[nextpage title=”Μέρος 1ο” ]
Τεκτονικές μεταβολές λαμβάνουν χώρα στην παγκόσμια οικονομία. Η τιμή του πετρελαίου έχει πέσει δραματικά τους τελευταίους έξι μήνες. Η τιμή του αργού μπρεντ έχει πέσει το τελευταίο διάστημα σε λιγότερο από 60$ το βαρέλι, δηλαδή σχεδόν πενήντα τοις εκατό πτώση από 115$ το βαρέλι τον Ιούνιο. Αυτό σηματοδοτεί ένα νέο στάδιο στην καπιταλιστική κρίση, και ο αντίκτυπός του γίνεται αισθητός σε ολόκληρο τον κόσμο.
Η Κριστίν Λαγκάρντ του ΔΝΤ χαρακτήρισε το γεγονός ως: «καλά νέα για την παγκόσμια οικονομία». Ισχύει όμως κάτι τέτοιο; Φθηνότερες τιμές πετρελαίου θα έπρεπε να σημαίνουν φθηνότερες τιμές για τον καταναλωτή, τόνωση της ζήτησης και τροφοδότηση της περίφημης «ανάκαμψης».
Στην πραγματικότητα η πτώση της τιμής του πετρελαίου αποτελεί μέρος μιας πιο περίπλοκης εικόνας. Κατά κύριο λόγο έχει προκληθεί από την επιβράδυνση στη παγκόσμια οικονομία, ιδιαίτερα της Κίνας. Αυτό οφείλεται στην κρίση υπερπαραγωγής σε παγκόσμια κλίμακα, η οποία στην περίπτωση της Κίνας έχει συγκαλυφτεί για ένα διάστημα από τα ιστορικά επίπεδα κρατικής παρέμβασης.
586 δισεκατομμύρια δολάρια διοχετεύθηκαν στην Κινέζικη οικονομία το 2009 ως μέρος ενός τεράστιου τονωτικού πακέτου, ώστε να “συνεχίσουν οι τροχοί να γυρνάνε”. Τεράστια έργα υποδομών πέτυχαν τη διατήρηση της απασχόλησης και απορρόφησαν επενδύσεις
Οι επίδραση της κεϋνσιανής περιπέτειας της Κίνας όμως έφτασε τώρα στο τέλος της. Η αύξηση του ΑΕΠ έχει επιβραδυνθεί περίπου στο 7%. Η Ευρώπη και η Ιαπωνία, δύο από τις βασικές αγορές στις οποίες εξάγει η Κίνα, βρίσκονται σε ύφεση και δεν αγοράζουν, επηρεάζοντας έτσι στην Κινέζικη παραγωγή.
Η επιβράδυνση στην παγκόσμια οικονομία σηματοδοτεί το επερχόμενο νέο στάδιο της καπιταλιστικής κρίσης. Αλλά έχει επίσης τις ρίζες της στην προηγούμενη περίοδο. Η πτώση στη ζήτηση του πετρελαίου έχει επίσης συνοδευτεί με μια αύξηση στην προσφορά, ιδιαίτερα διαμέσου της ανάπτυξης της πετρελαϊκής βιομηχανίας σχιστόλιθου.
Σχιστόλιθος
Το πετρέλαιο σχιστόλιθου, περιλαμβάνει μια πιο περίπλοκη και ακριβή μέθοδο εξόρυξης η οποία αναπτύχθηκε στα χρόνια που ακολούθησαν την κρίση του 2008, ιδιαίτερα στην Ηνωμένες Πολιτείες. Από το 2010, είκοσι χιλιάδες νέες γεωτρήσεις έχουν ανοίξει σε αυτόν τον τομέα, διπλάσιο του ποσοστού του παγκόσμιου ηγέτη στην παραγωγή πετρελαίου, της Σαουδικής Αραβίας.
Η επένδυση κεφαλαίου αναγκαίου για το άνοιγμα αυτού του νέου πεδίου ήρθε από τα αποθέματα «λίπους» του κεφαλαίου που συσσωρεύτηκε ύστερα από την κρίση του 2008. Ως αποτέλεσμα της “πλεονάζουσας παραγωγικής ικανότητας”, μεγάλος όγκος κεφαλαίων αναζήτησαν τομείς για επένδυση εκτός της ιδιωτικής βιομηχανίας. Ως εκ τούτου, είχαμε ανάπτυξη στο χρηματιστήριο και στα προϊόντα πολυτελείας μέσα σε μια περίοδο λιτότητας και ύφεσης.
Το κεφάλαιο βρήκε επίσης το δρόμο του αναπτύσσοντας την πετρελαϊκή βιομηχανία σχιστόλιθου, η οποία είχε θεωρηθεί ως οικονομικά ασύμφορη. Παρόλα αυτά, αυτή αποδείχτηκε επικερδής καθώς η Κίνα συνέχιζε να αναπτύσσεται και να καταναλώνει πετρέλαιο κρατώντας τις τιμές του ψηλά και κάνοντας με αυτό τον τρόπο τις επενδύσεις στο σχιστόλιθο ελκυστικές. Σε αυτή την περίοδο η ανάπτυξη της πετρελαϊκής βιομηχανίας σχιστόλιθου στις ΗΠΑ ενίσχυσε την παραγωγή κατά ένα τρίτο σε 9 εκατομμύρια βαρέλια ανά μέρα.
