Η κλιματική αλλαγή, το λιώσιμο των πάγων και οι νέες ευκαιρίες για πρόσβαση σε πλουτοπαραγωγικές πηγές έχουν αναζωπυρώσει τη μάχη ισχύος στην Αρκτική. Οι μεγάλες δυνάμεις έχουν επιδοθεί σε έναν αγώνα δρόμου για τον έλεγχο της περιοχής.
Στις 6 Αυγούστου 2012, η Ρωσία ανακοίνωσε τα σχέδιά της για την κατασκευή μιας σειράς ναυτικών κέντρων υποδομής κατά μήκος της βόρειας θαλάσσιας οδού της Αρκτικής. Σύμφωνα με την αναφορά, ο επικεφαλής του συμβουλίου ασφαλείας Νικολάι Πατρούσεφ δήλωσε: «Οι αρχές έχουν συντάξει μία λίστα περιοχών- κλειδιά διπλού σκοπού σε απομακρυσμένες περιοχές των αρκτικών θαλασσών κατά μήκος της οδού της Βορείου Θάλασσας, προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα στάθμευσης στα πολεμικά πλοία και σκάφη του Ρωσικού Ναυτικού, τα οποία χειρίζεται το Τμήμα της Ομοσπονδιακών Υπηρεσιών Ασφάλειας και Φύλαξης Συνόρων.
Αυτό είναι μόνο ένα από τα τελευταία περιστατικά εκφοβισμών στην περιοχή της Αρκτικής. Ο Καναδάς και οι ΗΠΑ εμπλέκονται επίσης στη μάχη για τον έλεγχο αυτής της στρατηγικής περιοχής, όπως επίσης και άλλα μικρότερα κράτη όπως η Νορβηγία και η Δανία. Μια σχετικά νέα εξέλιξη είναι η είσοδος της Κίνας στο σκηνικό.
Τον Αύγουστο, η Κίνα έστειλε το πρώτο της πλοίο να διασχίσει την Αρκτική μέχρι την Ευρώπη και ασκεί έντονη πίεση για καθεστώς μόνιμου παρατηρητή στο Αρκτικό Συμβούλιο, τον χαλαρό διεθνή οργανισμό των 8 Αρκτικών εθνών που αναπτύσσουν πολιτικές για την περιοχή, με το επιχείρημα ότι αποτελούν γειτνιάζον έθνος της αρκτικής.
Ορυκτά και σπάνια μέταλλα
Αυτό το καλοκαίρι Κινέζοι υπουργοί επισκέφτηκαν τη Δανία, τη Σουηδία και την Ισλανδία, προσφέροντας προσοδοφόρες εμπορικές συμφωνίες. Υψηλά ιστάμενοι διπλωμάτες επισκέφτηκαν επίσης τη Γροιλανδία, όπου οι Κινέζικες επιχειρήσεις επενδύουν στην ανάπτυξη της εξορυκτικής βιομηχανίας, με σχέδια να εισάγουν περίπου 5000 Κινέζους εργάτες στο νησί, το οποίο έχει μόλις 60.000 κατοίκους.
Η Γροιλανδία είναι ένα αυτοδιοικούμενο κράτος εντός του Βασιλείου της Δανίας. Τα τελευταία χρόνια, ποικίλες δυνάμεις έχουν επιδείξει αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη χώρα των Ινουίτ εξαιτίας του γεγονότος ότι η υποχώρηση των παγόβουνων αποκάλυψε τα πολυπόθητα αποθέματα ορυκτών, συμπεριλαμβανομένων σπάνιων μετάλλων που είναι κρίσιμα για τις νέες τεχνολογίες, όπως τα κινητά τηλέφωνα και τα στρατιωτικά συστήματα πλοήγησης. Μια περιοχή, το κοίτασμα του Κβάνεφιλντ, εκτιμάται ότι περιέχει το 20% της παγκόσμιας παροχής σε σπάνιες γαίες, καθιστώντας το δεύτερο σε σειρά μεγαλύτερο απόθεμα σε σπάνιες γαίες παγκοσμίως.
