Θόδωρος Αγγελόπουλος (1935-2012)
«Τίποτα δεν τελείωσε. Τίποτα ποτέ δεν τελειώνει». («Η σκόνη του χρόνου»)
Η είδηση του ξαφνικού χαμού του σπουδαιότερου ίσως Έλληνα κινηματογραφιστή το λιγότερο που προκαλεί είναι αμηχανία και συγκίνηση. Θεωρούμε πως κι από την πλευρά μας οφείλουμε να παραθέσουμε ένα σχόλιο.
Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος γεννήθηκε το 1935 στην Αθήνα. Φοίτησε στη Νομική σχολή χωρίς να ολοκληρώσει τις σπουδές του, καθώς το 1961 έφυγε για το Παρίσι όπου πήρε μαθήματα γαλλικής φιλολογίας και φιλμογραφίας, εθνολογίας και φυσικά κινηματογράφου.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα δούλεψε ως κριτικός κινηματογράφου, μέχρι την παρουσίαση στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης της πρώτης του μικρού μήκους ταινίας με τίτλο “Εκπομπή” το 1968. Το 1970 η ταινία του «Αναπαράσταση» κέρδισε το πρώτο βραβείο στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Αυτή ήταν η αρχή. Ακολούθησαν πολλές ακόμα ταινίες του με διεθνή αναγνώριση και με συμμετοχές στα σημαντικότερα κινηματογραφικά φεστιβάλ, μεταξύ αυτών τα φεστιβάλ Βερολίνου, Βενετίας και το Φεστιβάλ των Καννών, όπου πέρα από τις συμμετοχές, βραβεύθηκε και με Χρυσό Φοίνικα για την ταινία «Μια αιωνιότητα και μια μέρα».
Η ιστορία και η πολιτική ιδεολογία συνδιαλέγονται αδιάκοπα στο σύνολο του έργου του Αγγελόπουλου και αυτή η συνδιαλλαγή υπήρξε πάντοτε πολύτιμη, έθετε σημαντικά ερωτήματα και οδηγούσε τους θεατές σε χρήσιμα συμπεράσματα. Η πολιτική κάνει την παρουσία της στο έργο του Αγγελόπουλου άλλοτε πιο απόλυτα και «δογματικά», όπως στις ταινίες των πρώτων χρόνων με χαρακτηριστικά παραδείγματα τον «Θίασο», ταινία που αφηγείται τη σύγχρονη ελληνική ιστορία από μαρξιστική σκοπιά, και τις «μέρες του ’36» κι άλλοτε λανθάνουσα, κυρίως στις ύστερες και πιο υπαρξιακές ταινίες του όπως «Το μετέωρο βήμα του πελαργού», «Το βλέμμα του Οδυσσέα» και το «Ταξίδι στα Κύθηρα», είναι όμως πάντοτε παρούσα. Οι ιστορικές και πολιτικές αναφορές του καταλαμβάνουν όλη σχεδόν την πορεία της Ελλάδας κι όχι μόνο, από τις αρχές του 20ου αιώνα ως και σήμερα. Και τα θέματα που πραγματεύεται το έργο του είναι ανάλογα: από την μικρασιατική καταστροφή και τον εμφύλιο ως τη σύγχρονη μετανάστευση, τις πρόσφατες εξελίξεις στα Βαλκάνια και τα σύνορα ως έννοια, είτε πρόκειται γι’ αυτά που μας περιβάλλουν είτε πρόκειται γι’ αυτά που έχουμε μέσα μας. Μέσα από τα έργα του προέβαλε μια πολιτική τοποθέτηση που αντικειμενικά αναδεικνύει την προοπτική του σοσιαλισμού όχι μόνο ως ελπίδα, αλλά εν τέλει κι ως αναγκαιότητα. Κι ένα από τα πολλά που κατάφερε, είναι να αποδώσει με σπάνια ευαισθησία και διαύγεια «το παρελθόν ως ιστορία, το μέλλον ως φόρμα» και κάπου εκεί ανάμεσά τους, τον άνθρωπο.
Φυσικά δε θα μπορούσε να λείπει και η τοποθέτηση του καλλιτέχνη σχετικά με την καλλιτεχνική δημιουργία και την κοινωνική της σημασία. Η πεισματική αναζήτηση της πηγής της έμπνευσης, η ανάμειξη της τέχνης με τη ίδια τη ζωή, οι μουσικές και τα σύμβολα, είναι στοιχεία που διαπερνούν τις ταινίες του. Όχι μόνο αυτό, αλλά ο Αγγελόπουλος κατόρθωσε μέσα στα φιλμ του να ενσωματώσει την ποίηση, είτε βάζοντας στίχους στο στόμα των χαρακτήρων που έπλαθε είτε κάνοντας τους στίχους εικόνες. Βέβαια, ο λυρισμός δεν έλειψε ποτέ τόσο από τα πλάνα όσο κι από το σενάριά του.
Ένας μελετητής του Αγγελόπουλου γράφει σ’ ένα βιβλίο του γι’ αυτόν πως «ένας δημιουργός δεν έχει βιογραφία, βιογραφία είναι το έργο του». Αυτό επαληθεύεται σε κάθε ένα πλάνο του μεγάλου καλλιτέχνη. Κι αυτό που μένει εν τέλει είναι ο χορός του πρώην αντάρτη π’ ανταμώνει με τον παλιό του σύντροφο κι υψώνοντας τα χέρια επάνω στο χορό είναι σα να κουβαλά στην πλάτη του ολάκερη την ιστορία («Ταξίδι στα Κύθηρα»). Αυτό που μένει είναι το βλέμμα του μικρού παιδιού που κοιτάζει επίμονα τον κοιμισμένο διαδηλωτή με την κόκκινη σημαία μέσα στο λεωφορείο, η μεγάλη υπόθεση της επανάστασης που υπαναχωρεί πότε πότε, κι όμως το παιδί κοιτάζει και περιμένει μια απόκριση («Μια αιωνιότητα και μια μέρα»). Αυτό που μένει είναι ένας περιπλανώμενος θίασος…
Μαρία Κοτσώνη
