το Συστημικό-Διαλεκτικό Μοντέλο: Αναγνωρίζει το παγκόσμιο πλαίσιο της εποχής μας. Προτείνει δυο σημαντικούς στόχους για την αντιμετώπιση των αλλαγών. Την Κριτική Αυτογνωσία και την Κοινωνιογνωσία. Έχει μεθοδολογία στηριγμένη σε συστημική, ολιστική και διεπιστημονική προσέγγιση. Προτείνει τρόπους για τη γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξη μέσα από την Έρευνα, την Επικοινωνία, τη Συμβουλευτική και τη Πρόληψη. Αναγνωρίζει ως προϋπόθεση την προσωπική και κοινωνική ανάπτυξη του ανθρώπου.
Συνεπώς η οικο-συστημική και διαλεκτική προσέγγιση από κοινού πρεσβεύουν ότι οι ώριμοι και βαθιά ικανοποιημένοι άνθρωποι αντιστέκονται στη μονότονη και ανιαρή εργασία, δεν ανέχονται τις αντιδημοκρατικές και αυταρχικές δομές εξουσίας και δεν επιθυμούν την αντιπροσώπευση τους από άλλους.
Όταν όλοι οι γονείς τρέχουν στην καθημερινότητα για να εξασφαλίσουν το καλύτερο βιοτικό επίπεδο στα παιδιά τους, όταν λείπει η επικοινωνία, η ζεστή αυτή σχέση γονιού-παιδιού, όταν έρχεται η αλήθεια, πέφτουν από τα σύννεφα. Τι θα τους συμβουλεύατε;
Από τη μεριά της Πρόληψης στόχος μας αποτελεί η ενδυνάμωση των γονιών μέσα από το πλαίσιο της δημιουργίας της Παιδαγωγικής Οικογένειας για την δημοκρατική ανατροφή των παιδιών. Θα αναφέρω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο για γονείς της συστημικής θεραπεύτριας Βιργινίας Σατίρ, «Πλάθοντας Ανθρώπους»:
«Οι καλές ανθρώπινες σχέσεις και η κατάλληλη και τρυφερή συμπεριφορά πηγάζουν από ανθρώπους που έχουν αυξημένη αυτοεκτίμηση. Για να το πούμε απλά, όσοι αγαπάνε και εκτιμούν τον εαυτό τους είναι ικανοί να αγαπήσουν και να εκτιμήσουν τους άλλους και να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα κατάλληλα. Η συναίσθηση της αξίας του εαυτού είναι το κλειδί, ο δρόμος για να γίνεις περισσότερο ανθρώπινος, να αποκτήσεις υγεία και ευτυχία, να δημιουργήσεις και να συντηρήσεις ικανοποιητικές σχέσεις και να είσαι ο κατάλληλος άνθρωπος, ο αποδοτικός και υπεύθυνος. Όταν νοιάζεται κανείς για τον εαυτό του, δεν πρόκειται ποτέ να κάνει κάτι για να τον πληγώσει, να τον υποτιμήσει, να τον ταπεινώσει ή να τον καταστρέψει, αυτόν ή κάποιον άλλον και ποτέ δε θα θεωρήσει τους άλλους υπεύθυνους για τις πράξεις του. Για παράδειγμα, όσοι νοιάζονται για τον εαυτό τους, δε θα τον καταστρέψουν με ναρκωτικά, κ.α. και δε θα επιτρέψουν ποτέ στους άλλους να τους κακομεταχειριστούν σωματικά ή ψυχικά. Όσοι νοιάζονται για τον εαυτό τους, δε θα διαταράξουν ποτέ τις σχέσεις τους με τους άλλους».[…] «Όσο πιο δυνατή είναι η αυτοεκτίμηση, τόσο πιο εύκολα παίρνει κανείς κουράγιο για να αλλάξει συμπεριφορά. Όσο πιο πολύ εκτιμάει κανείς τον εαυτό του, τόσο πιο λίγα απαιτεί από τους άλλους. Όσο λιγότερα απαιτεί, τόσο περισσότερο τους εμπιστεύεται. Όσο πιο πολύ εμπιστεύεται τον εαυτό του και τους άλλους, τόσο πιο πολύ μπορεί να αγαπάει. Όσο πιο πολύ αγαπάει, τόσο πιο λίγο φοβάται τους άλλους. Όσο περισσότερα οικοδομεί μαζί με τους άλλους, τόσο πιο πολύ τους γνωρίζει. Όσο πιο πολύ τους γνωρίζει, τόσο πιο στερεοί είναι οι δεσμοί και οι γέφυρες ανάμεσα σ’ αυτόν και τους άλλους. Η συμπεριφορά της αυτοεκτίμησης βοηθάει λοιπόν να μπει τέλος στην απομόνωση και την αποξένωση ανάμεσα στους ανθρώπους, στις ομάδες και στα έθνη στην εποχή μας».Τέλος, η Β. Σατίρ μας εκθέτει τη βαθύτερη πεποίθηση της: «Πιστεύω ότι στην απομόνωση, στην ανημποριά και στη συναίσθηση της έλλειψης αγάπης, αυτοεκτίμησης και ικανότητας περιλαμβάνονται όλες οι πραγματικές ανθρώπινες πληγές σε τούτον τον κόσμο. Ορισμένα είδη επικοινωνίας διαιωνίζουν αυτή την κατάσταση, ενώ άλλα μπορεί να την αλλάξουν. Αφού καταλαβαίνουμε και αναγνωρίζουμε την ευθύτητα στην ανταπόκριση, μπορούμε να μάθουμε και να την εφαρμόζουμε. Θα ήθελα να δω κάθε ανθρώπινο πλάσμα να δίνει αξία στον εαυτό του, να τον εκτιμά, να τον αισθάνεται ολοκληρωμένο, δημιουργικό, ικανό, υγιές, εύκαμπτο, ωραίο και στοργικό».