Εμπορικός πόλεμος
Η άνοδος του Αμερικάνικου πετρελαίου έχει πυροδοτήσει αυτή τη στιγμή έναν εμπορικό πόλεμο με τη Σαουδική Αραβία, ηγέτη του OPEC (Οργανισμού Χωρών Εξαγωγών Πετρελαίου) το καρτέλ των πετρελαιοπαραγωγών χωρών. Καθώς οι τιμές του πετρελαίου άρχισαν να πέφτουν αυτό το καλοκαίρι, εξαιτίας της εξασθενισμένης δύναμης της παγκόσμιας οικονομίας, οι Σαουδάραβες αποφάσισαν να καταφύγουν σε μια τακτική η οποία δεν μειώνει την παραγωγή χαμηλότερα από το ήδη συμφωνημένο όριο των 30 εκατομμύρια βαρελιών ανά μέρα.
Στον καπιταλισμό, καινούριοι ανταγωνιστές σωρεύονται μέσα σε μια αγορά που βιώνει υψηλή ζήτηση και εκεί που μπορούν να πραγματοποιηθούν μεγάλα κέρδη. Τυπικά, ωστόσο, αυτοί οι νέοι ανταγωνιστές μπαίνουν με ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και είναι εξοπλισμένοι με τις πιο εξελιγμένες παραγωγικές τεχνικές. Εφόσον η τιμή πέφτει, εκείνοι με τις πιο παραγωγικές τεχνικές θα κυριεύσουν την αγορά. Παρόλο που το σχιστολιθικό πετρέλαιο αποτελεί ότι πιο σύγχρονο στην τεχνική, απέχει πολύ από το να είναι το πιο αποδοτικό οικονομικά. Το κόστος παραγωγής του είναι υψηλότερο από την παραδοσιακή εξαγωγή και εκεί οφειλόταν η πρότερη δυσπιστία των επενδυτών. Η “οργανωμένη από τον OPEC” πτώση των τιμών πηγαίνει ακόμα πιο χαμηλά από το κόστος της παραγωγής χρησιμοποιώντας τις παραδοσιακές μεθόδους. Αλλά είναι ακριβώς τα καινούργια Αμερικάνικα αγόρια στον σχιστόλιθο που δέχονται την μεγαλύτερη πίεση.
Οι Σαουδάραβες έχουν θέσει εσκεμμένα ως σκοπό τους να «σακατέψουν» την πετρελαϊκή βιομηχανία σχιστόλιθου. Αυτό επιβεβαιώθηκε από τον υπουργό πετρελαίου του Κουβέιτ, Αλί Αλ Ομαίρ (το Κουβέιτ είναι μέλος του OPEC), ο οποίος είπε ότι η διατήρηση της παραγωγής στα υπάρχοντα επίπεδα είχε ως στόχο να διατηρήσει το μερίδιο στην αγορά, ακόμα και αν σήμαινε ότι αυτό “θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά τις τιμές”, σύμφωνα με την κρατική υπηρεσία ειδήσεων του Κουβέιτ. Ο OPEC είναι πρόθυμος να αναλάβει το χτύπημα, ακόμα και με κόστος βραχυπρόθεσμες απώλειες.
Οι Σαουδάραβες κάθονται πάνω σε 750 δισεκατομμύρια δολάρια συναλλαγματικών αποθεμάτων, τα οποία σκοπεύουν να χρησιμοποιήσουν για να επιζήσουν τον πόλεμο στις τιμές. Οι εξαγωγές πετρελαίου στη Σαουδική Αραβία αναλογούν στο 85% των εξαγωγών. Παρόλα τα μεγάλα αποθεματικά στα οποία μπορούν να καταφύγουν, 60$ πετρέλαιο σημαίνει ένα οικονομικό έλλειμμα 14% του ΑΕΠ, σύμφωνα με την Moody’s. Αυτό σημαίνει επιθέσεις από την κυβέρνηση σε πολλά κοινωνικά προγράμματα τα οποία παραχώρησε το καθεστώς κάτω από την πίεση της Αραβικής Επανάστασης του 2011.
Διεθνείς σχέσεις
Παρόλα αυτά, αυτή δεν είναι μόνο μια οικονομική πάλη, αλλά ένα πολιτικό παιχνίδι διεθνών δυνάμεων. Η ανάπτυξη του πετρελαίου σχιστόλιθου έχει αυξήσει το μερίδιο των Ηνωμένων Πολιτειών στην πετρελαϊκή παραγωγή στην παγκόσμια αγορά, αφήνοντας την Ουάσινγκτον περισσότερο ανεξάρτητη από τη Σαουδική Αραβία όσον αφορά της ενεργειακές της ανάγκες. Αυτό το γεγονός προκαλεί τη δυσφορία του Οίκου του Σαούντ.
