Το χτίσιμο του Σοσιαλισμού σημαίνει απελευθέρωση της γυναίκας και προστασία της μητρότητας (1925)
Το άρθρο αυτό πρωτοδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ζα Νονγϊ Βγΐ» τον Δεκέμβρη του 1925.
Ο πιο ακριβής τρόπος για να μετρήσουμε την πρόοδο μας είναι τα πρακτικά μέτρα που παίρνουμε για την βελτίωση της θέσης της μάνας και του παιδιού. Τούτος ο δείκτης είναι πολύ αξιόπιστος, δεν ξεγελάει. Αμέσως δείχνει και τις υλικές επιτυχίες και τις πολιτιστικές επιτεύξεις στην ευρεία έννοια. Η ιστορική πείρα δείχνει ότι ακόμη και το προλεταριάτο, που ήδη πολεμάει με τους δυνάστες του, κάθε άλλο παρά πρόθυμο είναι να επιστήσει την αναγκαία προσοχή στην τυραννισμένη θέση της γυναίκας σαν νοικοκυράς, μάνας και συζύγου. Τέτοια είναι η τρομερή δύναμη της συνήθειας στην οικογενειακή σκλαβιά της γυναίκας! Δεν υπάρχει λόγος ούτε καν να μιλήσουμε για τον αγροτόκοσμο. Το βάρος κι η απελπιστική μοίρα της χωρικής, κι όχι μόνο της προερχόμενης από τις φτωχές αλλά ακόμη κι από τις μεσαίες οικογένειες, δεν μπορεί πιθανόν να συγκριθεί σήμερα ούτε και με τα χειρότερα καταναγκαστικά έργα. Όχι ξεκούραση, όχι διακοπές, όχι αχτίδα ελπίδας. Η επανάστασή μας βαθμηδόν μόνο εκτείνεται μέχρι τα οικογενειακά θεμέλια, κυρίως στις πόλεις, προς το παρόν, στις βιομηχανικές περιοχές και μόνο πολύ αργά διεισδύει στην επαρχία. Και τα προβλήματα εδώ είναι αμέτρητα.
Η ριζική αλλαγή της θέσης της γυναίκας είναι δυνατόν να γίνει μόνο όταν όλες οι συνθήκες κοινωνικής, οικογενειακής και οικιακής ύπαρξης μεταβάλλονται. Το βάθος του θέματος της μάνας εκφράζεται στο γεγονός ότι αυτή είναι, στην ουσία, το ζωντανό σημείο όπου όλες οι αποφασιστικές γραμμές του οικονομικού και πολιτιστικού έργου μας διατέμνονται. Το θέμα της μητρότητας είναι άλλο από το θέμα διαμέρισμα, τρεχούμενο νερό, κουζίνα, πλυντήριο, τραπεζαρία. Αλλά είναι το ίδιο ζωτικό με το θέμα σχολεία, βιβλία, χώροι ψυχαγωγίας. Η μέθη χτυπάει ανελέητα την νοικοκυρά και την μάνα. Το ίδιο, η αγραμματοσύνη κι η ανεργία. Το τρεχούμενο νερό και το ηλεκτρικό στο διαμέρισμα πάνω απ’ όλα ελαφρώνουν τα βάρη της γυναίκας.
Η μητρότητα είναι το θέμα όλων των θεμάτων. Εδώ όλες οι γραμμές συγκλίνουν κι από δω πάλι ξανοίγονται προς όλες τις κατευθύνσεις. Η αναμφίβολη ανάπτυξη της υλικής επάρκειας στη χώρα το καθιστά δυνατό, γι’ αυτό και απαραίτητο, να σκεπτόμαστε τη μάνα και το παιδί ασύγκριτα πλατύτερα και βαθύτερα απ’ ό,τι μέχρι τώρα. Ο βαθμός της ενεργητικότητάς μας σ’ αυτόν τον τομέα θα δείχνει σε τι βαθμό μάθαμε να συνδέουμε τους σκοπούς μεταξύ τους στα βασικά θέματα της ζωής μας.
Όπως ακριβώς ήταν αδύνατο να προσεγγίσουμε την δομή του Σοβιετικού κράτους χωρίς να ελευθερώσουμε τους χωρικούς από τον κυκεώνα της δουλείας, έτσι είναι αδύνατο να προχωρήσουμε στον σοσιαλισμό χωρίς να ελευθερώσουμε την χωρική και την εργάτρια γυναίκα απ’ τα δεσμά της οικογένειας και του νοικοκυριού. Κι αν συνηθίζαμε να καθορίζουμε την ωριμότητα ενός επαναστάτη εργάτη όχι μόνο από τη στάση του προς τον καπιταλιστή αλλά κι από τη στάση του προς τον χωρικό, δηλαδή από την κατανόηση της ανάγκης της ελευθέρωσης του χωρικού από τα δεσμά έτσι τώρα μπορούμε και πρέπει να μετράμε την σοσιαλιστική ωριμότητα του εργάτη και του προοδευτικού χωρικού από τη στάση τους προς τη γυναίκα και το παιδί, από την κατανόηση της ανάγκης της ελευθέρωσης από τα καταναγκαστικά έργα της μάνας, από το να της δοθεί η δυνατότητα να ισιώσει την πλάτη της και να καταπιαστεί, όπως θα ‘πρεπε, με την κοινωνική και πολιτιστική ζωή.
Η μητρότητα είναι ο ομφαλός όλων των προβλημάτων. Τούτος είναι ο λόγος γιατί κάθε καινούριο μέτρο, κάθε νόμος, κάθε πρακτικό βήμα στην οικονομική και κοινωνική δομή πρέπει να εξετάζεται σε σχέση με το ζήτημα του πώς θα επιδράσει στην οικογένεια, αν θα χειροτερέψει ή θα καλυτερέψει την μοίρα της μάνας, αν βελτιώσει την θέση του παιδιού.
Ο μεγάλος αριθμός άστεγων παιδιών στις πόλεις μάς δίνει την πιο τρομερή απόδειξη στο γεγονός ότι είμαστε ακόμη κολλημένοι απ’ όλες τις πλευρές στον κυκεώνα της παλιάς κοινωνίας, πράγμα που αυτοδιακηρύσσεται κατά τον πιο ωμό τρόπο στην εποχή της πτώσης της. Η θέση της μάνας και του παιδιού ποτέ δεν ήταν τόσο δύσκολη όπως στα χρόνια της μετάβασης από τα παλιά στα νέα, ιδιαίτερα κατά τα χρόνια του εμφύλιου πολέμου. Η επέμβαση των Κλεμανσώ και Τσώρτσιλ και των Κολτσάκ και Ντενίκιν και Βράγγελ κτύπησε αδυσώπητα την γυναίκα εργάτρια, την χωρική γυναίκα, την μάνα και μας άφησε κληρονομιά ένα χωρίς προηγούμενο ξεσπίτωμα παιδιών. Το παιδί έρχεται από τη μάνα και η έλλειψη στέγης του παιδιού είναι πάνω απ’ όλα το αποτέλεσμα της έλλειψης στέγης της μάνας. Φροντίδα για την μάνα είναι ο αληθέστερος και βαθύτερος τρόπος για την βελτίωση της μοίρας του παιδιού.
