[nextpage title=”Μέρος 1ο” ]
Το έτος 2013 ξεκίνησε με μία έκρηξη. Ο Λένιν έγραψε ένα άρθρο: Εύφλεκτα υλικά στην παγκόσμια πολιτική (Προλετάριος, Νο 33, 23 Ιουλίου-5 Αυγούστου 1908). Σήμερα δεν υπάρχει έλλειψη τέτοιου εύφλεκτου υλικού παγκοσμίως. Οι ιμπεριαλιστές συμπεριφέρονται ως ταύρος σε υαλοπωλείο. Ο γαλλικός ιμπεριαλισμός μόλις έμπλεξε σε μια νέα περιπέτεια στο Μάλι. Ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός, έχοντας δημιουργήσει μια ανυπολόγιστη καταστροφή στο Ιράκ, αναφώνησε ότι «αποστολή εξετελέσθη». Αλλά στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια ένδειξη αλαζονείας, γεννημένης από τις ψευδαισθήσεις της δύναμής του. Εμείς, από την άλλη, είχαμε προβλέψει ότι θα αναγκάζονταν να αποχωρήσουν από το Ιράκ με την ουρά στα σκέλια.
Τι κατάφεραν στο Ιράκ; Ένα τεράστιο χάος! Απλώς κατάφεραν να αποσταθεροποιήσουν ολόκληρη την περιοχή. Η Συρία είναι ένα ξεκάθαρο παράδειγμα αποσταθεροποίησης και η οποία, με τη σειρά της, επηρεάζει και την Τουρκία. Οι Κούρδοι της Συρίας ελέγχουν πια το βόρειο τμήμα των τουρκοσυριακών συνόρων. Μια παρόμοια κατάσταση έχει δημιουργηθεί και στο Ιράκ, όπου οι Κούρδοι απολαμβάνουν μια εκ των πραγμάτων αυτονομία. Αυτό φέρνει το κουρδικό ζήτημα ξανά στο προσκήνιο στην Τουρκία.
Στη Λιβύη, οι ιμπεριαλιστές πίστευαν ότι φέρθηκαν πολύ έξυπνα διώχνοντας τον Καντάφι. Αλλά στην πραγματικότητα, λειτουργούσε ως ένα σημείο σταθερότητας, αστυνομεύοντας την περιοχή για λογαριασμό τους. Με την κατάρρευση του καθεστώτος του, η αποσταθεροποίηση «εξήχθη» στο γειτονικό Μάλι. Η Νιγηρία, η μεγαλύτερη στρατιωτική δύναμη της Δυτικής Αφρικής, κινδυνεύει να παρασυρθεί και η ίδια στη δίνη της κρίσης. Είναι κατανοητό λοιπόν ότι πρόκειται για μια πραγματικά παγκόσμια κρίση.
Για να είμαστε ειλικρινείς, οι Γάλλοι ιμπεριαλιστές «καθυστέρησαν» να επέμβουν στο Μάλι, διστάζοντας να κινηθούν, καθώς στάθμιζαν την κατάσταση. Εν τέλει, αναγκάστηκαν να επέμβουν, ειδάλλως θα παρακολουθούσαν την κατάληψη της χώρας από τις στρατιωτικές ομάδες των ισλαμιστών φονταμεντάλιστων, και κατά συνέπεια την εμφάνιση μιας νέας απειλής στις γραμμές ανεφοδιασμού προς τον Νίγηρα, απ’ όπου προέρχεται το μεγαλύτερο ποσοστό ουρανίου που χρησιμοποιείται για καύσιμο στα πυρηνικά εργοστάσια της Γαλλίας.
Η ειρωνεία της κατάστασης είναι ότι η εισβολή αυτή έγινε υπό την ηγεσία ενός «σοσιαλιστή» προέδρου. Σύντομα, όμως, οι Γάλλοι ιμπεριαλιστές άρχισαν να αναζητούν βοήθεια από τους Ευρωπαίους και Αμερικανούς συμμάχους τους. Προσέγγισαν το Λονδίνο, που απλώς παρείχε μια περιορισμένη υποστήριξη με τη μορφή μεταγωγικών αεροπλάνων, καθώς και λίγους στρατιωτικούς συμβούλους, αλλά καμία πραγματική βοήθεια στο πεδίο της μάχης. Οι υπόλοιποι ιμπεριαλιστές λένε στους Γάλλου: μετά από εσάς!
Οι Λένιν και Τρότσκι εξήγησαν πως όταν ατομική τρομοκρατία είναι ενδημική, είναι σύμπτωμα μιας βαθιάς κοινωνικής κρίσης, μιας κρίσης του καθεστώτος. Αυτό που αντιμετωπίζουμε σήμερα δεν είναι μία κανονική κρίση. Δεν πρόκειται για μια τυπική κυκλική κρίση όπου η οικονομία βυθίζεται και μετά, σχετικά γρήγορα θα οδηγηθεί ξανά στην ανάπτυξη. Πρόκειται για μια εκ βάθρων κρίση του συστήματος.
Μια ένδειξη του βάθους της κρίσης είναι η οργανική μαζική ανεργία που επηρεάζει όλες τις χώρες, στον ένα ή τον άλλο βαθμό. Ο Μαρξ αναφερόταν συχνά στον «εφεδρικό στρατό» των ανέργων, που αποτελούσε ένα φυσιολογικό στοιχείο του καπιταλισμού τα τελευταία 200 χρόνια. Ο εφεδρικός αυτός στρατός έπαιζε ένα χρήσιμο ρόλο για τους καπιταλιστές, ειδικά για την περίοδο που η οικονομία αναπτυσσόταν: ήταν μια εφεδρεία που μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν ανά πάσα στιγμή.
Σήμερα ωστόσο, παρατηρούμε ένα διεθνές φαινόμενο, όχι ενός εφεδρικού στρατού αλλά μιας οργανικής, μόνιμης ανεργίας. Αυτό υποδεικνύει ότι το σύστημα είναι ανίκανο να παίξει οποιοδήποτε προοδευτικό ρόλο. Αδυνατεί να απορροφήσει τον «πλεονάζοντα» πληθυσμό στην παραγωγή και έτσι, καταδικάζει εκατομμύρια σε ένα καθεστώς μόνιμης φτώχειας. Το σύστημα είναι ανίκανο να χρησιμοποιήσει τις παραγωγικές δυνάμεις όπως άλλοτε.
Η ανεργία των νέων είναι ιδιαίτερα σημαντική. Ήταν ένας από τους βασικούς παράγοντες των επαναστάσεων στην Αίγυπτο και την Τυνησία, και σε όλο τον αραβικό κόσμο. Το ζήτημα αυτό δεν μπορεί να λυθεί από τον καπιταλισμό. Η ανεργία δεν αυξάνεται με κάθε ύφεση και στη συνέχεια, πέφτει σε περίοδο οικονομικής ανάπτυξης. Αν και ορισμένοι εργάτες βρίσκουν μια θέση εργασίας, η ανεργία συνεχίζει να κινείται σε υψηλά επίπεδα. Και αυτό με τη σειρά του, έχει κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και διπλωματικές συνέπειες. Συνοψίζοντας: έχει βαθιά επαναστατικά αποτελέσματα.
Ο καπιταλισμός έχει καταντήσει όπως ο Προκρούστης της ελληνικής μυθολογίας, ο οποίος είτε έκοβε τα πόδια των θυμάτων του, είτε τους τέντωνε μέχρι θανάτου, ώστε να χωρέσουν ακριβώς στο κρεβάτι του. Έτσι και ο καπιταλισμός ακρωτηριάζει την κοινωνία ώστε αυτή να χωρέσει στα στενά όρια του συστήματός του.