Καθώς οι βελτιωμένες τεχνολογίες, η αλματώδης αύξηση των τιμών και η κλιματική αλλαγή καθιστούν τα πλούτη της Γροιλανδίας περισσότερο διαθέσιμα προς εκμετάλλευση, όλες οι μεγάλες δυνάμεις έχουν στρέψει τα βλέμματά τους σε αυτό το μακρινό μέρος. Οι ΗΠΑ βρίσκονται ήδη στην περιοχή εδώ και δεκαετίες.
«Επίδοξοι ληστές»
Στην Θούλη της Γροιλανδίας φιλοξενείται η βορειότερη βάση της πολεμικής αεροπορίας των ΗΠΑ. Τον Αύγουστο σε ένα συνέδριο, ο Thomas R. Nides, ο υφυπουργός διαχείρισης και πόρων, δήλωσε ότι η Αρκτική αναδεικνύεται «σε ένα νέο σύνορο για την εξωτερική μας πολιτική». Το μήνυμα ήταν αρκετά ξεκάθαρο: «Η Αρκτική είναι δική μας-μείνετε μακριά!»
Τον Ιούνιο, ο Antonio Tajani, ο ευρωπαίος επίτροπος για τη βιομηχανία και την επιχειρηματικότητα, έσπευσε στην πρωτεύουσα της Γροιλανδίας, προσφέροντας εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια ως ενίσχυση για την ανάπτυξη, με αντάλλαγμα τις εγγυήσεις ότι η Γροιλανδία δε θα δώσει στην Κίνα αποκλειστική πρόσβαση στις σπάνιες γαίες, αποκαλώντας το ταξίδι του «διπλωματία ορυκτών πρώτων υλών».
Δυστυχώς για τους Ευρωπαίους αυτό δεν σταμάτησε τους Κινέζους.
Άλλοι επιφανείς καλεσμένοι της Γροιλανδίας ήταν η Αμερικανίδα Υπουργός Εξωτερικών Χίλαρυ Κλίντον και ο Πρόεδρος της Ν.Κορέας Lee Myung-bak. Ο πρωθυπουργός της Γροιλανδίας δε, Kuupik Kleist, έτυχε υποδοχής από τον Πρόεδρο της κομισιόν Χοσέ Μανουέλ Μπαρόζο στις Βρυξέλλες. Πρόκειται πράγματι για μια εκτενή λίστα «επίδοξων λιστών».
Η Κίνα στην Αρκτική
Το τελευταίο διάστημα η Κίνα επιδιώκει να εντείνει την εμπλοκή της στην περιοχή ως μόνιμος παρατηρητής στο Αρκτικό Συμβούλιο. Το Αρκτικό Συμβούλιο αποτελεί ένα υψηλόβαθμο διακυβερνητικό φόρουμ, το οποίο ασχολείται με θέματα όπως η διαχείριση πόρων, η κλιματική αλλαγή, και η βιωσιμότητα του περιβάλλοντος. Το Συμβούλιο αποτελείται από 8 κράτη μέλη με δικαίωμα ψήφου- Καναδάς, ΗΠΑ, Ρωσία, Δανία (Νησιά Φερόε και Γροιλανδία), Νορβηγία, Ισλανδία, Σουηδία και Φιλανδία- τα οποία συνορεύουν με τον Αρκτικό Ωκεανό. Υπάρχουν 6 μόνιμα κράτη-παρατηρητές-όλα ευρωπαϊκά- και πολλαπλάσια μέλη ειδικοί παρατηρητές, μεταξύ των οποίων η Ιαπωνία, η Νότια Κορέα και η Κίνα.
Το εν λόγω σώμα το προηγούμενο διάστημα επικεντρωνόταν στον έλεγχο των ζωικών πληθυσμών της Αρκτικής, αλλά πλέον έχει πιο ουσιαστικά καθήκοντα, όπως ο καθορισμός των μελλοντικών λιμενικών τελών και η διαπραγμάτευση συμφωνιών για την αποκατάσταση διαρροών πετρελαίου. Παρόλο που η Ισλανδία, η Δανία και η Σουηδία υποστηρίζουν πλέον ανοικτά την προσφορά της Κίνας, η Νορβηγία τάσσεται ενάντια. Το Υπουργείο εξωτερικών των ΗΠΑ αρνήθηκε να δημοσιοποιήσει την πρόθεση ψήφου της.
