Πώς απαντούσαν ο Λένιν και η Κομμουνιστική Διεθνής
Σε μια εποχή, που το ζήτημα της εξουσίας τίθεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των αγωνιστών της Αριστεράς, είναι χρήσιμο να δούμε πώς αντιμετώπιζε αυτό το ζήτημα το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα την εποχή του Λένιν. Μέσα από μια απλή ανάγνωση της σχετικής απόφασης του 1ου συνεδρίου της Κομμουνιστικής Διεθνούς, οι φίλοι αναγνώστες μπορούν να αξιολογήσουν καλύτερα τις προτάσεις εξουσίας των σημερινών ηγεσιών της Αριστεράς και να βρουν μια κρυστάλλινη ταξικά και πολιτικά προσέγγιση σε αυτό το κεντρικό ζήτημα σήμερα.
Οι ιδέες των πρώτων χρόνων της Κομμουνιστικής Διεθνούς για την εργατική εξουσία κάθε άλλο παρά είναι ανεπίκαιρες. Αντίθετα, είναι χίλιες φορές πιο επίκαιρες από την εποχή που διατυπώθηκαν. Συγκριτικά με τη δεύτερη δεκαετία του προηγούμενου αιώνα, σήμερα, το προλεταριάτο είναι μεγάλη πλειοψηφία στην κοινωνία, ο ρόλος του είναι πιο αποφασιστικός στην οικονομική ζωή και οι οργανώσεις του είναι πανίσχυρες. Επιπρόσθετα, η αστική δημοκρατία έχει αποδείξει περίτρανα τον ψευδεπίγραφο, ταξικό της χαρακτήρα και το σύγχρονο αστικό κράτος την αντιδραστική και διεφθαρμένη του φύση. Με αυτή την έννοια, είναι η άρνηση των θεμελιωδών αρχών του κομμουνισμού πάνω στο ζήτημα της εξουσίας, όπως παρατίθενται στα ντοκουμέντα του 1ου συνεδρίου της Κ.Δ, που αποτελεί τη χειρότερη μορφή αναχρονισμού.
Η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας
Η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας από το προλεταριάτο σημαίνει την εκμηδένιση της πολιτικής εξουσίας της μπουρζουαζίας. Ο κυβερνητικός μηχανισμός με τον καπιταλιστικό του στρατό, που βρίσκεται κάτω από τις διαταγές ενός σώματος αστών και αριστοκρατών αξιωματικών, με την αστυνομία και τη χωροφυλακή του, τους δεσμοφύλακες και τους δικαστές του, τους παπάδες του και την υπαλληλοκρατία του κλπ, αποτελεί στα χέρια της μπουρζουαζίας το ισχυρότερο όργανο διακυβέρνησης. Η κατάληψη της κυβερνητικής εξουσίας δεν μπορεί να περιοριστεί σε απλή αλλαγή προσώπων στα υπουργεία, αλλά πρέπει να σημαίνει την εξόντωση ενός ξένου κρατικού μηχανισμού, την κατάκτηση της πραγματικής δύναμης, τον αφοπλισμό της μπουρζουαζίας, του σώματος των αντεπαναστατών αξιωματικών, των λευκοφρουρών, τον εξοπλισμό του προλεταριάτου, των επαναστατών στρατιωτών και της εργατικής πολιτοφυλακής. Την απόλυση όλων των αστών δικαστών και την οργάνωση προλεταριακών δικαστηρίων, την εξόντωση του αντιδραστικού δημοσιουπαλληλισμού και την δημιουργία καινούριων οργάνων προλεταριακής διοίκησης. Η προλεταριακή νίκη είναι εξασφαλισμένη από την αποδιοργάνωση της εχθρικής εξουσίας και την οργάνωση της προλεταριακής εξουσίας. Μόνο με την ολοκληρωτική νίκη, όταν το προλεταριάτο θα έχει οριστικά τσακίσει την αντίσταση της μπουρζουαζίας, θα μπορέσει να αναγκάσει τους παλιούς αντιπάλους του να το υπηρετήσουν χρήσιμα, οδηγώντας τους προοδευτικά, κάτω από τον έλεγχο του, στο έργο της κομμουνιστικής οικοδόμησης.
