Όταν καταπιανόμαστε με την ανάλυση της τρέχουσας κατάστασης, αρχικά φαίνεται να είναι ένας περίπλοκος ιστός αντιφατικών διαδικασιών. Επιφανειακά, οι κύριες τάσεις κινούνται στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση από μια επαναστατική κατεύθυνση.
Τα ιμπρεσιονιστικά μυαλά θα βγάλουν τα πιο απαισιόδοξα συμπεράσματα. Αλλά αυτό είναι ένα θεμελιώδες λάθος. Κατά την ανάλυση των γεγονότων, δεν πρέπει να βασιζόμαστε στα γεγονότα που βρίσκονται στην επιφάνεια, αλλά να διεισδύουμε βαθύτερα ώστε να κατανοήσουμε τις υποκείμενες διαδικασίες.
Οι στρατηγοί του κεφαλαίου είναι ανίκανοι να καταλάβουν τις πραγματικές διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στην κοινωνία γιατί είναι χυδαίοι εμπειριστές. Επικαλούνται συνεχώς τα «γεγονότα», αλλά είναι ανίκανοι να δουν τις βαθύτερες διεργασίες που εκτυλίσσονται αθόρυβα κάτω από την επιφάνεια.
Η διαλεκτική σκέψη γι’ αυτούς είναι ένα επτασφράγιστο μυστικό. Αλλά περιστασιακά – πολύ περιστασιακά – καταλήγουν σε κάποιες σωστές ιδέες. Επιτρέψτε μου να παραθέσω ένα απόσπασμα από τους Financial Times της 28ης Ιουνίου:
«Αυτή η νέα εποχή δημιουργεί τεράστιες προκλήσεις. Είναι πιθανό – ίσως και αναπόφευκτο – να καταρρεύσει το παγκόσμιο σύστημα».
Αν κοιτάξουμε απλώς την επιφάνεια, αυτή η πρόβλεψη φαίνεται υπερβολική. Αλλά αν σκάψουμε βαθύτερα θα δούμε ότι δεν είναι. Και αυτό ακριβώς είναι το καθήκον μας: να σκάψουμε βαθύτερα, χρησιμοποιώντας την επιστημονική διαλεκτική μέθοδο.
Ένας από τους βασικούς νόμους του διαλεκτικού υλισμού είναι ο μετασχηματισμός της ποσότητας σε ποιότητα, στον οποίο μια σειρά από μικρές, φαινομενικά ασήμαντες αλλαγές φτάνουν τελικά σε ένα κρίσιμο σημείο στο οποίο συντελείται ένα ποιοτικό άλμα. Σε κάποιο σημείο, τα πράγματα αλλάζουν στο αντίθετό τους.
Είναι αλήθεια ότι οι αντικειμενικές συνθήκες διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Τα γεγονότα μπορούν να κινηθούν γρήγορα ή με πιο αργό ρυθμό. Όμως παντού τα γεγονότα κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση: προς μεγαλύτερη αστάθεια και τεράστια όξυνση των αντιθέσεων σε κάθε επίπεδο: οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό.
Το πιο σημαντικό είναι ότι σημειώνονται σημαντικές αλλαγές στην ψυχολογία των μαζών που προετοιμάζουν το έδαφος για μεγάλες κοινωνικές και πολιτικές εκρήξεις. Και ένα είναι απολύτως βέβαιο αυτό. Οι μεγάλες και ξαφνικές αλλαγές είναι εγγενείς στην κατάσταση όπου και αν κοιτάξουμε. Το είδαμε στις αρχές της χρονιάς στο Καζακστάν και το βλέπουμε ξανά τώρα στο Εκουαδόρ και τη Σρι Λάνκα. Αυτά δεν είναι μεμονωμένα γεγονότα. Μοιάζουν με τον κεραυνό που αναγγέλλει τον ερχομό μιας καταιγίδας.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία
Σε κάθε στιγμή πρέπει να έχουμε μια σταθερή κατανόηση των θεμελιωδών διαδικασιών. Αυτό είναι πάνω απ’ όλα απαραίτητο όταν έχουμε να κάνουμε με έναν πόλεμο. Το κυρίαρχο στοιχείο στην παγκόσμια κατάσταση αυτή τη στιγμή είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία. Υπάρχει ένα παλιό ρητό που λέει: αν παίζεις με τη φωτιά, τότε είναι πιθανό να κάψεις τα δάχτυλά σου. Αυτή η εξαιρετική συμβουλή φαίνεται να έχει ξεχαστεί από την αστική τάξη και τους στρατηγούς της. Τώρα μαθαίνουν αυτό το μάθημα με τον δύσκολο τρόπο.
Ποια στάση πρέπει να υιοθετήσουν οι μαρξιστές απέναντι στον πόλεμο; Καταρχάς, δεν μπορούμε να έχουμε μια συναισθηματική ή ηθικίστικη στάση, όπως κάνουν οι ειρηνιστές όταν παραπονιούνται ότι οι πόλεμοι είναι πολύ κακοί, ότι σκοτώνονται άνθρωποι κ.λπ. Λες και δεν το ξέραμε ήδη αυτό.
Αυτά είναι αναμφισβήτητα γεγονότα. Αλλά είτε μας αρέσει είτε όχι, είναι εξίσου αναμφισβήτητο ότι οι πόλεμοι είναι γεγονότα της ζωής, ότι συμβαίνουν σε τακτά χρονικά διαστήματα στην ανθρώπινη ιστορία και εκφράζουν το γεγονός ότι ορισμένες αντιφάσεις έχουν φτάσει σε ένα κρίσιμο σημείο όπου δεν μπορούν να επιλυθούν με ειρηνικά μέσα αλλά μόνο με την ισχύ των όπλων.
Αυτό ισχύει τόσο για τον πόλεμο μεταξύ των τάξεων όσο και για τον πόλεμο μεταξύ των εθνών. Για να παραθέσω τα βαθυστόχαστα λόγια του Κλαούζεβιτς: ο πόλεμος είναι μόνο η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα.
Ναι, οι πόλεμοι είναι αιματηρές και βάναυσες υποθέσεις. Αλλά μερικές φορές είναι αναπόφευκτες. Και χρησιμεύουν επίσης για την επιτάχυνση των διεργασιών, φέρνοντας όλες τις αντιφάσεις σε ένα κρίσιμο σημείο. Η παρούσα κατάσταση δεν αποτελεί εξαίρεση. Η ουκρανική σύγκρουση έχει χρησιμεύσει στο να αποκαλύψει όλες τις υπάρχουσες πολιτικές δυνάμεις, κόμματα και οργανώσεις.
Όπως θα περίμενε κανείς, οι σοσιαλδημοκράτες αγκάλιασαν αμέσως την υπόθεση της Ουκρανίας – δηλαδή του ΝΑΤΟ και του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Αυτό δεν εκπλήσσει κανέναν. Οι δεξιοί ρεφορμιστές είναι απλώς οι πράκτορες της άρχουσας τάξης στις γραμμές του εργατικού κινήματος. Αντικατοπτρίζουν πιστά τα συμφέροντα των τραπεζιτών και των καπιταλιστών, είτε σε καιρό ειρήνης είτε σε καιρό πολέμου.
Τι να πει κανείς όμως για την «Αριστερά»; Αν και μπορεί να μιλούν «αριστερά», οι αριστεροί ρεφορμιστές δεν έχουν ανεξάρτητη θέση σε αντίθεση με τους δεξιούς ρεφορμιστές. Αυτό συμβαίνει γιατί, σε τελευταία ανάλυση, έχουν επίσης αποδεχτεί το καπιταλιστικό σύστημα – μόνο που πιστεύουν βλακωδώς ότι μπορεί να εξυπηρετήσει τα συμφέροντα της εργατικής τάξης. Πιστεύουν στη συμφιλίωση μεταξύ των τάξεων, και όχι στην ταξική πάλη. Κατά συνέπεια, υπερασπίζονται και την ενότητα με τους δεξιούς πράκτορες του κεφαλαίου. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα σε καιρό πολέμου.