Μία εκδήλωση αυτού του νέου στρατηγικού ενδιαφέροντος από πλευράς της Κίνας αποτελεί το ταξίδι του μεγαλύτερου παγοθραυστικού παγκοσμίως, του Xuelong («Ο Δράκος του Χιονιού»), στην Ισλανδία. Το Xuelong απέπλευσε από το Qingdao στις 2 Ιουλίου για ένα ταξίδι 17000 χιλιομέτρων διαμέσου της επονομαζόμενης «βόρειο-ανατολικής οδού» κατά μήκος των ρωσικών ακτών.
Ακολουθώντας τη «βόρειο-ανατολική οδό», το ταξίδι από τη Γιοκοχάμα της Ιαπωνίας μέχρι το Ρότερνταμ της Ολλανδίας, είναι λιγότερο από 13000 χιλιόμετρα. Αυτό αποτελεί μία ουσιαστική μείωση, αν συγκριθεί με την «οδό του Σουέζ» που είναι 21000 χιλιόμετρα. Η διάνοιξη αυτής της νέας εμπορικής οδού θα μπορούσε να επιφέρει σοβαρές συνέπειες.
Ένας συνταξιούχος υποναύαρχος του Κινέζικου Ναυτικού, ο Yin Zhuo, προκάλεσε σάλο τον Μάρτιο του 2010, όταν σε μία ομιλία του στην «Πολιτική Συμβουλευτική Διάσκεψη του Κινεζικού Λαού», δήλωσε: «η Αρκτική ανήκει σε όλους του λαούς του κόσμου καθώς κανένα έθνος δεν ασκεί κυριαρχία σε αυτή». Η Κίνα, δήλωσε, πρέπει και αυτή να λάβει μερίδιο των πλουτοπαραγωγικών πηγών της περιοχής. Αυτή η δήλωση αντανακλά ξεκάθαρα την ιμπεριαλιστική ανάγκη της Κίνας για επέκταση. Οι άλλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις όμως δεν φαίνονται πρόθυμες να το επιτρέψουν.
Ένα άλλο παράδειγμα: Τον Αύγουστο του 2011, ο Κινέζος Μεγιστάνας Huang Nubo έκανε μία προσφορά διεκδικώντας 300 τετραγωνικά χιλιόμετρα γης στη βόρειο-ανατολική Ισλανδία για να κατασκευάσει ένα οικολογικό θέρετρο. Παρόλο που αυτές του οι προσπάθειες φαίνονται να είναι ασύνδετες με την κινέζικη κυβέρνηση, η συμφωνία θα χορηγούσε στην Κίνα μία σημαντική θέση στην Αρκτική. Η εν λόγω έκταση κατέχει στρατηγική θέση πλησίον ενός από τους μεγαλύτερους παγετώδεις ποταμούς της Ισλανδίας καθώς και ορισμένων εν δυνάμει λιμανιών βαθέων υδάτων. Καθώς ο αρκτικός πάγος υποχωρεί αυτή η περιοχή προορίζεται να γίνει ένα σημαντικό κέντρο λιμένων σε μία νέα θαλάσσια οδό μεταφορών μεταξύ ανατολής και δύσης. Η κυβέρνηση της Ισλανδίας τελικά απέρριψε την πρόταση του Nubo για τη δημιουργία θέρετρου, αλλά όχι όμως χωρίς πρώτα να προκαλέσει μια έντονη αντιπαράθεση μεταξύ των Ισλανδών σχετικά με την αυξανόμενη επιρροή της Κίνας.
Στρατιωτική κλιμάκωση
Όλα τα κράτη ενισχύουν τη στρατιωτική τους παρουσία στην περιοχή προκειμένου να προωθήσουν τα συμφέροντά τους.
