Λέον Τρότσκι: Δεν είπατε τίποτα για το εθνικό ζήτημα. Tι λέτε για τη Μακεδονία και τις μειονότητες;
Εκπρόσωπος «Αρχείου»: Tο Συνέδριό μας πήρε μια απόφαση ενάντια στο σύνθημα για την ανεξαρτησία της Μακεδονίας, που είχε υιοθετηθεί από το Kόμμα (Σημείωση της «Επανάστασης»: εννοεί το ΚΚΕ) το 1925.
Λ.Τ: Γιατί;
Ε.Α: Αυτό έγινε, αφότου είχε γίνει μια πλήρης ανταλλαγή πληθυσμών από Έλληνες, Τούρκους και Βούλγαρους. H βουλγαρική Μακεδονία είχε 90% Βούλγαρους, η ελληνική Μακεδονία 90% Έλληνες, η σερβική Μακεδονία το ίδιο. Εκτός από την εβραϊκή μειονότητα, που ζει μόνο στις πόλεις, όλοι όσοι είναι στην ύπαιθρο είναι Έλληνες από τη Μικρά Aσία και την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας.
Ε.Α: Ο Μανουΐλσκι και ο Kολάροφ πίεσαν γι’ αυτό. Εκείνη την εποχή, το βουλγαρικό Κόμμα είχε κάνει μια συμμαχία με Βούλγαρους εθνικιστές, που αυτοαποκαλούνταν «Μακεδόνες» και ήλπιζε να τους κερδίσει. Αλλά οι «Μακεδόνες», με την ηγεσία του Tσανγκώφ, αμέσως άρχισαν να στρέφουν τα πυρά τους ενάντια στους Κομμουνιστές.
Λ.Τ: Θα ’πρεπε να είναι ζήτημα ανεξαρτησίας της Μακεδονίας σα σύνολο;
Ε.Α: Ναι.
Λ.Τ: Δεν είμαι σίγουρος αν είναι σωστό να απορρίψουμε αυτό το σύνθημα. Δεν μπορούμε να πούμε ότι είμαστε αντίθετοι σ’ αυτό επειδή ο πληθυσμός θα ’ναι ενάντια σ’ αυτό. Ο πληθυσμός πρέπει να ρωτηθεί για τη γνώμη του γι’ αυτό. Οι «Βούλγαροι» αντιπροσωπεύουν ένα καταπιεζόμενο στρώμα. Πρέπει να εξηγήσουμε ότι ο λαός έχει το δικαίωμα να αποφασίσει για τον εαυτό του. Αν η κυβέρνηση απορρίψει ένα δημοψήφισμα, τότε πρέπει να παλέψουμε ενάντια σε αυτή την απόφαση. Αν η καταπιεζόμενη εθνότητα εξεγερθεί ενάντια στην κυβέρνηση, τότε πρέπει να τους υποστηρίξουμε. Αυτή είναι η γλώσσα που πρέπει να μιλήσουμε. Και αν οι Μακεδόνες Έλληνες διακηρύξουν την αντίθεσή τους στην κυβέρνηση της Αθήνας, απαιτώντας την ανεξαρτησία τους, θα έπρεπε να αντιταχτούμε δογματικά; Αμφιβάλλω. Αλλά το ζήτημα δε μου είναι αρκετά οικείο, μια και ήρθα σε επαφή με το μακεδονικό πρόβλημα μόνο το 1913.
Ε.Α: Η Κομιντέρν παράτησε αυτό το σύνθημα, γιατί φάνηκε απραγματοποίητο: η Μακεδονία δεν είναι ένα ομοιογενές εθνικό σύνολο.
Λ.Τ: Αλλά ούτε η Ελλάδα είναι. Γιατί δε θα μπορούσε η Μακεδονία να υπάρχει το ίδιο σαν μια αυτόνομη ένωση με διαφορετικές εθνότητες; O πληθυσμός πρέπει να ψηφίσει γι’ αυτό.
Ε.Α: Ποιες είναι οι δυνάμεις που θα το στηρίξουν;
Λ.Τ: Δεν είναι δικό μας καθήκον να οργανώνουμε εθνικιστικές εξεγέρσεις. Λέμε απλά ότι αν οι Μακεδόνες το θέλουν, τότε θα είμαστε στο πλευρό τους, ότι πρέπει να τους επιτραπεί να αποφασίσουν, και επίσης θα υποστηρίξουμε την απόφασή τους. Εκείνο που με ανησυχεί δεν είναι τόσο το ζήτημα των Μακεδόνων αγροτών, αλλά μάλλον μήπως υπάρχει ένα ίχνος σωβινιστικού δηλητηρίου στους Έλληνες εργάτες. Αυτό είναι πολύ επικίνδυνο. Για μας, που υποστηρίζουμε μια βαλκανική ομοσπονδία σοβιετικών κρατών, είναι το ίδιο αν η Μακεδονία ανήκει σ’ αυτή την Ομοσπονδία σαν ένα αυτόνομο σύνολο ή σαν μέρος ενός άλλου κράτους. Όμως, αν οι Μακεδόνες καταπιέζονται από την αστική κυβέρνηση ή αισθάνονται ότι καταπιέζονται, πρέπει να τους δώσουμε υποστήριξη. Υπάρχει στην Ελλάδα κίνημα Μακεδόνων για αυτονομία;
Ε.Α: Όχι.
