Το πρωί της Πέμπτης 20 Ιουλίου, έφυγε από τη ζωή ο σύντροφος Τεντ Γκραντ, λόγω εξασθένησης του οργανισμού του από το προχωρημένο της ηλικίας του. Λίγες μέρες πριν, είχε γιορτάσει τα 93α του γενέθλια.
Ο Τεντ Γκραντ ήταν ο ιδρυτής της Διεθνούς Μαρξιστικής Τάσης και ο πολιτικός και θεωρητικός της εμπνευστής. Ήταν ο άνθρωπος που αποτελούσε τον τελευταίο ζωντανό εκπρόσωπο μιας γενιάς επαναστατών, που συνέδεαν το παγκόσμιο επαναστατικό κίνημα με τις γνήσιες παραδόσεις του μαρξισμού και της Οκτωβριανής Επανάστασης.
Η «Μαρξιστική Φωνή», θέλοντας να τιμήσει το μεγάλο αυτό μαρξιστή δάσκαλο και επαναστάτη αφιερώνει, στη ζωή και το έργο του ένα μεγάλο μέρος αυτού του τεύχους της, δημοσιεύοντας μια αναδρομή στην πορεία και το έργο του.
Ως ελάχιστος φόρος τιμής στην προσφορά του Τεντ Γκραντ, θα ακολουθήσει το επόμενο διάστημα η δημοσίευση πολλών άρθρων, αλλά και η έκδοση κειμένων και βιβλίων του. Για αυτό το σκοπό, μάλιστα έχουμε ήδη ξεκινήσει μια συστηματική μεταφραστική δουλειά.
Ας ξετυλίξουμε λοιπόν το «κουβάρι» της πλούσιας σε επαναστατικές εμπειρίες και προσφορά ζωής του Τεντ.
Από τη Νότιο Αφρική στην ηγεσία του βρετανικού τροτσκισμού
Ο Τεντ Γκραντ γεννήθηκε το 1913 στη Νότιο Αφρική, έξω από το Γιοχάνεσμπουργκ στη συνοικία Γκέρμινστον. Το αληθινό του όνομα ήταν Άιζακ Μπλανκ. Ο πατέρας του ήταν Ρωσοεβραίος και η μητέρα του Γαλλίδα.
Ο Τέντ στην εφηβεία του εμπνεύστηκε από τα ιδανικά της Οκτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία και έγινε κομμουνιστής στα 15 του χρόνια. Στην ιδεολογική του διαμόρφωση, σημαντικό ρόλο έπαιξε ο Ραλφ Λι, ένα μέλος του Νοτιοαφρικάνικου Κομμουνιστικού Κόμματος, ο οποίος είχε διαγραφεί από το κόμμα σαν υποστηρικτής των απόψεων του Λέοντα Τρότσκι.
Μαζί με τον Λι συμμετείχαν στον πρώτο πυρήνα της Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης στη Νότιο Αφρική, ο οποίος ανέπτυξε πλούσια δράση στους κόλπους του καταπιεσμένου μαύρου προλεταριάτου.
Το Φθινόπωρο του 1934, ο Τεντ σε ηλικία 21 ετών μαζί με ένα άλλο μέλος του πυρήνα αποφάσισαν να φύγουν για την Ευρώπη, για να βρεθούν στην καρδιά του παγκόσμιου επαναστατικού κινήματος. Σε ένα σταθμό του ταξιδιού τους, συνάντησαν στη Γαλλία τον Λεβ Σεντώφ, γιο του Τρότσκι και μέλος της Γραμματείας της Διεθνούς Αριστερής Αντιπολίτευσης, λίγο καιρό πριν αυτός δολοφονηθεί από πράκτορες του Στάλιν.
Τον Δεκέμβριο του 1934, ο Τεντ έφτασε στη Βρετανία, αποκτώντας το όνομα με το οποίο έγινε γνωστός, αφού η διατήρηση του πραγματικού του ονόματος εγκυμονούσε κινδύνους για την οικογένεια του λόγω της επαναστατικής του δράσης.