Το Ιράν και η Βενεζουέλα, και οι δύο μέλη του OPEC, σύμφωνα με πληροφορίες ικέτεψαν τους Σαουδάραβες να κόψουν την παραγωγή κάτω από τα συμφωνημένα 30 εκ. βαρέλια ανά μέρα, καθώς οι δύο χώρες χρειάζονται μια υψηλή τιμή πετρελαίου ώστε να επιτρέπουν έναν ισορροπημένο προϋπολογισμό.
Αλλά οι Σαουδάραβες θέλουν να πλήξουν το Ιράν, τον παραδοσιακό τους ανταγωνιστή στην περιοχή, του οποίου η επιρροή αυξάνεται. Το Ιράν πρόσφατα φλέρταρε με την Αμερική και στην πράξη έχει συμμαχήσει με αυτήν εναντίον του Ισλαμικού Κράτους. Η Σαουδική Αραβία θέλει να χώσει μια σφήνα ανάμεσα στις ΗΠΑ και το Ιράν πλήττοντας την Ιρανική οικονομία, η οποία χρειάζεται μια τιμή πετρελαίου 140$ το βαρέλι ώστε να ισορροπήσει τον προϋπολογισμό της. Και με το να φέρουν την παραγωγή σχιστόλιθου στο σημείο της καταστροφής, οι Σαουδάραβες μπορούν να φέρουν τις ΗΠΑ πίσω στη σφαίρα επιρροής τους.
«Ο βασικός λόγος για αυτήν την κατάσταση είναι μια πολιτική συνωμοσία από συγκεκριμένες χώρες εναντίον του συμφέροντος της ευρύτερης περιοχής και του Ισλαμικού κόσμου και είναι μόνο στο συμφέρον κάποιων άλλων χωρών.» Ο Ιρανός Πρόεδρος Ρουχάνι είπε στα μέλη της κυβέρνησής του στις 10 Δεκεμβρίου:
«Είναι αλήθεια, πως οι Σαουδάραβες διαμαρτύρονται, ότι ούτε εκείνοι μήτε ο OPEC ως σύνολο δε μπορούν να καθορίσουν τις τιμές. Αλλά διαμαρτύρονται, ενώ δεν κάνουν τίποτα για να ανακόψουν την ταχύτητα πτώσης των τιμών. Δεν είναι μόνο ότι το καρτέλ πετρελαιοπαραγωγών, στο οποίο ακόμα η Σαουδική Αραβία κινεί τα νήματα, αρνήθηκε να κόψει την παραγωγή στη συνάντηση του τελευταίου μήνα. Το Σεπτέμβριο οι Σαουδάραβες στην πραγματικότητα αύξαιναν την προσφορά σε μια υπερκορεσμένη αγορά.» (Financial Times, 9 Δεκεμβρίου)
Όλα αυτά δείχνουν ότι οι Σαουδάραβες παίζουν ένα προσχεδιασμένο παιχνίδι. Σύμφωνα με τους Financial Times ένας υψηλόβαθμος Σαουδάραβας αξιωματικός είπε στον Υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Τζον Κέρρυ, αυτό το καλοκαίρι: «Το Ισλαμικό Κράτος είναι η δική μας (Σουνίτικη) απάντηση στη δική σας υποστήριξη για το Ντάβα» – η Ντάβα είναι ένα υποστηριζόμενο από το Ιράν Σιίτικο Ισλαμικό κυβερνητικό κόμμα στο Ιράκ.
Αυτός ο πόλεμος τιμών καθοδηγούμενος από τον OPEC αποδεικνύεται επιτυχής για τους Σαουδάραβες. Ο Economist στις 8 Δεκεμβρίου προέβλεψε μια σειρά χρεωκοπιών πετρελαιοβιομηχανιών σχιστόλιθου, οι οποίες έχουν σπαταλήσει περισσότερο για νέες γεωτρήσεις από ότι έχουν βγάλει σε κέρδη.
Ο πόλεμος των τιμών έχει επίσης επίδραση στη βιομηχανία πετρελαίου γενικότερα. Οι Oasis Petroleum και Goodrich Petroleum, δύο καταχρεωμένοι πετρελαιοπαραγωγοί, έπρεπε να κάνουν απότομες περικοπές στις σχεδιασμένες δαπάνες κεφαλαίου για το 2015. Η ConocoPhillips έχει ανακοινώσει ότι θα κόψει δαπάνες ύψους 20% τον επόμενο χρόνο. Η εταιρία συμβούλων «Ενεργειακές Πτυχές» λέει ότι το 12% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου θα μπορούσε τώρα να είναι “μη οικονομική” εάν ξεκινούσε από τις σημερινές τιμές.
