Μια ανάλυση για την πτώση της μισητής δεξιάς κυβέρνησης την Πορτογαλία, τη σπουδαία διαδήλωση στη Λισαβόνα την περασμένη Τετάρτη και τα καθήκοντα που θέτει η συγκυρία στα κόμματα της πορτογαλικής Αριστεράς. Γράφτηκε στα αγγλικά για την ιστοσελίδα www.marxist.com.
Μια χώρα σε κρίση
Η Πορτογαλία, που παρουσιάζεται ως το πρότυπο του πώς επιβάλλεται η λιτότητα στο Νότο της Ευρώπης, βιώνει μια τεράστια οικονομική κατάρρευση, η οποία έχει μαζική επίδραση στο βιοτικό επίπεδο των εργατών και της νεολαίας. Όπως πρότεινε ο πρώην πρωθυπουργός Πέδρο Πάσος Κοέλιο το 2011 «η Πορτογαλία θα βγει από την τωρινή κρίση, μόνο αν γίνει φτωχότερη». Και αυτό ακριβώς είναι που κατάφερε.
Η ανεργία εκτινάχθηκε από το 9,5% πριν από την κρίση στο 17,5% στην κορύφωσή της το 2013, έχοντας μειωθεί μόλις στο 13,2% σήμερα. Στο μεταξύ, 1 στους 3 νεολαίους είναι άνεργοι. Αυτά τα στοιχεία μπορούν να οδηγήσουν σε υποτίμηση της πραγματικότητας: ενώ η ανεργία «μειώθηκε» κατά 6 ποσοστιαίες μονάδες, το ποσοστό των ανθρώπων που εργάζονται, έχει αυξηθεί μόνο κατά 0,2% κατά τη διάρκεια της ίδιας περιόδου. Αυτή η μαθηματική αντίφαση προκύπτει από πολλές περιπτώσεις απλήρωτης «εργασίας» – στοχευμένες ειδικά προς τους νέους – οι οποίες περιλαμβάνουν προγράμματα πρακτικής άσκησης και εθελοντικής εργασίας και βοηθούν στο να ανέβουν τα ποσοστά απασχόλησης. Την ίδια στιγμή, περίπου 350.000 άνθρωποι, κυρίως νέοι, έχουν φύγει από τη χώρα, αναγκασμένοι να μεταναστεύσουν, για να βρουν μια θέση εργασίας που δεν μπορούν να βρουν στη χώρα τους.
Μόνο το 2014, η κυβέρνηση συμφώνησε με την απαίτηση της τρόικας να εισάγει περικοπές ύψους 4,7 δις ευρώ στην ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, την εκπαίδευση και την ασφάλεια. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση από 30 ως 50 ευρώ σε κάθε ιατρική εξέταση και διάγνωση. Στο διάστημα μεταξύ του 2010 και του 2012 η χρηματοδότηση για την εκπαίδευση έχει μειωθεί κατά 23% και συνεχίζει να μειώνεται έκτοτε. Ταυτόχρονα, ένα κύμα ιδιωτικοποιήσεων είχε ως αποτέλεσμα οι εταιρείες, που αφορούν την ενέργεια, το σιδηροδρομικό δίκτυο και τα μέσα μεταφοράς, βρίσκονται πλέον στα χέρια μιας οικτρής μειοψηφίας – κυρίως ξένων επενδυτών – η οποία αδιαφορεί για τη δημιουργία θέσεων εργασίας ή την παροχή ασφαλών συνθηκών διαβίωσης για τους εργάτες της.
Η χώρα έχει τον υψηλότερη δείκτη εισοδηματικής ανισότητας στην ΕΕ και 1 στους 5 ανθρώπους ζει κάτω από τα όρια της φτώχειας. Αυτός είναι ο απολογισμός των τελευταίων ετών που η Τρόικα επιβάλει πολιτικές λιτότητας.