Ως συνήθως, οι δειλοί αριστεροί ρεφορμιστές έχουν συρθεί πίσω από τη δεξιά πτέρυγα. Έχουν υιοθετήσει πλήρως την υποκριτική προπαγάνδα των ιμπεριαλιστών, που χύνουν κροκοδείλια δάκρυα για τους καημένους Ουκρανούς.
Δεν αντιλαμβάνονται το αυτονόητο γεγονός ότι σε αυτόν τον πόλεμο, οι Ουκρανοί είναι απλώς πιόνια στα χέρια του αμερικανικού ιμπεριαλισμού – και στην περίπτωση της κυβέρνησης του Κιέβου, αντιδραστικά πιόνια, μάλιστα.
Στη Γερμανία, οι πιο λυσσασμένοι υποστηρικτές του πολέμου είναι οι Πράσινοι, οι εταίροι του κυβερνητικού συνασπισμού του SPD (Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Γερμανίας), οι οποίοι είχαν ταυτιστεί πάρα πολύ με το φιλο-ειρηνικό κίνημα της δεκαετίας του 1980. Τώρα αυτοί οι μικροαστοί ειρηνιστές έχουν γίνει οι πιο λυσσασμένοι πολεμοχαρείς και πήδηξαν αμέσως στο στρατόπεδο της ιμπεριαλιστικής αντίδρασης. Ω ναι, τα πράγματα αλλάζουν στο αντίθετό τους!
Επίσης πολλές από τις λεγόμενες τροτσκιστικές σέχτες έχουν και αυτές λυγίσει υπό την πίεση του ιμπεριαλισμού και στην υστερική προπαγάνδα των μέσων ενημέρωσης. Μας λένε ότι ο Πούτιν είναι εχθρός μας. Ναι, ο Πούτιν είναι εχθρός μας. Αλλά το καθήκον του ξεκαθαρίσματος του λογαριασμού με τον Πούτιν ανήκει στη ρωσική εργατική τάξη και μόνο σε αυτήν.
Καθήκον δικό μας (των μαρξιστών της Δύσης) είναι να πολεμήσουμε εναντίον της αστικής τάξης μας και της δικής μας ιμπεριαλιστικής άρχουσας τάξης, όχι να μπαίνουμε – άμεσα ή έμμεσα – σε συμμαχία μαζί τους, με το σκεπτικό ότι πρέπει να πολεμήσουμε τον κακό Πούτιν. Όσο κακός και αν είναι ο Πούτιν, οι κύριοι στην Ουάσιγκτον και στο Λονδίνο είναι χίλιες φορές πιο κακοί και αντεπαναστάτες. Τα χέρια τους είναι βαμμένα με πολύ περισσότερο αίμα.
Ναι πράγματι! Ο πόλεμος είναι πολύ χρήσιμος για να αποκαλύψει όλες τις αντιφάσεις και να αποκαλύψει αλύπητα όλες τις αδυναμίες εκείνων που ψευδώς ισχυρίζονται ότι υποστηρίζουν τις ιδέες του Λένιν και του Τρότσκι.
Μπορούμε να είμαστε περήφανοι για το γεγονός ότι η Διεθνής Μαρξιστική Τάση (IMT) στάθηκε ακλόνητη απέναντι στην προπαγάνδα. Έχουμε κρατήσει σταθερά μια ταξική θέση. Δεν υπάρχει απολύτως κανένας χώρος στις τάξεις μας για αδύναμα στοιχεία που λυγίζουν υπό την πίεση σε καιρό πολέμου.
Πρέπει πάντα να υποστηρίζουμε σταθερά την ταξική πολιτική και να υποστηρίζουμε τη βασική λενινιστική αρχή: ο πραγματικός εχθρός είναι εντός των συνόρων! Αυτό είναι το ουσιαστικό σημείο και δεν πρέπει να το χάσουμε ούτε για ένα δευτερόλεπτο.
Ιμπεριαλιστική υποκρισία
Είναι πολύ διασκεδαστικό το γεγονός πως παρότι όλοι γνωρίζουν ότι το ΝΑΤΟ ελέγχεται εξ ολοκλήρου από τον ιμπεριαλισμό των ΗΠΑ, το δημόσιο πρόσωπό του δεν είναι ποτέ ένας Αμερικάνος.
Είναι πάντα ένας ωραίος Σκανδιναβός κύριος, γιατί όλοι γνωρίζουν ότι οι Σκανδιναβοί είναι καλοί, φιλήσυχοι άνθρωποι που απεχθάνονται τον πόλεμο ή τη βία κάθε είδους.
Ο Γενς Στόλτενμπεργκ, ο ανέκφραστος Νορβηγός που προσποιείται ότι είναι ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, μετά βίας μπορούσε να κρύψει τη χαρά του όταν ανακοίνωσε ότι η Σουηδία και η Φινλανδία θα ενταχθούν τώρα στο ΝΑΤΟ, αφότου η Τουρκία απέσυρε τις αντιρρήσεις της.
Δεν είπε όμως γιατί η Τουρκία απέσυρε τις αντιρρήσεις της. Στην πραγματικότητα, αυτό ήταν το αποτέλεσμα μιας άθλιας συμφωνίας με τον Ερντογάν. Παρουσίασε στο ΝΑΤΟ ένα τελεσίγραφο: ρίξτε τους Κούρδους στα λιοντάρια ή ξεχάστε την ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ. Το γραφείο του προέδρου Ερντογάν είπε ότι «πέτυχε αυτό που ήθελε».
Λίγες μέρες αργότερα, το τουρκικό πυροβολικό βομβάρδισε ένα τουριστικό θέρετρο στο βόρειο Ιράκ, το οποίο συχνά χρησιμοποιούν οι Κούρδοι για να ξεφύγουν από τη ζέστη το καλοκαίρι. Η απρόκλητη επίθεση σε πολιτικό στόχο σκότωσε αθώους άνδρες, γυναίκες και παιδιά.
Τώρα, αν αυτές ήταν ενέργειες των Ρώσων στην Ουκρανία, φανταστείτε την κατακραυγή που θα είχε ξεσηκώσει κάτι τέτοιο: Τέρατα! Δολοφόνοι γυναικών και παιδιών! Θηριωδία! Γενοκτονία! Έγκλημα πολέμου! Και όλα τα σχετικά.
Πού ήταν όμως η καταδίκη της Σουηδίας και της Φινλανδίας ή της Ουάσιγκτον και του Λονδίνου; Ούτε μια λέξη καταδίκης. Απλώς μια εκκωφαντική σιωπή: η κυνική σιωπή της θρασύδειλης συνενοχής στην εν ψυχρώ δολοφονία.
Αυτή η ενέργεια, από μόνη της, αποκαλύπτει τον πλήρη κυνισμό και την υποκρισία και των δύο κύριων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων και των Σκανδιναβών αστών που κρύβονται πίσω από ένα ψεύτικο προσωπείο «δημοκρατίας», «ουδετερότητας» και «φιλειρηνισμού» για να καλύψουν τα εγκλήματά τους.
Για τον πόλεμο
Φυσικά, είναι αδύνατο να είμαστε ακριβείς για το χρονοδιάγραμμα των γεγονότων. Υπάρχουν πάρα πολλές μεταβλητές σε αυτήν την εξίσωση. Όχι αδίκως, ο Ναπολέων περιέγραψε τον πόλεμο ως την πιο περίπλοκη εξίσωση.
Είναι σίγουρα αλήθεια ότι ο Πούτιν έκανε το λάθος, στην αρχή του πολέμου, να πιστεύει ότι θα καταλάμβανε το Κίεβο σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα. Κι εγώ ο ίδιος σκέφτηκα το ίδιο πράγμα και δεν ήμουν ο μόνος.