Στο Λονδίνο, εντάχθηκε στο τροτσκιστικό γκρουπ που παρενέβαινε στους κόλπους του Ανεξάρτητου Εργατικού Κόμματος (ΑΕΚ – μαζική αριστερή διάσπαση του Εργατικού Κόμματος) και μετά την κατάρρευση του ΑΕΚ βοήθησε στο χτίσιμο του τροτσκιστικού γκρουπ μέσα στο Εργατικό Κόμμα. Εκείνη την περίοδο, πήρε δραστήρια μέρος στις οδομαχίες που διεξάγονταν από τους πρωτοπόρους εργάτες ενάντια στους «Μαυροντυμένους του σερ Μόσλευ», μια φασιστική συμμορία που τρομοκρατούσε το προλεταριάτο.
Το 1937, πρωτοστάτησε στη δημιουργία της Εργατικής Διεθνιστικής Λίγκας (WIL) της οργάνωσης που αποτέλεσε την πραγματική αφετηρία του τροτσκισμού στη Βρετανία. Η ΕΔΛ άρχισε να αποκτά ρίζες στο οργανωμένο εργατικό κίνημα, με τον Τεντ να γίνεται ο εκδότης της εφημερίδας της, που τιτλοφορείτο «Σοσιαλιστική Έκκληση». Η επιτυχημένη δουλειά της Λίγκας – η πιο επιτυχημένη από τροτσκιστές στις συνθήκες του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου – έβαλε τις βάσεις για τη δημιουργία του ισχυρού Επαναστατικού Κομμουνιστικού Κόμματος (RCP) το 1944, του οποίου ο Τεντ Γκραντ έγινε πολιτικός γραμματέας και ο βασικός θεωρητικός.
O ρόλος του RCP στην Τέταρτη Διεθνή
Η ηγεσία του RCP γρήγορα μπόρεσε να αναλύσει σωστά την παγκόσμια κατάσταση, όπως διαμορφώθηκε μετά τον πόλεμο, σε αντίθεση με την ηγεσία της Τέταρτης Διεθνούς. Σε αυτή την περίοδο, ο Τεντ ανέπτυξε τη μαρξιστική θεωρία για το κράτος, τη μαρξιστική οικονομική θεωρία, ανέλυσε σωστά το φαινόμενο της αποικιακής επανάστασης και ανέπτυξε τη μαρξιστική αντίληψη για το χτίσιμο του επαναστατικού κόμματος και για το ρόλο των μαζικών εργατικών οργανώσεων.
Από το 1943 και μετά, ο Τζέιμς Κάννον, ο ηγέτης με το μεγαλύτερο κύρος στην Τέταρτη Διεθνή μετά τη δολοφονία του Τρότσκι, σε συνεργασία με τον Τζέρυ Χήλι ξεκίνησαν έναν φραξιονιστικό αγώνα ενάντια στην ηγεσία της Λίγκας αρχικά και κατόπιν και του RCP, χρησιμοποιώντας γραφειοκρατικές μεθόδους. Παρ’ ότι ο Τέντ ήταν μέλος της ηγεσίας της Διεθνούς, διαγράφτηκε με συνοπτικές διαδικασίες για τις διαφωνίες του με τον κυρίαρχο ηγετικό πυρήνα. Η διαγραφή του ανακοινώθηκε στο τρίτο Διεθνές συνέδριο με πρωτοβουλία του Έρνεστ Μαντέλ.
Τα δύσκολα χρόνια
Το 1951, ο Τεντ βρέθηκε αναγκασμένος να πουλάει οδοντόβουρτσες «πόρτα-πόρτα», για να ζήσει. Το Μάη του 1951, με πρωτοβουλία του Τεντ Γκραντ έγινε στο Λονδίνο μια συνδιάσκεψη με τους συντρόφους, που είχαν απομείνει από το RCP, που στο μεταξύ είχε διαλύσει εντελώς ο Χήλι. Το 1953, η ομάδα του Τεντ αναγνωρίστηκε ως το επίσημο τμήμα της Τέταρτης Διεθνούς στη Βρετανία, μετά τη διάσπαση της τάσης των Κάννον-Χήλι από τη Διεθνή, για να διαχωρίσει ξανά τη θέση του οριστικά με τα απομεινάρια της Τέταρτης Διεθνούς λίγο καιρό αργότερα.