Δημοκρατία και δικτατορία
Όπως κάθε κράτος, έτσι και το προλεταριακό κράτος αντιπροσωπεύει έναν μηχανισμό εξαναγκασμού και ο μηχανισμός αυτός σήμερα στρέφεται εναντίον των εχθρών της εργατικής τάξης. Ο προορισμός του είναι να τσακίσει και να καταστήσει αδύνατη την αντίσταση των εκμεταλλευτών, που χρησιμοποιούν στον απελπισμένο αγώνα τους όλα τα μέσα, για να πνίξουν την επανάσταση μέσα στο αίμα. Από την άλλη μεριά, η δικτατορία του προλεταριάτου, με το να κάνει την εργατική τάξη διευθύνουσα τάξη, δημιουργεί μια μεταβατική κατάσταση.
Στο μέτρο που θα τσακιστεί η αντίσταση της μπουρζουαζίας, θα απαλλοτριωθεί αυτή και θα μετατραπεί σε μάζα εργαζόμενη. Η δικτατορία του προλεταριάτου θα πάψει να υπάρχει, το κράτος θα πεθάνει και οι κοινωνικές τάξεις θα εξαφανιστούν μαζί του.
Η λεγόμενη δημοκρατία, δηλαδή η αστική δημοκρατία, δεν είναι παρά μασκαρεμένη αστική δικτατορία. Η «λαϊκή θέληση», που τόσο την εκθειάζουν, είναι ένας μύθος, όπως και η ενότητα του λαού. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν τάξεις που τα αντίθετα συμφέροντά τους είναι αναλλοίωτα. Και καθώς η μπουρζουαζία αποτελεί μια ασήμαντη μειοψηφία, χρησιμοποιεί αυτό το μύθο, αυτή τη δήθεν λαϊκή θέληση, για να σταθεροποιήσει, με την προσφυγή σε όμορφες φράσεις, την κυριαρχία της πάνω στην εργατική τάξη και να της επιβάλει τη θέλησή της. Αντίθετα, το προλεταριάτο, που αποτελεί την τεράστια πλειοψηφία του πληθυσμού, χρησιμοποιεί ανοιχτά τη δύναμη των μαζικών οργανώσεών του, των σοβιέτ του, για να ωθήσει τη μεταβολή προς μια αταξική κομμουνιστική κοινωνία.
Η ουσία της αστικής δημοκρατίας βρίσκεται σε μια καθαρά τυπική αναγνώριση δικαιωμάτων και ελευθεριών, που είναι απρόσιτες στο προλεταριάτο και στα μισοπρολεταριακά στοιχεία, λόγω της έλλειψης υλικών μέσων, ενώ η μπουρζουαζία έχει πάντοτε πιθανότητες να αποκομίσει ωφελήματα από τα υλικά της μέσα, από τον τύπο και την οργάνωσή της, για να μπορεί να λέει ψέματα στο λαό και να τον εξαπατάει. Αντίθετα, η ουσία του σοβιετικού συστήματος – αυτού του νέου τύπου κυβερνητικής εξουσίας – συνίσταται στο ότι το προλεταριάτο αποκτάει τη δυνατότητα να εξασφαλίσει πραγματικά το δικαιώματα του και την ελευθερία του. Η εξουσία των σοβιέτ δίνει στο λαό τα πιο όμορφα παλάτια, σπίτια, τυπογραφεία, αποθέματα χαρτιού κλπ, για τον Τύπο του, τις συγκεντρώσεις του, τα συνδικάτα του. Τότε μόνο, γίνεται πραγματικά δυνατή η προλεταριακή δημοκρατία.