Λ.Τ: Στη Σόφια υπάρχει μια μακεδονική επιτροπή, πού, φυσικά, υποστηρίζεται από την κυβέρνηση. Όμως, στη Βιέννη το 1929-30 υπήρχε (και υπάρχει ακόμα;) μια μακεδονική εφημερίδα, που εκδιδόταν από μια επιτροπή με την υποστήριξη της Κομιντέρν. Τι προτείνετε για τα Βαλκάνια συνολικά;
Ε.Α: Μια Σοβιετική Όμοσπονδία.
Λ.Τ: Και το Κόμμα;
Ε.Α: Μια Σοβιετική Ελλάδα. Δε λένε τίποτε για τη Βαλκανική Ομοσπονδία Σοβιετικών Κρατών. Το Κόμμα επικρίνει το σύνθημά μας για την Ομοσπονδία, γιατί, όπως ισχυρίζονται, το χρησιμοποιούμε για να κρύψουμε το γεγονός ότι είμαστε αντίθετοι σε μια Σοβιετική Ελλάδα.
Λ.Τ: Πριν τον πόλεμο, υπήρχαν οι Τεσνιάκοι (αριστεροί σοσιαλδημοκράτες) στη Βουλγαρία, που υποστήριζαν μια Βαλκανική Ομοσπονδία. Εκείνη την εποχή, αυτό το σύνθημα έπαιζε μεγάλο ρόλο. Το υιοθετήσαμε, αν και αυτό που πρότειναν ήταν μια (αστική) δημοκρατική ομοσπονδία. Είναι τώρα καθαρό ότι δεν υπάρχει καμιά δύναμη στα Βαλκάνια που να μπορεί να κάνει πραγματικότητα μια τέτοια Ομοσπονδία. Μάλλον αυτό είναι ένα καθήκον του προλεταριάτου. Η προοπτική ενός εργατικού συνεδρίου, ενός αγροτικού κινήματος, μιας γενικής απεργίας, δηλαδή το προοίμιο της εξέγερσης στην Ελλάδα, θα βάλει τα ζήτημα της βαλκανικής ομοσπονδίας με μεγαλύτερη δύναμη. «Πώς μπορεί να φανταστεί κανείς μια νικηφόρα επανάσταση σε μια Ελλάδα πιασμένη μέσα σ’ αυτό το σύστημα-κλουβί των βαλκανικών κρατών, περικυκλωμένη από όλες τις πλευρές από δικτατορίες και φασισμούς;», θα πουν μερικοί. Θα απαντήσουμε: «Μία επαναστατική προοπτική είναι αδύνατη χωρίς μια Oμοσπονδία των Βαλκανικών Κρατών, που προφανώς δε θα σταματήσει εδώ, αλλά θα επεκταθεί στην Oμοσπονδία των Ενωμένων Σοβιετικών Πολιτειών της Ευρώπης».
(Στ«Ε»: Στο σημείο αυτό μεσολαβεί συζήτηση για άλλα θέματα και έπειτα ο Tρότσκι επανέρχεται στο Mακεδονικό Ζήτημα).
Λ.Τ: Θα ήθελα πάλι να βάλω το ζήτημα της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Όπως καταλαβαίνω, δεν έχει δοθεί πολλή σημασία σ’ αυτό το ζήτημα μέχρι τώρα. Όμως, αυτό το ζήτημα είναι πολύ σημαντικό για την εκπαίδευση των Ελλήνων εργατών, για την απελευθέρωσή τους από τις εθνικές προκαταλήψεις, για τη βελτίωση της κατανόησής τους για τη διεθνή κατάσταση στα Βαλκάνια και γενικά. Οι επίσημες στατιστικές δίνουν τις εξής πληροφορίες: Υπάρχουν 82.000 Σλαβομακεδόνες ανάμεσα στα 1.400.000 κατοίκους της Μακεδονίας. Υπάρχουν 19.000 Αλβανοί ανάμεσα στους 300.000 κατοίκους της Ηπείρου. Το πρώτο ερώτημα που έρχεται στο νου είναι: είναι ακριβείς αυτοί οι αριθμοί; Το πρώτο μας καθήκον είναι να υιοθετήσουμε μια στάση πλήρους σκεπτικισμού προς αυτούς τους αριθμούς. H στατιστική έγινε το 1925, την εποχή της επανεγκατάστασης, κάτω από τις ξιφολόγχες της στρατιωτικής αρχής. Τι ονομάζουν «Έλληνες»: Ίσως αυτούς που μιλάνε ελληνικά επειδή είναι αναγκασμένοι, αλλά δε θεωρούν τους εαυτούς τους Έλληνες.