Η δεκαετία του 1950 ήταν μια δεκαετία δραματικής υποχώρησης του εργατικού κινήματος και πολιτικής αποστασίας. Λίγοι σύντροφοι παρέμειναν πιστοί στο μαρξισμό σε ολόκληρη τη Βρετανία και με μπροστάρη τον Τεντ εξέδιδαν την εφημερίδα «Σοσιαλιστικός Αγώνας», με ακανόνιστη όμως συχνότητα λόγω περιορισμένων πόρων.
Η ίδρυση του ιστορικού «Militant»
Με την έλευση της δεκαετίας του ’60, το κλίμα αλλάζει. Το 1960, δημιουργούνται οι «Νέοι Σοσιαλιστές» στο Εργατικό Κόμμα. Η μικρή ομάδα του Τεντ, αλλά και άλλες δύο ομάδες με σεχταριστικές θέσεις, που επικαλούνταν τις ιδέες του Τρότσκι, η μεγαλύτερη του Τζέρι Χήλι και η μικρότερη του Τόνι Κλιφ, διεξήγαγαν δουλειά τάσης μέσα στο Εργατικό κόμμα και τη νεολαία του.
Το 1964, η ομάδα του Τεντ Γκραντ εξέδωσε την εφημερίδα «Μilitant», συνεχίζοντας τη δουλειά στο Εργατικό Κόμμα, την ίδια στιγμή που τα άλλα δύο σεχταριστικά γκρουπ εγκατέλειψαν το Εργατικό Κόμμα, ακριβώς την περίοδο που άρχισε να στρέφεται προς τα αριστερά.
Εκείνη την περίοδο, μπήκαν οι βάσεις για τη δημιουργία της μαζικότερης και ισχυρότερης σε απήχηση στο εργατικό κίνημα τροτσκιστικής τάσης από την εποχή της Ρωσικής Αριστερής Αντιπολίτευσης.
Η άνοδος του «Militant» ανησυχεί τους Βρετανούς αστούς
Από το 1974, το «Μilitant» κέρδισε την υποστήριξη της πλειοψηφίας των μελών της νεολαίας του Εργατικού Κόμματος. Από 100 μέλη το 1966, εκτοξεύθηκε στα 500 το 1975. Το 1972, το «Μilitant» έγινε εβδομαδιαίο. Το 1974, με άξονα το «Μilitant» ιδρύθηκε η CWI, η Επιτροπή για μια Εργατική Διεθνή.
Το 1980, το «Μilitant» αριθμούσε πλέον 1.000 μέλη. Η άνοδος του τροτσκισμού στο Εργατικό Κόμμα ανησύχησε τους αστούς στη Βρετανία. Ξεκίνησαν έτσι μια ανελέητη πίεση προς την ηγεσία του Εργατικού Κόμματος, για να διαγράψει τους μαρξιστές, που εκφράστηκε μέσα από εκτεταμένα καθημερινά δημοσιεύματα στον αστικό Τύπο.
Το 1983, ο Τεντ διαγράφτηκε μαζί με την συντακτική επιτροπή του «Μilitant», καταφέρνοντας όμως να αποσπάσει στο συνέδριο του Εργατικού Κόμματος στο Μπράιτον 1.600 ψήφους ενάντια στις διαγραφές, με 2.800 συνέδρους να υπερψηφίζουν την πρόταση της ηγεσίας των Εργατικών. Οι διαγραφές της συντακτικής επιτροπής όμως δεν εμπόδισαν την ανάπτυξη της δουλειάς του «Μilitant», τόσο στο εσωτερικό όσο και εκτός του Εργατικού Κόμματος.
Το 1984, η παράταξη της οποίας ηγείτο το «Μilitant» στα συνδικάτα, το Αριστερό Μπλοκ, ήταν η ισχυρότερη αριστερή δύναμη στα συνδικάτα. Μόνο κατά τη διάρκεια της απεργίας των ανθρακωρύχων, το «Μilitant» στρατολόγησε 500 απεργούς στις γραμμές του!