Οι πιο έξυπνοι στρατηγοί του κεφαλαίου έχουν ξεκινήσει να καταλαβαίνουν τη σοβαρότητα της κατάστασης. Όπως εξηγούσε ο Τεντ Γκραντ, συχνά έφταναν σε παρόμοια συμπεράσματα με τους μαρξιστές. Γίνεται αντιληπτό και από τους ίδιους ότι βρίσκονται αντιμέτωποι με μια κρίση του καθεστώτος. Ο Robert J. Samuelson σε άρθρο του στην Washington Post, με τίτλο: «Η Μεγάλη Ανατροπή» (8 Οκτωβρίου 2012) τόνισε τα εξής σημεία:
«Αυτό που παρακολουθούμε σήμερα στην Ευρώπη -και πλανιέται και πάνω από τις ΗΠΑ-είναι η εξάντληση της σύγχρονης κοινωνικής ομαλότητας. Από τις αρχές του 19ου αιώνα, οι βιομηχανικές κοινωνίες βασίζονταν στη σύμπραξη της οικονομικής ανάπτυξης με την πολιτική σταθερότητα. Η οικονομική πρόοδος βελτίωνε τη ζωή των ανθρώπων και βάθαινε την πίστη τους στο κράτος. Πόλεμοι, υφέσεις, επαναστάσεις και ταξικές συγκρούσεις διέκοπταν τον κύκλο αυτό. Αλλά σταδιακά, η οικονομική ευμάρεια γαλούχησε σταθερές δημοκρατίες στις ΗΠΑ, την Ευρώπη και τμήματα της Ασίας. Η σημερινή οικονομική κρίση μπορεί να ανατρέψει αυτή την ενάρετη διαδικασία. Η αργή οικονομική ανάπτυξη τρέφει την πολιτική αστάθεια και αντίστροφα. Θα μπορούσε να είναι ένα ιστορικό και δυσοίωνο σπάσιμο με το παρελθόν.»
«Αυτό που συμβαίνει στην Αμερική διαφέρει σε ένταση, αλλά όχι σε μορφή, από αυτό που συμβαίνει στην Ευρώπη. Η αργή οικονομική ανάπτυξη εκεί δοκιμάζει τις ικανότητες του πολιτικού συστήματος να ικανοποιήσει όλες τις προσδοκίες. Ο κόσμος κατεβαίνει στους δρόμους, ενώ εξτρεμιστικά κόμματα ενισχύονται. Για να αποφύγουμε τη μοίρα της Ευρώπης, πρέπει να μειώσουμε τις αξιώσεις του λαού από το σύστημα και να αγωνιστούμε για μια ταχύτερη οικονομική ανάπτυξη. Αυτό είναι το μάθημα. Αν το αγνοήσουμε, η ιστορία θα υπεισέλθει σε μια φάση αντιστροφής.»
Αυτή είναι μια ενδιαφέρουσα ανάλυση. Για την ακρίβεια είναι μια άψογη ανάλυση- αλλά όμως δεν προσφέρει καμία απολύτως λύση. Και αυτό γιατί δεν υπάρχει καμία λύση στον καπιταλισμό.
Η Ευρώπη βρίσκεται τώρα στο μάτι του κυκλώνα. Αλλά αν δεν ήταν έτσι, όλα τα μάτια θα ήταν στραμμένα στις ΗΠΑ, καθώς οι πρώτες ειδήσεις του νέου έτους ήταν σχετικά με τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες βρίσκονταν στο χείλος της χρεοκοπίας, αντιμετωπίζοντας έναν «δημοσιονομικό γκρεμό»/μια κρίση για το ανώτατο όριο του χρέους. Πρέπει να αντιληφθούμε τη σοβαρότητα αυτής της κατάστασης, έστω και αν εν μέρει είναι προϊόν των νόμων που ψηφίστηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Παίζουν «επικίνδυνα παιχνίδια» με τις ζωές εκατομμυρίων, δηλ., πιέζουν ο ένας τον άλλον (οι Δημοκράτες και οι Ρεπουμπλικάνοι), προκαλώντας ο ένας τον άλλον για να δουν ποιος θα πέσει πρώτος από τον γκρεμό. Υπήρχε επίσης έντονο το στοιχείο του θεάτρου, αλλά παρόλα αυτά για το σύστημα είναι ένα πολύ επικίνδυνο παιχνίδι.
Το πόσο σοβαρή είναι η κατάσταση μπορεί να το δει κανείς μέσα από ένα απόσπασμα πίσω στο Σεπτέμβρη του 2011 από έναν Αμερικανό ναύαρχο, τον Μαικλ Μιούλεν, προέδρου του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Δεν είναι συνηθισμένο ένας ναύαρχος να μιλάει με τέτοιους όρους. Αυτά είναι τα λόγια του: «Έχω πει πολλές φορές πως πιστεύω ότι η μόνη, μεγαλύτερη, απειλή για την εθνική μας ασφάλεια είναι το χρέος μας…» Έτσι, ένας κορυφαίος Αμερικανός στρατιωτικός εξηγεί πως το χρέος είναι μεγαλύτερη απειλή από ότι η Αλ Κάιντα, η Κίνα, κτλ. Αυτό που αντιλαμβάνεται είναι ότι το μέγεθος του χρέους μπορεί να οδηγήσει σε τέτοια κοινωνική κρίση που θα υπονομεύσει τη σταθερότητα των Ηνωμένων Πολιτειών.
Αλλά τι έχουν κάνει για να λύσουν το πρόβλημα; Δεν έχουν κάνει τίποτα, απολύτως τίποτα. Το επίπεδο του χρέους στις ΗΠΑ είναι τώρα 3 τρις δολάρια περισσότερο από ότι το 2010. Αυτά είναι τεράστια, σχεδόν ακαταμέτρητα ποσά. Το συνολικό χρέος των ΗΠΑ ανέρχεται τώρα στα 16 τρις δολάρια. Είναι μια μαύρη τρύπα, όπου οι πόλεμοι στο Ιράκ και το Αφγανιστάν και οι διασώσεις των τραπεζών, τα πακέτα στήριξης, κτλ, έχουν όλα συνεισφέρει στη δημιουργία της. Αυτό είναι απόλυτα μη βιώσιμο. Είναι σαν να αψηφούν του νόμους της βαρύτητας.
Έχει γίνει πολύς λόγος για την ανάκαμψη. Αλλά πού είναι αυτή η ανάκαμψη; Τα τελευταία στοιχεία δείχνουν μία απότομη επιβράδυνση της οικονομίας των ΗΠΑ στο τέλος του 2012. Το θέμα είναι πως αν δεν πραγματοποιήσουν σοβαρές περικοπές, αργά ή γρήγορα, οι αγορές θα παρέμβουν και θα προκαλέσουν μια καταστροφή που θα εξαπλωθεί παγκοσμίως.
Η άρχουσα τάξη απαιτεί περικοπές στις συντάξεις, στους μισθούς, κτλ. Στην πραγματικότητα οι διαφορές μεταξύ των Ρεπουμπλικάνων και των Δημοκρατών είναι επιφανειακές. Συμφωνούν θεμελιωδώς πως πρέπει να γίνουν περικοπές. Οι πλούσιοι προκάλεσαν την κρίση, αλλά οι φτωχοί, οι άρρωστοι, οι ηλικιωμένοι και οι εργαζόμενοι πρέπει να πληρώσουν για αυτήν. Αυτή είναι μια σίγουρη συνταγή για την ανάπτυξη της ταξικής πάλης στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Το κλειδί είναι η Ευρώπη
Αυτή τη στιγμή, όμως, η Ευρώπη είναι το κλειδί για την παγκόσμια κατάσταση, τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά. Στο πρόσφατο παρελθόν ήταν η Λατινική Αμερική. Φυσικά υπάρχει ακόμα ζύμωση εκεί, αλλά η Ευρώπη έχει κάνει ένα άλμα μπροστά. Αυτό είναι ένα στοιχείο ιστορικής σημασίας, εξαιτίας του μεγέθους του προλεταριάτου. Το προλεταριάτο στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες σε τελική ανάλυση, είναι το κλειδί για την παγκόσμια επανάσταση.