Όπως έχει αναφερθεί, η Ρωσία κατασκευάζει μια σειρά ναυτικών βάσεων στην περιοχή. Σύμφωνα με επίσημες πηγές, αυτές οι βάσεις σκοπεύουν να υπηρετήσουν ένα «διπλό σκοπό». Παρόλο’ αυτά, δεν έχει αναφερθεί τίποτα για το ποιοι θα μπορούσαν να είναι αυτοί οι σκοποί.
Οι ΗΠΑ ακόμη διατηρούν ένα καθοριστικό πλεονέκτημα ως προς το στρατιωτικό εξοπλισμό εξαιτίας των υποβρυχίων που έχουν στην κατοχή τους. Τα αμερικάνικα υποβρύχια πέρα από περισσότερο σε αριθμό, είναι και πιο εξελιγμένα, ενώ τα πληρώματά τους είναι καλύτερα εκπαιδευμένα.
Ακόμα όμως η Ρωσία θέλει να καλύψει τη διαφορά στο μέτωπο της Αρκτικής. Στα τέλη Ιουνίου ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν επέβλεψε την κατασκευή ενός άλλου πυρηνικού υποβρυχίου τύπου Borei, από τα οποία η Ρωσία σχεδιάζει να αποκτήσει 8 μέχρι το 2020. Ο Πούτιν δήλωσε: «Προφανώς, το ναυτικό αποτελεί ένα εργαλείο για την προστασία των εθνικών οικονομικών συμφερόντων, συμπεριλαμβανομένων και αυτών σε περιοχές όπως η Αρκτική όπου συγκεντρώνονται μερικοί από τους πλουσιότερους βιολογικούς και ορυκτούς πόρους.»
Επίσης η Ρωσία ανακοίνωσε τον Μάρτιο του 2011 ότι θα επανεξοπλήσει την μηχανοκίνητη ταξιαρχία πεζικού που έχει βάση τη Pechenga, στα σύνορα Νορβηγίας-Ρωσίας, ως ταξιαρχία Αρκτικής.
Τον Σεπτέμβρη, αποκαλύφθηκε ότι ο Καναδικός στρατός σχεδίαζε την αγορά μη επανδρωμένων αεροσκαφών αξίας ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων. Τα αεροσκάφη, τα οποία όλα πρόκειται να οπλιστούν, φαίνονται να είναι εστιασμένα (αλλά όχι αποκλειστικά) στην προστασία των Καναδικών διεκδικήσεων στην Αρκτική.
Αυτό τον χρόνο, η αμερικάνικη ακτοφυλακή διεξήγαγε την μεγαλύτερή της άσκηση στην Αρκτική, η οποία ονομάστηκε «Αρκτική Ασπίδα». Η ακτοφυλακή εστιάζει περισσότερο σε επιχειρήσεις αναζήτησης και διάσωσης και ανταποκρίνεται στις πιθανές διαρροές πετρελαίου που προκαλούνται από τις εκτεταμένες γεωτρήσεις. Ο διοικητής Ρόμπερτ Παπ δήλωσε σε μια ομάδα γερουσιαστών ότι η ακτοφυλακή είναι καλά προετοιμασμένη για να επιχειρήσει στην περιοχή.
Ακόμα και η Νορβηγία εξοπλίζεται στρατιωτικά προς το μέτωπο της Αρκτικής. Ο Νορβηγός υπουργός αμύνης Espen Barth Eide, υπέδειξε τον Μάρτιο ότι το δεύτερο τάγμα του Νορβηγικού στρατού θα μετονομαζόταν σε «Αρκτικό Τάγμα» και θα εξοπλιζόταν για να περιπολεί την αρκτική επικράτεια της χώρας. Το τάγμα, μία μονάδα μηχανοκίνητου πεζικού με βάση βόρεια της περιοχής Τρομς, θα ενισχυθεί με σκούτερ χιονιού και άλλα ελαφρά οχήματα για το σκοπό αυτό.