Στις 16 Δεκεμβρίου η Financial Times προειδοποιούσαν: «Σχεδόν 1 τρις δολάρια πού δαπανήθηκαν σε μελλοντικά πετρελαϊκά έργα βρίσκονται σε κίνδυνο μετά τη δραματική βουτιά των τιμών του αργού πετρελαίου σε σχεδόν 60$ το βαρέλι». Η Goldman προειδοποιεί επίσης ότι περιοχές που παράγουν 2,3 εκατομμύρια βαρέλια ανά ημέρα μέχρι το 2020 δεν είναι πλέον συμφέρουσες για να επενδύσει κανείς. Και αυτό δεν περιλαμβάνει την παραγωγή πετρελαίου σχιστόλιθου, που έχει ήδη υψηλότερο κόστος παραγωγής. Μερίδια στην ExxonMobil έχουν γλιστρήσει 15 τοις εκατό τους τελευταίους έξι μήνες, ενώ η Chevron έχει πέσει 21 τοις εκατό και η ConocoPhillips βυθίστηκε 26 τοις εκατό στην ίδια περίοδο.
Εντάσεις στην παγκόσμια οικονομία
Πέραν της αγοράς φυσικού αερίου και της ευρύτερης πετρελαϊκής βιομηχανίας, η πτώση της τιμής του πετρελαίου αναδεικνύει τις υποβόσκουσες εντάσεις στην παγκόσμια οικονομία. Η επίπτωση στην Κίνα δείχνει ανάμικτα αποτελέσματα. Ενώ είναι η 4η πετρελαιοπαραγωγός χώρα, είναι τόσο άπληστη σε ενεργειακές ανάγκες που αναγκάζεται να εισάγει πετρέλαιο. Την προηγούμενη δεκαετία η κατανάλωση αυξήθηκε κατά 3,7 εκ. βαρέλια, υπογραμμίζοντας την κολοσσιαία ανάπτυξη του κινεζικού ιμπεριαλισμού την πρόσφατη περίοδο.
Οι εσωτερικές αντιφάσεις της κινεζικής κοινωνίας αρχίζουν να έρχονται στην επιφάνεια. Οι απομακρυσμένες πλουτοπαραγωγικές επαρχίες πλήττονται από τις χαμηλές τιμές του πετρελαίου, ενώ οι παράκτιες περιοχές επωφελούνται. Αυτή η αυξανόμενη πόλωση πιέζει τους οικονομικούς προϋπολογισμούς των Περιφερειών.
Ήδη, στη βορειοανατολική επαρχία Heilongjiang που συνορεύει με τη Σιβηρία στην οποία βρίσκεται το μεγαλύτερο κοίτασμα πετρελαίου της χώρας, οι δάσκαλοι απεργούν. Τα ελλείμματα στον περιφερειακό προϋπολογισμό σημαίνουν πως η τοπική κυβέρνηση δεν μπορεί να αυξήσει τους μισθούς, οξύνοντας την ταξική πάλη.
Στη Ρωσία το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο αποτελεί το 75% των συνολικών εξαγωγών και το 50% των εσόδων της χώρας. Η κρίση του ρώσικου καπιταλισμού, οδήγησε την κυβέρνηση στο να φορολογήσει τα κεφάλαια που κρύβονται στις off shore, δηλαδή να στραφεί εναντίον μιας μερίδας της αστικής τάξης η οποία βγάζει τα κεφάλαιά της έξω από την εύθραυστη ρωσική οικονομία. «Αυτή η καμπάνια φορολόγησης γίνεται όλο και πιο αναγκαία λόγω των μέτρων που έχει πάρει η Δύση κατά της Ρωσίας, της πτώσης της τιμής του πετρελαίου και της πτώσης του ρουβλίου οδηγώντας σε φυγή κεφαλαίων και άδειασμα του κρατικού κορβανά (FT, 19 Νοεμβρίου).
Η Ρωσική Κεντρική τράπεζα προβλέπει φυγή κεφαλαίων ύψους 128 δις δολαρίων για το 2015, διπλάσιο μέγεθος από το 2013. Από τον Ιούνιο μέχρι τα τέλη Νοέμβρη, το ρούβλι έχασε 27% της αξίας του. Στις 16 Δεκεμβρίου το Ρώσικο Ρούβλι άγγιξε ιστορικά χαμηλά καθώς έχασε 20% της αξίας του έναντι του δολαρίου, για πρώτη φορά μετά το 1998.
Η νομισματική υποτίμηση από οικονομίες που εξαρτώνται πολύ από τις εξαγωγές πετρελαίου είναι χαρακτηριστικό της παρούσας πτώσης της τιμής του πετρελαίου. Η πτώση σημαίνει πως το ρούβλι έχασε σχεδόν τη μισή του αξία έναντι του δολαρίου, κάνοντάς τη χειρότερη επίδοση μετά το ουκρανικό νόμισμα.
Η ρώσικη Κυβέρνηση αντέδρασε με το να αυξήσει τα επιτόκια κατά 17%, ώστε να περιορίσει τον πληθωρισμό και την υποτίμηση. Η Κεντρική τράπεζα προειδοποίησε για πιθανή ύφεση 4,5 -4,7% στο ΑΕΠ, αν συνεχίσει η τιμή του πετρελαίου στα 60 δολάρια το βαρέλι.
