Την παλιά εποχή, αυτοί που αναφερόντουσαν στην κρίση του μαρξισμού, είχαν υπόψη τους κάποια ειδική θεώρηση του Μαρξ που, όπως ισχυρίζονταν, απέτυχε να επιβεβαιωθεί από τα γεγονότα, όπως: η θεωρία της όξυνσης της ταξικής πάλης, η ονομαζόμενη «θεωρία της εξαθλίωσης» και η θεωρία που ακούει στο όνομα της «καταστροφικής κατάρρευσης» του καπιταλισμού. Αυτά τα τρία κύρια σημεία τροφοδότησαν τα πυρά της αστικής ρεφορμιστικής κριτικής. Σήμερα, είναι απλά αδύνατον να λογομαχήσει κανείς πάνω σ’ αυτά τα θέματα. Ποιος θα αναλάβει να αποδείξει ότι οι κοινωνικές αντιθέσεις δεν οξύνονται, αλλά μετριάζονται; Ο κ. Ικς Υπουργός των Εσωτερικών και άλλοι επίσημοι των Ηνωμένων Πολιτειών αναγκάζονται να μιλάνε ανοιχτά στους λόγους τους για το γεγονός ότι «60 οικογένειες» ελέγχουν την οικονομική ζωή όλου του έθνους, από την άλλη πλευρά, ο αριθμός των ανέργων κυμαίνεται μεταξύ δέκα εκατομμύρια στα χρόνια της «ευημερίας» και είκοσι εκατομμύρια στα χρόνια της κρίσης. Εκείνες οι σειρές στο «Κεφάλαιο», όπου ο Μαρξ μιλάει για την πόλωση της καπιταλιστικής κοινωνίας, για τη συσσώρευση του πλούτου στο ένα πόλο και της φτώχειας στον άλλο – αυτές οι ίδιες σειρές που κατηγορήθηκαν για «δημαγωγικές», τώρα αποδεικνύεται καθαρά πως αντιπροσωπεύουν την αληθινή πραγματικότητα.
Η παλιά φιλελευθερο-δημοκρατική αντίληψη για μια βαθμιαία και παγκόσμια άνοδο της ευημερίας, της κουλτούρας, της ειρήνης και της ελευθερίας, ναυάγησε ολοκληρωτικά και ανεπανόρθωτα. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα τη χρεωκοπία της σοσιαλρεφορμιστικής αντίληψης, που στην πραγματικότητα αντιπροσώπευε μια προσαρμογή φιλελεύθερων ιδεών στις υπάρχουσες συνθήκες ζωής της εργατικής τάξης. Όλες οι θεωρίες και οι μέθοδες αυτές είχαν τις ρίζες τους στην εποχή του βιομηχανικού καπιταλισμού, την εποχή του ελεύθερου εμπορίου και συναγωνισμού, με λίγα λόγια: σε μια περασμένη και χωρίς επιστροφή εποχή, την εποχή που ο καπιταλισμός ήταν ένα σχετικά προοδευτικό σύστημα. Σήμερα ο καπιταλισμός είναι αντιδραστικός. Δεν μπορεί να γιατρευτεί. Πρέπει να φύγει από τη μέση.
Δεν απέμεινε ούτε ένας ξεροκέφαλος που να πιστεύει σοβαρά ότι η τρομαχτική όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων μπορεί να ξεπεραστεί με τα μέσα της κοινοβουλευτικής νομοθεσίας. Ο Μαρξ αποδείχτηκε σωστός σε κάθε, μάλιστα, σημείο της ανάλυσης του, όπως και στην «καταστροφική» του πρόγνωση. Πού, λοιπόν, οφείλεται «η κρίση του μαρξισμού»; Οι σημερινοί κριτικοί δεν σκοτίζονται να διατυπώσουν με σαφήνεια ούτε την ίδια την ερώτηση.
Θα μείνει στα κιτάπια της ιστορίας πως ο καπιταλισμός πριν χωθεί στον τάφο του, έκανε μια τρομερή προσπάθεια αυτοσυντήρησης που διάρκεσε για μια μακρινή ιστορική περίοδο. Η μπουρζουαζία δεν θέλει να πεθάνει. Έχει μετατρέψει όλη την ενεργητικότητα που κληρονόμησε από το παρελθόν σε μια σπασμωδική αντίδραση. Αυτή είναι ακριβώς η εποχή στην οποία ζούμε.
