Τα αίτια της κρίσης
Η ριζική αιτία της κρίσης δεν είναι η κακή συμπεριφορά ορισμένων μεμονωμένων προσώπων. Εάν αυτό ήταν αλήθεια, τότε η λύση θα ήταν απλή: θα έπρεπε να τους κάνουμε να συμπεριφέρονται καλύτερα στο μέλλον. Αυτό εννοεί ο Γκόρντον Μπράουν όταν απαιτεί «διαφάνεια, ειλικρίνεια και υπευθυνότητα». Όμως όλοι γνωρίζουν πως η διεθνής οικονομία είναι διάφανη όσο ένας βόθρος και πως η τραπεζική αδελφότητα είναι ειλικρινής όσο οι συμμορίες της Μαφίας και υπεύθυνη όσο ένας εθισμένος τζογαδόρος. Αλλά ακόμα και εάν όλοι οι τραπεζίτες ήταν άγιοι, αυτό δε θα άλλαζε και πολλά πράγματα.
Δεν είναι σωστό να αποδίδουμε τα αίτια της κρίσης στην απληστία και τη διαφθορά των τραπεζιτών (παρόλο που είναι υπερβολικά άπληστοι και διεφθαρμένοι). Αυτό αποτελεί μια έκφραση της ασθένειας ενός ολόκληρου συστήματος – μια έκφραση της οργανικής κρίσης του καπιταλισμού. Το πρόβλημα δεν είναι ούτε η απληστία συγκεκριμένων ατόμων, ούτε η έλλειψη ρευστότητας ή η απουσία εμπιστοσύνης. Το πρόβλημα είναι πως το καπιταλιστικό σύστημα σε παγκόσμια κλίμακα βρίσκεται σε απόλυτο αδιέξοδο. Η ριζική αιτία της κρίσης είναι πως η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων έχει ξεπεράσει τα στενά όρια της ατομικής ιδιοκτησίας και του εθνικού κράτους. Η διόγκωση και η συστολή της πίστης συχνά παρουσιάζεται σαν η αιτία για την κρίση, αλλά στην πραγματικότητα είναι μόνο το εμφανές της σύμπτωμα. Οι κρίσεις αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του καπιταλιστικού συστήματος.
Ο Μαρξ κι ο Ένγκελς το εξήγησαν πολλά χρόνια πριν:
«Η σύγχρονη αστική κοινωνία, που δημιούργησε τόσο ισχυρά μέσα παραγωγής και ανταλλαγής, μοιάζει με το μάγο εκείνο που δεν καταφέρνει πια να κυριαρχήσει πάνω στις καταχθόνιες δυνάμεις που ο ίδιος κάλεσε. Εδώ και δεκάδες χρόνια, η ιστορία της βιομηχανίας και του εμπορίου δεν είναι τίποτε άλλο παρά η ιστορία της εξέγερσης των σύγχρονων παραγωγικών δυνάμεων ενάντια στις σύγχρονες σχέσεις παραγωγής, ενάντια στις σχέσεις ιδιοκτησίας, που αποτελούν τους όρους ύπαρξης της αστικής τάξης και της κυριαρχίας της.
Αρκεί ν’ αναφέρουμε τις εμπορικές κρίσεις που με την περιοδική τους επανάληψη όλο και πιο απειλητικά αμφισβητούν την υπόσταση ολόκληρης της αστικής κοινωνίας. Στις εμπορικές κρίσεις καταστρέφεται τακτικά ένα μεγάλο μέρος όχι μονάχα των έτοιμων προϊόντων, αλλά ακόμα και των παραγωγικών δυνάμεων που ήδη είχαν δημιουργηθεί. Στις κρίσεις ξεσπά μια κοινωνική επιδημία που σε κάθε άλλη προηγούμενη εποχή θα φαινόταν σαν παραλογισμός, η επιδημία της υπερπαραγωγής. Η κοινωνία ξαφνικά βρίσκεται πάλι πίσω σε κατάσταση στιγμιαίας βαρβαρότητας. Θα ‘λεγε κανείς ότι ένας λιμός, ένας γενικός καταστροφικός πόλεμος της έκοψε όλα τα μέσα ύπαρξης. Η βιομηχανία, το εμπόριο φαίνονται εκμηδενισμένα. Και γιατί; Γιατί η κοινωνία έχει πάρα πολύ πολιτισμό, πάρα πολλά μέσα ύπαρξης, πάρα πολλή βιομηχανία, πάρα πολύ εμπόριο.
Οι παραγωγικές δυνάμεις που διαθέτει δεν χρησιμεύουν πια για την προώθηση του αστικού πολιτισμού και των αστικών σχέσεων ιδιοκτησίας. Αντίθετα, έγιναν πάρα πολύ μεγάλες γι’ αυτές τις σχέσεις, εμποδίζονται από αυτές. Και κάθε φορά που οι παραγωγικές δυνάμεις ξεπερνούν το εμπόδιο αυτό, φέρνουν σε αναταραχή ολόκληρη την αστική κοινωνία, απειλούν την ύπαρξη της αστικής ιδιοκτησίας. Οι αστικές σχέσεις έγιναν πάρα πολύ στενές για να περιλάβουν τα πλούτη που δημιουργήθηκαν απ’ αυτές. Πώς ξεπερνά η αστική τάξη τις κρίσεις; από τη μια μεριά καταστρέφοντας αναγκαστικά μάζες από παραγωγικές δυνάμεις. Από την άλλη, κατακτώντας καινούργιες αγορές και εκμεταλλευόμενη πιο βαθιά τις παλιές. Πώς, λοιπόν; Προετοιμάζοντας πιο ολόπλευρες και πιο τεράστιες κρίσεις και ελαττώνοντας τα μέσα για να προλαβαίνει τις κρίσεις».
Αυτές οι λέξεις από το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο», γραμμένο το 1848, είναι τόσο επίκαιρες σήμερα όσο ήταν τον καιρό που γράφτηκαν. Θα μπορούσαν να έχουν γραφτεί χθες.
Το πιο σημαντικό ζήτημα, σε κάθε περίπτωση, δεν είναι το τραπεζικό σύστημα αλλά η πραγματική οικονομία: η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Για την παραγωγή κέρδους, όλα αυτά πρέπει να βρουν αγορά. Η ζήτηση όμως βρίσκεται σε απότομη πτώση και αυτό επιδεινώνεται από την απώλεια του δανεισμού. Αντιμετωπίζουμε μια κλασσική καπιταλιστική κρίση, η οποία ήδη έχει προκαλέσει πολλά αθώα θύματα. Η κατάρρευση των τιμών των κατοικιών στις ΗΠΑ οδήγησε σε κρίση στην κατασκευαστική βιομηχανία, η οποία έχει ήδη προκαλέσει την απώλεια εκατοντάδων χιλιάδων θέσεων εργασίας. Η αυτοκινητοβιομηχανία είναι σε κρίση, με τις πωλήσεις στις ΗΠΑ να βρίσκονται στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 16 χρόνων. Αυτό με τη σειρά του σημαίνει πτώση στη ζήτηση για χάλυβα, πλαστικό, ελαστικά, ηλεκτρισμό, πετρέλαιο και άλλα προϊόντα. Αυτό θα αποτελέσει μεγάλο πλήγμα για ολόκληρη την οικονομία και θα οδηγήσει σε ανεργία και επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης.