Η γενική ανάπτυξη της οικονομίας δημιουργεί τις συνθήκες για βαθμιαία ανοικοδόμηση της οικογένειας και της οικιακής ζωής. Όλα τα ζητήματα που συνδέονται με τούτο πρέπει να τεθούν σ’ όλη τους τη μεγαλοπρέπεια. Πλησιάζουμε από πολλές κατευθύνσεις την ανανέωση του βασικού κεφαλαίου της χώρας: ζητάμε καινούριες μηχανές για ν’ αντικαταστήσουμε τις παλιέςχτίζουμε καινούρια εργοστάσια· ανανεώνουμε όλους τους σιδηροδρόμουςο χωρικός ζητάει αλέτρια, σπορείς, τρακτέρ.
Αλλά το πιο βασικό «κεφάλαιο» είναι ο λαός, δηλαδή, η δύναμή του, η υγεία του, το πνευματικό του πεδίο. Το κεφάλαιο τούτο απαιτεί ακόμα περισσότερη ανανέωση απ’ ό,τι ο εξοπλισμός των εργοστασίων ή τα εργαλεία των χωρικών. Μη σας περάσει από το μυαλό ότι τα χρόνια της σκλαβιάς, της πείνας και της δουλείας, τα χρόνια του πολέμου και των επιδημιών πέρασαν χωρίς ν’ αφήσουν ίχνη. Όχι· άφησαν πίσω τους στον ζωντανό οργανισμό του λαού και τραύματα και ουλές, φυματίωση, σύφιλη, νευρασθένεια, αλκοολισμός όλες αυτές οι αρρώστιες και πολλές άλλες είναι πλατιά εξαπλωμένες ανάμεσα στις μάζες του πληθυσμού. Το έθνος πρέπει να εξυγιανθεί. Χωρίς τούτο, ο σοσιαλισμός είναι αδιανόητος.
Πρέπει να ψάξουμε τις ρίζες, τις πηγές. Και πού βρίσκεται η πηγή του έθνους, αν όχι στη μάνα; Ο αγώνας ενάντια στην παραμέληση της μάνας πρέπει να λάβει την πρώτη θέση. Οικοδομήσεις σπιτιών, κατασκευές κέντρων περίθαλψης παιδιών, νηπιαγωγεία, κοινοτικές τραπεζαρίες και πλυντήρια πρέπει να γίνουν το επίκεντρο της μέριμνας και η μέριμνα αυτή πρέπει να είναι άγρυπνη και καλά οργανωμένη. Εδώ ζητήματα ποιότητας αποφασίζουν για όλα. Παιδική περίθαλψη, ευκολίες για φαγητό και πλύσιμο πρέπει να στηθούν έτσι ώστε με τις διευκολύνσεις που προβλέπουν να ‘ναι σε θέση να καταφέρουν τη χαριστική βολή στην παλιά κλειστή, απομονωμένη οικογενειακή μονάδα, τέλεια πεσμένη πάνω στους κυρτούς ώμους της νοικοκυράς και της μάνας. Η βελτίωση του περιβάλλοντος μοιραία εγείρει κύμα απαιτήσεων, και κατόπιν κύμα μέσων. Η φροντίδα των παιδιών σε δημόσιους χώρους, καθώς επίσης και η σίτιση των ενηλίκων σε κοινοτικές καντίνες στοιχίζει φθηνότερα απ’ ό,τι στην οικογένεια. Αλλά η μεταφορά των υλικών μέσων από την οικογένεια στα κέντρα περίθαλψης παιδιών και στις καντίνες θα λάβει χώρα μόνο αν η κοινωνική οργάνωση μάθει να ικανοποιεί τις πιο βασικές απαιτήσεις καλύτερα απ’ την οικογένεια. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει τώρα να δοθεί στα θέματα ποιότητας. Άγρυπνος κοινωνικός έλεγχος και σταθερή παρόρμηση όλων των οργάνων και των θεσμών που υπηρετούν την οικογένεια και τις οικιακές ανάγκες είναι απαραίτητος στις μάζες που μοχθούν.
Οι μύστες στον μεγάλο αγώνα για την απελευθέρωση των μανάδων πρέπει να είναι φυσικά οι προοδευμένες γυναίκες εργάτριες. Με κάθε τρόπο το κίνημα αυτό πρέπει να κατευθυνθεί ενάντια στο χωριό. Αλλά και στην αστική ζωή μας υπάρχει ακόμη κατάλοιπο του χωριατομικροαστικού χαρακτήρα. Η ιδέα που έχουν για τις γυναίκες πολλοί εργάτες δεν είναι ακόμα σοσιαλιστική, αλλά συντηρητική, χωριάτικη, μεσαιωνική. Έτσι η χωριάτισσα μάνα δυναστευμένη από τον ζυγό της οικογένειας, παρασύρει στον γκρεμό την εργάτρια μάνα μαζί της. Η χωριάτισσα μάνα πρέπει να ανέλθει. Πρέπει να ποθεί ν’ ανεβάσει τον εαυτό της, δηλαδή πρέπει να ξυπνήσει και εμείς πρέπει να της δείξουμε τον τρόπο.
Είναι αδύνατο να κινηθούμε προς τα εμπρός ενώ αφήνουμε την γυναίκα πολύ πίσω. Η γυναίκα είναι η μάνα του έθνους. Από τη σκλαβιά της γυναίκας ξεκινούν προκαταλήψεις και προλήψεις που περιτυλίγουν τα παιδιά της νέας γενιάς και διεισδύουν βαθιά σ’ όλους τους πόρους της εθνικής συνείδησης. Ο καλύτερος και πιο σωστός τρόπος να αγωνιστούμε ενάντια στην πρόληψη της θρησκείας είναι η πολύπλευρη φροντίδα για την μάνα. Αυτή πρέπει ν’ ανυψωθεί και να διαφωτιστεί. Το να ελευθερωθεί η μάνα σημαίνει να κοπεί ο τελευταίος ομφάλιος λώρος που συνδέει τον άνθρωπο με το σκοτεινό και προληπτικό παρελθόν.