Η CIA και το Πεντάγωνο είχαν ακριβώς την ίδια προοπτική, την οποία επιβεβαίωσαν όταν πρόσφεραν στον Ζελένσκι ένα ελικόπτερο για να φυγαδευτεί από τη χώρα. Τα πράγματα όμως εξελίχθηκαν διαφορετικά. Ο ουκρανικός στρατός – οπλισμένος και εκπαιδευμένος από το ΝΑΤΟ – αποδείχθηκε πολύ πιο σοβαρή μαχητική δύναμη από ό,τι ήταν στο παρελθόν. Οι Ρώσοι έπρεπε να εγκαταλείψουν τους αρχικούς τους στόχους και να λειτουργήσουν με βάση ένα πιο ρεαλιστικό σχέδιο, δηλαδή να καταλάβουν το Ντονμπάς.
Αυτό έκαναν, προχωρώντας αργά αλλά σταθερά, κατακτώντας το ένα στρατηγικό σημείο μετά το άλλο και προκαλώντας πολύ βαριές απώλειες στους Ουκρανούς, τις οποίες οι τελευταίοι δεν μπορούν να αντέξουν επ’ αόριστον.
Μια πρόσφατη έκθεση από Ουκρανούς και δυτικούς αξιωματούχους πληροφοριών αποκαλύπτει ότι οι Ουκρανοί αντιμετωπίζουν τεράστιες δυσκολίες. Τα ουκρανικά στρατεύματα υφίστανται τεράστιες απώλειες καθώς υπολείπονται 20-προς-ένα σε πυροβολικό και 40-προς-ένα σε πυρομαχικά σε σχέση με τις ρωσικές δυνάμεις.
Σύμφωνα με ουκρανικές πηγές, περίπου 200 Ουκρανοί στρατιώτες σκοτώνονται τώρα κάθε μέρα, από 100 στα τέλη του περασμένου μήνα. Αυτό σημαίνει ότι έως και 1.000 Ουκρανοί απομακρύνονται από το πεδίο των μαχών κάθε μέρα, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που τραυματίζονται.
Αυτή είναι μια μη βιώσιμη κατάσταση, ιδίως καθώς οι απώλειες περιλαμβάνουν κυρίως έμπειρα, σκληραγωγημένα στρατεύματα, τα οποία αντικαθίστανται από μη εκπαιδευμένους και κακώς οπλισμένους στρατιώτες.
Σύμφωνα με την έκθεση, η επιδείνωση της κατάστασης στο Ντονμπάς έχει «πλήξει το ηθικό των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων». Για πρώτη φορά από την έναρξη του πολέμου, υπάρχει τώρα ανησυχία για λιποταξίες και οι Ουκρανοί στρατιώτες αρνούνται να υπακούσουν σε εντολές να πάνε στο πολεμικό μέτωπο.
Εν τω μεταξύ, οι Ρώσοι έχουν προσαρμόσει τις τακτικές τους με τρόπους που τους επέτρεψαν να εκμεταλλευτούν πλήρως τη δύναμη πυρός τους παραμένοντας σε απόσταση από τις ουκρανικές θέσεις, σφυροκοπώντας τες ανελέητα και στη συνέχεια καταλαμβάνοντας εδάφη μόλις οι Ουκρανοί αναγκάζονται να υποχωρήσουν.
Περισσότερα όπλα, παρακαλώ!
Η ίδια έκθεση αναφέρει:
«Η τακτική κατάσταση στο ανατολικό μέτωπο είναι η εξής… η ουκρανική πλευρά έχει σχεδόν εξαντλήσει πλήρως τα αποθέματα πυραύλων, γεγονός που κατέστησε δυνατή την αποτελεσματική αποτροπή των ρωσικών επιθέσεων τους πρώτους μήνες του πολέμου σε αποστάσεις [37 έως 50 μιλίων].
«Σήμερα, το μέγιστο βεληνεκές των Ενόπλων Δυνάμεων της Ουκρανίας είναι [15,5 μίλια]».
Ο Ζελένσκι φωνάζει όλο και πιο δυνατά για περισσότερα όπλα και χρήματα. Ο Ουκρανός υπουργός Άμυνας Ολεξίι Ρεζνίκοφ επιμένει ότι τα αμερικανικά όπλα θα αλλάξουν την πορεία του πολέμου. Ισχυρίζεται ότι θα επιτρέψουν στην Ουκρανία να πάρει πίσω τα κατεχόμενα από τη Ρωσία εδάφη, συμπεριλαμβανομένου όχι μόνο του Ντονμπάς αλλά και της Κριμαίας.
Ο Ρεζνίκοφ είπε ότι δυτικοί αξιωματούχοι του είπαν ότι η στρατιωτική τους υποστήριξη προς την Ουκρανία «δεν θα σταματήσει ποτέ». Αλλά αυτό μένει να το δούμε! Οι ΗΠΑ έχουν δώσει δισεκατομμύρια δολάρια για βοήθεια στην Ουκρανία. Αλλά αυτό αντιπροσωπεύει μια πολύ σοβαρή διαρροή πόρων, ακόμη και για την πλουσιότερη χώρα στον κόσμο.
Ουκρανοί αξιωματούχοι διαμαρτύρονται ότι χρειάζονται πολύ περισσότερα για να σταματήσουν τη ρωσική προέλαση, πόσο μάλλον να ανακτήσουν τα χαμένα εδάφη, και ότι θα χρειαστεί χρόνος για την ανάπτυξη νέων συστημάτων, όπως τα αμερικανικής κατασκευής M142 HIMARS, στην πρώτη γραμμή, ενώ το Κρεμλίνο συνεχίζει τη σφοδρή του επίθεση στο Ντονμπάς.
«Είμαστε, φυσικά, πολύ ευγνώμονες στους συμμάχους μας για την υποστήριξή τους», δήλωσε ένας Ουκρανός αξιωματούχος. «Τα νέα όπλα είναι ευπρόσδεκτα, αλλά όταν ανακοινώνουν ότι στέλνουν στρατιωτική βοήθεια στην Ουκρανία, οι δυτικές κυβερνήσεις θα πρέπει ίσως να διευκρινίζουν στην κοινή γνώμη τις σχετικές ποσότητες».
Τα πρόσφατα υποσχεθέντα δυτικά οπλικά συστήματα φτάνουν στην Ουκρανία, αλλά πολύ αργά και σε ανεπαρκείς ποσότητες για να αποτρέψουν την αδυσώπητη ρωσική προέλαση στην ανατολική περιοχή του Ντονμπάς της Ουκρανίας.
Ρωγμές στη Δύση
Με στρατιωτικούς όρους, το Κίεβο χάνει έδαφος. Εν τω μεταξύ, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους δεν μπορούν καν να συμφωνήσουν για τους πραγματικούς στόχους του πολέμου. Ένα πρόσφατο άρθρο του προέδρου Μπάιντεν όρισε τον κύριο στόχο της Αμερικής ως τη διατήρηση μιας ελεύθερης και ανεξάρτητης Ουκρανίας. Αλλά αυτόν το στόχο δεν τον συμμερίζονται οι κύριοι Ευρωπαίοι σύμμαχοί της, η Γαλλία και η Γερμανία.
Όσοι ανησυχούν περισσότερο για τον πόλεμο μεταξύ Ρωσίας και Δύσης θα μιλήσουν μόνο για μη νίκη της Μόσχας. Φοβούνται ότι η πίεση για απόλυτη νίκη της Ουκρανίας θα μπορούσε να οδηγήσει σε άμεση σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Δύσης ή σε χρήση ρωσικών πυρηνικών όπλων.