Η βία δεν κυριεύει μόνο, αλλά με τον τρόπο της «πείθει» κιόλας. Η έφοδος της αντίδρασης δεν συντρίβει μόνο υλικά τα κόμματα αλλά, επίσης, αποσυνθέτει ηθικά τους ανθρώπους. Πολλοί κ. ριζοσπάστες τα ‘χουν χαμένα. Το φόβο τους μπροστά στην αντίδραση τον μεταφράζουν σε άσχετη και γενική κριτική. «Κάτι δεν πάει καλά με τις παλιές θεωρίες και μέθοδες», «ο Μαρξ έκανε λάθος», «ο Λένιν δεν προέβλεψε…» κ.ο.κ. Μερικοί πάνε πιο μακριά. «Η επαναστατική μέθοδος αποδείχτηκε αποτυχία», « η επανάσταση του Οκτώβρη έφερε την πιο αισχρή δικτατορία της γραφειοκρατίας». Αλλά η μεγάλη Γαλλική Επανάσταση τέλειωσε με την παλινόρθωση της μοναρχίας. Μιλώντας γενικά, το Σύμπαν είναι μίζερα φτιαγμένο: τα νιάτα φέρνουν τα γερατειά, η γέννηση τον θάνατο, «κάθε τι που γεννήθηκε πρέπει να πεθάνει». (υπογρ. δική μου)
Αυτοί οι κύριοι ξεχνούν με μεγάλη ευκολία ότι ο άνθρωπος από τη ζωώδη του κατάσταση μέχρι την αρμονική κοινωνία, βρίσκει το δρόμο του χωρίς κανένα οδηγό, ότι αυτό το έργο είναι δύσκολο, ότι για κάθε ένα ή δύο βήματα μπροστά ακολουθεί μισό, ένα και καμιά φορά ακόμα και δύο βήματα πίσω. Ξεχνούν ότι ο δρόμος είναι στρωμένος με τα πιο μεγάλα εμπόδια και πως κανείς δεν βρήκε ακόμα, ούτε και θα μπορούσε να ‘χε βρει, τη μυστική μέθοδο που εγγυάται με ασφάλεια την αδιάκοπη πρόοδο της ιστορικής συνέχειας. (υπογρ. δική μου) Είναι, βέβαια, λυπηρό πως δεν ζήτησαν τη συμβουλή των κ. ριζοσπαστών όταν ο άνθρωπος δημιουργούνταν και όταν ακόμα πρωτοσχηματίζονταν οι συνθήκες της εξέλιξης του. Αλλά, μιλώντας γενικά, το πράγμα τώρα δεν διορθώνεται…
Για χάρη της συζήτησης, ας υποθέσουμε ότι όλη η περασμένη επαναστατική ιστορία, κι αν ακόμα θέλετε, γενικά ολόκληρη η ιστορία, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια αλυσίδα από λάθη. Τι θα γίνει με τον κολοσσιαίο στρατό των μόνιμα ανέργων, με τους εξαθλιωμένους χωρικούς, με τη γενική πτώση του οικονομικού επιπέδου, με τον πόλεμο που έρχεται; Οι σοφοί σκεπτικιστές μας υπόσχονται ότι κάποτε στο μέλλον θα κωδικοποιήσουν όλα τα στραβοπατήματα που έχουν κάνει μέχρι σήμερα οι μεγάλες επαναστατικές κινήσεις. Θα μας πούνε, όμως, αυτοί οι κύριοι τι να κάνουμε σήμερα, τώρα;
Μάταια θα περιμέναμε μια απάντηση. Οι τρομοκρατημένοι ορθολογιστές ξαρματώνονται στο αντίκρισμα της αντίδρασης, απαρνιούνται την επαναστατική κοινωνική σκέψη, εγκαταλείπουν όχι μόνο τις υλικές μα και τις ηθικές θέσεις και στερούν τους εαυτούς τους από κάθε αίτημα επαναστατικής βίας. Παρ’ όλα αυτά, οι συνθήκες που καθόρισαν το σημερινό κύμα αντίδρασης είναι εξαιρετικά ασταθείς, αντιφατικές και πρόσκαιρες και προετοιμάζουν το έδαφος για μια νέα επίθεση του προλεταριάτου. Η ηγεσία αυτής της επίθεσης θ’ ανήκει δικαιωματικά σ’ όλους αυτούς που οι ορθολογιστές ονομάζουν δογματικούς και σεχταριστές. Γιατί οι «δογματικοί» και οι «σεχταριστές» αρνιούνται να απαρνηθούν την επιστημονική μέθοδο μια και κανείς, δεν έχει να προτείνει τίποτα καλύτερο στη θέση της.
7 Μαρτίου 1939