Οι οικογενειακές σχέσεις κάτω από τα Σοβιέτ (1932)
1. Το Σοβιετικό καθεστώς μετατρέπει τους ανθρώπους σε ρομπότ;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Γιατί; ρωτάω. Οι ιδεολόγοι του πατριαρχικού συστήματος, όπως ο Τολστόι κι ο Ράσκιν, ισχυρίζονται ότι ο μηχανικός πολιτισμός μετατρέπει τον ελεύθερο αγρότη και τεχνίτη σε άχαρα αυτόματα. Κατά τις τελευταίες δεκαετίες αυτή η κατηγορία ισχύει και για το βιομηχανικό σύστημα της Αμερικής (Ταιηλορισμός, Φορντισμός).
Θα ακούσουμε άραγε εδώ από το Σικάγο και Ντητρόιτ την αποδοκιμασία για την ψυχοκαταστροφική μηχανή; Γιατί να μη γυρίσουμε πίσω στους λίθινους πελέκεις και στις λασποκαλύβες, γιατί να μην ξαναγυρίσουμε πίσω στις προβιές; Όχι. Αρνιόμαστε να το κάνουμε. Στον τομέα της μηχανοποίησης η Σοβιετική Δημοκρατία είναι μέχρι τώρα μόνο μαθήτρια των Ηνωμένων Πολιτειών και δεν έχει καμιά πρόθεση να σταματήσει στα μισά του δρόμου.
Αλλά ίσως το ερώτημα απευθύνεται όχι στη μηχανική λειτουργία αλλά στα διακριτικά χαρακτηριστικά της κοινωνικής τάξης. Γίνονται οι άνθρωποι ρομπότ στη Σοβιετική Ένωση γιατί οι μηχανές είναι κρατική περιουσία και όχι ιδιωτική; Είναι αρκετό να θέσω το ερώτημα καθαρά για να δείξω ότι στερείται βάσης.
Υπολείπεται, τελικά, το θέμα του πολιτικού καθεστώτος, της δικτατορίας του προλεταριάτου, της υψηλότερης έντασης όλων των δυνάμεων, της χαμηλής στάθμης ζωής του πληθυσμού. Δεν θα είχε νόημα να αρνηθώ αυτά τα γεγονότα. Αλλά εκφράζουν όχι τόσο πολύ το νέο καθεστώς όσο την φοβερή κληρονομιά της οπισθοδρομικότητας.
Η δικτατορία του προλεταριάτου θα πρέπει να γίνεται μαλακότερη και πιο ήπια καθώς η οικονομική ευημερία της χώρας θ’ ανεβαίνει. Η τωρινή μέθοδος διοίκησης ανθρωπίνων υπάρξεων θα δώσει δρόμο σε κείνη της τακτοποίησης των πραγμάτων. Ο δρόμος οδηγεί όχι στο ρομπότ αλλά στον άνθρωπο υψηλότερης στάθμης.
2. «Το σοβιετικό κράτος κυριαρχείται εντελώς από μια μικρή ομάδα στο Κρεμλίνο που ασκεί μια ολιγαρχική εξουσία υπό το πρόσχημα της δικτατορίας του προλεταριάτου;»
Όχι, δεν είναι έτσι. Η ίδια τάξη μπορεί να κυβερνήσει με τη βοήθεια διαφορετικών πολιτικών συστημάτων και μεθόδων ανάλογα με τις περιστάσεις. Έτσι, η αστική τάξη στην ιστορική της διαδρομή άσκησε την εξουσία της κάτω από την απόλυτη μοναρχία, το βοναπαρτισμό, την κοινοβουλευτική δημοκρατία, και τη φασιστική δικτατορία. Όλες αυτές οι μορφές κυριαρχίας διατηρούν ένα καπιταλιστικό χαρακτήρα, καθόσον τα πιο σημαντικά πλούτη του έθνους, η διαχείριση των μέσων παραγωγής, των σχολείων και του τύπου, παραμένουν ενιαία στα χέρια της αστικής τάξης, και κυρίως οι νόμοι, πάνω απ ‘όλα, προστατεύουν την αστική ιδιοκτησία.
Το σοβιετικό καθεστώς σημαίνει την κυριαρχία του προλεταριάτου, ανεξάρτητα από το πόσο ευρύ είναι το στρώμα στα χέρια του οποίου συμπυκνώνεται άμεσα η εξουσία.
3. Μήπως τα Σοβιέτ έχουν κλέψει από την παιδική ηλικία τη χαρά και έχουν μετατρέψει την εκπαίδευση σε σύστημα μπολσεβίκικης προπαγάνδας;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Η εκπαίδευση των παιδιών πάντοτε και παντού είναι συνδεδεμένη με την προπαγάνδα. Η προπαγάνδα αρχίζει ενσταλάζοντας τα προτερήματα ενός μαντιλιού πάνω από τα δάκτυλα κι ανυψώνει τα προτερήματα του ρεπουμπλικανικού προγράμματος απέναντι στο δημοκρατικό ή το αντίθετο. Εκπαίδευση κατά το πνεύμα της θρησκείας είναι προπαγάνδαβέβαια, δεν θ’ αρνηθείτε να παραδεχθείτε ότι ο Απόστολος Παύλος ήταν απ’ τους μεγαλύτερους προπαγανδιστές.
Η παγκόσμια εκπαίδευση που μας έδωσε η γαλλική δημοκρατία είναι ποτισμένη μέχρι το μεδούλι με προπαγάνδα. Η κεντρική ιδέα της είναι ότι όλες οι αρετές είναι έμφυτες στο γαλλικό έθνος ή, ακριβέστερα, στην άρχουσα τάξη του γαλλικού έθνους.
Κανείς δεν μπορεί ν’ αρνηθεί ότι η εκπαίδευση των Σοβιετικών παιδιών δεν είναι επίσης προπαγάνδα. Η μόνη διαφορά είναι ότι στις μεγαλοαστικές χώρες είναι θέμα εμφύσησης στο παιδί σεβασμού για τους παλιούς θεσμούς και ιδέες που τα παίρνουν τοις μετρητοίς. Στην Σοβιετική Ένωση είναι ζήτημα καινούριων ιδεών και γι’ αυτό η προπαγάνδα ξαφνιάζει το μάτι. «Προπαγάνδα», με την κακή έννοια της λέξης, είναι το όνομα που οι άνθρωποι δίνουν συνήθως προς υπεράσπιση και εξάπλωση όσων ιδεών δεν τους ευχαριστούν.