Η αντίδραση των μαζών
Ο πορτογαλικός λαός έχει κουραστεί με αυτήν την κοινωνική υποβάθμιση. Στις εκλογές που διεξήχθησαν μόλις ένα μήνα πριν, η πλειοψηφία των ψηφοφόρων εναπόθεσε τις ελπίδες της στα αριστερά του συνασπισμού PaF (Πορτογαλία Μπροστά), που αποτελείται από το PSD (Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα) και το CDS (Λαϊκό Κόμμα). Τα μικρά, πιο ριζοσπαστικά κόμματα ήταν ο μεγάλος νικητής των εκλογών. Το ΒΕ (Μπλόκο της Αριστεράς), υποστηρίζοντας μια ξεκάθαρη πλατφόρμα κατά της λιτότητας, κέρδισε μεγάλη υποστήριξη μέσα στη νεολαία, διπλασιάζοντας τα εκλογικά ποσοστά του και εξασφάλισε 11 επιπλέον έδρες στο κοινοβούλιο, ενώ το PCP (Κομμουνιστικό Κόμμα Πορτογαλίας) είχε ένα συνολικό ποσοστό 8,3% και 17 έδρες. Σχεδόν το 20% του πληθυσμού ψήφισε αυτά τα δύο κόμματα.
Έκτοτε, έγιναν συζητήσεις πάνω στην ιδέα της δημιουργίας μιας κυβέρνησης του PS (Σοσιαλιστικό Κόμμα) με την εξωτερική υποστήριξη του BE και του PCP στο κοινοβούλιο. Ο δεξιός Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ένας γλειώδης χαρακτήρας, ο οποίος υπηρετεί ως Πρόεδρος τα τελευταία 10 χρόνια, ανακοίνωσε ότι δε θα επέτρεπε να σχηματιστεί μια κυβέρνηση από «αντι-ευρωπαϊκές» δυνάμεις. Στην ομιλία του μετά τις διαπραγματευτικές επαφές των κομμάτων είπε: «Σε 40 χρόνια δημοκρατίας, καμία κυβέρνηση στην Πορτογαλία δεν έχει βασιστεί στην υποστήριξη αντι-ευρωπαϊκών δυνάμεων, δηλαδή δυνάμεων που έχουν αγωνιστεί για την κατάργηση της Συνθήκης της Λισαβόνας, του Δημοσιονομικού Συμφώνου, του Συμφώνου Ανάπτυξης και Σταθερότητας, όπως και για την αποσύνθεση της νομισματικής ένωσης και την ώθηση της Πορτογαλίας εκτός ευρώ σε συνδυασμό με την επιδίωξή τους να καταλυθεί το ΝΑΤΟ».
Είναι προφανές ότι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας υπηρετεί έναν άλλο τύπο δημοκρατίας, μιας δημοκρατίας, οπού οι απερισκεψίες των τραπεζιτών και των καπιταλιστών αναγκάζουν του εργαζόμενους να πληρώνουν για την κρίση του συστήματός τους.
Αλλά αυτή η ομιλία είχε και συνέχεια. Την 11η Νοεμβρίου, τα αριστερά κόμματα στο κοινοβούλιο ψήφισαν υπέρ μιας πρότασης μομφής στη δεξιά κυβέρνηση και ανακοίνωσαν μια συμφωνία σχηματισμού σταθερής κυβέρνησης με το PS με εξωτερική υποστήριξη (χωρίς συμμετοχή στην κυβέρνηση) από το BE και το PCP. Η πρόταση πέρασε με 123 ψήφους υπέρ και 107 κατά. Τις μέρες που ακολούθησαν τη συζήτηση της πρότασης της κυβέρνησης μειοψηφίας, η μεγαλύτερη συνδικαλιστική οργάνωση της χώρας οργάνωνε ήδη μια διαδήλωση.
