Μία αξιοσημείωτη ομιλία εκφωνήθηκε από τον Γκριγκόρι Αλεξαντρώφ στην εκδήλωση για τη μνήμη του Λένιν, που διοργανώθηκε στη Μόσχα. Ο Αλεξαντρώφ είναι επικεφαλής του Τμήματος Προπαγάνδας της Κεντρικής Επιτροπής του Ρωσικού Κομμουνιστικού (Σταλινικού) Κόμματος. Παρούσα στην εκδήλωση ήταν όλη η ελίτ της γραφειοκρατίας και όλα τα μέλη του Πολιτικού Γραφείου. Στην ομιλία αυτή, διακηρύχτηκε ανοιχτά η αναθεώρηση της θεμελιώδους άποψης του μαρξισμού-λενινισμού για το κράτος.
Η ομιλία του Αλεξαντρώφ
Το βασικότερο απόσπασμα της ομιλίας ήταν το εξής: «Οι θεωρίες, που αναπτύχθηκαν από τον Μαρξ στα μέσα του 19ου αιώνα, δε θα μπορούσαν να γίνουν δεκτές απαράλλαχτες από τον Λένιν. Ο Λένιν ανέπτυξε την ιδέα ότι οι μαρξιστές δε θα μπορούσαν να εκλάβουν τη θεωρία του Μαρξ σαν απαραβίαστη και ότι αυτή η θεωρία πρέπει να αφομοιώνει συνεχώς τη νέα πείρα της Ιστορίας και να ασκεί μια μετασχηματιστική επιρροή στην ανάπτυξη της κοινωνίας. Προέβλεψε με ακρίβεια ότι οι αντιδραστικές δυνάμεις στο εξωτερικό θα προσπαθούσαν να καταστρέψουν τη Σοσιαλιστική Σοβιετική Ένωση.
Η εγκαθίδρυση μιας δυνατής κι αναπτυσσόμενης σοσιαλιστικής χώρας έγινε δυνατή, μόνο επειδή η θεωρία του χτισίματος μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας σε μία μόνο χώρα τέθηκε σε εφαρμογή. Υπήρχαν δύο όψεις σε αυτή την πολιτική. Υπήρχαν εσωτερικά εμπόδια, για να απομακρυνθούν και κίνδυνοι απ’ το εξωτερικό για να αντιμετωπιστούν. Σήμερα, δεν υπάρχει καμία δύναμη μέσα στη Σοβιετική Ένωση ικανή να αποτρέψει την περαιτέρω ανάπτυξη του σοσιαλισμού και τη σταδιακή του μετάβαση στον κομμουνισμό. Η επαγρύπνηση ενάντια σε κάθε εξωτερική επέμβαση επέβαλλε την απόρριψη της μαρξιστικής θεωρίας της απονέκρωσης του κράτους, που ήταν βασισμένη στην υπόθεση του διεθνούς σοσιαλισμού και την υιοθέτηση της θεωρίας του χτισίματος ενός δυνατού κράτους, με ισχυρό στρατό και τη δικιά του στρατιωτική επιστήμη, ικανή να νικήσει στον πόλεμο και να επιτύχει τη στρατιωτική και διπλωματική εδραίωση της νίκης».
Εδώ, σε μια ολοκληρωμένη μορφή, έχουμε τον εκχυδαϊσμό των ιδεών του μαρξισμού, τον οποίο ο Λένιν πολεμούσε σε όλη του τη ζωή. Η προσπάθεια να διασύρουν τον Λένιν, εμφανίζοντάς τον ως αντίπαλο του Καρλ Μαρξ, αποτελεί μέγιστη δυσφήμιση της μνήμης του ορθόδοξου αυτού μαρξιστή. Ο Λένιν πολέμησε ολόκληρη τη ζωή του ενάντια στη στενόμυαλη, εθνικιστική επινόηση του «Σοσιαλισμού σε μία χώρα».