Σε περιόδους συντηρητισμού και σταθερότητας την καθημερινή προπαγάνδα δεν την προσέχουμε. Σε περιόδους επανάστασης η προπαγάνδα παίρνει χαρακτήρα εμπόλεμο και επιθετικό. Όταν γύρισα πίσω στη Μόσχα από τον Καναδά με την οικογένειά μου τον Μάη του 1917, τα δυο αγόρια μου φοίτησαν σ’ ένα «γυμνάσιο» στο οποίο φοιτούσαν παιδιά πολλών πολιτικών, συμπεριλαμβανομένων μερικών υπουργών της προσωρινής κυβέρνησης. Σ’ ολόκληρο το γυμνάσιο υπήρχαν μόνο δυο Μπολσεβίκοι, τα παιδιά μου, κι ένα τρίτο, οπαδός. Παρά τον επίσημο κανόνα, «το σχολείο πρέπει να είναι ελεύθερο από την πολιτική», ο γιος μου, μόλις 12 χρόνων, κτυπήθηκε ανελέητα σαν Μπολσεβίκος. Αφότου εκλέχτηκα Πρόεδρος των Σοβιέτ στο Πέτρογκραντ, ποτέ δεν αποκάλεσαν τον γιο μου τίποτε άλλο από «πρόεδρο» και τον χτύπησαν διπλά. Αυτό ήταν η προπαγάνδα κατά του Μπολσεβικισμού.
Οι πατεράδες κι οι δάσκαλοι εκείνοι που είναι αφοσιωμένοι στην παλιά κοινωνία καταφέρονται ενάντια στην «προπαγάνδα». Όταν ένα κράτος πρόκειται να χτίσει μια καινούρια κοινωνία, πως αλλιώς μπορεί να το κάνει παρά με το ν’ αρχίσει από το σχολείο;
«Η Σοβιετική προπαγάνδα στερεί από το παιδί τη χαρά;» Για ποιο λόγο και με τι τρόπο. Τα Σοβιετόπουλα παίζουν, τραγουδούν, χορεύουν και κλαίνε όπως όλα τα άλλα παιδιά. Την ασυνήθιστη φροντίδα του σοβιετικού καθεστώτος για το παιδί την παραδέχτηκαν ακόμα και οι πιο κακόβουλοι παρατηρητές. Σε σύγκριση με το παλιό καθεστώς, η θνησιμότητα των νηπίων έχει πέσει στο ήμισυ.
Είναι αλήθεια ότι τα Σοβιετόπουλα δεν μαθαίνουν τίποτε για το προπατορικό αμάρτημα και τον Παράδεισο. Μ’ αυτή την έννοια μπορεί κανείς να πει ότι τα παιδιά στερούνται τις χαρές της ζωής μετά τον θάνατο. Επειδή δεν είμαι ειδικός σ’ αυτά τα θέματα, δεν τολμώ να κρίνω την έκταση της απώλειας. Ακόμα, οι πόνοι αυτής της ζωής προηγούνται από τις χαρές της ζωής που θα έλθει. Αν τα παιδιά πάρουν την απαραίτητη ποσότητα θερμίδων, η αφθονία των ζωντανών τους δυνάμεων θα βρει αρκετές αιτίες για χαρά.
Πριν δυο χρόνια ήλθε σε μένα από τη Μόσχα ο πεντάχρονος εγγονός μου. Αν και τίποτε δεν ήξερε σχετικά με το Θεό, δεν μπόρεσα να βρω καμιά ιδιαίτερα αμαρτωλή τάση σ’ αυτόν, εκτός από τη φορά που, με την βοήθεια μερικών εφημερίδων, κατάφερε να κλείσει ερμητικά τον αποχετευτικό σωλήνα του νιπτήρα. Προκειμένου να τον φέρουμε σ’ επαφή με άλλα παιδιά στην Πρίγκηπο έπρεπε να τον στείλουμε σ’ ένα νηπιαγωγείο που το διεύθυναν καθολικές καλόγριες. Οι άξιες αδελφές το μόνο που κάνουν είναι να εξυμνούν την ηθική του τώρα σχεδόν 7 χρόνων αθεϊστή μου.
Χάρη σ’ αυτόν τον ίδιο τον εγγονό μπόρεσα να κάνω πέρσι μια σχετικά στενή γνωριμία με τα ρωσικά βιβλία για παιδιά, είτε με τα σοβιετικά βιβλία είτε μ’ εκείνα των εμιγκρέδων. Και στα δυο υπάρχει προπαγάνδα. Ακόμη τα σοβιετικά βιβλία είναι ασύγκριτα πιο φρέσκα, πιο δραστικά, περισσότερο γεμάτα με ζωή. Το ανθρωπάκι διαβάζει, προσέχει αυτά τα βιβλία με την μεγαλύτερη ευχαρίστηση. Όχι, η σοβιετική προπαγάνδα δεν αφαιρεί από το παιδί την χαρά.
4. Ο Μπολσεβίκος εσκεμμένα καταστρέφει την οικογένεια;
5. Ο Μπολσεβίκος ανατρέπει όλα τα ηθικά μέτρα στο σεξ;
6. Είναι αλήθεια ότι η διγαμία και η πολυγαμία δεν τιμωρούνται από το σοβιετικό καθεστώς;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Αν κανείς αντιλαμβάνεται με τον όρο «οικογένεια» μια αναγκαστική ένωση βασισμένη στο συμβόλαιο γάμου, στην ευλογία της Εκκλησίας, στα περιουσιακά δικαιώματα και στο ένα διαβατήριο, τότε ο Μπολσεβικισμός έχει καταστρέψει την αστυνομευμένη αυτή οικογένεια στις ρίζες της.
Αν κανείς αντιλαμβάνεται με τον όρο «οικογένεια» την απεριόριστη κυριαρχία των γονιών πάνω στα παιδιά και την απουσία νομίμων δικαιωμάτων για την γυναίκα, τότε ο Μπολσεβικισμός, δυστυχώς δεν έχει ακόμη καταστρέψει τελείως αυτή την μεταφορά του παλιού βαρβαρισμού την κοινωνίας.
Αν κανείς εννοεί με τον όρο «οικογένεια» ιδανική μονογαμία -όχι με την νομική αλλά με την πραγματική έννοιατότε οι Μπολσεβίκοι δεν κατάφεραν να καταστρέψουν κάτι που ποτέ δεν συνέβη ούτε συμβαίνει επί της γης εκτός τυχαίων εξαιρέσεων.