Σε αυτό το στρατόπεδο βρίσκονται η Γαλλία και η Γερμανία. Ο Όλαφ Σολτς, ο καγκελάριος της Γερμανίας, λέει συχνά ότι η Ρωσία δεν πρέπει να κερδίσει – αλλά ποτέ δεν είπε ότι η Ουκρανία πρέπει να κερδίσει. Οι ΗΠΑ, κυρίως, βρίσκονται κάπου στη μέση – προσπαθούν να εξισορροπήσουν τη στάση τους και στις δύο απειλές, καθώς παρέχουν το μεγαλύτερο μέρος της στρατιωτικής βοήθειας στην Ουκρανία.
Οι Αμερικανοί αποφάσισαν να μην στείλουν πυροβολικό που μπορεί να πλήξει τη Ρωσία γιατί αυτό μπορεί να μοιάζει πάρα πολύ με άμεση επίθεση των ΗΠΑ (εν τω μεταξύ, η παράδοση βαρέων όπλων από τη Γερμανία στην Ουκρανία συνεχίζει να καθυστερεί). Διασπάσεις κάνουν την εμφάνιση τους τόσο εντός των ΗΠΑ όσο και μεταξύ των ΗΠΑ και των Ευρωπαίων συμμάχων τους.
Εν τω μεταξύ, όλοι, συμπεριλαμβανομένου του Σολτς και του Γάλλου προέδρου Εμμανουέλ Μακρόν, συμφωνούν (τουλάχιστον δημοσίως) ότι δεν θα επιβληθεί ειρηνευτική συμφωνία στην Ουκρανία. Αλλά η ανησυχία της Ουκρανίας είναι ότι θα αναγκαστούν, de facto, να παραχωρήσουν εδάφη επειδή δεν θα τους δοθούν αρκετά ισχυρά όπλα για να εμποδίσουν τη Ρωσία από το να κερδίσει εδάφη στο πεδίο της μάχης.
Ακόμη και όταν η κυβέρνηση Μπάιντεν ανακοίνωσε περαιτέρω βοήθεια στην Ουκρανία, στον Λευκό Οίκο εκφράστηκαν αμφιβολίες για τις προοπτικές του πολέμου. Σύμφωνα με το CNN:«Οι σύμβουλοι του Μπάιντεν άρχισαν να συζητούν εσωτερικά πως ακόμαι και εάν ο Ζελένσκι πρέπει να τροποποιήσει τον ορισμό του για την ουκρανική «νίκη» – προσαρμοζόμενος στην πιθανότητα η χώρα του να συρρικνωθεί αμετάκλητα».
Οικονομική κρίση
Και αυτό δεν είναι το τέλος των προβλημάτων του Κιέβου. Σύμφωνα με τους Financial Times: «Η δημοσιονομική κρίση της Ουκρανίας επιδεινώνεται λόγω της κατάρρευσης της οικονομικής δραστηριότητας. Η κεντρική τράπεζα εξάντλησε το 9,3% των συναλλαγματικών της αποθεμάτων μόνο τον Ιούνιο».
«Ο Όλεγκ Ουστένκο, οικονομικός σύμβουλος του Ζελένσκι, λέει ότι η χώρα χρειάζεται πλέον 9 δισεκατομμύρια δολάρια κάθε μήνα από τη Δύση για να καλύψει το έλλειμμα του προϋπολογισμού της. Προηγουμένως ζητούσε από 5 έως 6 δισεκατομμύρια δολάρια».
«Χωρίς οικονομική υποστήριξη από τους συμμάχους μας», προσθέτει ο Ουστένκο, «δεν θα είναι [απλώς] δύσκολο να υπάρχουμε, θα είναι σχεδόν αδύνατο να υπάρχουμε».
Οι FT αναφέρουν περαιτέρω ότι «οι ΗΠΑ παρέδωσαν οικονομική βοήθεια 4 δισεκατομμυρίων δολαρίων στο Κίεβο και αναμένουν να διανείμουν άλλα 6,2 δισεκατομμύρια δολάρια μέχρι τον Σεπτέμβριο». Όταν όμως αυτό εξαντληθεί, δεν είναι καθόλου ξεκάθαρο ότι αυτή η γενναιοδωρία θα επαναληφθεί. Και οι Ευρωπαίοι αστοί είναι ακόμη λιγότερο ενθουσιώδεις να δώσουν χρήματα για να γεμίσουν μια μαύρη τρύπα.
Το Κίεβο ισχυρίζεται ότι χρειάζεται 5 δισεκατομμύρια δολάρια κάθε μήνα σε βοήθεια για να αποτρέψει μια χρεοκοπία της Ουκρανίας με λήξη της προθεσμίας για αποπληρωμή του εξωτερικού χρέους ύψους 900 εκατ. ευρώ τον Σεπτέμβριο. Αλλά αυτό φαίνεται πλέον αναπόφευκτο.
Τον Απρίλιο, η ΕΕ δεσμεύτηκε σε 9 δισεκατομμύρια ευρώ, αν και υπήρχε τριβή στο μπλοκ σχετικά με το εάν τα χρήματα έπρεπε να δοθούν ως επιχορηγήσεις ή δάνεια. Αλλά μέχρι σήμερα, η ΕΕ έχει καταφέρει να μαζέψει μόνο 1 δισ. ευρώ για τη δέσμευσή της και δεν φαίνεται να βιάζεται να στείλει τα υπόλοιπα. Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη. Η Γερμανία, η κύρια οικονομική δύναμη της ΕΕ, είναι αντίθετη σε αυτό.
Ο Ζελένσκι απαιτεί συνεχώς περισσότερα όπλα και περισσότερα μετρητά. Χωρίς αμφιβολία, τα δυτικά όπλα – ειδικά τα πυραυλικά συστήματα HIMARS – έχουν κάποιο αντίκτυπο. Λέγεται ότι ανατίναξαν ορισμένες ρωσικές αποθήκες όπλων και βοήθησαν στην ουκρανική επίθεση στη Χερσώνα ανατινάζοντας γέφυρες.
Μπορεί να είναι έτσι. Μένει να δούμε σε ποιο βαθμό αυτοί οι ισχυρισμοί είναι υπερβολικοί για χάρη της προπαγάνδας. Σε κάθε περίπτωση, η ουκρανική επίθεση εναντίον της Χερσώνας είναι ξεκάθαρα ένας αντιπερισπασμός για να απομακρυνθούν οι ρωσικές δυνάμεις από το κύριο μέτωπο στο Ντονμπάς. Σε αυτό, είναι απίθανο να πετύχουν.
Η παρουσία μερικών νέων όπλων από το Πεντάγωνο μπορεί να προκαλέσει στους Ρώσους ανεπιθύμητους πονοκεφάλους. Αλλά δεν μπορούν να αλλάξουν το γεγονός της συντριπτικής ανωτερότητας της Ρωσίας σε ισχύ πυρός ή να την εμποδίσουν από το να συνεχίσει να προελαύνει, αργά αλλά σταθερά, για την απόκτηση του ελέγχου της σημαντικής περιοχής του Ντονμπάς.
Ανησυχία στις ΗΠΑ
Ήδη, υπάρχουν ενδείξεις ότι το Κογκρέσο των ΗΠΑ μπορεί να δείχνει εξασθενημένη διάθεση για υποστήριξη της Ουκρανίας, μετά από μήνες πληθωρικών στρατιωτικών δαπανών. Αρκετοί άνθρωποι στην Ουάσιγκτον γίνονται ήδη καχύποπτοι για την όλη επιχείρηση. Και οι αμφιβολίες εκφράζονται ανοιχτά σε υψηλό επίπεδο.
Σε ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στις 13 Ιουνίου, με τίτλο, «Με δισεκατομμύρια να πηγαίνουν στην Ουκρανία, οι αξιωματούχοι προειδοποιούν για ενδεχόμενο απάτης και σπατάλης», η Wall Street Journal αναφέρει:
«Αν και δεν έχουν προκύψει περιστατικά διαφθοράς, νυν και πρώην αξιωματούχοι λένε ότι πιθανότατα είναι θέμα χρόνου».