Είναι ο καταναλωτισμός η ευτυχία ή χρειαζόμαστε μια κοινωνική έκρηξη ώστε να δούμε τη ζωή αλλιώς;
Ο καταναλωτισμός δεν αποτελεί πρόταση ζωής. Το μότο «καταναλώνω άρα υπάρχω» χρειάζεται να αντικατασταθεί με το «σχετίζομαι άρα υπάρχω»! Εδώ ουσιαστικά συγκρούονται δύο αντιθετικές επιστημολογίες ζωής. Η ΜΗΧΑΝΙΣΤΙΚΉ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΟΛΟΓΙΑ!
Έτσι η βαθιά συστημική αλλαγή, προχωρά και ανελίσσεται μέσα από την αλλαγή στις δομές και τους θεσμούς, στις σχέσεις μας (με τους άλλους), την αλλαγή μέσα μας και ιδανικά, χρειάζεται να γίνεται σε όλα τα επίπεδα, προκειμένου να διασφαλίζεται η βιωσιμότητά της.
Συνεπώς χρειαζόμαστε ένα νέο επιστημονικό παράδειγμα που θα στοχεύει στην κοινωνική αλλαγή, ένα νέο σχέδιο πολιτικής για την πρόληψη, θεραπεία και κοινωνική επανένταξη, που να υπερασπίζεται και να διεκδικεί:
- Συστημική, ολιστική θεώρηση της πραγματικότητας και συνειδητοποίηση της αλληλεξάρτησης σε όλα τα επίπεδα, σώματος-νου, σκέψης-δράσης, ατόμου-κοινωνίας, κοινωνίας και περιβάλλοντος.
- Ευρεία αντίληψη των ανθρώπινων ιδιοτήτων σύμφωνα με την υπαρξιακή-ανθρωπιστική ψυχολογία, και την ανθρωπολογική, κοινωνιολογική προσέγγιση.
- Άνοιγμα στο διάλογο και στη συνάντηση με το διαφορετικό μέσω της επεξεργασίας αποτελεσματικών στρατηγικών συνύπαρξης και της συνέργειας.
- Συνειδητοποίηση των κοινωνικών, πολιτισμικών και οικονομικών επιπτώσεων της κρίσης στην καθημερινότητα όλων μας.
- Εμπιστοσύνη στον δυναμικό της ανάπτυξης του ανθρώπου (ως πρόσωπο και μέλος ομάδας) και στη βασική του ελευθερία, δημιουργικότητα και υπευθυνότητα.
- Ικανότητα επικοινωνίας και συναισθηματικής κατανόησης σε όλα τα επίπεδα και για όλους.
- Ελεύθερη και ανεξάρτητη κριτική σκέψη, η οποία δεν θα παρασύρεται παθητικά από γενικεύσεις και συνθηματολογίες.
- Αποδοχή όλων των διαφορετικών πολιτισμικών πλαισίων στον χώρο και τον χρόνο, χωρίς αποκλεισμούς ή προκαταλήψεις.
Θέλοντας να σας ευχαριστήσω για την ουσιαστική αυτή συζήτηση, να σας ρωτήσω το τελευταίο: Είστε αισιόδοξος ότι μπορούμε να αδράξουμε τη ζωή αν επιστρέψουμε στον Άνθρωπο, τις αξίες, τα ιδανικά του και τον Πολιτισμό που συνυπάρχουν όλα τα προηγούμενα;
Θα απαντήσω πιο ποιητικά για την Πρόληψη:
Σε έναν κόσμο!
Δεν πρέπει να επιτρέπουμε
να μας ορίζουν
οι περιορισμένες αντιλήψεις
των άλλων ανθρώπων.
μας λέει με νόημα η Virginia Satir
Σε έναν κόσμο φοβισμένο
μπορούμε να γίνουμε
η Εμψύχωση και η Ενθάρρυνση;
Σε έναν κόσμο αγχωμένο
Μπορούμε να γίνουμε
η Ήρεμη Δύναμη;
Σε έναν κόσμο δυστυχισμένο
μπορούμε να γίνουμε
η Χαρά και το Χαμόγελο;
Σε έναν κόσμο καχύποπτο
μπορούμε να γίνουμε
η Εμπιστοσύνη;
Σε έναν κόσμο θυμωμένο
μπορούμε να γίνουμε
η Νηφαλιότητα και η Ευαλωτότητα;
Σε έναν κόσμο ελεγκτικό
μπορούμε να γίνουμε
η Αλλαγή και η Ρευστότητα;
Σε έναν κόσμο που
απουσιάζει από το τώρα του,
μπορούμε να γίνουμε
το παρόν;
Αυτή είναι για μας η ΠΡΟΛΗΨΗ!
Ευχαριστώ τον κύριο Λεχουρίτη για την ουσιαστική συζήτηση, του εύχομαι να είναι καλοτάξιδο και να σώσει όσα περισσότερα παιδιά μπορεί, για το καλό της Ανθρωπότητας. Γιατί τα παιδιά είναι το μέλλον.