Με το κοινοβουλευτικό της σύστημα, η αστική δημοκρατία μόνο στα λόγια δίνει την εξουσία στις μάζες. Οι οργανώσεις τους είναι εντελώς παραμερισμένες από την πραγματική εξουσία και την πραγματική διοίκηση της χώρας. Στο σύστημα των Σοβιέτ, οι οργανώσεις των μαζών κυβερνάνε και, μέσω αυτών, οι ίδιες οι μάζες, με τα Σοβιέτ που καλούν στη διοίκηση του κράτους ένα ολοένα και μεγαλύτερο αριθμό εργατών. Και μόνο με αυτό τον τρόπο, όλος ο εργατικός κόσμος σχεδόν καλείται να πάρει πραγματικά ενεργό μέρος στη διακυβέρνησή του κράτους. Το σύστημα των Σοβιέτ στηρίζεται έτσι πάνω στις οργανώσεις των προλεταριακών μαζών, που αντιπροσωπεύονται από τα ίδια τα Σοβιέτ, τις επαναστατικές ενώσεις, τους συνεταιρισμούς κλπ.
Η αστική δημοκρατία και ο κοινοβουλευτισμός, με την ανεξαρτησία της νομοθετικής από την εκτελεστική εξουσία και την ανυπαρξία του δικαιώματος ανάκλησης των βουλευτών, καταλήγουν στο να διαχωρίζουν τις μάζες από το κράτος. Αντίθετα, το σύστημα των Σοβιέτ, με το δικαίωμα ανάκλησης που έχει, με τη συνένωση νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας και επομένως με την ικανότητα των Σοβιέτ να δίνουν ομαδικό χαρακτήρα στην εργασία, συνδέει τις μάζες με τα διοικητικά όργανα. Ο δεσμός αυτός σταθεροποιείται ακόμα περισσότερο λόγω του ότι, στο σύστημα των σοβιέτ, εκλογές δε γίνονται με βάση τεχνητές εδαφικές υποδιαιρέσεις, αλλά συμπίπτουν με τις τοπικές μονάδες παραγωγής.
Το σύστημα των Σοβιέτ εξασφαλίζει, μ’ αυτό τον τρόπο, τη δυνατότητα μιας πραγματικής προλεταριακής δημοκρατίας, δημοκρατίας για το προλεταριάτο και μέσα στους κόλπους του προλεταριάτου, η οποία και στρέφεται κατά της μπουρζουαζίας. Σ’ αυτό το σύστημα, μια ιδιαίτερη θέση είναι εξασφαλισμένη στο βιομηχανικό προλεταριάτο, στο οποίο και ανήκει, λόγω της καλύτερης οργάνωσής του και του ανώτερου επιπέδου πολιτικής ανάπτυξής του, ο ρόλος της διευθύνουσας τάξης , της οποίας η ηγεμονία θα επιτρέψει στο μισο-προλεταριάτο και στους φτωχούς αγρότες να εξυψωθούν προοδευτικά. Αυτή η πρόσκαιρη ανωτερότητα του βιομηχανικού προλεταριάτου πρέπει να χρησιμοποιηθεί, για να αποσπάσει τις μη κατέχουσες μάζες της μικροαστικής αγροτικής τάξης από την επιρροή των μεγαλογαιοκτημόνων και της μπουρζουαζίας, για να τις οργανώσει και να τις καλέσει να συνεργαστούν στην οικοδόμηση του κομμουνισμού.
Η απαλλοτρίωση της μπουρζουαζίας και η κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής
Η αποσύνθεση του καπιταλιστικού συστήματος και της καπιταλιστικής πειθαρχίας της εργασίας κάνουν αδύνατη, αν ληφθούν υπόψη οι σχέσεις ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις, την αποκατάσταση της παραγωγής πάνω στις παλιές βάσεις. Ο αγώνας των εργατών για την αύξηση των ημερομισθίων, ακόμα και σε περίπτωση επιτυχίας δεν οδηγεί στην προσδοκόμενη βελτίωση των συνθηκών ζωής, γιατί η αύξηση της τιμής των προϊόντων εκμηδενίζει οπωσδήποτε κάθε επιτυχία.