Το 1988, στο αποκορύφωμα του «Μilitant», ο Τεντ Γκραντ μίλησε μαζί με το εγγονό του Τρότσκι, Εστεμπάν Βολκώφ, σε μια συγκέντρωση 8.000 υποστηρικτών. Τότε, στις γραμμές του «Μilitant» υπήρχαν 3 βουλευτές, ενώ η Τάση έλεγχε πολιτικά ολόκληρο το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης του Λίβερπουλ. Η Μαρξιστική Τάση διέθετε εκείνη την εποχή περισσότερα επαγγελματικά πολιτικά στελέχη ακόμα και από το ίδιο το Εργατικό Κόμμα.
Κάτω από την πολιτική καθοδήγηση του Τεντ Γκραντ λοιπόν χτίστηκε μια πανίσχυρη τροτσκιστική τάση, αποδεικνύοντας ότι, στη βάση των γνήσιων ιδεών και μεθόδων του μαρξισμού, η πρωτοπορία του εργατικού κινήματος μπορεί να βρει αποφασιστικά το δρόμο προς τις ιδέες της σοσιαλιστικής επανάστασης .
Το 1990, το «Μilitant» καθοδήγησε ένα τεράστιο κίνημα, χιλιάδων εργαζομένων ενάντια στον περίφημο «PollTax», τον κεφαλικό φόρο που είχε επιβάλει η Θάτσερ. Ήταν το μεγαλύτερο κίνημα κοινωνικής ανυπακοής στην ιστορία της Βρετανίας. Εκατομμύρια άνθρωποι δεν κατέβαλαν τον φόρο. Είναι χαρακτηριστικό ότι διακόσιες πενήντα χιλιάδες άνθρωποι διαδήλωσαν στο Λονδίνο ενάντια στο νόμο και πενήντα χιλιάδες στη Γλασκώβη.
Η διάσπαση του «Militant» και της Διεθνούς
Δυστυχώς, όμως, μετά την κατάρρευση του σταλινισμού, η ιδεολογική και πολιτική υποχώρηση που ακολούθησε, σε συνδυασμό με τις σεχταριστικές απόψεις της πλειοψηφίας της ηγεσίας του «Μilitant» και της Διεθνούς υπό τον Πήτερ Ταφ, κατέστρεψαν σταδιακά το κύρος του «Μilitant» και οδήγησαν σε μια οδυνηρή διάσπαση τη Διεθνή, που αναπτύχθηκε με αυτό ως κύριο σημείο αναφοράς. Το 1991, ο Τεντ διαφώνησε με το σεχταριστικό τρόπο χτισίματος του κόμματος έξω από τις μαζικές εργατικές οργανώσεις, που υπεράσπιζαν οι υποστηριχτές του Ταφ, και γι’ αυτό το λόγο διαγράφτηκε. Γρήγορα, η γραφειοκρατική επίθεση ενάντια στον ιδρυτή της Διεθνούς και τις ιδέες του προκάλεσε, όπως ήταν φυσικό, κρίση και διάσπαση σε όλη τη Διεθνή.
Ο Τεντ, σε ηλικία 79 ετών, βρέθηκε με γραφειοκρατικά μέσα έξω από το πολιτικό του δημιούργημα, το οποίο το έβλεπε μέρα με τη μέρα να διολισθαίνει πιο βαθιά στο σεχταρισμό. Όμως, αυτό δεν τον έκανε καθόλου να χάσει το κουράγιο και τον επαναστατικό του ενθουσιασμό. Μαζί με τον Άλαν Γουντς, τον Ρομπ Σιούελ και πάνω από 3 εκατοντάδες άλλα στελέχη του «Μilitant» εξέδωσαν το περιοδικό «Σοσιαλιστική Έκκληση» («Socialist Appeal») και το καλοκαίρι του 1992 πήραν την πρωτοβουλία για την ίδρυση της «Επιτροπής για μια Μαρξιστική Διεθνή», του αρχικού πυρήνα της σημερινής Διεθνούς Μαρξιστικής Τάσης.