Η προηγούμενη θέση του Στάλιν
Ο ίδιος ο Στάλιν έγραφε το 1924 στο βιβλίο του οι «Βάσεις του Λενινισμού» τα ακόλουθα, λίγο πριν υποστηρίξει ακριβώς τα αντίθετα: «Μπορούμε να επιτύχουμε και να εξασφαλίσουμε την αποφασιστική νίκη του σοσιαλισμού σε μία χώρα χωρίς τις συνδυασμένες προσπάθειες των προλετάριων μερικών ανεπτυγμένων χωρών; Σίγουρα όχι. Οι προσπάθειες μιας μόνο χώρας είναι αρκετές, για να ανατρέψουν την αστική τάξη: αυτό είναι που αποδεικνύει η ιστορία της επανάστασής μας. Αλλά, για το βέβαιο θρίαμβο του σοσιαλισμού, την οργάνωση της σοσιαλιστικής παραγωγής, οι προσπάθειες μιας μόνο χώρας δεν είναι αρκετές, ιδιαίτερα μιας πρωταρχικά αγροτικής χώρας, όπως είναι η Ρωσία. Απαιτούνται οι προσπάθειες των προλετάριων μερικών ανεπτυγμένων χωρών. Η νικηφόρα επανάσταση σε μία χώρα, λοιπόν, έχει ως βασική αποστολή να αναπτύξει και να υποστηρίξει την επανάσταση σε άλλες. Έτσι, δε θα έπρεπε να τη θεωρούμε ανεξάρτητη, αλλά βοηθητική, ένα μέσο να επισπεύσουν τη νίκη των προλετάριων σε άλλες χώρες».
Τα αποτελέσματα της θεωρίας του «σοσιαλισμού σε μια χώρα»
Η θεωρία του «Σοσιαλισμού σε μια χώρα» αποδείχτηκε λανθασμένη, εσωτερικά κι εξωτερικά. Η Κομμουνιστική Διεθνής, από όργανο της επανάστασης, υποβιβάστηκε σε όργανο εξωτερικής πολιτικής της σοβιετικής γραφειοκρατίας. Σαν αποτέλεσμα αυτού, η επανάσταση σε άλλες χώρες γνώρισε τη μια καταστροφή μετά την άλλη κι έτσι οδηγηθήκαμε αναπόφευκτα σε έναν πόλεμο ενάντια στη Σοβιετική Ένωση. Σήμερα, η Κομμουνιστική Διεθνής έχει πεταχτεί στα σκουπίδια.
Η πολεμική νίκη της Σοβιετικής Ένωσης δε λύνει τα βασικά της προβλήματα. Η τακτική του Στάλιν προετοιμάζει αναπόφευκτα έναν τρίτο παγκόσμιο πόλεμο. Όλες οι προσπάθειες του σταλινισμού να κερδίσει «στρατιωτική και διπλωματική εδραίωση» απέναντι στους «συμμάχους» του – Βρετανία και Αμερική – θα οδηγήσουν στο τέλος στην ίδια καταστροφή με τη συμφωνία Στάλιν-Χίτλερ. Όπως ο Λένιν κατέδειξε τόσο ξεκάθαρα, ο πόλεμος θα συνεχιστεί, όσο υπάρχει καπιταλισμός στον κόσμο. Άρα, η θεωρία του «Σοσιαλισμού σε μία χώρα», μακριά απ’ το να χτίσει σοσιαλισμό ελεύθερο από παρεμβάσεις, προετοιμάζει νέες και μεγαλύτερες καταστροφές για τη ρωσική και την παγκόσμια εργατική τάξη.
Ο σοσιαλισμός δε χρειάζεται κράτος
Ο σταλινισμός δεν μπορεί να παρουσιάσει ούτε μια γραμμή από τα γραπτά του Λένιν, που θα δικαιολογούσε την απόρριψη της μαρξιστικής θεωρίας της απονέκρωσης του κράτους. Ακριβώς το αντίθετο. Το μικρό αριστούργημα του Λένιν «Κράτος και Επανάσταση» διαψεύδει κατηγορηματικά αυτό το ρεβιζιονισμό.