Αν αυτοί οι αριθμοί είναι ανακριβείς, αυτό το γεγονός πρέπει να προκαλεί δυσαρέσκεια και μίσος ανάμεσα στα εθνικιστικά στοιχεία. Αν πούμε ότι οι επίσημες στατιστικές πρέπει να αντιμετωπιστούν, με μεγάλο σκεπτικισμό, θα κερδίσουμε πολλή συμπάθεια. Πιο σημαντικό, μ’ αυτόν τον τρόπο μπορούμε να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη του βουλγαρικού προλεταριάτου. Ακόμα, πριν τον πόλεμο, οι Βούλγαροι ήταν επίσης πολύ δύσπιστοι προς τους Έλληνες, μιας και οι Έλληνες είναι πολύ εθνικιστές.
Αλλά ακόμα κι αν πραγματικά δεν υπάρχουν πάνω από 82.000 Σλάβοι στη Μακεδονία, αυτό το ζήτημα διατηρεί τη μεγάλη του σημασία. Πού ζει αυτή η μειοψηφία των 82.000; Πιθανό, στα βουλγαρικά σύνορα. Το μικρό μέγεθος αυτού του εθνικού στρώματος δεν αποκλείει την αυτονομία. Έτσι, στη Ρωσία υπάρχει η μικροσκοπική χώρα της Μολδαβίας, κοντά στη Ρουμανία, που υπάρχει σαν ανεξάρτητη οντότητα. Θα μπει το ερώτημα: «Θέλετε ακόμα μεγαλύτερη βαλκανοποίηση;». Σ’ αυτό απαντάμε: «Υποστηρίζουμε το σχηματισμό μεγάλων οικονομικών μονάδων. Αλλά αυτό δεν μπορεί να γίνει ενάντια στη θέληση των μαζών». Αν αυτές οι μάζες θέλουν τον αποχωρισμό, πρέπει να πούμε: «Κάνετε το πείραμά σας, θα ξαναγυρίσετε στη Σοβιετική Ομοσπονδία. Όμως, ενόσω η αστική κυβέρνηση του κυρίαρχου έθνους σας εμποδίζει να αποχωριστείτε, θα σας υπερασπίσουμε». H σημασία του να μπαίνει το ερώτημα μ’ αυτόν τον τρόπο φαίνεται καλύτερα με την τύχη της αυστροουγγρικής μοναρχίας και της τσαρικής μοναρχίας.
Στην Αυστρία, οι μισο-μαρξιστές πάντα έρχονταν με σοφά, ψευτο-επαναστατικά επιχειρήματα να αποδείξουν την ανάγκη να διατηρηθούν τα καταπιεζόμενα έθνη μέσα στα πλαίσια της αυστροουγγρικής μοναρχίας. Το αποτέλεσμα: η Αυστροουγγαρία διαλύθηκε στα εξ ων συνετέθη. Στη Ρωσία, οι μπολσεβίκοι πάντα υποστήριζαν το δικαίωμα κάθε έθνους για αυτονομία. Σαν αποτέλεσμα αυτού, η Ρωσία επιβίωσε σαν μια οικονομική οντότητα. Αυτό έγινε δυνατό, μόνο γιατί με τη μακρόχρονη πάλη τους για το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των εθνών, οι μπολσεβίκοι κέρδισαν την εμπιστοσύνη των εθνικά καταπιεζόμενων λαϊκών μαζών και, πάνω απ’ όλα, του προλεταριάτου. Πιστεύω ότι ο ελληνικός και ο διεθνής Τύπος πρέπει να αφιερώσει πολλά άρθρα σ’ αυτό το ζήτημα. Ολόκληρο το πρόβλημα πρέπει να μελετηθεί διεξοδικά και να γίνει ένα μικρό συνέδριο μαζί με τους Βούλγαρους συντρόφους, ώστε να επεξεργαστούμε μια ενιαία πολιτική.
Ε.Α: Φέτος έγιναν στην Κύπρο μεγάλες εθνικές επαναστατικές κινητοποιήσεις ενάντια στην Αγγλία. Μιλήσαμε υπερασπίζοντας το δικαίωμα αυτοδιάθεσης του πληθυσμού και εξηγήσαμε την ανάγκη για επαναστατικούς αγώνες. Πήραμε την ίδια θέση σε σχέση με τα Δωδεκάνησα που κατέχονται από τους Ιταλούς. H Οργάνωση ασχολήθηκε με το Μακεδονικό Ζήτημα αρκετά χρόνια. H συμμαχία του Κόμματος με τους Βούλγαρους εθνικιστές το υπονόμευσε σοβαρά. Θα γράψω γι’ αυτό.
Λ.Τ: Στην Κύπρο και στα Δωδεκάνησα ήταν καταπιεζόμενοι Έλληνες, στη Μακεδονία καταπιεζόμενοι Σλάβοι. Αν οι κομμουνιστές υποστηρίζουν τους καταπιεζόμενους Έλληνες, αλλά δεν υποστηρίζουν τους καταπιεζόμενους Σλάβους, η δυσπιστία ενάντιά μας μπορεί μόνο να μεγαλώσει. Αν δεν κάνω λάθος, ο Ένγκελς είπε σε μια πολεμική ενάντια στον Μπακούνιν: «Κάθε επαναστάτης που προσφέρει το μικρό του δαχτυλάκι στον πανσλαβισμό, είναι χαμένος».