Η Διεθνής Μαρξιστική Τάση, το ζωντανό μνημείου του Τεντ Γκραντ
Αυτή η Διεθνής με την πολιτική καθοδήγηση του Τεντ, μέχρι το πρώτο μισό της δεκαετίας του 2000, απέκτησε σχεδόν 30 τμήματα σε 5 ηπείρους, από 10 τμήματα σε 2 ηπείρους που διέθετε το 1992, με τα περισσότερα από αυτά ριζωμένα στο εργατικό κίνημα. Το πιο επιτυχημένο παράδειγμα δουλειάς αυτής της Διεθνούς προέρχεται σήμερα από το Πακιστανικό της Τμήμα που σήμερα αριθμεί 2000 μέλη, διαθέτει εκλεγμένο εκπρόσωπο στο κοινοβούλιο και τη φήμη της ισχυρότερης αριστερής δύναμης στη χώρα. Ισχυρά τμήματα υπάρχουν επίσης στην Ισπανία, την Ιταλία, το Μεξικό και σε χώρες κλειδιά για την παγκόσμια επανάσταση όπως η Βενεζουέλα, ενώ η Διεθνής Μαρξιστική Τάση διαθέτει επίσης ένα αποφασιστικής σημασίας καθημερινό πολιτικό-ιδεολογικό μέσο, τη μεγαλύτερη σε αριθμό επισκέψεων μαρξιστική ιστοσελίδα, την «In Defence of Marxism» (www.marxist.com).
Η Μαρξιστική Τάση, με την εφημερίδα της «Μαρξιστική Φωνή», αποτελεί το ελληνικό τμήμα αυτής της Διεθνούς, που πολιτικά θεμελίωσε ο Τεντ Γκραντ και, στον ενάμιση χρόνο της ύπαρξής, της προσπαθεί να κρατήσει ψηλά τη σημαία των ιδεών και των μεθόδων του Τεντ, που αποτέλεσαν την φυσική συνέχεια των ιδεών και μεθόδων των μεγάλων επαναστατών δασκάλων Μαρξ, Ένγκελς, Λένιν και Τρότσκι.
Το θεωρητικό έργο και οι παρακαταθήκες του Τεντ Γκραντ
Το θεωρητικό έργο του Γκραντ είναι πολύ σημαντικό. Ο Τεντ πάντοτε τόνιζε τη σημασία της βαθιάς κατανόησης της μαρξιστικής θεωρίας και ιδιαίτερα του έργου και των μεθόδων των κλασικών του μαρξισμού. Ο ίδιος ήταν βαθύς γνώστης της μαρξιστικής θεωρίας, γεγονός που τον έκανε ικανό να την υπερασπίσει αποφασιστικά σε περιόδους μεγάλης ιδεολογικής υποχώρησης, όπως οι δεκαετίες του ’50 ή του ’90, αλλά και να την αναπτύξει, σε μια περίοδο, που άλλοι «μαρξιστές» εγκατέλειπαν τα βασικά της θεμέλια.
Τα γραπτά του των πρώτων δεκαετιών της μεταπολεμικής περιόδου είναι ανεκτίμητης αξίας. Σε αυτά, με όπλο τη μαρξιστική μέθοδο ανάλυσης, αναλύονται τα νέα φαινόμενα που προέκυψαν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και τα οποία στάθηκε ανίκανη να καταλάβει και να εξηγήσει η ηγεσία της Τέταρτης Διεθνούς μετά τη δολοφονία του Τρότσκι. Η ταξική προσέγγιση της αποικιακής επανάστασης, η επιστημονική-μαρξιστική εξήγηση του χαρακτήρα των νέων καθεστώτων προλεταριακού βοναπαρτισμού, η διαλεκτική ανάλυση των μεταπολεμικών συνθηκών στην παγκόσμια οικονομία και του ταξικού συσχετισμού των δυνάμεων παγκόσμια, η πιστή υπεράσπιση του επαναστατικού ιστορικού ρόλου του προλεταριάτου και η επιστημονική προσέγγιση του κρίσιμου ρόλου των μαζικών παραδοσιακών εργατικών οργανώσεων στην υπόθεση του χτισίματος μαζικών επαναστατικών κομμάτων ήταν συνοπτικά οι βασικότερες από τις ζωτικές υπηρεσίες που πρόσφερε ο Τεντ Γκραντ αυτή την περίοδο στην μαρξιστική θεωρία και την επαναστατική πολιτική. Αυτή η συνεισφορά αποτυπώνεται στην συλλογή γραπτών και κειμένων του που εκδόθηκε το 1989 με τίτλο «Το νήμα που δεν κόπηκε» («Τhe Unbroken Thread»).