Η ψυχολογία των αστών στην Ευρώπη είναι παρόμοια με εκείνη ενός μανιακού καταθλιπτικού, παρουσιάζοντας βίαιες εναλλαγές στη διάθεση, από την μαύρη κατάθλιψη στην ευφορία – ιδιαίτερα στο χρηματιστήριο. Είναι σαν ένα γιο-γιο σε κίνηση.
Ο «Δρ. Τζόνσον» (Ο Σάμιουελ Τζόνσον είναι ο περίφημος Άγγλος συγγραφέας του 18ου αιώνα που είναι ευρέως γνωστός για το Λεξικό του της αγγλικής γλώσσας) είπε κάποτε ότι «Ένα καλό κρέμασμα συγκεντρώνει το μυαλό υπέροχα.» Καθώς η κρίση του συστήματός τους γίνεται ολοένα και πιο εμφανής, ορισμένοι αστοί πιέζονται τώρα να σκεφτούν πολύ σοβαρά. Κάποιοι όπως ο Μάριο Ντράγκι, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής κεντρικής Τράπεζας, λένε: «Θα υπερασπιστούμε το ευρώ μέχρι την τελευταία σταγόνα αίματος!» Αλλά δεν λέει ποιανού αίμα!
Είναι σαφές ότι παρόλο που έξι μήνες πριν η κατάσταση στην Ευρώπη έδειχνε να είναι στα πρόθυρα μιας σοβαρής κατάρρευσης, αυτή δεν έχει ακόμα υλοποιηθεί. Ωστόσο, κανένα από τα θεμελιώδη προβλήματα δεν έχει λυθεί και από τότε η οικονομική κατάσταση και εκτός Ευρώπης έχει επίσης απορυθμιστεί.
Στη συνάντηση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ του Νταβός που συνήλθε αυτόν τον μήνα, διαπιστώνουμε πως οι αστοί οικονομικοί αναλυτές έφτασαν σε παρόμοια συμπεράσματα με τους Μαρξιστές, αλλά από διαφορετική ταξική σκοπιά.
Ένας Κεϋνσιανός οικονομολόγος που γράφει στην Guardian, έγραψε το εξής: «Το Νταβός έχει περάσει από διάφορες βίαιες εναλλαγές στην διάθεση τα τελευταία πέντε χρόνια. Στην αρχή υπήρχε η άρνηση. Αργότερα επικράτησε πανικός. Μετά υπήρχε η ελπίδα ότι το χειρότερο έχει τελειώσει. Τώρα υπάρχει γκρίνια και ανησυχία ότι αυτή η ύφεση απλά δεν θα τελειώσει.»
Συνεχίζει:
«… Τα στελέχη παρέμειναν επιφυλακτικά σχετικά με τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές τους και τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας. Απέχουν πολύ από το σχεδιάζουν μια ισχυρή παγκόσμια ανάκαμψη της οικονομίας. Αντίθετα τα στοιχεία δείχνουν ότι οι εταιρίες επικεντρώνονται στις περικοπές των δαπανών και στη βελτίωση της αποδοτικότητάς τους.»
«… Πολλές επιχειρήσεις αποκτούν μεγάλα αποθέματα σε μετρητά μετά την απόλυση προσωπικού, το πάγωμα της παραγωγής και τη συμπίεση των μισθών, αλλά η έκθεση της PwC δείχνει πως δεν βιάζονται καθόλου να επενδύσουν τα συσσωρευμένα αποθεματικά τους.»
«Οι επιχειρήσεις θα επενδύσουν μόνο αν αντιληφθούν αυξανόμενη ζήτηση για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους. Αλλά το δίλημμα για την συνάντηση των CEOs στο Νταβός είναι ότι οι πολιτικές που υποστήριξαν στο παρελθόν- δημοσιονομική λιτότητα, πιο αδύναμα συνδικάτα, επιθετική μείωση του κόστους- έχουν διαμορφώσει τις καταναλωτικές δαπάνες. Στο παρελθόν, οι δαπάνες θα μπορούσαν να υποστηριχθούν μέσα από την αύξηση του χρέους των νοικοκυριών, αλλά οι τράπεζες δεν θέλουν να δανείσουν και οι καταναλωτές δεν θέλουν να δανειστούν.»
Οι αστοί κάθονται πάνω σε τρισεκατομμύρια δολαρίων. Δεν έχουν επενδύσει για 5 χρόνια και έχουν κρατήσει χαμηλούς τους μισθούς. Η κρίση θα επηρεάσει κάθε χώρα. Ακόμη και η Κίνα και η Γερμανία δεν θα μπορέσουν να την αποφύγουν. Η συνεχιζόμενη εκλογική υποστήριξη της Μέρκελ (αν και μειούμενη) μπορεί να εξηγηθεί, καθώς μέχρι στιγμής τα πράγματα στην Γερμανία δεν είναι τόσο άσχημα όσο οπουδήποτε αλλού, έτσι ο λαός ελπίζει (μάταια) ότι αυτό κατά κάποιο τρόπο θα συνεχιστεί.
Ωστόσο, βλέπουμε έναν αυξανόμενο αριθμό σημαντικών απεργιών στην Γερμανία για τους μισθούς και άλλα ζητήματα. Μετά την απότομη συρρίκνωση του 2008, η μετριότατη ανάκαμψη από τότε έχει ενθαρρύνει τους εργαζόμενους να παλέψουν για ό,τι χάθηκε. Αυτό που βλέπουμε στην Νότια Ευρώπη είναι το μέλλον της Γερμανίας. Η Αυστρία επίσης, η οποία μέχρι στιγμής έχει μόλις 4,5% ανεργία, αντιμετωπίζει την ίδια κατάσταση.
Η οικονομία της Ευρωζώνης έφτασε στο αποκορύφωμά της το 2007 και στη συνέχεια μπήκε σε μια απότομη κάθοδο το 2008/2009. Ακόμα δεν έχει επανέλθει στα προηγούμενα επίπεδα και όλες οι ενδείξεις δείχνουν ότι θα πέσει ακόμα πιο χαμηλά.
Τη προηγούμενη περίοδο είδαμε την τρέλα της κερδοσκοπίας και του δανεισμού. Η (τραπεζική) πίστη είναι μόνο ένα μέσο, με το οποίο οι καπιταλιστές, προσωρινά και με τεχνητό τρόπο, επεκτείνουν τα όρια του συστήματος. Οι καπιταλιστές μπορούν να αποφύγουν την κρίση υπερπαραγωγής με το να τονώσουν τεχνητά τη ζήτηση μέσω της επέκτασης της πίστης. Όμως, το μόνο που επιτυγχάνουν τελικά είναι να προετοιμάζουν το έδαφος για μια ακόμα μεγαλύτερη κρίση από τη προηγούμενη. Ο Μαρξ τα εξήγησε όλα αυτά αρκετό καιρό πριν.
Μία ένδειξη του φαινομένου αυτού μπορεί να εντοπιστεί στην τεράστια επέκταση του δανεισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 1964 το συνολικό ποσό δανεισμού στις ΗΠΑ ήταν 1 τρισεκατομμύριο δολάρια. Μέχρι το 2007 το ποσό αυτό έφτασε τα 50 τρισεκατομμύρια δολάρια. Αυτή τη στιγμή έχουμε τη βαθύτερη κρίση υπερπαραγωγής που έχει υπάρξει ποτέ, ακριβώς λόγω αυτής της επέκτασης του δανεισμού σε πρωτάκουστα επίπεδα.