Το επιχείρημα ότι ένα δυνατό κράτος είναι απαραίτητο, λόγω του κινδύνου της εξωτερικής παρέμβασης, είναι απόλυτα λαθεμένο. Αν στη Σοβιετική Ένωση είχε πραγματικά επιτευχθεί ο σοσιαλισμός, δε θα μπορούσε καν να υπάρχει ζήτημα παρέμβασης από το τμήμα του καπιταλιστικού κόσμου. Αντίθετα, οι καπιταλιστές θα ήταν αδύναμοι οικονομικά, στρατιωτικά και πολιτικά μπροστά σε μια σοσιαλιστική κοινωνία. Αυτό, γιατί ο σοσιαλισμός θα επιτύγχανε τέτοια τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, που οι μεγάλες παραγωγικές δυνατότητες της Αμερικής θα φαινόταν ανεπαρκείς σε σύγκριση με την ΕΣΣΔ.
Ένα τέτοιο σύστημα, μακριά απ’ το να απαιτεί ένα τρομερά ισχυρό κράτος, όπως δίδαξε ο Λένιν, δε θα χρειαζόταν καθόλου κράτος. Η αναγκαιότητα του κράτους δεν προκύπτει απ’ τον κίνδυνο στρατιωτικής επέμβασης, αλλά από τις ανισότητες μέσα στην κοινωνία και για να ρυθμιστούν οι ανταγωνισμοί, που εγείρονται από αυτές τις ανισότητες. Ο Λένιν ονόμαζε το κράτος επιβίωση του καπιταλισμού. Μακριά από το να σημειώνουν την ανάγκη συνεχούς ενδυνάμωσης του κράτους και του στρατού, ο Μαρξ και ο Λένιν ανέπτυξαν την ιδέα της αντικατάστασης του μόνιμου στρατού απ’ τον «ένοπλο λαό», περιφρονώντας τους οπορτουνιστές και τους μενσεβίκους, που υποστήριζαν την ανάγκη για μια στρατιωτική κάστα και μια δημόσια γραφειοκρατία που θα βρίσκονται πάνω απ’ το λαό.
Ο Λένιν για το κράτος
Ο Λένιν θα ήταν έκπληκτος μπροστά σε μια τέτοια αναθεώρηση του μαρξισμού, ακόμα και για τα πρώιμα στάδια της δικτατορίας του προλεταριάτου. Παραθέτουμε από εκείνον: «Το προλεταριάτο χρειάζεται ένα κράτος – αυτό επαναλαμβάνεται από όλους τους οπορτουνιστές, σοσιαλσοβινιστές και καουτσκιστές, που μας βεβαιώνουν ότι αυτό είναι που δίδαξε ο Μαρξ. “Ξεχνάνε” όμως να προσθέσουν ότι, πρώτον, το προλεταριάτο, σύμφωνα με τον Μαρξ, χρειάζεται μόνο ένα κράτος που απονεκρώνεται, δηλαδή οργανωμένο έτσι που να αρχίζει αμέσως να απονεκρώνεται και να μην μπορεί παρά να απονεκρωθεί. Δεύτερον, οι εργαζόμενοι χρειάζονται ένα “κράτος”, δηλαδή το προλεταριάτο οργανωμένο σε άρχουσα τάξη… Το κράτος είναι μια ιδιαίτερη οργάνωση εξουσίας. Είναι η οργάνωση βίας για την καταπίεση κάποιας τάξης. Ποια όμως τάξη πρέπει να καταπιέσει το προλεταριάτο; Φυσικά, μόνο την εκμεταλλεύτρια τάξη, δηλαδή την αστική. Οι εργαζόμενοι χρειάζονται το κράτος, μόνο για να καταπνίξουν την αντίσταση των εκμεταλλευτών και μόνο το προλεταριάτο μπορεί να καθοδηγήσει αυτή την κατάπνιξη και να την πραγματοποιήσει, γιατί είναι η μόνη βαθιά επαναστατική τάξη, η μόνη τάξη που μπορεί να ενώσει όλους τους εργαζόμενους κι εκμεταλλευόμενους στον αγώνα ενάντια στην αστική τάξη, εκτοπίζοντάς την εντελώς» (Λένιν, «Κράτος και Επανάσταση»).