Η διαδήλωση της 10ης Νοεμβρίου
Στη διαδήλωση της 10ης Νοεμβρίου μαζεύτηκαν όλων των ειδών οι εργαζόμενοι από διάφορα επαγγέλματα και περιοχές της χώρας. Οι άνθρωποι είχαν κατακλύσει το δρόμο προς το κοινοβούλιο για πολλές ώρες. Υπήρχαν σημαίες παντού, οι περισσότερες εκ των οποίων ήταν από το μεγαλύτερο συνδικάτο, το CGTP (Γενική Συνομοσπονδία Πορτογάλων Εργαζομένων), όπως άλλες σημαίες των λιμενεργατών, των καθηγητών, των καθαριστριών και της νεολαίας. Πλήθος λαού είχε ταξιδέψει από το Πόρτο και την Μπράγκα στο Βορρά και από το Αλγκάβρε από το Νότο. Πολλοί είχαν στα ρούχα τους ένα γαρύφαλλο, το σύμβολο της Επανάστασης της 25ης Απριλίου (του 1974).
Οι άνθρωποι ήταν εκστασιασμένοι. Πολύ πριν ανακοινωθούν τα επίσημα αποτελέσματα της κοινοβουλευτικής ψηφοφορίας, γιόρταζαν ήδη. Η διαδήλωση δεν έμοιαζε και τόσο σε μια διαδήλωση που θα έριχνε την κυβέρνηση, αλλά περισσότερο σε έναν εορτασμό για μια κυβέρνηση που είχε ήδη πέσει. Η ατμόσφαιρα ήταν καταπληκτική, μετά από τέσσερα χρόνια σκληρής λιτότητας, επιτέλους: μια εναλλακτική λύση!
Οι άνθρωποι τραγουδούσαν και χόρευαν στο ρυθμό επαναστατικών τραγουδιών του Ζεκά Αφόνσο, του συνθέτη του «Grandola Vila Morena» και προς το τέλος της διαδήλωσης όλοι τραγούδησαν τη Διεθνή. Τα πρόσωπα των ανθρώπων έλαμπαν από αυτοπεποίθηση και ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο.
Σε αυτό το σημείο οφείλουμε να αναφερθούμε στη δεξιά διαδήλωση. Αυτή αποτελείτο από λίγες δεκάδες ανθρώπων στην άλλη πλευρά του κοινοβουλίου με τους άντρες να φοράνε ακριβά κοστούμια και τις γυναίκες ψηλά τακούνια. Μέσα στην πρώτη μισή ώρα είχαν αρχίσει να διασκορπίζονται, αν και τα μέσα είχαν την ευκαιρία να τραβήξουν κάποια σύντομα βίντεο. Με τη βοήθεια εργαλείων επεξεργασίας εικόνας, τα ειδησεογραφικά κανάλια την παρουσίασαν σαν μια ιδιαίτερα μεγάλη διαδήλωση.
Καινούρια κυβέρνηση- Η πάλη συνεχίζεται!
Μια κυβέρνηση που θα αποτελείται από το PS με την υποστήριξη του BE και του PCP χρειάζεται ακόμα να πάρει την έγκριση του Προέδρου Σίλβα. Μετά την τελευταία ομιλία που έδωσε, όπου έδειξε καθαρά πόσο αδιαφορεί για την άποψη του λαού, κανένας δεν μπορεί να προβλέψει με σιγουριά ποια θα είναι η αντίδρασή του τώρα. Μεταξύ των επιλογών του είναι είναι ο σχηματισμός μιας τεχνοκρατικής, προεδρικής κυβέρνησης, η εντολή στο PS να σχηματίσει κυβέρνηση ή η συνέχιση μιας προσωρινής κατάστασης μέχρι να μπορέσουν να προκηρυχθούν νέες εκλογές (όχι πριν από τα μέσα του 2016).
Η άρχουσα τάξη θέλει «σταθερότητα», ώστε να μπορεί να συνεχιστεί η εφαρμογή των αστικών μέτρων λιτότητας. Μια κυβέρνηση του PS με την υποστήριξη του BE και του PCP που θα έχει δεσμευτεί για την αντιστροφή κάποιων μέτρων λιτότητας δεν είναι η καλύτερη επιλογή για την άρχουσα τάξη, αλλά το να μην έχουν καν κυβέρνηση σε μια κατάσταση, στην οποία το PS, το ΒΕ και το PCP θα μπορούν να επιβάλουν την εφαρμογή διάφορων μέτρων θα μπορούσε να είναι ακόμη χειρότερο.