[/nextpage]
[nextpage title=”Μέρος 2ο” ]
Ούτε Μονεταρισμός ούτε Κεϋνσιανισμός
Τώρα, οι μονεταριστές θέλουν να μειώσουν τις δαπάνες, να μειώσουν το χρέος, αλλά το μόνο που πετυχαίνουν με αυτό είναι να μειώνουν τη ζήτηση και να επιδεινώνουν περισσότερο την κρίση. Οι κεϋνσιανοί, από την άλλη πλευρά, θέλουν να αυξήσουν τις δημόσιες δαπάνες, ώστε να τονώσουν την οικονομία. Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχουν χρήματα για να γίνει κάτι τέτοιο, εκτός αν δανειστούν (στην ουσία πρόκειται για τύπωμα χρήματος), αυξάνοντας ακόμα περισσότερο το χρέος. Στη πραγματικότητα ούτε ο Μονεταρισμός, ούτε ο Κεϋνσιανισμός μπορούν να δώσουν λύση στην κρίση.
Η Πορτογαλία, η Ισπανία και η Ελλάδα βρίσκονται ακόμα σε βαθιά ύφεση. Κάθε χρόνο από τότε που ξεκίνησε η κρίση προέβλεπαν ότι θα έρθει η ανάκαμψη. Τώρα λένε ότι θα υπάρξει ανάκαμψη σε αυτές τις χώρες μέσα στο 2014, έχοντας «ξεχάσει» το 2013! Μια ένδειξη της κατάστασης στην οποία βρίσκεται η αγορά της Ευρώπης είναι η πωλήσεις αυτοκινήτων, οι οποίες έπεσαν στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 17 χρόνων, με εξαίρεση τα αυτοκίνητα πολυτελείας, τα οποία εξάγονται στην Κίνα. Κατά τ’ άλλα, η βιομηχανία έχει τα χάλια της.
Η Γερμανία, η οποία μέχρι πρότινος αναπτυσσόταν πολύ πιο γρήγορα από τους Ευρωπαίους εταίρους της, δεν μπορεί να ξεφύγει από τις επιπτώσεις της κρίσης. Η Γερμανία ήταν και ακόμα είναι η ατμομηχανή της Ευρώπης. Γι’ αυτό, επιβράδυνση της Γερμανίας θα σήμαινε μια σημαντική χειροτέρευση της κατάστασης στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο.
Η ανάπτυξη στην Κίνα έχει επιβραδυνθεί και η Ιαπωνία ακόμα παραμένει σε ένα καθεστώς στασιμότητας και κρίσης. Τα πράγματα είναι απλά. Αν η Ευρώπη και η Αμερική δεν καταναλώνουν, η Κίνα δεν μπορεί να συνεχίσει να αναπτύσσεται με τους προηγούμενους ρυθμούς. Αυτό έχει σοβαρές επιπτώσεις στην Λατινική Αμερική, σε χώρες όπως η Βραζιλία, αλλά και στην Αυστραλία, κτλ, οι οποίες τα πήγαιναν σχετικά καλά στηριζόμενες στην οικονομική άνθηση της Κίνας.
Η κρίση που ξέσπασε στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2008/2009, τώρα φτάνει στα τμήματα της παγκόσμιας οικονομίας που μέχρι πρότινος διέφευγαν τις επιπτώσεις της ύφεσης. Η παγκόσμια οικονομία είναι πραγματικά παγκοσμιοποιημένη, με τη μια περιοχή να επηρεάζει τις άλλες, και τώρα έχουμε μια πραγματικά παγκόσμια κρίση ολόκληρου του συστήματος.
Από μαρξιστική σκοπιά αντιμετωπίζουμε τα οικονομικά ως επιστήμη. Ωστόσο, πρέπει επίσης να κατανοήσουμε ότι δεν πρόκειται για μια επιστήμη (όπως εξήγησε ο Ενγκελς) ακρίβειας αντίστοιχης της Φυσικής ή της Χημείας. Ακριβείς προβλέψεις που φτάνουν σε διεξοδικές λεπτομέρειες, δεν είναι εφικτές. Γι’ αυτό όλες οικονομικές προβλέψεις διατυπώνονται υπό προϋποθέσεις.
Ωστόσο, τα βασικά χαρακτηριστικά της παρούσας οικονομικής κατάστασης είναι σαφώς ορατά. Είτε υπάρξει μία νέα ύφεση (κάτι που είναι το πιο πιθανό) ή απλά μια μακρά περίοδος ανεμικής ανάπτυξης, η συνολική εικόνα των πολιτικών προοπτικών παραμένει ουσιαστικά η ίδια. Το θέμα είναι ότι οι προσδοκίες των ανθρώπων δεν μπορούν να ικανοποιηθούν. Στην πραγματικότητα, πρέπει να υποβαθμιστούν.
Η επίδραση της ταξικής πάλης
επίδραση που έχουν όλα αυτά στη ταξική πάλη. Το βασικό που θα πρέπει να θυμόμαστε είναι ότι όλες οι προσπάθειες των αστών να επαναφέρουν την οικονομική ισορροπία, θα καταστρέψουν την κοινωνική και πολιτική ισορροπία.
Ας δούμε την Πορτογαλία για παράδειγμα. Το μαζικό κίνημα του περασμένου Σεπτεμβρίου/Οκτωβρίου ήταν τόσο ισχυρό που ανάγκασε την κυβέρνηση να υποχωρήσει σε ορισμένα ζητήματα. Το κίνημα ήταν μεγαλύτερο ακόμα και από τις επαναστατικές διαδηλώσεις του 1974 που τελικά έριξαν την παλιά δικτατορία. Ποιος μπορεί στα σοβαρά να ισχυριστεί ότι δεν υπάρχει ταξική πάλη και κρίση; Η κρίση μπορεί να ξεκινάει από τον Ευρωπαϊκό Νότο, όπου οι οικονομίες είναι πιο αδύναμες, αλλά από κει θα εξαπλωθεί.
Όταν ο Ιταλός Ντράγκι λέει «Θα σώσουμε το Ευρώ» δεν αναφέρεται σε ιταλικά χρήματα, αλλά αναφέρεται στο ρόλο της Γερμανίας. Η Γερμανία αποφασίζει για τα πάντα. Δεν ήταν αυτή η πρόθεσή τους όταν έστηναν την «Κοινή Αγορά», τον πρόδρομο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι Γάλλοι νόμιζαν ότι θα μπορούσαν να αφήσουν το οικονομικό κομμάτι στους Γερμανούς, όσο αυτοί θα διαχειρίζονταν τις πολιτικές υποθέσεις. Αυτό όμως είναι άγνοια της πραγματικότητας. Ένα παλιό ρητό λέει «αυτός που πληρώνει τον αυλητή, διαλέγει και το κούρδισμα». Η Γερμανία είναι η οικονομική γεννήτρια της Ευρώπης και η γερμανική αστική τάξη είναι αυτή που αποφασίζει. Η Γαλλία πλέον έχει υποβιβαστεί σε μέλος δεύτερης κατηγορίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Ποια είναι η πρόταση των Γάλλων; Η λύση τους είναι η έκδοση ευρωομολόγων, δηλαδή ομόλογα που δεν εκδίδονται από κάθε χώρα ξεχωριστά, αλλά από ολόκληρη την Ευρωζώνη. Αυτό σημαίνει ότι τα ομόλογα θα εκδίδονται με την υποστήριξη της πανίσχυρης γερμανικής οικονομίας. Η Γερμανία, ωστόσο, θα δεχόταν ένα τέτοιο μέτρο μόνο εάν της διασφαλιζόταν ο πλήρης έλεγχος των προϋπολογισμών κάποιων χωρών. Εάν οι Γερμανοί πρέπει να πληρώσουν τα χρέη των υπόλοιπων μελών της ΕΕ, τότε θέλουν να γνωρίζουν πώς αυτές θα ξοδέψουν τα χρήματα τους. Για τους άλλους όμως, αυτό ισοδυναμεί με παραχώρηση της εθνικής τους κυριαρχίας στη Γερμανία. Οι Γάλλοι φυσικά ποτέ δεν θα συμφωνούσαν με κάτι τέτοιο.