Καμιά απολύτως βάση δεν υπάρχει στην αναφορά ότι ο σοβιετικός νόμος περί γάμου έχει
γίνει κίνητρο στην πολυγαμία ή πολυανδρία. Στατιστικές πάνω σε γαμήλιες σχέσεις – πραγματικές σχέσεις δεν υπάρχουν και δεν μπορούν να υπάρχουν. Αλλά ακόμα και χωρίς στήλες αριθμών μπορεί κανείς να ‘ναι βέβαιος ότι πίνακες για μοιχείες και διαλυμένους γάμους στη Μόσχα δεν διαφέρουν και πολύ απ’ τους αντίστοιχους στην Ν. Υόρκη, το Λονδίνο ή το Παρίσι και -ποιος ξέρει;- ίσως να ‘ναι ακόμα και χαμηλότεροι.
Κατά της πορνείας έχει λάβει χώρα επίμονος και αρκετά επιτυχημένος αγώνας. Αυτό αποδεικνύει ότι τα Σοβιέτ δεν έχουν πρόθεση να ανεχτούν την αχαλίνωτη αυτή σύμμειξη που βρίσκει την πιο καταστροφική και δηλητηριώδη έκφρασή της στην πορνεία.
Ένας μακροχρόνιος και μόνιμος γάμος, βασισμένος σ’ αμοιβαία αγάπη και συνεργασία αυτό είναι το ιδανικό μέτρο. Οι επιδράσεις του σχολείου, της λογοτεχνίας και της κοινής γνώμης στα Σοβιέτ κλίνουν προς αυτό. Απελευθερωμένος από τις αλυσίδες της αστυνομίας και του κλήρου, αργότερα επίσης κι από κείνους της οικονομικής αναγκαιότητας, ο δεσμός μεταξύ άντρα και γυναίκας θα βρει το δρόμο του, καθορισμένος απ’ τη φυσιολογία, ψυχολογία και φροντίδα για την ευημερία της ανθρώπινης ράτσας. Το Σοβιετικό καθεστώς είναι ακόμα μακριά από τη λύση σε τούτο, ανάμεσα στα άλλα προβλήματα, αλλά έχει δημιουργήσει σοβαρά προαπαιτούμενα για λύση. Οπωσδήποτε, το πρόβλημα του γάμου έχει πάψει να είναι θέμα άκριτης παράδοσης κι η τυφλή δύναμη των περιστάσεων έχει τεθεί σαν ο στόχος συλλογικής λογικής.
Κάθε χρόνο πεντέμισι εκατομμύρια παιδιών γεννιούνται στην Σοβιετική Ένωση. Οι γεννήσεις ξεπερνούν τους θανάτους πάνω από τρία εκατομμύρια. Η τσαρική Ρωσία δεν γνώρισε τέτοια ανάπτυξη πληθυσμού. Τούτο το γεγονός μόνο του καθιστά αδύνατο να μιλήσουμε για ηθική κατάπτωση ή για υποβίβαση των ζωτικών δυνάμεων του πληθυσμού της Ρωσίας.
7. «Είναι αλήθεια ότι η αιμομιξία δεν θεωρείται ποινικό αδίκημα;»
Οφείλω να ομολογήσω ότι δεν έχω ποτέ ενδιαφερθεί για το θέμα αυτό από την άποψη της ποινικής δίωξης, έτσι ώστε δεν θα μπορούσα να απαντήσω, χωρίς να λάβω πληροφορίες σχετικά με το τι λέει ο σοβιετικός νόμος για την αιμομιξία, ή αν λέει κάτι έτσι κι αλλιώς.
Παρόλα αυτά, νομίζω ότι το όλο ζήτημα ανήκει μάλλον στον τομέα της παθολογίας, αφενός, και της εκπαίδευσης, αφετέρου, και όχι της εγκληματολογίας. Η αιμομιξία αδυνατίζει τις επιθυμητές ιδιότητες και την ικανότητα επιβίωσης της ράτσας. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο θεωρείται από τη μεγάλη πλειοψηφία των υγιών ανθρώπων ως παραβίαση των κανονικών προτύπων.
Ο σκοπός του σοσιαλισμού είναι να φέρει το λόγο όχι μόνο στις οικονομικές σχέσεις αλλά και όσο το δυνατόν περισσότερο στις βιολογικές λειτουργίες του ανθρώπου. Σήμερα ήδη οι σοβιετικές σχολές καταβάλουν πολλές προσπάθειες για να διαφωτίσουν τα παιδιά ως προς τις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπινου σώματος και του ανθρώπινου πνεύματος. Δεν έχω κανένα λόγο να πιστεύω ότι οι παθολογικές περιπτώσεις αιμομιξίας είναι περισσότερες στη Ρωσία από ό,τι σε άλλες χώρες. Ταυτόχρονα, τείνω να θεωρήσω ότι ακριβώς σε αυτόν τον τομέα η δικαστική παρέμβαση μπορεί να κάνει περισσότερο κακό παρά καλό. Αμφιβάλλω, για παράδειγμα, ότι η ανθρωπότητα θα ήταν κερδισμένη αν η βρετανική δικαιοσύνη είχε στείλει τον λόρδο Βύρωνα στη φυλακή.
8. Είναι αλήθεια ότι το διαζύγιο μπορεί να παρθεί με απλή αίτηση;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Φυσικά κι είναι αλήθεια. Θα ήταν καλύτερα να ρωτούσατε: «Είναι αλήθεια ότι υπάρχουν ακόμα χώρες που το διαζύγιο δεν δίνεται αν δεν συμφωνήσουν και τα δύο μέρη;»
9. Είναι αλήθεια ότι οι Σοβιετικοί δεν σέβονται την αγνότητα σ’ άντρες και γυναίκες;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Νομίζω ότι σε τούτο τον τομέα δεν είναι θέμα σεβασμού, αλλά υποκρισίας.
Υπάρχει, για παράδειγμα, αμφιβολία ότι ο Ivar Krueger, ο βασιλιάς των σπίρτων, που έχει περιγραφεί σαν δια βίου αυστηρός ασκητής και σαν αδιάλλακτος εχθρός των Σοβιέτ, περισσότερες από μια φορές κατάγγειλε την ανηθικότητα των Ρώσων Κομσομόλς αγοριών και κοριτσιών που δεν ζήτησαν τις ευλογίες της Εκκλησίας στ’ αγκαλιάσματά τους; Αν δεν συνέβαινε η οικονομική καταστροφή ο Krueger θα μπορούσε να έχει πάει στον τάφο του όχι μόνο σαν δίκαιος άνθρωπος στο Stock Exchange αλλά σαν στυλοβάτης της ηθικής. Αλλά τώρα ο Τύπος μας πληροφορεί ότι ο αριθμός των γυναικών που είχε ο Krueger στις διάφορες ηπείρους ξεπερνούσε κατά πολύ τον αριθμό των καπνοδόχων των εργοστασίων του κατασκευής σπίρτων.