Παρατηρήθηκε ότι, αν και οι περισσότεροι παρευρισκόμενοι στη διαδήλωση της 10ης Νοεμβρίου ήταν είτε μέλη του PCP είτε ενεργοί υποστηρικτές του, δεν υπήρχε καμία σημαία του κόμματος. Αυτό έγινε εσκεμμένα: η επερχόμενη κυβέρνηση θα είναι ένα αντιφατικό μείγμα δυνάμεων· το κεντριστικό PS, το ριζοσπαστικό ΒΕ και το παραδοσιακό εργατικό κόμμα, το PCP. Οι προστριβές μεταξύ αυτών των τριών κομμάτων θα εμφανιστούν, καθώς θα κυβερνούν μια χώρα σε κρίση, αλλά η διάθεση στη διαδήλωση ήταν ενωτική.
Το πρόγραμμα που συμφωνήθηκε μεταξύ των αριστερών κομμάτων είναι πολύ διαφορετικό σε σημαντικά σημεία με το αρχικό πρόγραμμα του PS και αντανακλά μια μερική ακύρωση κάποιων μέτρων λιτότητας. Μεταξύ αυτών είναι: η συμφωνία πως δε θα υπάρξουν άλλες περικοπές συντάξεων, αύξηση του κατώτατου μισθού, επαναφορά των μισθών στο Δημόσιο στα αρχικά επίπεδα, μείωση του ΦΠΑ, προστασία των χαμηλόμισθων νοικοκυριών ενάντια σε πλειστηριασμούς και διώξεις κατοικίας, μείωση των προστίμων στην υγεία και η κατάργησή τους για περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης, διακοπή στα σχέδια ιδιωτικοποιήσεων των ΜΜΜ στη Λισαβόνα και στο Πόρτο, καμία επιπλέον ιδιωτικοποίηση και ακύρωση των ιδιωτικοποιήσεων της εταιρίας ρύπων EGF, καμία ιδιωτικοποιήση στο νερό, επαναφορά των 4 εθνικών εορτών (μέρες αργίας) που είχαν καταργηθεί μέσα από τις συμφωνίες με την τρόικα κλπ.
Όπως αναφέρθηκε ήδη, η Πορτογαλία έχει πληγωθεί βαθιά από όλα αυτά τα χρόνια λιτότητας. Αν η καινούρια κυβέρνηση του PS ορκιστεί στη Βουλή θα πρέπει να αντιμετωπίσει τεράστια προβλήματα. Το πρόβλημα είναι πως το PS θεωρεί δυνατό να εφαρμόσει το πρόγραμμά του χωρίς να αποκηρύξει ή να αναδιαρθρώσει το χρέος και παράλληλα να καταφέρει να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του ως προς τους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Αυτό ειναι προφανώς απίθανο.
Ο Μάριο Σεντένο, ο οποίος ανέπτυξε το οικονομικό πρόγραμμα του PS και προορίζεται για υπουργός Οικονομικών, δήλωσε ότι δε θα «ρίχναμε λεφτά στην οικονομία» για την τόνωση της ανάπτυξης ή τη συγκατάθεση στην αύξηση του δημοσιονομικού ελλείμματος. «Θα μείνουμε στην πορεία της δημοσιονομικής εξυγίανσης», δήλωσε στους Financial Times σε μια συνέντευξη που αποσκοπούσε στον «καθησυχασμό των αγορών». «Δεν είναι η κατεύθυνση, κατά της οποίας μαχόμαστε, αλλά η ταχύτητα της διαδρομής. Θα συνεχίσουμε να μειώνουμε το έλλειμμα και το χρέος αλλά σε πιο αργό ρυθμό. Αυτό θα δημιουργήσει το οικονομικό περιθώριο που απαιτείται για την αντιμετώπιση των σοβαρών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις». Με άλλα λόγια, ο κ. Σεντένο θέλει να τετραγωνίσει τον κύκλο!