Ο Τζόκερ της παρέας είναι ο Ντέιβιντ Κάμερον στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο οποίος υποστηρίζει να γίνει δημοψήφισμα για το αν η Βρετανία θα πρέπει να μείνει ή να φύγει από την ΕΕ. Αυτό αποτελεί έναν ελιγμό από την πλευρά του, καθώς οι Συντηρητικοί γίνονται όλο και λιγότερο δημοφιλείς. To UKIP, το Κόμμα για την Ανεξαρτησία του Ηνωμένου Βασιλείου, πάει καλά στις δημοσκοπήσεις, αποσπώντας ψήφους από τους Συντηρητικούς. Αυτό έχει προκαλέσει μια αντιευρωπαϊκή διάθεση μέσα σε ένα τμήμα του Συντηρητικού Κόμματος που υποδαυλίζει εθνικιστικά αισθήματα σε μια προσπάθεια για την ανάκτηση της χαμένης υποστήριξης. Αυτό είναι ένα επικίνδυνο παιχνίδι που παίζει ο Κάμερον, καθώς μπορεί να καταλήξει με την Βρετανία να αναγκάζεται να αποχωρήσει εντελώς από την ΕΕ κάποια στιγμή στο μέλλον, πράγμα που θα ήταν καταστροφικό για τον ευρωπαϊκό καπιταλισμό.
Ο ρόλος των ρεφορμιστών
Ο Τρότσκι επισήμανε ότι οι προδοσίες είναι συστατικό στοιχείο του ρεφορμισμού, όλων των ειδών του ρεφορμισμού, ιδιαίτερα μάλιστα του αριστερού ρεφορμισμού και του κεντρισμού. Ακριβώς επειδή ο εργαζόμενος λαός τους έχει εμπιστοσύνη, θεωρώντας τους ως τα κόμματα του. Όταν όμως αυτά τα κόμματα τους προδίδουν απογοητεύονται κι εξαγριώνονται. Αυτό εξηγεί τις βίαιες εκλογικές μετατοπίσεις που βλέπουμε σήμερα σε αρκετές χώρες της Ευρώπης.
Ενώ οι μαρξιστές αναγνωρίζουν το ρόλο που μπορούν να παίξουν αριστερά κόμματα όπως ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα και ηγέτες όπως ο Τσίπρας κ.λπ., δεν έχουν, και δεν πρέπει να έχουν, μια συναισθηματική προσέγγιση. Οι μαρξιστές διατηρούν τα μάτια τους ανοικτά χωρίς ψευδαισθήσεις. Αυτοί οι ηγέτες μπορούν να στραφούν στα αριστερά κάτω από την πίεση ενός μαζικού κινήματος, αλλά μπορούν εξίσου να μετατοπιστούν δεξιά κάτω από την πίεση της αστικής τάξης. Εφόσον δεν έχουν μία ολοκληρωμένη εναλλακτική απέναντι στο καπιταλιστικό σύστημα – και βλέπουν μόνο τη δυνατότητα διαχείρισης του συστήματος, με την ελπίδα να εξαλείψουν τα χειρότερα συμπτώματα της κρίσης πάνω στις μάζες – αναπόφευκτα τους τίθεται το δίλημμα ή να ανατρέψουν το καπιταλιστικό σύστημα ή να υποκύψουν κάτω από την πίεση και να γίνουν «σοβαροί» πολιτικοί ηγέτες.
Αυτό που πρέπει να γίνει επίσης αντιληπτό είναι ότι η αστική δημοκρατία δεν είναι μόνιμη και αμετάβλητη. Η παράταση της ύπαρξής της εξαρτάται από ορισμένους όρους, συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας να γίνουν μερικές παραχωρήσεις στους εργαζόμενους, και της διατήρηση της δύναμης και της επιρροής των ρεφορμιστικών κομμάτων πάνω στις μάζες. Εφόσον οι ρεφορμιστές ηγέτες και τα κόμματά τους έχουν κύρος, μπορούν να συγκρατήσουν τους εργαζόμενους. Παρόλα αυτά όταν παίρνουν στα χέρια τους τη διακυβέρνηση, εξαναγκάζονται να δείξουν το πραγματικό τους πρόσωπο. Αυτό συνέβη στο ΠΑΣΟΚ στην Ελλάδα. Η δυνατότητα των ρεφορμιστών να συγκρατούν τους εργαζόμενους δοκιμάζεται τώρα στο έπακρο.
Με αυτή την έννοια επιστρέψαμε σε μία ανάλογη κατάσταση με αυτή την οποία περιέγραψε ο Τρότσκι το 1938: Μία οργανική κρίση του συστήματος. Αλλά υπάρχουν επίσης σημαντικές διαφορές με τη δεκαετία το ‘20 και του ‘30. Η αστική τάξη έχει πολύ σοβαρά προβλήματα.
Στοιχεία Βοναπαρτισμού
Οι εργαζόμενοι για μια ολόκληρη περίοδο συνήθισαν να έχουν σύνταξη, δωρεάν εκπαίδευση, περίθαλψη και γενικά σχετικά αξιόλογες συνθήκες ζωής. Γι’ αυτό το λόγο έχουν τώρα πολύ μεγάλες προσδοκίες, κάτι που οι εργαζόμενοι παλαιότερα δεν είχαν. Τώρα, μετά από 60 χρόνια μεταρρυθμίσεων και κάποιων παραχωρήσεων, η αστική τάξη πρέπει να πάρει όλες τις κατακτήσεις της εργατικής τάξης πίσω.
Το πρόβλημα είναι ότι η εργατική τάξη της Ευρώπης δεν ήταν ποτέ ισχυρότερη. Την δεκαετία του ‘30 ο συσχετισμός δυνάμεων ήταν διαφορετικός. Υπήρχε η δυνατότητα να κινηθούν προς την αντίδραση και τον φασισμό πολύ γρήγορα. Δεν μπορούν να κάνουν κάτι τέτοιο στις σημερινές συνθήκες. Η Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα είναι μια σοβαρή προειδοποίηση για το μέλλον, αλλά δεν υπάρχει καμία προοπτική για τέτοιες δυνάμεις να έρθουν σύντομα στην εξουσία. Η αντίδραση μπορεί να έρθει στην εξουσία μόνο μετά από μία σειρά σοβαρών ηττών της εργατικής τάξης. Τώρα η βασική κατεύθυνση της εργατικής τάξης είναι στα αριστερά.
Είναι αλήθεια βέβαια ότι έχουν αρχίσει να κάνουν την εμφάνιση τους στοιχεία κοινοβουλευτικού βοναπαρτισμού. Ο Μόντι στην Ιταλία διορίστηκε, δεν εκλέχτηκε, ο Παπαδήμος στην Ελλάδα το ίδιο. Βλέπουμε την υιοθέτηση όλο και περισσότερων βοναπαρτιστικών μέτρων, με τις κύριες αποφάσεις να λαμβάνονται όχι από το κοινοβούλιο αλλά από μικρές κλίκες. Βλέπουμε λοιπόν μια τάση προς τον Βοναπαρτισμό, αλλά θα ήταν σοβαρό λάθος να πούμε ότι υπάρχει σε αυτό το στάδιο μία σοβαρή απειλή για μια δικτατορία.