Και η κοινή γνώμη στρέφεται κατά του πολέμου, όπως στρέφεται κατά της κυβέρνησης Μπάιντεν γενικά. Μια νέα δημοσκόπηση δείχνει ότι περισσότεροι Αμερικανοί πιστεύουν πως:
- Οι κυρώσεις πλήττουν περισσότερο τις ΗΠΑ από τη Ρωσία (56% έναντι 42%)
- Είναι «εντάξει για τις ΗΠΑ να αφήσουν την Ουκρανία να χάσει από τη Ρωσία» (45% έναντι 40%)
- Και, θα ήταν «καλύτερα» να φύγει ο Μπάιντεν από τον Λευκό Οίκο παρά ο Πούτιν από το Κρεμλίνο (56% έναντι 43%)
Στην πραγματικότητα, μόνο το ένα τρίτο περίπου των Αμερικανών υποστηρίζει την πολιτική του Μπάιντεν για την Ουκρανία. Επιπλέον, μια πρόσφατη έρευνα διαπίστωσε ότι το 58% των ψηφοφόρων αποδοκιμάζει τον Μπάιντεν και το ποσοστό δημοτικότητάς του είναι μόλις 39%.
Λειτουργούν οι κυρώσεις;
Έχουν περάσει τέσσερις μήνες από τότε που η Δύση ξεκίνησε τον οικονομικό της πόλεμο εναντίον της Ρωσίας και δεν πηγαίνει σύμφωνα με το σχέδιό της. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με το Reuters, «η Ρωσία μπορεί να λαμβάνει μεγαλύτερα έσοδα από τα ορυκτά της καύσιμα τώρα από ό,τι λίγο πριν την εισβολή της στην Ουκρανία [επειδή]… Οι παγκόσμιες αυξήσεις τιμών αντισταθμίζουν τον αντίκτυπο των δυτικών προσπαθειών να περιορίσουν τις πωλήσεις της».
Σε κάθε περίπτωση, οι δυτικές κυρώσεις δεν κατάφεραν να εμποδίσουν τη Ρωσία να πουλά πετρέλαιο και φυσικό αέριο. Για να αναφέρω μόνο ένα παράδειγμα: η Ιταλία λάμβανε περίπου 400.000 βαρέλια ρωσικού πετρελαίου ανά ημέρα τον Μάιο. Αυτό είναι τέσσερις φορές το επίπεδο πριν από την εισβολή.
«Ταυτόχρονα», σύμφωνα με το Reuters , «η Ρωσία μπόρεσε να πουλήσει περισσότερα φορτία σε άλλους αγοραστές, συμπεριλαμβανομένων μεγάλων καταναλωτών ενέργειας, ιδίως στην Κίνα και την Ινδία, προσφέροντάς τα με έκπτωση. […] Οι αγορές ρωσικού πετρελαίου από την Ινδία υπερδιπλασιάστηκαν τον Μάιο σε σχέση με τον προηγούμενο μήνα, φτάνοντας σε υψηλό ρεκόρ πάνω από τα 840.000 βαρέλια την ημέρα», και πιθανότατα θα αυξηθεί περαιτέρω.
Ταυτόχρονα, «η Ρωσία έχει περιορίσει τις εξαγωγές αερίων (Ηλίου, Νέον κ.λπ.) που είναι απαραίτητα για την παραγωγή μικροτσίπ και αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά τις εταιρείες στις ΗΠΑ, την Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα και την Ολλανδία, μεταξύ άλλων», γράφουν οι Economic Times.
Το άρθρο εξηγεί ότι:
«Οι παγκόσμιες αγορές εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις ρωσικές προμήθειες – παρέχουν έως και το 30% της κατανάλωσης νέον». Και χωρίς ρωσικό νέον, αργό και ήλιο, «θα είναι πιο δύσκολο για ορισμένες χώρες να παράγουν ηλεκτρονικά», που σημαίνει ότι η Ρωσία θα είναι σε θέση να εξάγει αυτά τα αέρια με αντάλλαγμα την εισαγωγή ημιαγωγών.
ΗΠΑ και Κίνα
Ένα πολύ σημαντικό αποτέλεσμα του πολέμου ήταν να ωθήσει την Κίνα σε μια στενότερη συμμαχία με τη Ρωσία. Στο παρελθόν, οι εντάσεις μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας θα είχαν ήδη οδηγήσει σε πόλεμο. Αυτό αποκλείεται από την πραγματική ισορροπία των δυνάμεων. Όμως οι εντάσεις μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας θα αυξάνονται συνεχώς.
Τώρα η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, η Κίνα αντιπροσωπεύει περίπου το μισό του καθαρού εμπορικού ελλείμματος της Αμερικής. Ο Τραμπ επέβαλε τιμωρητικούς δασμούς σε κινεζικά προϊόντα, αλλά αυτό αποδείχθηκε αντιπαραγωγικό. Τώρα ο Μπάιντεν θέλει να τους αφαιρέσει. Αλλά τόσο οι Δημοκρατικοί όσο και οι Ρεπουμπλικάνοι εξακολουθούν να βλέπουν την Κίνα ως τον κύριο εχθρό.
Συνολικά, σύμφωνα με το Harvard Business Review, «το κινεζικό κράτος και οι θυγατρικές του έχουν δανείσει περίπου 1,5 τρις δολάρια σε άμεσα δάνεια και εμπορικές πιστώσεις σε περισσότερες από 150 χώρες σε όλο τον κόσμο.
«Αυτό έχει μετατρέψει την Κίνα στον μεγαλύτερο επίσημο πιστωτή στον κόσμο — ξεπερνώντας τους παραδοσιακούς, επίσημους δανειστές όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ ή όλες τις κυβερνήσεις πιστωτές του ΟΟΣΑ μαζί… Τα περισσότερα κινεζικά δάνεια έχουν βοηθήσει στη χρηματοδότηση επενδύσεων μεγάλης κλίμακας σε υποδομές, ενέργεια και εξόρυξη».
Η ανερχόμενη δύναμη της Κίνας εκδηλώνεται σε μια προσπάθεια να ενισχύσει τη θέση της ως κυρίαρχης δύναμης στην Ασία. Η Ουάσιγκτον έχει προειδοποιήσει ότι οι ΗΠΑ θα ήταν έτοιμες να στείλουν στρατεύματα στην Ταϊβάν για να αποτρέψουν μια κινεζική εισβολή – μια δήλωση που το Πεκίνο θα δει ως πρόκληση, καθώς θεωρεί την Ταϊβάν ως επαρχία της Κίνας.
Τώρα που η προσοχή της Αμερικής είναι στραμμένη στη Ρωσία, αυξάνονται οι φόβοι ότι η Κίνα μπορεί να μπει στον πειρασμό να κάνει μια κίνηση στην Ταϊβάν. Αυτό έχει προκαλέσει νευρική αντίδραση στην Ουάσιγκτον, η οποία βρήκε έκφραση στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Μαδρίτη.
Το πιο σημαντικό στοιχείο ήταν η δηλωμένη στάση της απέναντι στην Κίνα. Το ΝΑΤΟ έχει συμπεριλάβει την Κίνα ως μία από τις στρατηγικές του προτεραιότητες για πρώτη φορά, λέγοντας ότι οι φιλοδοξίες του Πεκίνου και οι «καταναγκαστικές πολιτικές» του αμφισβητούν τα «συμφέροντα, την ασφάλεια και τις αξίες» του δυτικού μπλοκ.
«Η Κίνα ενισχύει ουσιαστικά τις στρατιωτικές της δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων των πυρηνικών όπλων, εκφοβίζει τους γείτονές της, απειλεί την Ταϊβάν… παρακολουθεί και ελέγχει τους πολίτες της μέσω προηγμένης τεχνολογίας και διαδίδει ρωσικά ψέματα και παραπληροφόρηση», δήλωσε στους δημοσιογράφους ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ. Έσπευσε, όμως, να προσθέσει: «Η Κίνα δεν είναι ο αντίπαλός μας… αλλά πρέπει να είμαστε ξεκάθαροι σχετικά με τις σοβαρές προκλήσεις που αντιπροσωπεύει». Και δεν γέλασε καν.