Η πτώση στο ρούβλι επιβαρύνει το χρέος ύψους 600 δις δολαρίων έναντι ρωσικών τραπεζών, επιχειρήσεων και ξένων δανειστών. Οι κυρώσεις της Δύσης που επιβλήθηκαν λόγω της Ουκρανικής κρίσης, σηματοδοτούν τη δυσκολία της επαναχρηματοδότησης των τραπεζών. Ο πληθωρισμός αναμένεται να αυξηθεί κατά 10% στο τέλος του χρόνου.
[/nextpage]
[nextpage title=”Μέρος 2ο” ]
Η κρίση στην Ευρώπη
Η πτώση επηρέασε την Ουκρανία, όπου η εταιρία Chevron έχει παγώσει τα επενδυτικά σχέδια για το φυσικό αέριο. «Με τις τιμές του πετρελαίου να πέφτουν, οι γεωλογικές ανακαλύψεις σε κοντινές χώρες και στην Ουκρανία, η οποία ενέχει το ρίσκο πολέμου και οικονομικής αστάθειας, καθιστούν προφανές ότι οι πολυπόθητες επενδύσεις για το φυσικό αέριο δεν θα πραγματοποιηθούν», είπε ο Dmytro Marunich, Ουκρανός αναλυτής ενέργειας.
Αυτό είναι μέρος της φυγής των κεφαλαίων που παρατηρείται στη Ρωσία , η οποία είναι αποτέλεσμα της κρίσης και την επιδεινώνει περαιτέρω. Νωρίτερα αυτό το μήνα, το ΔΝΤ δήλωσε ότι υπάρχει ένα έλλειμμα ύψους 15 δις δολάρια στο πακέτο διάσωσης αξίας 17 δις δολαρίων για την Ουκρανία. Σε αντάλλαγμα για την κάλυψη αυτού του ελλείμματος, οι δυτικές κυβερνήσεις θα απαιτήσουν περισσότερες «μεταρρυθμίσεις», δηλαδή περικοπές στο κόστος εργασίας στην Ουκρανία.
Όντας ένας βασικός καταναλωτής πετρελαίου, η πτώση των τιμών του πετρελαίου σημαίνει πτώση του πληθωρισμού στην ευρωζώνη. Ωστόσο, οι ηγέτες της ΕΕ ήλπιζαν σε υψηλότερο πληθωρισμό, ώστε να εξαλείψουν τα μεγάλα χρέη που επιβαρύνουν τις εθνικές οικονομίες. Το φάντασμα του αποπληθωρισμού στοιχειώνει ακόμη την Ευρώπη, όπως αναφέρει η FT στις 16 Δεκεμβρίου: «εκτιμάται ότι με την τιμή του πετρελαίου στα 60 δολάρια το βαρέλι, 13 ευρωπαϊκές χώρες θα δουν τα ποσοστά του πληθωρισμού τους να πέφτουν κάτω από το μηδέν, τουλάχιστον προσωρινά, το 2015 … Αν και η ΕΕ εισάγει το 88% του πετρελαίου της δεν πανηγυρίζει καθόλου για την πτώση των τιμών του πετρελαίου».
Και ξανά: «Αλλά ο κ. Ντράγκι, πρόεδρος της ΕΚΤ, βιάζεται να εντοπίσει τους κινδύνους την στιγμή που η ΕΕ ήδη φοβάται ότι ο πληθωρισμός είναι ανησυχητικά χαμηλός κοντά στα όρια του αποπληθωρισμού. Πολλές χώρες βλέπουν τον πληθωρισμό σαν εργαλείο για να μειώσουν τα κρατικά χρέη. Ο Ντράγκι προειδοποιεί πως οι χαμηλές τιμές στο πετρέλαιο θα μπορούσαν μελλοντικά να ενσωματωθούν στους χαμηλούς μισθούς.»
Στη Βρετανία οι πετρελαϊκές εταιρίες απαιτούν φορολογικές μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση των επενδύσεων. Διαφορετικά, απειλούν να μεταφέρουν τις επιχειρηματικές δραστηριότητες αλλού. Ο Malcom Webb, διευθυντικό στέλεχος της εταιρίας Oil & Gas Uk προειδοποίησε την βρετανική κυβέρνηση, πως δίχως φορολογικές ελαφρύνσεις «η δραστηριότητα στην βρετανική υφαλοκρηπίδα θα βυθιστεί στην απόλυτη παρακμή» και απαιτεί άμεση μείωση της φορολόγησης στις πετρελαϊκές εταιρίες. Τα μειωμένα φορολογικά έσοδα από τις δραστηριότητες στα κοιτάσματα της Βορείου Θάλασσας οδήγησαν τη βρετανική κυβέρνηση σε αυξανόμενο δανεισμό. Ο βρετανικός καπιταλισμός επιδιώκει να εξισορροπήσει τη χασούρα από τα μειωμένα φορολογικά έσοδα λόγω της πτώσης του πετρελαίου με τα πακέτα κοινωνικής λιτότητας που έχουν ήδη ανακοινωθεί.