Οι αστοί βασίζονται στους ρεφορμιστές ηγέτες. Παντού καλούν για κυβερνήσεις «εθνικής ενότητας». Η «εθνική ενότητα» είναι ένα ρηχό σύνθημα γιατί είναι αδύνατο να συνενώσεις τα συμφέροντα των τραπεζιτών και των ανέργων, των αφεντικών και των εργατών. Εν τούτοις, δεδομένου του βάθους της κρίσης και της απουσίας μίας ταξικής εναλλακτικής, μπορεί να δημιουργηθούν προσωρινά μεγάλες αυταπάτες. Η ιδέα αυτή καλλιεργείται από τα ΜΜΕ: «είμαστε όλοι μαζί σε αυτήν την κρίση» κτλ. Η αλήθεια είναι ότι υπάρχει ένας βαθύς ταξικός διαχωρισμός παντού. Παρά τις προσπάθειες των ρεφορμιστών ηγετών, η ταξική πάλη οξύνεται παντού με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.
Ελλάδα
Στην Ελλάδα για παράδειγμα κάθε μέρα υπάρχουν νέα για ένα καινούριο σκάνδαλο. Το πιο πρόσφατο ήταν ένα μεγάλο σκάνδαλο φοροδιαφυγής που περιλάμβανε μεταξύ άλλων την γυναίκα του Βενιζέλου, του πρόεδρου του ΠΑΣΟΚ, καθώς και τον πρώην υπουργό οικονομικών. Η γυναίκα του ήταν σε μία λίστα φοροφυγάδων που είδε το φως της δημοσιότητας πρόσφατα. Η λίστα περιλάμβανε πολλούς Έλληνες εκατομμυριούχος που φυγάδευσαν τα χρήματα τους στην Ελβετία, ενώ ο λαός της Ελλάδας αντιμετωπίζει το φάσμα της πείνας. Αυτό προκάλεσε τεράστια αγανάκτηση και θυμό που στρέφονταν απέναντι σε όλους τους πολιτικούς.
Η Ελλάδα είναι η πιο άρρωστη από όλους τους ασθενείς της Ευρώπης. Οι εργαζόμενοι έχουν προβάλει τεράστια αντίσταση στα μέτρα λιτότητας. Μέχρι τώρα έχουν γίνει 21 γενικές απεργίες καθώς και πολλές μεμονωμένες απεργίες. Το πρόβλημα είναι ότι οι ηγέτες των συνδικάτων δεν χρησιμοποιούν τη γενική απεργία για να κλιμακώσουν τον αγώνα, αλλά για τον ακριβώς αντίθετο λόγο. Χρησιμοποιούν τη γενική απεργία σαν μέσο εκτόνωσης του θυμού των εργαζομένων. Οι αστοί το γνωρίζουν αυτό και προχωρούν απρόσκοπτα σε περισσότερη λιτότητα.
Σε μία τέτοια κατάσταση οι Μαρξιστές πρέπει να διατηρήσουν μία αντικειμενική προσέγγιση της κατάστασης. Δεν πρέπει να πέσουν στο λάθος του εύκολου εντυπωσιασμού, δεν πρέπει να παρασυρθούν από τις προσωρινές διαθέσεις εφορίας. Η στάση μας είναι στάση κριτικής υποστήριξης, που σημαίνει ότι δίνουμε όλη μας την υποστήριξη στην υπόθεση του χτισίματος του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά κάνουμε επίσης εφ’ όλης της ύλης κριτική στις ρεφορμιστικές πολιτικές και το πρόγραμμα του κόμματος. Και όσο στο κόμμα ασκείται όλο και μεγαλύτερη πίεση, η στάση μας πρέπει να γίνεται αυξανόμενα κριτική, τονίζοντας τα λάθη και προσφέροντας μια εναλλακτική διέξοδο.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η απογοήτευση των προσδοκιών των μαζών είναι συστατικό στοιχείο του ρεφορμισμού. Είναι ένας ιστορικός νόμος. Μπορούμε να κάνουμε μία πρόβλεψη εδώ: όσο πιο κοντά ο σύντροφος Τσίπρας πλησιάζει στη εξουσία, τόσο πιο μετριοπαθής θα γίνεται. Το καθήκον των Μαρξιστών του ΣΥΡΙΖΑ είναι να συνδεθούν με τους εργαζόμενους και τη νεολαία μέσα και γύρω από τον ΣΥΡΙΖΑ και να τους προσφέρουν μία επαναστατική εναλλακτική, ένα μαρξιστικό πρόγραμμα σαν τον μόνο δρόμο μέσα από τον οποίο ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί ικανοποιήσει τις προσδοκίες των μαζών. Σε άλλη περίπτωση, όταν το κόμμα βρεθεί στην εξουσία θα απογοητεύσει τις μάζες. Είναι ένας αγώνας δρόμου με αντίπαλο το χρόνο. Η κυβέρνηση Σαμαρά δεν θα κρατήσει για πάντα.
Την ίδια στιγμή, οι μαρξιστές δεν πρέπει να είναι ανυπόμονοι ή ανήσυχοι. Πριν από μια καταιγίδα επικρατεί μια περίεργη (ιδιόρρυθμη) ατμόσφαιρα – η περίφημη ηρεμία πριν την καταιγίδα – μετά ξεσπάει. Αυτή η ηρεμία μπορεί να είναι άβολη, ασαφής κ.α. Αλλά τότε η καταιγίδα μπορεί να έρθει βίαια, φαινομενικά «από το πουθενά». Βρισκόμαστε κοντά στο οριακό σημείο – όμως η καταιγίδα δεν έχει ξεσπάσει ακόμα. Ωστόσο, η καταιγίδα δεν θα ρωτήσει για την ευνοϊκή μας άδεια. Όλα εξαρτώνται από την κίνηση κάτω από την επιφάνεια. Οι εργαζόμενοι θα κινηθούν όταν θα είναι έτοιμοι, όταν θα έχουν φτάσει στο όριο και θα αρχίσουν να οδηγούνται στο συμπέρασμα ότι πρέπει να πάρουν τη μοίρα τους στα δικά τους χέρια.
Ο ρόλος των μαζικών οργανώσεων – τα εργατικά κόμματα και τα συνδικάτα – είναι καθοριστικός για την όλη διαδικασία. Οι οργανώσεις αυτές ιδρύθηκαν και συστάθηκαν για να ηγηθούν και να υπερασπιστούν τα συμφέροντα των εργαζομένων. Με την πάροδο, όμως, των δεκαετιών υπέστησαν μια διαδικασία κατά την οποία η ηγεσία τους ενσωματώθηκε και συμβιβάστηκε με το σύστημα. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να βλέπουν τους εαυτούς τους όχι σαν ηγέτες την εργατικής τάξης, αλλά σαν μεσολαβητές που προσπαθούν να διατηρήσουν την κοινωνική ειρήνη. Βλέπουν εαυτούς ως ‘πρακτικούς’ ρεαλιστές που προσπαθούν να επιτύχουν για τους εργαζόμενους αυτά που μπορεί να τους δώσει το σύστημα. Το πρόβλημα που αντιμετωπίζουν είναι ότι στις συνθήκες της τωρινής παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης, όχι μόνο δε μπορούν πια να κερδίσουν παραχωρήσεις, γνήσιες «μεταρρυθμίσεις» , αλλά αναγκάζονται να δεχθούν περικοπές και αντιμεταρρυθμίσεις. Έτσι , παίζουν τώρα έναν πολύ διαφορετικό ρόλο.