Η εθνική ενότητα μετατρέπεται στο αντίθετό της
Καθώς βαθαίνει η κρίση, το ουκρανικό ζήτημα, δεν θα είναι πια ένα ενωτικό εθνικό εγχείρημα, θα μετατραπεί σε διχαστικό πολιτικό ζήτημα, επιδεινώνοντας τις κοινωνικές και πολιτικές εντάσεις, τόσο εντός όσο και μεταξύ των διαφόρων χωρών. Η αρχική υποστήριξη για την υπόθεση της Ουκρανίας, η οποία ενθάρρυνε την τάση για εθνική ενότητα θα μετατραπεί αναπόφευκτα στο αντίθετό της.
Οι ιμπεριαλιστές δεν επιθυμούν να φαίνονται δημόσια ότι ασκούν πίεση στον Ζελένσκι να κάνει μια συμφωνία με τη Μόσχα. Μπορούμε όμως να είμαστε σίγουροι ότι στα παρασκήνια γίνονται ξέφρενες διαπραγματεύσεις. Αργά ή γρήγορα, η Ρωσία θα κερδίσει τον πλήρη έλεγχο του Ντονμπάς. Σε εκείνο το σημείο, ο Πούτιν θα μπορούσε να κηρύξει τη νίκη και να κάνει ένα κάλεσμα για ειρήνη με όρους ευνοϊκούς για τη Μόσχα. Οι Ευρωπαίοι αστοί βρίσκονται εγκλωβισμένοι από την ενεργειακή πίεση της Ρωσίας και με τη σειρά τους θα πιέσουν το Κίεβο να καταλήξει σε συμφωνία.
Όμως το Κίεβο έχει ήδη απορρίψει την ιδέα ενός πιθανού ειρηνευτικού σχεδίου με τη μεσολάβηση της Γαλλίας και της Γερμανίας. Αυτή η πρόταση διατάραξε τα νεύρα του Κιέβου. Ένας κυβερνητικός εκπρόσωπος προειδοποίησε για πιθανό ξεπούλημα: «Θα πουν ότι πρέπει να σταματήσουμε τον πόλεμο που προκαλεί επισιτιστικά προβλήματα και οικονομικά προβλήματα». Αυτό ακριβώς θα πουν. Κατ’ ιδίαν, το λένε ήδη. Και στο τέλος αυτό θα γίνει.
Απλά κοιτάξτε τα γεγονότα. Οι Αμερικανοί έχουν την πολυτέλεια να μιλάνε πολύ για το μποϊκοτάρισμα του ρωσικού πετρελαίου και φυσικού αερίου. Έχουν όμως τα δικά τους εφόδια. Η Ευρώπη δεν το κάνει. Η Γερμανία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το ρωσικό αέριο. Έτσι, οι Ρώσοι αποφάσισαν να τους στριμώξουν λίγο για να δείξουν ποιος είναι το αφεντικό: ο άνθρωπος στο Κρεμλίνο γελάει καλά με τη Γερμανία, όπου η κυβέρνηση σπαρταράει σαν το ψάρι στο αγκίστρι.
Εάν οι Ρώσοι διακόψουν τις προμήθειες φυσικού αερίου στη Γερμανία αυτό το χειμώνα, το αποτέλεσμα θα είναι μια οικονομική καταστροφή. Μια ξαφνική διακοπή των προμηθειών φυσικού αερίου από τη Ρωσία θα οδηγούσε σε ύφεση 12,5% στη γερμανική οικονομία.
5,6 εκατομμύρια θέσεις εργασίας θα επηρεαστούν σε ολόκληρη τη Γερμανία. Σε πολλούς κλάδους, όπως ο χάλυβας, αλλά και η σημαντική βιομηχανία γυαλιού, εάν οι φούρνοι κλείσουν για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι εγκαταστάσεις θα υποστούν σοβαρές ζημιές και θα χρειαστούν μήνες για να επανεκκινηθούν. Συνολικά, αυτό θα σήμαινε απώλειες 193 δισ. ευρώ σε μόλις έξι μήνες. Δεν είναι περίεργο που θέλουν μια συμφωνία! Οι κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες από το να μην αποκτηθεί το ρωσικό φυσικό αέριο θα ήταν τεράστιες – και όχι μόνο για τη Γερμανία. Για να παραθέσω τα λόγια του Σολτς: «Οι αυξανόμενες τιμές της ενέργειας θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια και τη σταθερότητα σε πολλές χώρες».
Τι πρέπει να γίνει;
Έχουμε επισημάνει ότι πρόκειται για έναν αντιδραστικό πόλεμο και από τις δύο πλευρές. Δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε καμία από τις δύο. Ούτε μπορούμε να έχουμε ουσιαστική επιρροή στην εξέλιξη των γεγονότων.
Το καθήκον μας, για να χρησιμοποιήσουμε το σύνθημα του Λένιν, είναι να εξηγήσουμε υπομονετικά στους πιο προχωρημένους εργάτες και νέους, να αποκαλύψουμε ανελέητα την ψεύτικη προπαγάνδα των πολεμοκάπηλων, να επιτεθούμε και να καταγγείλουμε τη δική μας άρχουσα τάξη.
Δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί η ακριβής έκβαση του πολέμου. Είναι πιθανά διάφορα σενάρια. Αλλά το αποτέλεσμα, όποιο και αν είναι αυτό, θα σημάνει αναπόφευκτα περισσότερη αστάθεια και μια βαθύτερη κρίση. Εάν η Ρωσία χάσει, θα σημάνει την κατάρρευση του Πούτιν και την έναρξη μιας επανάστασης στη Ρωσία. Αλλά αν κερδίσει η Ρωσία θα είναι ένα πλήγμα για τον ιμπεριαλισμό και τη Δεξιά στη Δύση. Οποιοδήποτε από αυτά τα αποτελέσματα θα είχε επαναστατικές συνέπειες.
Παγκόσμια Οικονομία
Οι τίτλοι των ειδήσεων δίνουν μια ζοφερή εικόνα. Η νευρικότητα της αστικής τάξης βρίσκει την έκφρασή της στην αστάθεια των παγκόσμιων χρηματιστηρίων. Οι αναταράξεις στην παγκόσμια πολιτική συνοδεύονται από αναταράξεις στην αγορά. Οι αυξήσεις των επιτοκίων οδήγησαν τις αμερικανικές μετοχές σε άνοδο. Ο S&P 500 έχει υποχωρήσει κατά ένα πέμπτο από την αρχή του έτους. Έχει να δει τόσο κακές αποδόσεις από το 1962. Οι άγριες διακυμάνσεις στα χρηματιστήρια καταδεικνύουν ακριβώς πόσο ασταθής έχει γίνει η κατάσταση για τις κεντρικές τράπεζες. Η πιο πιθανή συνέπεια θα είναι μια παγκόσμια ύφεση.
Στις ΗΠΑ, ο πληθωρισμός έχει σημειώσει ρεκόρ 40 ετών και παραμένει πεισματικά υψηλός. Στην ευρωζώνη, ο πληθωρισμός έχει αυξηθεί σε περισσότερο από 8%, με μεγάλο μέρος αυτού να οφείλεται στις υψηλές τιμές του φυσικού αερίου. Η βρετανική οικονομία οδεύει ήδη σε ύφεση πριν από το τέλος του έτους.