Η ενεργητική πάλη των εργατών για την αύξηση των ημερομισθίων στις χώρες, όπου η κατάσταση είναι ολοφάνερα απελπιστική, λόγω του ορμητικού και παθιασμένου χαρακτήρα της και της τάσης της για γενίκευση, κάνει αδύνατη στο εξής την πρόοδο της καπιταλιστικής παραγωγής. Η βελτίωση της κατάστασης των εργατών, μόνο όταν το προλεταριάτο πάρει στα χέρια του την παραγωγή, είναι δυνατή. Για να αναπτύξει τις παραγωγικές δυνάμεις της οικονομίας και για να τσακίσει το γρηγορότερο την αντίσταση της μπουρζουαζίας, που παρατείνει την αγωνία της παλιάς κοινωνίας, δημιουργώντας έτσι τον κίνδυνο μιας ολοκληρωτικής κατάρρευσης της οικονομικής ζωής, η προλεταριακή δικτατορία πρέπει να πραγματοποιήσει την απαλλοτρίωση της μεγάλης μπουρζουαζίας και της αριστοκρατίας και να μετατρέψει τα μέσα παραγωγής και μεταφορών σε κοινή ιδιοκτησία του προλεταριακού κράτους.
Ο κομμουνισμός γεννιέται τώρα πάνω στα ερείπια της καπιταλιστικής κοινωνίας. Η ιστορία δε θα αφήσει άλλη διέξοδο στην ανθρωπότητα. Οι οπορτουνιστές, στην επιθυμία τους να καθυστερήσουν την κοινωνικοποίηση με την ουτοπιστική τους διεκδίκηση της αποκατάστασης της καπιταλιστικής οικονομίας, εκείνο που κάνουν μόνο είναι να αναβάλλουν τη λύση της κρίσης και να δημιουργούν τον κίνδυνο μιας ολοκληρωτικής καταστροφής, ενώ η κομμουνιστική επανάσταση παρουσιάζεται για την πραγματικά παραγωγική δύναμη της κοινωνίας που είναι το προλεταριάτο και, μαζί με αυτό, για όλη την κοινωνία σαν το καλύτερο και πιο σίγουρο μέσο σωτηρίας. Η δικτατορία του προλεταριάτου δε συνεπάγεται καμιά διανομή των μέσων παραγωγής και μεταφοράς. Αντίθετα, η επιδίωξή της είναι να πραγματοποιήσει τη μεγαλύτερη συγκέντρωση των μέσων και της διεύθυνσης όλης της παραγωγής, σύμφωνα με ένα ενιαίο σχέδιο. Το πρώτο βήμα για την εφαρμογή του σοσιαλισμού σε όλη την οικονομία συνεπάγεται αναγκαστικά τα επόμενα μέτρα: κοινωνικοποίηση των μεγάλων τραπεζών που διευθύνουν σήμερα την παραγωγή. Ανάληψη από μέρους της προλεταριακής εξουσίας όλων των μονάδων του καπιταλιστικού κράτους, που διευθύνουν και ρυθμίζουν την οικονομική ζωή. Ανάληψη όλων των κοινοτικών επιχειρήσεων. Κοινωνικοποίηση εκείνων των κλάδων της βιομηχανίας που είναι οργανωμένες σε τραστ ή σε συνδικάτα. Κοινωνικοποίηση επίσης εκείνων των κλάδων της βιομηχανίας, στους οποίους ο βαθμός της συγκέντρωσης κάνει την κοινωνικοποίηση τεχνικά δυνατή. Κοινωνικοποίηση των αγροτικών ιδιοκτησιών και μετατροπή τους σε αγροτικές επιχειρήσεις διευθυνόμενες από την κοινωνία. Όσο για τις μικρότερης σημασίας επιχειρήσεις, το προλεταριάτο οφείλει, παίρνοντας υπόψη του το μέγεθος τους, να τις κοινωνικοποιεί σιγά–σιγά. Χρειάζεται να υπογραμμίσουμε εδώ ότι η μικρή ιδιοκτησία δεν πρέπει να απαλλοτριωθεί κι ότι οι μικροϊδιοκτήτες, που δεν εκμεταλλεύονται ξένη εργασία, δεν πρέπει καθόλου να υποστούν βία. Αυτή η τάξη θα τραβηχτεί σιγά-σιγά στη σφαίρα της κοινωνικής οργάνωσης, από το παράδειγμα και την πρακτική που θα δείχνουν την υπεροχή της νέας κοινωνικής δομής, που απελευθερώνουν την τάξη των μικροκαλλιεργητών και των μικροαστών από το ζυγό των μεγαλοκαπιταλιστών, όλης της αριστοκρατίας και των υπερβολικών φόρων (κυρίως λόγω της ακύρωσης των χρεών προς το κράτος κλπ.).