Ο Λένιν δεν ήταν ικανοποιημένος με το να αναφέρει ότι το κράτος θα απονεκρωνόταν στο σοσιαλισμό, αλλά διαμόρφωσε συγκεκριμένα μέτρα, όχι για το σοσιαλισμό, να σημειωθεί, αλλά για την εγκαθίδρυση ενός εργατικού κράτους – της δικτατορίας του προλεταριάτου. «Οι εργάτες, έχοντας κατακτήσει την πολιτική εξουσία, θα τσακίσουν την παλιά γραφειοκρατική μηχανή, θα τη θρυμματίσουν στις βάσεις της, μέχρι να μην έχει μείνει πέτρα πάνω στην πέτρα από αυτήν. Και θα την αντικαταστήσουν με μια νέα, αποτελούμενη από τους ίδιους τους εργάτες και υπαλλήλους, για τους οποίους θα παρθούν αμέσως μέτρα ενάντια στη μεταμόρφωσή τους σε γραφειοκράτες, όπως καταδεικνύουν με λεπτομέρεια ο Μαρξ κι ο Ένγκελς: 1) Όχι μόνο αιρετότητα, αλλά και άμεση ανακλητότητα, 2) Όχι μεγαλύτερη αμοιβή από αυτή ενός μέσου εργάτη, 3) Άμεση μετάβαση σε μία τάξη πραγμάτων όπου όλοι εκτελούν λειτουργίες ελέγχου κι εποπτείας, ώστε όλοι να γίνονται “γραφειοκράτες” για μια φορά, κι έτσι κανείς να μη μπορεί να γίνει γραφειοκράτης».
Το σταλινικό κράτος
Ούτε μία από αυτές τις προϋποθέσεις δεν υπάρχει στη Ρωσία σήμερα. Τα Σοβιέτ έχουν καταργηθεί και ένα κοινοβούλιο – χωρίς τα πλεονεκτήματα της αστικής δημοκρατίας με τις ελεύθερες εκλογές ανταγωνιστικών κομμάτων και υποψηφίων – έχει πάρει τη θέση του. Αντί για τη διάλυση του στρατού σε ένοπλο λαό, έχουμε μια κάστα προνομιούχων στρατιωτικών γραφειοκρατών που ζουν σε καλύτερα επίπεδα σε σχέση με τους Ρώσους στρατιώτες, ακόμα και συγκριτικά με τους στρατηγούς στις καπιταλιστικές χώρες.
Ο κανόνας που απαγορεύει υψηλότερη αμοιβή για τους κρατικούς αξιωματούχους από αυτήν ενός ειδικευμένου εργάτη έχει από καιρό καταργηθεί. Και οι υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι και γραφειοκράτες έχουν μεγαλύτερες διαφορές σε προνόμια και μισθούς από το λαό ακόμα και συγκριτικά με τις καπιταλιστικές χώρες. Οι λειτουργίες «ελέγχου κι εποπτείας» έχουν καταργηθεί από καιρό και μια παντοδύναμη κάστα γραφειοκρατών σε κράτος και βιομηχανία καθορίζει τις ζωές των εργατών.