Στη Λιβύη ο εμφύλιος πόλεμος έχει μειώσει τη παραγωγή πετρελαίου σχεδόν στο μισό, 800.000 βαρέλια την ημέρα, αλλά δεν έχει επηρεάσει σχεδόν καθόλου την πτώση των καταναλωτικών τιμών. Η πτώση έχει φουσκώσει το έλλειμμα του προϋπολογισμού στο ιλιγγιώδες 50% του ΑΕΠ. Ο Mohammed El Qorchi στέλεχος του ΔΝΤ, λέει ότι για να εξισορροπήσει η Λιβύη τον προϋπολογισμό της θα πρέπει οι τιμές του πετρελαίου να αγγίξουν τα 135 δολάρια, στην παρούσα παραγωγή. Στις 15 Δεκέμβρη λόγω στρατιωτικών εντάσεων στην περιοχή έκλεισε η παραγωγή στα 350.000 την μέρα, πιέζοντας ακόμη περισσότερο την οικονομία της Λιβύης.
Η Νιγηρία εξαρτάται από το πετρέλαιο κατά το 80% των δημοσίων εσόδων της. Στον προϋπολογισμό για το 2015 έχει ορίσει την τιμή του βαρελιού στα 78 δολάρια το βαρέλι. Στη Νιγηρία οι εκλογές έχουν προκηρυχθεί για το Φλεβάρη. Στο τέλος του Οκτωβρίου η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι με τις πτωτικές τιμές του πετρελαίου, τα δημόσια έσοδα μπορούν να διατηρηθούν μόνο για διάστημα 3 μηνών. Στις 8 Δεκεμβρίου το νόμισμα της Νιγηρίας (νάιρα) έπεσε σε ιστορικό χαμηλό, 187 νάιρα το δολάριο, γεγονός που μαρτυρά τις πληθωριστικές πιέσεις που θα δεχτούν τα φτωχότερα στρώματα της Νιγηρίας.
Οι επιπτώσεις στη Λατινική Αμερική
Στο Μεξικό, η κυβέρνηση σχεδιάζει να ξεπουλήσει 169 οικόπεδα για εξορύξεις μέσα στο 2015. Δείγμα της χρεοκοπίας του κράτους μετά την κρίση του 2008 είναι και η ανικανότητά του να χρηματοδοτήσει επενδύσεις. Ένα άλλο στοιχείο είναι η αυξανόμενη πίεση του χρηματιστικού κεφαλαίου σε κυβερνήσεις ώστε να ιδιωτικοποιήσουν κρατική περιουσία.
Ο καπιταλισμός, έχοντας τεράστια ποσά κεφαλαίων να λιμνάζουν στον ιδιωτικό τομέα, γίνεται ολοένα πιο άπληστος έναντι της δημόσιας περιουσίας. Το πετρέλαιο στο Μεξικό είναι κρατικό εδώ και 80 χρόνια, μια κατάκτηση της επαναστατικής περιόδου. Ξανά και ξανά ο καπιταλισμός αποδεικνύει την κανιβαλιστική του φύση με το να απομυζά τους δημόσιους πόρους σε κρατικό επίπεδο. Ο καπιταλισμός που μαραζώνει δεν μπορεί πλέον να ανεχτεί όποιες παλαιότερες κοινωνικές κατακτήσεις και επιδιώκει να τις πάρει όλες πίσω.
Ωστόσο, οι ιδιωτικοποιήσεις στο Μεξικό είναι προς το παρόν παγωμένες. Τα σχέδια του προέδρου Pena Nieto, του ανθρώπου που το περιοδικό Time ανακήρυξε ως «σωτήρα του Μεξικό», έχουν καθυστερήσει σημαντικά: «… οι πετρελαϊκές εταιρίες, με τα περιορισμένα τους έσοδα θα είναι πιο επιλεκτικές στις μελλοντικές τους οικονομικές προσφορές, πιέζοντας ολοένα και περισσότερο τις Κυβερνήσεις για ευνοϊκούς όρους» (Financial Times, 9 Δεκεμβρίου).
Όπως στην περίπτωση της Ουκρανίας, έτσι και στο Μεξικό, «ευνοϊκότεροι όροι» στον καπιταλισμό σημαίνει να πληρώνουν οι εργαζόμενοι τις ελκυστικές επενδύσεις: χαμηλότεροι μισθοί, ελάχιστη κοινωνική πρόνοια, φορολογία της εργασίας για να επιδοτούνται τα επενδυτικά σχέδια των αστών.
Ένα ενδεχόμενο μαζικό κίνημα στους επόμενους μήνες θα αποδείξει ότι οι Μεξικανοί εργάτες δεν θα δεχτούν τόσο εύκολα τις ευνοϊκές ρυθμίσεις για τις πετρελαϊκές εταιρίες. Το πέσο έχει ήδη πέσει 10% γεγονός που θα πυροδοτήσει το κίνημα στο Μεξικό.