Αυτού ακολούθησε μια δήλωση από τον υπουργό εξωτερικών Jonas Gahr Store, ο οποίος αποκάλεσε τη Ρωσία και το High North ως «περιοχές κλειδιά για την νορβηγική εξωτερική πολιτική» και υποστηρίζοντας την εκτροπή κεφαλαίων για τον έλεγχο της ρωσικής δραστηριότητας στην Αρκτική. Η νορβηγική κυβέρνηση σχεδιάζει επίσης την αγορά 52 νέων F-35 μαχητικών αεροπλάνων το 2017 και τη στάθμευση αυτών στη βάση πολεμικής αεροπορίας του Όρλαντ στην κεντρική Νορβηγία, με μια μικρότερη βάση χειρισμού στο Evenes στο Νότο της χώρας για δυνατότητες γρήγορης απόκρισης.
Παρόλ’ αυτά, καθώς οι Αρκτικές δυνάμεις – Καναδάς, Δανία, Νορβηγία, Ρωσία και ΗΠΑ – παραμένουν σε αντίθεση για το πώς θα χωρίσουν την περιοχή, κάποια πολεμική επιχείρηση στην περιοχή μοιάζει απίθανη.
Η Ρωσία και η Νορβηγία συνεχίζουν την συνεργασία μεταξύ των Gazprom και Statoil ενώ οι δύο χώρες διεξάγουν ακόμα και κοινές ναυτικές ασκήσεις. Και ενώ κάποιες μικρές αψιμαχίες (όπως αυτές μεταξύ Καναδά και Δανίας για το Tartupaluk/ νησί Hans) δεν μπορούν να αποκλειστούν, ένας πόλεμος μεγαλύτερης κλίμακας φαίνεται απίθανος εξαιτίας τω ανεξέλεγκτων και κατακλυσμιαίων επιπτώσεων που θα επέφερε.
Ιμπεριαλισμός – Παραμένει ίδιος
Όλο αυτό το «μεγάλο παιχνίδι» στην Αρκτική παίζεται χωρίς να ληφθεί στο παραμικρό υπόψη η ανθρώπινη ζωή και το περιβάλλον. Πρόσφατα η Μόσχα κατέστειλε την οργάνωση Raipon που οργανώνει τους ιθαγενείς πληθυσμούς στην Αρκτική στη Ρωσία. Είναι ξεκάθαρο ότι το Κρεμλίνο ενοχλήθηκε από την κριτική που ασκούσε η οργάνωση για τον τρόπο που γινόταν η γεώτρηση πετρελαίου στην περιοχή.
Η κυβέρνηση της Δανίας δεν είναι καλύτερη. Αυτή τη στιγμή επεξεργάζεται ένα νόμο που θα νομιμοποιήσει την πρόσληψη Κινέζων εργατών στη Γροιλανδία με μισθούς που είναι ακόμα χαμηλότεροι από τους «κανονικούς» χαμηλούς μισθούς στη χώρα. Ο λόγος γι’αυτό είναι ότι η London Mining (μια εταιρεία κινέζικών συμφερόντων με έδρα το Jersey) αιτήθηκε του δικαιώματος να εισάγει ό,τι ισοδυναμεί σε εργαζομένους-σκλάβους. Η μεγαλύτερη εταιρεία παγκοσμίως εξόρυξης αλουμινίου, η Καναδική Alcoa απαιτεί να έχει πλήρη φοροαπαλλαγή στη Γροιλανδία.
Οι λαοί της Αρκτικής αναζητούν τις καινούριες δυνατότητες για την εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών της περιοχής. Σε αυτό βλέπουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν τις ζωές τους και είναι λογικό. Όμως στα πλαίσια του καπιταλισμού δεν μπορεί να επιτευχθεί κάτι τέτοιο. Η λεηλασία των πλουτοπαραγωγικών πηγών από τους καπιταλιστές συνοδευόμενη από την τεράστια σπατάλη στις στρατιωτικές δαπάνες δεν πρόκειται να φέρει την ευμάρεια στους λαούς της Αρκτικής. Ο καπιταλισμός δεν ασχολείται ούτε με το περιβάλλον ούτε με τις ανθρώπινες ανάγκες, αλλά με τα κέρδη και τις σφαίρες επιρροής. Έτσι ήταν και έτσι θα είναι μέχρι αυτό το σύστημα πάψει να υπάρχει και αντικατασταθεί από τη Διεθνή Σοσιαλιστική Ομοσπονδία.
Μετάφραση: Γερασιμίνα Τσιντή