Το 1969, μαζί με τον αχώριστο σύντροφο και μαθητή του τον Άλαν Γουντς συνέγραψαν το βιβλίο «Λένιν και Τρότσκι: Τι πραγματικά υποστήριζαν», απαντώντας με έναν τεκμηριωμένο και ακριβή τρόπο στο κύμα συκοφαντιών και διαστρεβλώσεων για τη ζωή και το έργο του Τρότσκι, που εξαπέλυσαν μέσα από ένα θεωρητικό τους περιοδικό οι σταλινικοί ηγέτες του Κομμουνιστικού Κόμματος στη Βρετανία.
Το 1995, πάλι με τον Άλαν Γούντς ο Τέντ εξέδωσε το κοινό τους έργο με τίτλο «Reason in revolt» (στην ελληνική έκδοση «Η Διαλεκτική σε αντεπίθεση»), με αντικείμενο την εξέταση των σύγχρονων επιστημονικών πεδίων από τη σκοπιά του διαλεκτικού υλισμού. Το βιβλίο αυτό γνώρισε από τότε δεκάδες εκδόσεις σε ολόκληρο τον κόσμο και μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες, δίνοντας σε χιλιάδες αγωνιστές ένα ανεκτίμητο εργαλείο υλιστικής κατανόησης των φαινομένων του σύμπαντος, ενάντια στον νέο-σκοταδισμό και τις μεταφυσικές αντιλήψεις, που, στις συνθήκες ιδεολογικής υποχώρησης της δεκαετίας του ’90, γνώρισαν πρωτόγνωρη έξαρση.
Το 1997, εξέδωσε το βιβλίο «Ρωσία: από την επανάσταση στην αντεπανάσταση», στο οποίο εξήγησε με καθαρότητα και ιστορικές αναφορές την πορεία εκφυλισμού της Σοβιετικής Ένωσης, από την εποχή της παντοκρατορίας του Στάλιν μέχρι την «περεστρόικα» του Γκορμπατσόφ και την τελική κατάρρευση του 1991.
Τέλος, αποτυπώνοντας τις μνήμες και τις εμπειρίες του από σχεδόν 7 δεκαετίες επαναστατικής δράσης στη Βρετανία, το 2002 έγραψε και εξέδωσε την «Ιστορία του Βρετανικού Τροτσκισμού», που αποτελεί σημαντική συνεισφορά στην ιστορική αλήθεια και τη γνώση των αιτιών και των γεγονότων που καθόρισαν την μοίρα του επαναστατικού κινήματος στη Βρετανία και όχι μόνο.
Ο Τεντ Γκραντ αφιέρωσε τη ζωή του στο επαναστατικό κίνημα και αποτελούσε το ζωντανό νήμα με τις γνήσιες παραδόσεις του μαρξισμού. Η ουσιαστική απότιση τιμής στον Τεντ δεν είναι τα λόγια ή τα αισθήματα θλίψης. Ο ίδιος δε θα ήθελε ποτέ η θύμησή του να προκαλεί τέτοια συναισθήματα. Απεχθανόταν πάντα και ξόρκιζε το σκεπτικισμό και την απαισιοδοξία. Αν μπορούσε τώρα να μας μιλήσει, αυτό που θα μας σύστηνε είναι μόνο επαναστατικό ενθουσιασμό και αφοσίωση στο σκοπό της νίκης του σοσιαλισμού. Με άλλα λόγια, θα μας σύστηνε να εντείνουμε την προσπάθεια, ώστε να μιμηθούμε το παράδειγμα της ζωής του και να χτίσουμε τη Διεθνή Μαρξιστική Τάση, σαν την αποφασιστική εκείνη δύναμη που θα φέρει την εργατική τάξη στην εξουσία, στη μια χώρα μετά την άλλη.