Άλλες ευρωπαϊκές χώρες αντιμετωπίζουν τα ίδια, αν όχι χειρότερα, προβλήματα, καθώς οι περισσότερες από αυτές εξαρτώνται περισσότερο από το ρωσικό αέριο του Ηνωμένου Βασιλείου. Ως αποτέλεσμα, τα εργοστάσια θα κλείσουν, οι επιχειρήσεις θα χρεοκοπήσουν, οι επενδύσεις θα πνιγούν και η ανεργία θα αυξηθεί απότομα.
Τα επίπεδα του ιδιωτικού και του δημόσιου χρέους είναι πολύ υψηλότερα σήμερα από ό,τι στο παρελθόν ως ποσοστό του παγκόσμιου ΑΕΠ, έχοντας αυξηθεί από 200% το 1999 σε 350% σήμερα. Ένας συνδυασμός αυστηρότερης νομισματικής πολιτικής και αύξησης των επιτοκίων θα οδηγήσει τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά, τις εταιρείες, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και τις κυβερνήσεις σε χρεοκοπία. Ο Νουριέλ Ρουμπινί, γνωστός αστός οικονομολόγος, συνοψίζει πολύ ωραία αυτή την κατάσταση:
«Ο χώρος για δημοσιονομική επέκταση θα είναι επίσης πιο περιορισμένος αυτή τη φορά. Τα περισσότερα από τα δημοσιονομικά πυρομαχικά έχουν χρησιμοποιηθεί και τα δημόσια χρέη γίνονται μη βιώσιμα…
«Τα πράγματα θα γίνουν πολύ χειρότερα προτού βελτιωθούν».
Ο «Τρίτος Κόσμος»
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει προκαλέσει οικονομικά σοκ όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και στις φτωχές χώρες της Μέσης Ανατολής, της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής. Για αυτές τις χώρες, η προοπτική είναι ένας εφιάλτης.
Οι τιμές των μεγάλων καλλιεργειών τροφίμων στις παγκόσμιες αγορές έχουν αυξηθεί κατά σχεδόν 40% τους τελευταίους πέντε μήνες. Ως αποτέλεσμα, «44 εκατομμύρια άνθρωποι σε 38 χώρες βρίσκονται σε επείγοντα επίπεδα πείνας», σύμφωνα με τον ΟΗΕ. Αντιμέτωπες με την επιλογή να ταΐσουν τους πληθυσμούς τους ή να πληρώσουν τους διεθνείς πιστωτές τους, οι κυβερνήσεις θα επιλέξουν το πρώτο.
Τρομοκρατημένοι από τις κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες της έλλειψης τροφίμων, οι ιμπεριαλιστές χρειάστηκε να παρέμβουν, μεσολαβώντας για μια σαθρή συμφωνία μέσω του ΟΗΕ και της Τουρκίας για να επιτραπεί η εξαγωγή τόσο ουκρανικών όσο και ρωσικών σιτηρών. Αυτό θα παράσχει κάποια βοήθεια για την Ουκρανία, αλλά είναι πολύ πιο χρήσιμο για τη Ρωσία.
Μένει να δούμε αν αυτή η συμφωνία θα λειτουργήσει, και αν ναι, για πόσο καιρό. Αλλά σε κάθε περίπτωση, η κοινωνική και πολιτική αναταραχή που σχετίζεται με την έλλειψη τροφίμων και την αύξηση των τιμών έχει ήδη αρχίσει να προκαλεί επαναστατικές εξελίξεις.
Σρι Λάνκα
Η οικονομική κρίση έχει δημιουργήσει κολοσσιαία κοινωνική και πολιτική αναταραχή στη Σρι Λάνκα. Αυτό μάς δείχνει πόσο γρήγορα μπορεί να αναπτυχθεί μια επαναστατική κατάσταση. Το μαζικό κίνημα έχει ήδη καταφέρει να αναγκάσει σε παραίτηση τον πρόεδρο Γκοταμπάγια Ρατζαπάκσα, ο οποίος αναγκάστηκε να καταφύγει στη Σιγκαπούρη. Αλλά όταν οι μάζες έμαθαν για το σχέδιο της τοποθέτησης του πρωθυπουργού, Ρανίλ Βικρεμεσίνγκε, ως αναπληρωτή προέδρου, τότε εξεγέρθηκαν ξανά.
Ο προσωρινός πρόεδρος κήρυξε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και διέταξε τον στρατό να καταστείλει τον λαό, ο οποίος αντιμετωπίστηκε με καταιγισμό δακρυγόνων και κανονιών νερού. Αλλά τίποτα δεν μπορούσε να σταματήσει αυτό το ανθρώπινο ποτάμι. Αν θέλετε να δείτε πώς είναι μια επανάσταση, απλά κοιτάχτε την υπέροχη εξέγερση στη Σρι Λάνκα. Εκεί βλέπουμε την κολοσσιαία δύναμη των μαζών. Αν κάποιος αμφέβαλλε για την ικανότητα των μαζών να κάνουν επανάσταση, αυτή ήταν μια ηχηρή απάντηση.
Τα γεγονότα στη Σρι Λάνκα αξίζουν την πιο προσεκτική εξέταση. Αυτό που δείχνουν είναι ότι, όταν οι μάζες χάνουν τον φόβο τους, καμία καταστολή δεν μπορεί να τις σταματήσει. Χωρίς ηγεσία, χωρίς οργάνωση και σαφές πρόγραμμα, οι μάζες βγήκαν στους δρόμους και ανέτρεψαν την κυβέρνηση. Αλλά η Σρι Λάνκα μάς δείχνει και κάτι άλλο. Χωρίς σωστή ηγεσία, η επανάσταση δεν μπορεί να πετύχει. Η εξουσία ήταν στα χέρια των μαζών, αλλά της επέτρεψαν να γλιστρήσει μέσα από τα χέρια τους.
Η αποτυχία ανατροπής της κυβέρνησης επέτρεψε στον Ρανίλ Βικρεμεσίνγκε να κάνει ελιγμούς στο κοινοβούλιο για να ανακτήσει την πρωτοβουλία, καταστέλλοντας τις διαδηλώσεις σε μια προσπάθεια να αποκαταστήσει την τάξη. Η εξουσία βρισκόταν στους δρόμους, περιμένοντας κάποιον να τη σηκώσει. Θα ήταν αρκετό για τους ηγέτες των διαδηλώσεων να πουν: «Έχουμε την εξουσία τώρα. Εμείς είμαστε η κυβέρνηση». Αλλά αυτά τα λόγια δεν ειπώθηκαν ποτέ.
Οι μάζες έφυγαν αθόρυβα από το προεδρικό μέγαρο και η παλιά εξουσία επετράπη να επιστρέψει. Οι καρποί της νίκης παραδόθηκαν πίσω στους παλιούς καταπιεστές και στους κοινοβουλευτικούς τσαρλατάνους. Αυτή είναι μια δυσάρεστη αλήθεια. Αλλά είναι η αλήθεια. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι η επανάσταση έχει τελειώσει. Τα υποκείμενα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που προκάλεσαν τη δράση των μαζών δεν έχουν εκλείψει. Η επανάσταση θα εμφανιστεί ξανά σε ακόμα υψηλότερο επίπεδο. Θα αντιμετωπίσει όμως μια πολύ πιο δύσκολη και επίπονη περίοδο με ακόμα περισσότερες θυσίες.
«Μια αλληλουχία χρεοκοπιών»
Η Σρι Λάνκα ήταν η πρώτη χώρα από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία που χρεοκόπησε, αλλά είναι απίθανο να είναι η τελευταία. Το Bloomberg προειδοποιεί ότι «μια ιστορική αλληλουχία χρεοκοπιών έρχεται για τις αναδυόμενες αγορές». Περισσότερες από 19 χώρες, με πληθυσμό άνω των 900 εκατομμυρίων ανθρώπων, έχουν επίπεδα χρέους με πραγματική πιθανότητα χρεοκοπίας. Αυτή η λίστα των χωρών περιλαμβάνει το Ελ Σαλβαδόρ, την Γκάνα, την Τυνησία, την Αίγυπτο, το Πακιστάν, την Αργεντινή και την Ουκρανία. Το συνδυασμένο χρέος τους ανέρχεται στα 237 δισ. Δολάρια.