Γάλλοι, Άγγλοι και Αμερικάνοι μυθιστοριογράφοι περιγράφουν διπλές και τριπλές οικογένειες, όχι σαν εξαίρεση αλλά σαν κανόνα. Ένας καλά πληροφορημένος νεαρός Γερμανός παρατηρητής, ο Klaus Mehnert, που πρόσφατα εξέδωσε ένα βιβλίο σχετικά με την σοβιετική νεολαία, γράφει:
«Είναι αλήθεια ότι οι νεαροί Ρώσοι δεν είναι πρότυπα αρετής… αλλά ηθικά στα σίγουρα δεν είναι κατώτεροι από τους Γερμανούς της ίδιας ηλικίας».
Πιστεύω ότι είναι αλήθεια. Στη Ν. Υόρκη, τον Φλεβάρη του 1917, παρατήρησα ένα απόγευμα στον υπόγειο σιδηρόδρομο περί τις δυο δεκάδες φοιτητών με τα κορίτσια τους. Αν και υπήρχε αρκετός κόσμος στο βαγόνι που δεν ήταν μέλη της παρέας τους, η διαγωγή των ζωηρότατων αυτών ζευγαριών ήταν τέτοια που θα μπορούσε κανείς να πει πάραυτα: ακόμη κι αν πιστεύουν οι νεαροί αυτοί στην μονογαμία σαν αρχή, στην πράξη καταλήγουν σ’ αυτή από πλάγιους δρόμους.
Η κατάργηση του αμερικάνικου νόμου περί ποτοαπαγόρευσης με κανέναν τρόπο δεν σημαίνει ότι η νέα κυβέρνηση αγωνιζόταν για να ενθαρρύνει την μέθη. Κατά τον ίδιο τρόπο, η κατάργηση από την σοβιετική κυβέρνηση ενός αριθμού νόμων που υποτίθεται ότι προστάτευαν την οικογενειακή εστία, την αγνότητα κ.λπ. δεν σημαίνει ότι καταβάλλει προσπάθειες για να καταστρέψει την μονιμότητα της οικογένειας ή να ενθαρρύνει την πορνεία. Είναι απλά θέμα επίτευξης με το ν’ ανυψώσουμε την υλική και πνευματική στάθμη, κάτι που δεν μπορεί να επιτευχθεί μ’ επίσημη απαγόρευση κι άψυχο κήρυγμα.
10. Ο απώτερος σκοπός του Μπολσεβικισμού είναι να αναπαράγει τον τύπο ζωής της κυψέλης ή του μυρμηγκιού στην ανθρώπινη ζωή;
11. Από ποια άποψη το ιδεώδες του Μπολσεβικισμού διαφέρει από την κατάσταση πολιτισμού που θα επικρατούσε στη γη αν τα έντομα είχαν εξασφαλίσει τον έλεγχο;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Κι οι δυο ερωτήσεις είναι άδικες τόσο για τα έντομα όσο και για τον άνθρωπο. Ούτε τα μυρμήγκια ούτε οι μέλισσες μπορούν να δώσουν απάντηση σε τέτοιες θηριωδίες από τις οποίες είναι γεμάτη η ανθρώπινη ιστορία. Από την άλλη πλευρά, άσχετα με το πόσο κακοί μπορεί να είναι οι άνθρωποι, έχουν εντούτοις δυνατότητες που κανένα έντομο δεν μπορεί να φτάσει. Δεν θα ήταν δύσκολο ν’ αποδείξω ότι ο στόχος των Σοβιέτ είναι ακριβώς αυτός, να καταστρέψει δηλαδή τα χαρακτηριστικά των μυρμηγκιών της ανθρώπινης κοινωνίας.
Το γεγονός είναι ότι οι μέλισσες, όπως και τα μυρμήγκια, διαιρούνται σε τάξεις: άλλες δουλεύουν ή πολεμούν, άλλες ειδικεύονται στην αναπαραγωγή. Μπορεί κανείς να δει σε τέτοια εξειδίκευση κοινωνικών λειτουργιών το ιδεώδες του Μπολσεβικισμού; Αυτά είναι μάλλον χαρακτηριστικά του σημερινού πολιτισμού μας που πέρασε τα όρια. Ορισμένο είδος μυρμηγκιών υποδουλώνει τα αδέρφια μυρμήγκια άλλου χρώματος.
Το σοβιετικό σύστημα δεν μοιάζει καθόλου με τούτο. Τα μυρμήγκια δεν έχουν καν ακόμη παράγει τον δικό τους Τζων Μπράουν ή τον Αβραάμ Λίνκολν.
Ο Βενιαμίν Φράνκλιν περιέγραψε τον άνθρωπο σαν «το ζώο που φτιάχνει εργαλεία». Ο αξιοσημείωτος αυτός χαρακτηρισμός βρίσκεται στη βάση της μαρξιστικής ερμηνείας της ιστορίας. Το τεχνητό εργαλείο έχει απελευθερώσει τον άνθρωπο από το ζωικό βασίλειο και έδωσε ώθηση στο έργο του ανθρώπινου πνεύματος προξένησε τις αλλαγές από τη σκλαβιά στον φεουδαρχισμό, στον καπιταλισμό και στο σοβιετικό σύστημα.
Η έννοια της ερώτησης είναι ότι ο παγκόσμιος έλεγχος που περικλείει τα πάντα αναγκαστικά σκοτώνει την ατομικότητα. Το κακό του σοβιετικού συστήματος θα είχε σαν πρωταρχικό στοιχείο τον εκτεταμένο έλεγχό του, έτσι; Επίσης μια σειρά από άλλα ερωτήματα, όπως είδαμε, κατηγορούν τα Σοβιέτ ότι αρνούνται να θέσουν κάτω από κρατικό έλεγχο τα πιο στενά πεδία της προσωπικής ζωής την αγάπη, την οικογένεια, τις ερωτικές σχέσεις. Η αντίφαση είναι τέλεια εμφανής.
Τα Σοβιέτ με κανέναν τρόπο δεν βάζουν σαν στόχο τους να θέσουν υπό έλεγχο τις πνευματικές και ηθικές δυνάμεις του ανθρώπου. Αντίθετα, μέσω του ελέγχου της οικονομικής ζωής θέλουν να ελευθερώσουν κάθε ανθρώπινη προσωπικότητα από τον έλεγχο της αγοράς και των τυφλών δυνάμεών της.