Όπως έχουμε ήδη δει στην Ελλάδα, η κυβέρνηση του PS θα βρεθεί μπροστά στην ανελέητη πίεση της κρίσης του καπιταλισμού και τις επιταγές της τρόικας για την εφαρμογή περικοπών και λιτότητας. Το περιθώριο ελιγμών είναι πολύ περιορισμένο, αν όχι ανύπαρκτο. Η ΕΕ έχει επιβάλει στόχο στην Πορτογαλία τη μείωση του ελλείμματος του προϋπολογισμού στο 0.2% του ΑΕΠ μέχρι το 2019 (από το 3% που βρίσκεται τώρα). Το PS ελπίζει πως μπορεί να διαπραγματευτεί αυτόν τον στόχο και να τον φέρει στο 1.5% έλλειμμα μέχρι το 2019. Αυτό όμως έχει τεράστια διαφορά με το προτεινόμενο στόχο από την ΕΕ και πολύ δύσκολα γίνει δεκτό.
Τα αριστερά κόμματα, το BE και PCP, επέλεξαν σωστά να μείνουν έξω από την κυβέρνηση και να δώσουν μόνο εξωτερική υποστήριξη. Έχουν δηλώσει επίσης πως θα υποστηρίξουν τον προϋπολογισμό σε ετήσια βάση, μόνο εάν η κυβέρνηση μείνει συνεπής στα μέτρα που συμφωνήθηκαν. Ένω έχουν υποσχεθεί να μην υποστηρίξουν μια δεξιά πρόταση μομφής της κυβέρνησης, έχουν παράλληλα διατηρήσει το δικαίωμά τους να κάνουν δικιά τους πρόταση, αν χρειαστεί.
Αν και όταν η κυβέρνηση του PS δημιουργηθεί, είναι πολύ πιθανό να δεχτεί πιέσεις από την Τρόικα, για να εφαρμόσει άμεσα μια σειρά από περικοπές και μέτρα λιτότητας και να ανακαλέσει τις υποσχέσεις της με το BE και το PCP. Το παράδειγμα της Ελλάδας είναι σαφές. Ο ΣΥΡΙΖΑ, που ήταν πολύ πιο πιστός στην αντιμνημονιακή του ατζέντα σε σύγκριση με το PS και που πήρε τα ηνία της κυβέρνησης μετά από μαζικές κινητοποιήσεις πολύ μεγαλύτερες από αυτές που έχουμε δει στην Πορτογαλία, έσπασε κάτω απο την πίεση της Τρόικας. Ο λόγος για αυτό είναι απλός: μέσα στα όρια του καπιταλιστικού συστήματος και το ζουρλομανδύα της ΕΕ δεν υπάρχει περιθώριο για καμία εναλλακτική πολιτική που «συνδυάζει ανάπτυξη με λιτότητα». Εφόσον ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ήταν προετοιμασμένος να έρθει σε ρήξη με το καπιταλιστικό σύστημα, κατέληξε να εφαρμόζει τις πολιτικές που είχε εκλεχθεί να αντιστρέψει. Αυτό το σενάριο είναι ακόμα πιο πιθανό για το μέλλον του PS.
Τουλάχιστον, ο ΣΥΡΙΖΑ είχε την ψευδαίσθηση της αναδιαπραγμάτευσης του χρέους, η οποία, αν ήταν δυνατή, θα άφηνε χώρο για την εφαρμογή κάποιων μεταρρυθμίσεων που είχε υποσχεθεί. Στην Πορτογαλία, όμως, η κατάσταση είναι χειρότερη και το PS έχει αποκλείσει οποιοδήποτε σενάριο αναδιαπραγμάτευσης του χρέους.