Σύμφωνα με την BP, η Βενεζουέλα έχει τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου στον κόσμο. Τα έσοδα από το πετρέλαιο αντιστοιχούν στο 95% των εσόδων από εξαγωγές και ο πληθωρισμός τρέχει με 60 %. Το ΔΝΤ αναμένει ότι η οικονομία θα συρρικνωθεί κατά 3 % φέτος. Οι αναλυτές λένε ότι η χώρα μπορεί επιβιώνει όσο το πετρέλαιο δεν πέφτει κάτω από 80 δολάρια το βαρέλι. Στις 11 Δεκεμβρίου το χρέος της Βενεζουέλας ξεπέρασε της Αργεντινής, η οποία χρεοκόπησε νωρίτερα αυτό το χρόνο. Το κόστος ασφάλισης του χρέους της Βενεζουέλας έχει τετραπλασιαστεί από τον Ιούνιο.
Η πτώση του νομίσματος της Βενεζουέλας (μπολιβάρ), που έπεσε περισσότερο από 120% τους τελευταίους μήνες (178 μπολιβάρ το δολάριο στη μαύρη αγορά), σε συνδυασμό με τον υψηλότατο πληθωρισμό μαρτυρεί ότι η οικονομική κρίση έχει χτυπήσει σκληρά την Βενεζουέλα. Οικονομολόγοι στο Καράκας σημειώνουν ότι η χώρα χρειάζεται για να εξισορροπήσει τον προϋπολογισμό της, σε τιμή τουλάχιστον 130 δολάρια το βαρέλι Brent, σχεδόν διπλάσια δηλαδή της τιμής της αγοράς.
Στις 8 Δεκέμβρη, το δολάριο έφτασε στην υψηλότερη τιμή μετά την κρίση του 2008. Αν και η βιομηχανία φυσικού αερίου έχει χτυπηθεί, οι πτωτικές τιμές του πετρελαίου έχουν εισφέρει περίπου 75 δις δολάρια στην αγορά, ποσό που αντιστοιχεί στο 0,7% της συνολικής κατανάλωσης των ΗΠΑ. Το περιοδικό Economist υπολογίζει ότι ο μέσος οδηγός θα εξοικονομήσει τουλάχιστον 800 δολάρια σε βενζίνη το χρόνο, ποσό ισότιμο με αύξηση 2% στον μισθό.
Οι ΗΠΑ προσπαθούν να αποστασιοποιηθούν από τον υπόλοιπο κόσμο. Ωστόσο, δεν θα μπορούν να κρατήσουν αυτή τη στάση επ’ αόριστον. Οι ΗΠΑ είναι τόσο δεμένες στο άρμα των διεθνών αγορών και δεν μπορούν να ξεφύγουν από την μαύρη τρύπα του καπιταλισμού. «Ακόμα και στις ΗΠΑ, υπάρχουν ευαίσθητα ανακλαστικά για όσα συμβαίνουν στις παγκόσμιες αγορές. Δεν είναι αρκετό να αναπτύσσεσαι ενώ ο υπόλοιπος κόσμος είναι σε ύφεση», λέει ο Gilles Moec, οικονομολόγος της Merrill Lynch.
Το τραπεζικό σύστημα
Οι τράπεζες Barclays και Wells Fargo αντιμετωπίζουν απώλειες σε δάνεια που χορήγησαν σε δύο πετρελαϊκές εταιρίες, τις Sabine και Forrest, απόδειξη του πώς μπορεί η ύφεση στο πετρέλαιο να επηρεάσει το τραπεζικό και χρηματοοικονομικό σύστημα. Δεν μπορούν να βρούνε αγοραστή για το δάνειο που βαρύνει πολύ τους ισολογισμούς τους.
Οι τράπεζες χρηματοδοτούσαν την επέκταση της ενεργειακής βιομηχανίας. Με αποτέλεσμα, όπως δηλώνει ο Marty Fridson, αναλυτής επενδυτικού ομίλου, τo 30% των μη εξυπηρετούμενων δανείων να αφορούν τον ενεργειακό κλάδο. Σύμφωνα με την Barclays, τα ενεργειακά δάνεια αποτελούν το 15% της αγοράς ομολόγων, ενώ πριν μια δεκαετία αποτελούσαν το 4,3%.
Η αδύναμη ζήτηση στην Κίνα και την Ευρώπη οδηγεί αρκετούς αναλυτές να πιστεύουν πως η τιμή 60 δολάρια/βαρέλι, ήρθε για να μείνει. Άλλοι παρατηρούν τις αναλογίες με την κρίση του 2008:
«…υπάρχουν αρκετές αναλογίες με την κρίση των στεγαστικών δανείων που χτύπησε τις ΗΠΑ το 2008 και σήμανε την αρχή της παγκόσμιας κρίσης. Οι δανειστές που έχουν εκτεθεί με «πετρελαιοδάνεια» ενδέχεται να υποστούν μεγάλες απώλειες. Πολλές τράπεζες συμμετέχουν σε επενδυτικά σχέδια υψηλού ρίσκου, όπως η Wells Fargo που συμμετέχει κατά 23% σε τέτοια δάνεια. Παρομοίως οι Standard Chartered και BNP Paribas – επιζώντες της κρίσης του 2008 – κινδυνεύουν άμεσα». (Financial Times, 16 Δεκέμβρη).