Ο Ford διοργάνωσε την παραγωγή αυτοκινήτων πάνω στο σύστημα εκτέλεσης-παραγγελίας κι ως εκ τούτου πέτυχε μια τεράστια παραγωγή. Ο στόχος του σοσιαλισμού, όταν κανείς φτάνει στην αρχή της παραγωγικής τεχνικής, είναι να διοργανώσει ολόκληρη την εθνική και διεθνή οικονομία πάνω στο σύστημα εκτέλεσης-παραγγελίας, επί τη βάσει σχεδίου και ακριβούς αναλογίας των μερών του. Η αρχή εκτέλεσης-παραγγελίας, μεταφερμένη από τα μεμονωμένα εργοστάσια σ’ όλα τα εργοστάσια και τις φάρμες, πρέπει να έχει σαν αποτέλεσμα τέτοια παραγωγική εκτέλεση ώστε, σε σύγκριση, το επίτευγμα του Ford να φαίνεται σαν μίζερη βιοτεχνία δίπλα στο Ντιτρόιτ. Αφού ο άνθρωπος κατάκτησε τη φύση, δεν θα χρειαστεί περισσότερο να κερδίζει το καθημερινό ψωμί του με τον ιδρώτα του προσώπου του. Αυτό είναι το προαπαιτούμενο για την ελευθέρωση της προσωπικότητας.
Από τη στιγμή που τρεις ως τέσσερις ώρες, ας πούμε, καθημερινής εργασίας επαρκούν για να ικανοποιήσουν γενναιόδωρα όλες τις υλικές απαιτήσεις, κάθε άντρας ή γυναίκα θα ‘χουν είκοσι ολόκληρες ώρες ελεύθερες από κάθε «έλεγχο». Θέματα εκπαίδευσης, τελειοποίησης της φυσικής και πνευματικής δομής του ανθρώπου θα είναι το επίκεντρο της γενικής φροντίδας. Τα φιλοσοφικά κι επιστημονικά σχολεία, οι εναντιούμενες τάσεις στην λογοτεχνία, στην αρχιτεκτονική και γενικά στην τέχνη, θα είναι για πρώτη φορά ζωτικής μέριμνας όχι μόνο για το ανώτερο στρώμα αλλά για ολόκληρη τη μάζα του πληθυσμού.
Απελευθερωμένος απ’ την πίεση των τυφλών οικονομικών δυνάμεων, ο αγώνας των ομάδων, ροπών και σχολών θα προσλάβει έναν βαθιά ιδανικό κι αφιλοκερδή χαρακτήρα.
Στην ατμόσφαιρα αυτή η ανθρώπινη προσωπικότητα δεν θα μαραθεί, αλλά αντίθετα για πρώτη φορά θα βρεθεί σε πλήρη άνθηση.
12. Είναι αλήθεια ότι ο Σοβιετισμός διδάσκει στα παιδιά να μη σέβονται τους γονείς;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Όχι, με τέτοια γενική μορφή αυτός ο ισχυρισμός είναι απλή καρικατούρα. Ακόμη, είναι αλήθεια ότι η γρήγορη πρόοδος στο βασίλειο της τεχνικής, των ιδεών ή των τρόπων γενικά περιορίζει την εξουσία της παλιότερης γενιάς, συμπεριλαμβανομένης αυτής των γονιών. Όταν οι καθηγητές δίνουν διαλέξεις για τη θεωρία του Δαρβίνου, το κύρος των γονιών εκείνων που πιστεύουν ότι η Εύα φτιάχτηκε από το πλευρό του Αδάμ μπορεί μόνο να μειωθεί.
Στη Σοβιετική Ένωση όλες οι διαμάχες είναι ασύγκριτα σκληρότερες και πιο επίπονες. Τα ήθη των Κομσομόλς μοιραία έρχονται σε σύγκρουση με το κύρος των γονιών, που θα τους άρεσε ακόμη να κάνουν χρήση της καλής τους θέλησης στο γάμο των αγοριών και των κοριτσιών τους. Ο άντρας του Ερυθρού Στρατού που εκπαιδεύτηκε στο πώς να χειρίζεται το τρακτέρ και την αλωνιστική μηχανή δεν μπορεί να παραδεχτεί την τεχνική αρχή του πατέρα του που δουλεύει με ξύλινο αλέτρι.
Για να διατηρήσει την αξιοπρέπειά του ο πατέρας δεν μπορεί πια να δείξει απλά με το χέρι του προς την εικόνα και να ενισχύσει την κίνηση αυτή μ’ ένα χαστούκι στο πρόσωπο. Οι γονείς προσφεύγουν στα πνευματικά όπλα. Τα παιδιά που βασίζονται στο επίσημο κύρος των σχολείων εμφανίζονται, εν πάση περιπτώσει, καλύτερα εξοπλισμένα. Η πληγωμένη αγάπη, ιδίως των γονιών, στρέφεται συχνά ενάντια στο κράτος. Τούτο συνήθως συμβαίνει στις οικογένειες αυτές που είναι εχθρικές προς το νέο καθεστώς, στους θεμελιώδεις στόχους του.
Η πλειονότητα των προλετάριων γονιών συμβιβάζεται με το χάσιμο μέρους του πατρικού τους κύρους τόσο πιο πρόθυμα, όσο το κράτος αναλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος των πατρικών τους φροντίδων. Παρόλα αυτά εξακολουθούν να υπάρχουν οι ανταγωνισμοί των γενιών ακόμη και σ’ αυτούς τους κύκλους. Μεταξύ μάλιστα των χωρικών παίρνουν ιδιαίτερη οξύτητα. Είναι καλό ή κακό; Νομίζω ότι είναι καλό. Διαφορετικά δεν θα υπήρχε βήμα προς τα εμπρός.
Επιτρέψτε μου να επικαλεστώ την δική μου πείρα. Στα 17 έπρεπε να φύγω από το σπίτι. Ο πατέρας μου είχε προσπαθήσει να προδιαγράψει την πορεία της ζωής μου. Μου είπε: «Ακόμη κι αν περάσουν 300 χρόνια τα πράγματα στα οποία σκοπεύεις δεν πρόκειται να πραγματοποιηθούν». Και, ως προς αυτό, ήταν μόνο θέμα ανατροπής της μοναρχίας.
Αργότερα ο πατέρας μου κατάλαβε τα όρια της επιρροής του και οι σχέσεις μου με την οικογένειά μου αποκαταστάθηκαν. Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση είδε το λάθος του. «Η αλήθεια σου ήταν ισχυρότερη», είπε. Τέτοια παραδείγματα μετρήθηκαν κατά χιλιάδεςαργότερα κατά εκατοντάδες χιλιάδων και εκατομμυρίων. Χαρακτηρίζουν την κρίσιμη αναταραχή μιας περιόδου όπου «οι δεσμοί των ηλικιών» κατακερματίζονται.