Υπό αυτές τις συνθήκες είναι πολύ εύκολο για τους Αριστερούς να πουν ότι «η ηγεσία των εργαζομένων έχει χάσει όλο της το κύρος». Δυστυχώς , δεν είναι τόσο απλό. Αυτές οι οργανώσεις υπάρχουν για πολύ καιρό και έχουν καθιερωθεί ως παράδοση κι έχουν βαθιές ρίζες στην εργατική τάξη. Οι εργαζόμενοι δεν εγκαταλείπουν εύκολα τις οργανώσεις που έχουν χτιστεί μετά από χρόνια και δεκαετίες αγώνων του παρελθόντος. Θα χρειαστεί μια σειρά από μαζικά γεγονότα και σοκ για να ταρακουνηθεί η εμπιστοσύνη των μαζών προς τις τωρινές ηγεσίες.
Δεν μπορεί να είναι και δεν θα είναι μια απλή επανάληψη της δεκαετίας του ‘30. Πρέπει να διαβάζουμε τα έργα του Τρότσκι – αλλά πρέπει να μαθαίνουμε τη μέθοδο ,τα διδάγματα, κι όχι να εφαρμόσουμε τις ιδέες του μηχανιστικά. Πράγματι, η Ιστορία ποτέ δεν επαναλαμβάνεται μηχανικά – υπάρχουν πολλές διαφοροποιήσεις που πρέπει να κατανοήσουμε.
Ισπανία
Η Ισπανία είναι πιθανότητα η δεύτερη πιο άρρωστη οικονομία στην Ευρώπη, μετά την Ελλάδα. Φαίνεται πως για μια σύντομη περίοδο, με την βοήθεια της Ε.Ε., κατάφεραν να σταθεροποιήσουν κάπως της κατάσταση, αλλά οι αποδόσεις των ομολόγων είναι ακόμη σε επίπεδα πάνω από το 5%, πράγμα που είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο. Στο τελευταίο τρίμηνο του 2012 η παραγωγή μειώθηκε κατά 0,7 % σε σχέση με το προηγούμενο και η συνολική ετήσια ανάπτυξη ανά έτος μειώθηκε κατά 1,8 % σε σχέση με το προηγούμενο έτος, η χειρότερη δηλαδή επίδοση στην Ισπανία από την έναρξη της παγκόσμιας κρίσης.
Εφαρμόζοντας ολοένα σκληρότερα μέτρα λιτότητας, περιορίζουν την αγοραστική ικανότητα των ανθρώπων. Πρόκειται για ένα φαύλο κύκλο, καθώς οι συνεχιζόμενες περικοπές αποδυναμώνουν περεταίρω την αγορά. Και πάλι, η μόνη λύση στην οποία μπορούν να καταλήξουν είναι ακόμα περισσότερες περικοπές, πράγμα που δεν αποτελεί λύση.
Εξαιτίας της προηγούμενης περιόδου, κατά την οποία υπήρξε μαζική πιστωτική επέκταση, δημιουργήθηκε μια τεράστια φούσκα των ακινήτων που προετοίμασε την παρούσα κατάσταση. Οι Ισπανοί εργαζόμενοι και νέοι βλέπουν την καταστροφή όλων αυτών, για τα οποία αγωνίστηκαν στο παρελθόν. Η πίεση συσσωρεύεται από τα κάτω. Ο «Economist» πρόσφατα έθεσε το ερώτημα: «Θα αντέξουν οι Ισπανοί τον παρατεταμένο πόνο; Ή θα εξεγερθούν απέναντι στο πολιτικό κατεστημένο που τους οδήγησε στην αποτυχία»; Αυτό πάνω κάτω συνοψίζει τα πάντα. Και ό,τι λένε για την Ισπανία ισχύει και για άλλες χώρες στην Ευρώπη.
Η Ισπανία μοιάζει με χύτρα ταχύτητος και μια πανίσχυρη έκρηξη βρίσκεται προετοιμάζεται. Όταν η «el Pais» ρώτησε σε μια δημοσκόπηση εάν οι άνθρωποι πιστεύουν ότι η χώρα προετοιμάζεται για μια τεράστια έκρηξη λόγω της αύξησης της φτώχειας, της ανεργίας κλπ, το 73% απάντησε «ναι»! Ρώτησαν «Συμφωνείτε με το ότι η τωρινή κρίση οδηγεί σε αύξηση του επιπέδου δυσπιστίας προς τους πολιτικούς θεσμούς μας»; To 97% απάντησε θετικά. «Πιστεύετε ότι οι επιπτώσεις της κρίσης δεν μοιράζονται εξίσου σε όλα τα κοινωνικά στρώματα κι έχουν επηρεάσει τη «μεσαία τάξη» κι αυτούς που έχουν τους λιγότερους πόρους περισσότερο από τους άλλους»; Το 96 % συμφώνησε. «Συμφωνείτε με την ακόλουθη πρόταση: Αν δεν υπήρχαν οι φιλανθρωπικές οργανώσεις η κοινωνική κρίση θα ήταν ανυπόφορη». Το 86% συμφώνησε. Οι άνθρωποι δεν εμπιστεύονται τους θεσμούς της αστικής δημοκρατίας. Νιώθουν ότι αναγκάζονται να πληρώσουν για μια κρίση που δεν δημιούργησαν, ενώ οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι. Η πλειοψηφία πιστεύει ότι αυτό θα οδηγήσει σε μια κοινωνική έκρηξη. Αυτή είναι η πραγματικότητα στην Ισπανία.
Το κυβερνών Λαϊκό Κόμμα βρίσκεται στις δημοσκοπήσεις στο 29% (από το 46% πριν ένα χρόνο). Το Σοσιαλιστικό κόμμα βρίσκεται στο 23% (5,4% λιγότερο από το εκλογικό τους ποσοστό πριν ένα χρόνο). Το κόμμα της Ενωμένης Αριστεράς υψώθηκε απότομα από το 6,9 % στις εκλογές του Νοεμβρίου του 2011 στο 15,6%, υπερδιπλασιάζοντας τη δύναμή του. Το 84% των πολιτών δεν εμπιστεύονται τον πρόεδρο Ραχόι (το οποίο περιλαμβάνει πολλούς υποστηρικτές του Λαϊκού Κόμματος!) Η δυσπιστία για τον ηγέτη του Σοσιαλιστικού Κόμματος, στην «αντιπολίτευση», φτάνει το 91%. Η δημοσκόπηση αυτή διενεργήθηκε στις αρχές του Ιανουαρίου. Τώρα ένα τεράστιο σκάνδαλο διαφθοράς έχει ξεσπάσει, στο οποίο εμπλέκεται και τον κυβερνών κόμμα, γεγονός που θα μπορούσε να είναι η σταγόνα που θα ξεχειλίσει το ποτήρι, όχι μόνο για την κυβέρνηση, αλλά για την αστική δημοκρατία στο σύνολό της. Στο τέλος θα χάσουν τον έλεγχο.
Το πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει κανένα κανάλι για να διοχετευθούν όλα αυτά. Ένα μεγάλο κίνημα έχει ήδη ξεσπάσει έξω από τα συνδικάτα κι έξω από τα μαζικά κόμματα. Το κίνημα των αγανακτισμένων ήταν ένα προοίμιο γι’ αυτό που επίκειται. Η πάλη ενάντια στις ιδιωτικοποιήσεις στην Μαδρίτη οργανώθηκε σε μεγάλο βαθμό έξω από τα «επίσημα» κανάλια, σε μαζικές συνελεύσεις, συντονιστικές επιτροπές κ.α. Κάποια στιγμή 47 νοσοκομεία και κλινικές ήταν κατειλημμένα από τους εργαζόμενους, γίνονταν διαδηλώσεις δεκάδων χιλιάδων και οι γιατροί προχώρησαν σε μια γενική απεργία διαρκείας.