Ο Λένιν είχε γράψει, σαν για σιγουρέψει ότι θα απαντούσε εκ των προτέρων σε προδότες, όπως ο Στάλιν κι ο Αλεξαντρώφ: «Η πιθανότητα μιας τέτοιας καταστροφής (της γραφειοκρατίας) εξασφαλίζεται από το γεγονός ότι ο σοσιαλισμός θα μικρύνει την εργάσιμη μέρα, θα ανυψώσει τις μάζες σε μια νέα ζωή, θα δημιουργήσει τέτοιες συνθήκες για την πλειοψηφία του πληθυσμού, που θα καθιστούν τους πάντες, χωρίς εξαίρεση, ικανούς να διεκπεραιώσουν “κρατικές λειτουργίες” κι αυτό θα οδηγήσει σε μια πλήρη απονέκρωση κάθε κράτους γενικά… Όσο πιο δημοκρατικό είναι το “κράτος”, αποτελούμενο από ένοπλους εργάτες, που “δεν είναι πια κράτος με την κανονική έννοια του όρου”, τόσο πιο γρήγορα κάθε κράτος ξεκινά να απονεκρώνεται».
Ανοιχτή ρήξη με το μαρξισμό
Έτσι, βλέπουμε ότι η θέση του Λένιν είναι ακριβώς η αντίθετη από αυτή του Στάλιν και του φερέφωνού του, του Αλεξαντρώφ. H προσπάθεια να διαχωρίσεις τον Μαρξ απ’ τον Λένιν είναι προδοσία για ολόκληρη τη διδασκαλία του λενινισμού, στο όνομα του Λένιν. Ο Στάλιν διακηρύσσει εδώ ανοιχτά τη ρήξη του με το μαρξισμό μέσω ενός υποχείριού του. Μέχρι τώρα, οι σταλινικοί είχαν τυπικά το πρόσχημα ότι βασίζονται στη μαρξιστική θεωρία του κράτους. Για χρόνια, συκοφάντησαν και διέσυραν τον Τρότσκι, ο οποίος προέβλεψε την αναπόφευκτη ρήξη τους με το μαρξισμό. Αυτή η ανοιχτή ρήξη ήδη έχει έρθει και θα κάνει το δρόμο σημαντικά ευκολότερο για το τροτσκιστικό κίνημα στην προσέγγιση των μελών των Κομμουνιστικών Κομμάτων, που υποφέρουν από την αυταπάτη ότι ο σταλινισμός είναι μαρξισμός.
Η ρήξη με το διεθνισμό του Λένιν οδήγησε στη θεωρία του «σοσιαλισμού σε μία χώρα». Αυτό, με τη σειρά του, οδήγησε τώρα στην ανοιχτή ρήξη με το μαρξισμό στο θέμα του κράτους. Αυτή η θεμελιώδης ρήξη με τις ιδέες του Μαρξ και του Λένιν προετοιμάζει το δρόμο για την πλήρη εγκατάλειψη κάθε πρόφασης ότι τηρείται το πρόγραμμα του μπολσεβικισμού, που ήταν πάντα βασισμένο στη διδασκαλία του Μαρξ.
Τώρα, που ο κίνδυνος στρατιωτικής επέμβασης έχει υποχωρήσει από το προσκήνιο, οι εργάτες, ιδιαίτερα οι νεολαίοι της Σοβιετικής Ένωσης, θα αναρωτιούνται γιατί η μαρξιστική και λενινιστική θεωρία δεν εφαρμόζεται. Τι ανάγκη υπάρχει για υψηλόμισθους στρατηγούς και γραφειοκράτες στο στρατό και στη δημόσια ζωή; Οι εργάτες απλά θα αρχίσουν να λένε: «Δεν είναι ώρα αυτοί που μας εξουσίαζαν τα τελευταία 20 χρόνια να αποτραβηχτούν από το προσκήνιο και να “απονεκρωθούν”;».
Τεντ Γκραντ
Μετάφραση: Ροδάνθη Λυράκη
Αυτό το άρθρο δημοσιεύθηκε τον Φεβρουάριο του 1946 στη βρετανική μαρξιστική εφημερίδα «Socialist appeal».