Η πτώση στο πετρέλαιο έχει φέρει προ εκπλήξεως τους αστούς αναλυτές, οι οποίοι περίμεναν άνοδο στην τιμή του πετρελαίου λόγω της έντασης στην Μέση Ανατολή, Βόρειο Αφρική και Ουκρανία.
Ποιος επωφελείται;
Συνήθως μια πτώση της τιμής του πετρελαίου θα πρέπει να ευνοεί τους καταναλωτές, όπως την Ευρωζώνη και την Ιαπωνία. Η πτώση κατά 40 δολάρια στην τιμή του πετρελαίου σηματοδοτεί 1,3 τρις δολάρια πριμοδότηση της παγκόσμιας οικονομίας από τους παραγωγούς στους καταναλωτές.
Ωστόσο, η εικόνα δεν είναι τόσο απλή. Για τους καταναλωτές, το φθηνότερο πετρέλαιο μειώνει τον πληθωρισμό. Ήδη από τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποδεικνύεται ότι δεν θα επιτευχθεί ο στόχος του πληθωρισμού 2%. Όταν κράτη, όπως η ΕΕ και η Ιαπωνία έχουν τεράστια χρέη στους ισολογισμούς τους, ο πληθωρισμός θεωρείται από τους στρατηγούς του κεφαλαίου ως ένα αναγκαίο κακό με το οποίο διαβρώνεται μακροπρόθεσμα η αξία του χρέους.
Βραχυπρόθεσμα η άνοδος του δολαρίου σε βάρος των άλλων οικονομιών βλάπτει πολλές από τις λεγόμενες «αναδυόμενες αγορές», που έχουν χρέος σε δολάρια. Για αυτές τις οικονομίες, η τιμή των χρεών τους έχει αυξηθεί.
Οι οικονομίες που εξαρτώνται σχεδόν εξ ολοκλήρου από τις εξαγωγές πετρελαίου, όπως η Ρωσία, η Βενεζουέλα και το Ιράν, είναι συνδεδεμένες με την τιμή του πετρελαίου. Αυτά τα καθεστώτα, προς ευχαρίστηση του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού θα πληγούν περισσότερο. Δεδομένου ότι η αξία των εν λόγω οικονομιών πέφτει όσο πέφτει το πετρέλαιο, αν υποτιμήσουν το νόμισμά τους, θα προκαλέσουν αύξηση των τιμών στις εισαγωγές και θα πλήξουν σοβαρότερα όσους βρίσκονται στο περιθώριο της οικονομίας.
Η Ρωσία ειδικότερα εμφανίζεται τώρα ως ένας γίγαντας με πήλινα πόδια, καθώς η οικονομία της είναι σε ελεύθερη πτώση. Ο Sergei Shvestov, αναπληρωτής διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Ρωσίας, δήλωσε ότι η κατάσταση είναι κρίσιμη: «Δε θα μπορούσα να φανταστώ ακόμη και πριν από ένα χρόνο ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί, ακόμη και στους χειρότερους εφιάλτες μου» (FT, 17 Δεκεμβρίου).
Η θύελλα που έρχεται
Παρά τις πολλές αναταραχές στην παγκόσμια οικονομία, η τυπική σχιζοφρενική αντίδραση της αστικής τάξης που πνίγεται στον ωκεανό της καπιταλιστικής κρίσης, συνοψίζεται πολύ εύστοχα στο τεύχος της 16ης Δεκέμβριου των Financial Times:
«Το 40% της πτώσης της τιμής του πετρελαίου σε περίπου 60 δολάρια το βαρέλι από τον Ιούνιο είναι μακράν το μεγαλύτερο σοκ για την παγκόσμια οικονομία. Παρόμοια επεισόδια στο παρελθόν μας διδάσκουν πως οι συνέπειες θα είναι βαθιές και διαρκείς. Κανονικά, οι οικονομολόγοι θα προσέθεταν και κάτι «θετικό» σε αυτή την κατάσταση, αλλά οι αμφιβολίες τους περιζώνουν. Το μέγεθος της τρέχουσας πετρελαϊκής κρίσης είναι δύσκολο να αξιολογηθεί».
Για τους μαρξιστές, η ανάλυση της οικονομίας είναι χρήσιμη μόνο σε ότι μας βοηθά να καταλάβουμε πως επηρεάζουν αυτές οι εξελίξεις την ταξική πάλη. Αυτή η νέα φάση στην κρίση ανοίγει μια νέα περίοδο κοινωνικών αγώνων. Η περίοδος 2008-2014 έχει εξαλείψει πολλές από τις αυταπάτες που κάποτε υπήρχαν για τον καπιταλισμό. Το επόμενο χρονικό διάστημα, το οποίο θα είναι ακόμη πιο ταραχώδες, θα βάλει την εργατική τάξη διεθνώς στο δρόμο της επανάστασης.
Μετάφραση: Κωνσταντίνος Αυγέρος, Σοφία Παπακωνσταντίνου
[/nextpage]