Η Ισπανία για την ακρίβεια είναι η χώρα της του αναρχισμού (όχι κατά έναν οργανωμένο τρόπο – οι αναρχικές οργανώσεις έχουν μειωθεί σε μικρότερες σέχτες), αλλά με την έννοια των αυθόρμητων κινημάτων εξέγερσης από τα κάτω. Αυτό ισχύει και για την Ιταλία. Σε ένα ορισμένο σημείο, οι Ισπανοί νέοι και οι εργαζόμενοι θα καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι «φτάνει πια». Οι ρεφορμιστές επιθυμούν να βάλουν φρένο και να συγκρατήσουν τους εργαζομένους. Μόλις η κατάσταση φτάσει σε μη ανεκτά όρια κι οι ηγέτες δε θα μπορούν πια να συγκρατήσουν τις μάζες, μόλις η κίνηση ξεφύγει από τον έλεγχό τους, τότε γίνεται σαν ένα όχημα που κυλά σε κατηφόρα δίχως φρένα.
Αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι σε αυτό το στάδιο οι ηγέτες των μαζικών οργανώσεων με τη δράση τους, δεν αντικατοπτρίζουν την πραγματική κατάσταση στην κοινωνία, το αίσθημα του θυμού στα εργοστάσια και στους εργαζόμενους γενικότερα. Πρόκειται για την κεντρική αντίφαση που αντιμετωπίζουμε αυτή την περίοδο. Ωστόσο, η κατάσταση αυτή δε μπορεί να κρατήσει για πάντα. Πρέπει και θα επιλυθεί. Αρχικά θα δούμε αυθόρμητες κινήσεις από τη βάση. Οι κινήσεις αυτές, που αρχικά θα έρθουν αντιμέτωπες με την αντίσταση των ρεφορμιστών ηγετών του εργατικού κινήματος, θα έχουν μεγάλο αντίκτυπο στο εσωτερικό των μαζικών οργανώσεων, αρχής γενομένης από τα συνδικάτα.
Στην Ισπανία, ζωντανεύουν οι παραδόσεις του παρελθόντος. Το επιβεβαιώνει η μεγαλειώδης κίνηση των ανθρακωρύχων το περασμένο καλοκαίρι. Οι περιοχές στις οποίες ξεκίνησε το κίνημα αυτό ήταν τα κέντρα στα οποία εξελίχθηκε η ισπανική επανάσταση τη δεκαετία του 1930. Μπορεί κανείς να διακρίνει χαρακτηριστικά εμφυλίου πολέμου, στα πλαίσια μιας μη «κανονικής» απεργίας, με πυροβολισμούς, εκτοξεύσεις ρουκετών κατά της αστυνομίας, οδοφράγματα, επιδρομές και επιθέσεις της αστυνομίας κλπ.
Η αστυνομική βία ολοένα και εντείνεται. Αυτή είναι η άλλη πλευρά του νομίσματος. Οι ρεφορμιστές ηγέτες προσπαθούν να συγκρατήσουν τους εργαζόμενους, αλλά όταν αποτυγχάνουν – και πολύ συχνά αναγκάζονται να θέτουν εαυτούς επικεφαλής στα κινήματα – τότε το κράτος καταφεύγει στην καταστολή με τη χρήση αστυνομικής βίας, σε μια προσπάθεια να φοβίσουν τις μάζες. Αλλά έχει το αντίθετο αποτέλεσμα, αποκαλύπτοντας το πραγματικό πρόσωπο του αστικού κράτους.
Όταν οι ανθρακωρύχοι έφθασαν στην Μαδρίτη στις δύο τα ξημερώματα, 200.000 άνθρωποι τους περίμεναν. Τραγουδούσαν παραδοσιακά επαναστατικά τραγούδια από τη δεκαετία του 1930. Ήταν στιγμές έντονες συναισθηματικά, άνθρωποι έκλαιγαν, κλπ. Δε θα πρέπει να υπερβάλουμε, αλλά αυτά είναι συμπτώματα που δείχνουν πως οι συνειδήσεις των εργαζομένων και της νεολαίας αρχίζουν να αλλάζουν με βάση τα γεγονότα. Υπάρχουν πολλά άλλα παραδείγματα από μικρές απεργίες και διαμαρτυρίες σε ολόκληρη την Ισπανία.
Αλλά επιστρέφουν και οι ‘δαίμονες’ του παρελθόντος. Αναβιώνουν κινήματα για την ανεξαρτησία της Καταλονίας, των Βάσκων κλπ. Αλλά πίσω από όλο αυτό κρύβεται μια βαθύτερη διαδικασία: πολλά από τα άτομα που συμμετέχουν σε τέτοιου είδους πορείες διαμαρτυρίας για την «ανεξαρτησία», ουσιαστικά αντιδρούν κατά των περικοπών και των μέτρων λιτότητας της Ισπανίας, όχι κατ ‘ανάγκη για την ανεξαρτησία.
Η πραγματική κατάσταση στην Ισπανία αποκαλύφθηκε κατά τη διάρκεια της γενικής απεργίας στις 14 Νοεμβρίου, η οποία αρχικά χαρακτηρίστηκε ως πανευρωπαϊκή γενική απεργία ή ημέρα της δράσης. Στην Ισπανία υπήρξε μαζική ανταπόκριση (αν και δεν αποδείχθηκε να είναι μια πραγματικά πανευρωπαϊκή απεργία).
Οι εθνικιστές αν και στην πράξη παίζουν αντιδραστικό ρόλο, βγάζουν λόγους που ακούγονται πολύ ριζοσπαστικοί και αριστεροί. Για παράδειγμα, αν έχει κανονιστεί ‘γενική’ απεργία, οι Βάσκοι εθνικιστές καλούν σε απεργία μια διαφορετική ημέρα. Αλλά η βάση τους δεν ικανοποιείται με αυτήν την κατάσταση. Ενστικτωδώς αντιλαμβάνεται την αναγκαιότητα για ταξική ενότητα. Και μόλις η εργατική τάξη βρεθεί σε κίνηση, τείνει να παρακάμπτει το εθνικό ζήτημα.
Το μέγεθος του θυμού και η αποφασιστικότητα για αγώνα φαίνονται στα παρακάτω στοιχεία. Πραγματοποιήθηκαν 36.000 διαδηλώσεις τους πρώτους 10 μήνες του 2012, αριθμός διπλάσιος από αυτόν του 2011. Ποιος μπορεί να αρνηθεί ότι στην Ισπανία υπάρχει ένας προεπαναστατικός αναβρασμός;
Για το αδιέξοδο του αγώνα ευθύνονται οι ηγέτες του Κομμουνιστικού Κόμματος Ισπανίας και του Σοσιαλιστικού Κόμματος. Οι Ισπανοί εργάτες είχαν τη δυνατότητα να πάρουν την εξουσία τη δεκαετία του 1970 κατά τη «μετάβαση στη δημοκρατία». Στην πραγματικότητα ήταν ένα αηδιαστικό ξεπούλημα, με το οποίο διατηρήθηκε ο αντιδραστικός χαρακτήρας του παλαιού καθεστώτος: η μοναρχία, η αστική φρουρά, η Καθολική Εκκλησία, κλπ. Κατά ειρωνικό τρόπο, το ποσό που χορηγείται σήμερα με τη μορφή επιδοτήσεων στην Καθολική Εκκλησία είναι ίσο με τις περικοπές σε περίθαλψη, συντάξεις, κλπ. Το κίνημα κατά της μοναρχίας θα μπορούσε να αποτελέσει ένα σημαντικό στοιχείο για την ταξική πάλη στην Ισπανία σήμερα. Και αιτήματα για την κατάργηση της μοναρχίας θα μπορούσαν να αποτελέσουν σημαντικές μεταβατικές διεκδικήσεις.
Μετάφραση: Ιωσήφ Σπάρταλης, Θωμάς Γεωργίου, Αλεξάνδρα Πολυχρόνη, Ηλίας Κυρούσης, Άγγελος Σταμούλης
[/nextpage]
 για τις προοπτικές της σοσιαλιστικής επανάστασης στην Ευρώπη.){kind=link}