Η άρχουσα τάξη στην Πορτογαλία και την Ευρώπη θα ασκήσει πίεση στο PS, αρχής γενομένης από τη χρησιμοποιήση της δεξιάς πτέρυγας του κόμματος, για να υπονομευτεί κάθε προσπάθεια της κυβέρνησης να λάβει σοβαρά μέτρα κατά της λιτότητας.
Το PCP και το BE πρέπει να είναι υπερβολικά προσεκτικά να μην παρασυρθούν μέσα σε μια κυβέρνηση που θα βρεθεί στο μάτι του κυκλώνα σύντομα. Το PCP, σαν κόμμα που παρέχει εξωτερική υποστήριξη σε μια κυβέρνηση του PS, θα πρέπει να θυμάται πως η στάση αυτή πρέπει να δουλέψει προς όφελός του. Είναι το μόνο κόμμα που μπορεί να παλέψει ενάντια στην πολιτική λιτότητας λόγω των παραδόσεών του, των μελών του και της οργανωτικής υπεροχής του. Αυτό πρέπει να είναι ξεκάθαρο για τους ανθρώπους μέσα αλλά και έξω από το κόμμα.
Τα αριστερά κόμματα πρέπει να χρησιμοποιήσουν την αυτοπεποίθηση που έχει δημιουργήσει στο λαό η πτώση της κυβέρνησης PaF, για να ξεκινήσει ένα κύμα κινητοποιήσεων στους δρόμους. Η κύρια μάχη δε θα γίνει μέσα στη Βουλή αλλά στα εργοστάσια, στους χώρους δουλειάς, στα σχολεία και στις γειτονιές. Πρέπει να εξηγήσουν καθαρά την ανάγκη να μείνουν προσεκτικοί και να παλέψουν, για να εξασφαλιστεί η εφαρμογή όλων των μέτρων της συμφωνίας. Με αυτόν τον τρόπο, όταν το PS αρχίζει να υποχωρεί, οι αριστερές δυνάμεις θα είναι σε θέση να κερδίσουν. Ο κίνδυνος βρίσκεται στο να δημιουργηθούν ψευδαισθήσεις για το PS, κι έτσι όταν και αν η κυβέρνηση αρχίσει να προδίδει, τα αριστερά κόμματα θα βρεθούν εγκλωβισμένα σε μια λογική υποστήριξης οποιασδήποτε πολιτικής του PS σαν το μόνο τρόπο «να σταματήσουμε τη Δεξιά».
Το PCP και το BE πρέπει να χρησιμοποιήσουν την εμπειρία της κυβέρνησης του PS (αν γίνει πραγματικότητα), για να εξηγήσουν υπομονετικά πως μέσα στα όρια του καπιταλισμού δεν ύπαρχει άλλος δρόμος από αυτόν της λιτότητας.
Η πολιτική κατάσταση στην Πορτογαλία αναπτύσσεται με υπερβολικά ταχύτατους ρυθμούς και μέχρι στιγμής ο πορτογαλικός εργαζόμενος λαός νιώθει σαν να νίκησε με την πτώση της μισητής δεξιάς κυβέρνησης. Το πνεύμα και η επαναστατική διάθεση της 10ης Νοεμβρίου είναι απλά μια μικρή ένδειξη των επερχόμενων αγώνων των Πορτογάλων εργατών και της νεολαίας. Δεν έχουμε δει τίποτα ακόμα! Μπορούμε μόνο να υποθέτουμε για το πώς θα εκφραστεί ο θυμός και η ριζοσπαστικοποίηση του λαού αλλά είμαστε σίγουροι πως θα εκφραστεί με τον ένα τρόπο ή με τον άλλο!
Έπεσε η κυβέρνηση!
Κάτω η λιτότητα!
Κάτω ο καπιταλισμός!
Για ένα σοσιαλιστικό μέλλον για την Πορτογαλία!
Νίνα Χρήστου από τη Λισαβόνα 12/11/2015
Μετάφραση : Νίνα Χρήστου, Νίκος Σέντης