13. Είναι αλήθεια ότι ο Μπολσεβικισμός κυνηγάει τη θρησκεία και θέτει εκτός νόμου τη θρησκευτική λατρεία;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Αυτός ο σκόπιμα ψευδής ισχυρισμός έχει αναιρεθεί χιλιάδες φορές από τελείως αναμφισβήτητα γεγονότα, αποδείξεις και επιβεβαίωση μαρτύρων. Γιατί ξανάρχεται πάντα στην επιφάνεια; Γιατί η Εκκλησία θεωρεί τον εαυτό της καταδιωγμένο όταν δεν την υποστηρίζει ο προϋπολογισμός και η αστυνομική δύναμη κι όταν οι αντίπαλοί της δεν υπόκεινται στα αντίποινα της καταδίωξης.
Σε πολλές χώρες η επιστημονική κριτική της θρησκευτικής πίστης θεωρείται έγκλημα· σ’ άλλες είναι απλά ανεκτή. Το σοβιετικό κράτος ενεργεί διαφορετικά. Απέχει πολύ απ’ το να θεωρεί την θρησκευτική λατρεία σαν έγκλημα κι ανέχεται την ύπαρξη διαφόρων θρησκειών, αλλά ταυτόχρονα ανοιχτά υποστηρίζει την υλιστική προπαγάνδα ενάντια στη θρησκευτική πίστη. Και είναι ακριβώς αυτή η κατάσταση που η Εκκλησία την ερμηνεύει σαν θρησκευτική δίωξη.
14. Είναι αλήθεια ότι ενώ το μπολσεβίκικο καθεστώς είναι εχθρικό προς τη θρησκεία, εντούτοις εκμεταλλεύεται τις προλήψεις των αδαών μαζών; Π.χ. οι Ρώσοι δεν θεωρούν κανέναν άγιο αληθινά αποδεκτό στον ουρανό εκτός κι αν το σώμα του δεν υποκύψει στην αποσύνθεση. Μήπως είναι αυτός ο λόγος που οι Μπολσεβίκοι διατηρούν τεχνητά τη μούμια του Λένιν;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Όχι, τούτο είναι εξ ολοκλήρου λαθεμένη ερμηνεία, υπαγορευμένη απ’ τις προλήψεις και την εχθρότητα. Μπορώ να προβώ σ’ αυτήν την δήλωση τελείως ελεύθερα, γιατί από την αρχή ήμουν δεδηλωμένα αντίθετος στο ταρίχευμα, το μαυσωλείο, και τα υπόλοιπα, όπως επίσης κι η χήρα του Λένιν, η Ν.Κ. Κρούπσκαγια. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως αν είχε περάσει προς στιγμή από το μυαλό του Λένιν πάνω στο κρεβάτι της αρρώστιας του ότι θα μπορούσαν να μεταχειριστούν την σορό του σαν να ήταν ενός Φαραώ, θα είχε διαμαρτυρηθεί εκ των προτέρων με οργή στο Κόμμα. Παρουσίασα αυτή τη διαμαρτυρία σαν το κύριο επιχείρημά μου. Το σώμα του Λένιν δεν πρέπει να χρησιμοποιηθεί ενάντια στο πνεύμα του Λένιν.
Επίσης επέστησα την προσοχή στο γεγονός ότι το «μη αδιάφθορο» της βαλσαμωμένης σορού του Λένιν μπορεί να δώσει άνθηση σε θρησκευτικές προλήψεις. Ο Κράσιν (σ.σ. παλαιομπολσεβίκος, υπήρξε Λαϊκός Κομισάριος του Ξένου Εμπορίου κατά το 1922-1924), που υπεράσπισε και προφανώς έριξε την ιδέα του βαλσαμώματος, διαμαρτυρήθηκε: «Αντίθετα, ό,τι ήταν ζήτημα θαύματος με τους παπάδες θα γίνει ζήτημα τεχνολογίας στα χέρια μας. Εκατομμύρια ανθρώπων θα πάρουν μια ιδέα για το πώς έμοιαζε ο άνθρωπος που έφερε τόσες μεγάλες αλλαγές στη χώρα μας. Με τη βοήθεια της επιστήμης θα ικανοποιήσουμε το εύλογο ενδιαφέρον των μαζών και ταυτόχρονα θα εξηγήσουμε σ’ αυτές το μυστήριο του αδιάφθορου».
Ασυζητητί η έγερση του μαυσωλείου είχε πολιτικό σκοπό: να ενδυναμώσει το κύρος των επιστημών αιώνια μέσω του κύρους του δασκάλου. Ακόμη, δεν υπάρχει πεδίο να δεις σ’ αυτό εκμετάλλευση της θρησκευτικής πρόληψης. Στους επισκέπτες του μαυσωλείου λέγεται ότι η διατήρηση του σώματος απ’ την αποσύνθεση οφείλεται στην χημεία.
Με τις απαντήσεις μας δεν προσπαθούμε να καλύψουμε την παρούσα κατάσταση στην Σοβιετική Ένωση, να υποτιμήσουμε τα οικονομικά και πολιτιστικά επιτεύγματα, κι ακόμη λιγότερο να παρουσιάσουμε τον σοσιαλισμό σαν στάδιο που ήδη το φτάσαμε. Το σοβιετικό καθεστώς είναι και θα παραμείνει για πολύ καιρό μεταβατικό καθεστώς, γεμάτο αντιφάσεις και άλυτες δυσκολίες. Επίσης, πρέπει να δούμε τα γεγονότα κάτω απ’ το φως της ανάπτυξής τους. Η Σοβιετική Ένωση φορτώθηκε την κληρονομιά της αυτοκρατορίας των Ρομανώφ. Επί 15 χρόνια έζησε περιτριγυρισμένη από εχθρούς.
Η κατάσταση του πολιορκημένου οχυρού έδωσε στη δικτατορία του προλεταριάτου ιδιαίτερα σκληρές μορφές. Η πολιτική της Ιαπωνίας, πολύ περισσότερο, υπολόγισε να αναπτύξει στη Ρωσία αίσθημα ασφάλειας αλλά το γεγονός ότι οι ΗΠΑ, που έκαναν πόλεμο ενάντια στα Σοβιετ σε σοβιετικό έδαφος, δεν έχουν αρχίσει διπλωματικές σχέσεις με τη Μόσχα μέχρι αυτή τη στιγμή, είχε τεράστια και, φυσικά, αρνητική επίδραση στο εσωτερικό καθεστώς της χώρας.