Το έργο της προλεταριακής δικτατορίας στον οικονομικό τομέα είναι πραγματοποιήσιμο μόνο, στο μέτρο που το προλεταριάτο θα σταθεί ικανό να δημιουργήσει όργανα διεύθυνσης της συγκεντροποιημένης παραγωγής και θα πραγματοποιήσει τη διαχείρισή τους από τους ίδιους τους εργάτες. Για το σκοπό αυτό, θα αναγκαστεί να στηριχτεί σε εκείνες τις οργανώσεις των μαζών, που συνδέονται στενότερα με τη διαδικασία της παραγωγής.
Στον τομέα της διανομής, η δικτατορία του προλεταριάτου πρέπει να πραγματοποιήσει την αντικατάσταση του εμπορίου με μια δίκαιη διανομή των προϊόντων. Ανάμεσα στα μέτρα που είναι απαραίτητα γι’ αυτό το σκοπό πρέπει να σημειώσουμε: την κοινωνικοποίηση των μεγάλων εμπορικών επιχειρήσεων, τη μεταβίβαση στο προλεταριάτο όλων των οργάνων διανομής του κράτους και των αστικών δημοτικών και κοινοτικών αρχών. Τον έλεγχο των μεγάλων συνεταιριστικών ενώσεων, των οποίων ο οργανωτικός μηχανισμός θα έχει ακόμα ακόμα, κατά τη μεταβατική περίοδο, σημαντική σπουδαιότητα. Την προοδευτική συγκέντρωση όλων αυτών των οργάνων και τη μετατροπή τους σε ένα ενιαίο σύνολο για τη λογική διανομή των προϊόντων.
Όπως και στον τομέα της παραγωγής, έτσι και στον τομέα της διανομής, χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε όλους τους καταρτισμένους τεχνικούς και ειδικούς – από τη στιγμή που η αντίσταση στον πολιτικό τομέα θα συντριβεί και αυτοί θα είναι σε θέση να υπηρετήσουν το νέο σύστημα παραγωγής, αντί για το κεφάλαιο.
Το προλεταριάτο δεν έχει διόλου την πρόθεση να τους καταπιέσει: αντίθετα, αυτό μόνο θα τους δώσει πρώτο τη δυνατότητα να αναπτύξουν την πιο ενεργητική δημιουργική δραστηριότητα. Το διαχωρισμό της φυσικής εργασίας από τη διανοητική, που κυριαρχεί στον καπιταλισμό, η προλεταριακή δικτατορία θα τον αντικαταστήσει με την ένωσή τους, ενώνοντας έτσι την εργασία με την επιστήμη.
Σύγχρονα με την απαλλοτρίωση των εργοστασίων των μεταλλείων, των ιδιοκτησιών κλπ, το προλεταριάτο πρέπει να τερματίσει και την εκμετάλλευση του πληθυσμού από τους καπιταλιστές ιδιοκτήτες ακινήτων και να μεταβιβάσει τις μεγάλες κατοικίες στα τοπικά εργατικά Σοβιέτ, να εγκαταστήσει τον εργατικό πληθυσμό στα αστικά διαμερίσματα κλπ.
Στη διάρκεια αυτή της τεράστιας μεταβολής, η εξουσία των Σοβιέτ πρέπει, από τη μια μεριά, να οικοδομήσει ένα τεράστιο κυβερνητικό μηχανισμό, όλο και πιο συγκεντρωτικό στη μορφή του, και, από την άλλη, πρέπει να καλεί σε μια άμεση διευθυντική εργασία ολοένα και μεγαλύτερα στρώματα του εργαζόμενου λαού.
Απόσπασμα από την απόφαση για την Πλατφόρμα της Κομμουνιστικής Διεθνούς – Πρώτο συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς – Μάρτιος 1919
(«Μανιφέστα – Θέσεις και αποφάσεις του 1ου συνεδρίου της ΚΔ» – εκδόσεις «Σοσιαλισμός»)