Το Πακιστάν είναι μια ακραία περίπτωση. Σύμφωνα με μια αναφορά του Μάικλ Ρούμπιν, ανώτερου συνεργάτη του περιοδικού National Interest με έδρα την Ουάσιγκτον: «Ενώ πολλές χώρες εξαρτώνται από ουκρανικό ή ρωσικό σιτάρι ή ξένες εισαγωγές ενέργειας, το Πακιστάν συνδυάζει και τα δύο. Μεταξύ Ιουλίου 2020 και Ιανουαρίου 2021, για παράδειγμα, το Πακιστάν ήταν ο τρίτος μεγαλύτερος καταναλωτής εξαγωγών ουκρανικού σιταριού μετά την Ινδονησία και την Αίγυπτο». Η αναφορά συνεχίζει:
«Η άνοδος των τιμών του πετρελαίου έπληξε σοβαρά το Πακιστάν, ανεβάζοντας το κόστος των εισαγωγών του κατά περισσότερο από 85%, σε σχεδόν 5 δισεκατομμύρια δολάρια, μεταξύ 2020 και 2021. Στο τέλος του οικονομικού έτους του Πακιστάν, στις 30 Ιουνίου 2022, το εμπορικό του έλλειμμα πλησίασε τα 50 δισ. δολάρια, σημειώνοντας αύξηση 57% σε σχέση με το προηγούμενο έτος».
Αυτή είναι μια καταστροφική κατάσταση. Προκάλεσε μια ανοιχτή διάσπαση στην άρχουσα τάξη και την πτώση της κυβέρνησης του Ιμράν Χαν. Η απελπιστική θέση των μαζών προετοιμάζει το δρόμο για μια κοινωνική έκρηξη σε παρόμοιες γραμμές με τη Σρι Λάνκα. Αυτή είναι η τέλεια συνταγή για την ταξική πάλη και μάλιστα μια επαναστατική έκρηξη παρόμοια με αυτή του 1969.
Αυτό μας δίνει μια πολύ ακριβή εικόνα για το τι θα συμβεί στη μια χώρα μετά την άλλη. Θα δούμε μια τεράστια όξυνση του ταξικού πολέμου και μια κατάσταση που θα εγκυμονεί επαναστατικές δυνατότητες. Αυτό, και μονάχα αυτό, είναι το πιο σημαντικό ζήτημα από μαρξιστική σκοπιά.
Οι ΗΠΑ
Η κρίση επηρεάζει κάθε χώρα, από την πιο φτωχή μέχρι την πιο πλούσια. Ο πληθωρισμός στις ΗΠΑ βρίσκεται τώρα περίπου στο 9%. Αυτό είναι το υψηλότερο επίπεδο πληθωρισμού των τελευταίων 40 ετών. Και υπάρχει ένα ισχυρό υπόγειο ρεύμα δυσαρέσκειας. Ο Μπάιντεν προσπάθησε να χρησιμοποιήσει την Ουκρανία ως αντιπερισπασμό. Όμως έχει αποτύχει. Το 85% των Αμερικανών λέει ότι η χώρα βρίσκεται σε λάθος δρόμο.
Το πρόβλημα είναι η απουσία ενός συνεκτικού σημείου αναφοράς. Δεδομένης αυτής της απουσίας, το μοναδικό τέτοιο σημείο είναι ο Ντόναλντ Τραμπ. Οι Financial Times παρουσιάζουν μια ζοφερή εικόνα: «Οι Δημοκρατικοί αντιμετωπίζουν την πιθανότητα ενός καταστροφικού αποτελέσματος στις φετινές ενδιάμεσες εκλογές του Νοεμβρίου, οι οποίες θα δημιουργήσουν μια συντριπτικά καταθλιπτική ρεβάνς το 2024 μεταξύ Μπάιντεν και Τραμπ».
Αλλά η εμπειρία μιας κυβέρνησης Τραμπ υπό συνθήκες καπιταλιστικής κρίσης θα τον «κάψει» τελείως. Θα χρησιμεύσει για την εμβάθυνση όλων των αντιφάσεων, όπως έχουμε ήδη δει όταν η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου για τον νόμο Roe v. Wade, με μια απλή υπογραφή, επέφερε την αποτελεσματική απαγόρευση του δικαιώματος στην άμβλωση σε πολλές πολιτείες και απειλεί την απαγόρευση των δικαιωμάτων στην άμβλωση συνολικά.
Το θέαμα ενός μη εκλεγμένου σώματος αντιδραστικών δικαστών που αποφασίζει για την τύχη εκατομμυρίων γυναικών προκάλεσε κύμα διαμαρτυριών και διαδηλώσεων στους δρόμους. Αυτό είναι μόνο ένα ακόμη παράδειγμα του γεγονότος ότι δεν υπάρχει έλλειψη καύσιμης ύλης στην αμερικανική κοινωνία, απλώς χρειάζεται μια σπίθα για να πυροδοτήσει μια πυρκαγιά.
Η εργατική τάξη αρχίζει να αφυπνίζεται μετά από μια περίοδο λήθαργου. Θα πρέπει να διδαχθεί ξανά πολλά μαθήματα, ακόμη και στοιχειώδη μαθήματα όπως η ανάγκη οργάνωσης σε συνδικάτα. Ο Μαρξ έλεγε ότι η εργατική τάξη χωρίς οργάνωση είναι μονάχα πρώτη ύλη για εκμετάλλευση.
Ως αποτέλεσμα της χρεοκοπίας των ηγετών των συνδικάτων, η καινούρια γενιά των νέων εργαζομένων βρίσκεται αντιμέτωπη με κάτι ακόμα χειρότερο από αυτό. Εργάζονται σε σύγχρονα καταστήματα που ονομάζονται τηλεφωνικά κέντρα ή στην Amazon, όπου υφίστανται βάναυση εκμετάλλευση, με πολλές ώρες εργασίας και κακές αμοιβές.
Η πρόσφατη κινητοποίηση για τη συνδικαλιστική οργάνωση των εργαζομένων της Amazon και των Starbucks είναι επομένως ένα τεράστιο βήμα προς τα εμπρός. Υπήρξε ένα κύμα απεργιών στις ΗΠΑ, γεγονός που υποδηλώνει την πρώιμη έναρξη μιας αναβίωσης στο εργατικό μέτωπο. Και υπάρχει η αρχή μιας αλλαγής και στα συνδικάτα: μεταξύ των Teamsters και των Auto Workers (εργαζομένων στις μεταφορές ως οδηγοί).
Όλα αυτά αρχίζουν να ανησυχούν τους στρατηγούς του Κεφαλαίου. Τίθεται ανοιχτά το ερώτημα: μπορεί να γίνει νέος εμφύλιος πόλεμος στις ΗΠΑ; Πράγματι, έχουν κυκλοφορήσει αρκετά βιβλία για αυτό το θέμα, όπως το How Civil Wars Start: And How to Stop Them της Μπάρμπαρα Φ. Γουόλτερ. Μια πρόσφατη δημοσκόπηση από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο έδειξε ότι το 28% των Αμερικανών λένε ότι έχουν τόσο μικρή πίστη στην κυβέρνησή τους που μπορεί «σύντομα να χρειαστεί να πάρουν τα όπλα» εναντίον της κυβέρνησης.
Το 37% των κατόχων όπλων είναι έτοιμοι να εξεγερθούν και η πλειοψηφία λέει ότι το σύστημα είναι «διεφθαρμένο και στημένο» εναντίον τους. Αυτό που φαίνεται είναι η αυξανόμενη αίσθηση αποξένωσης των απλών ανθρώπων από το status quo και το μίσος και η δυσπιστία τους προς το κατεστημένο – τόσο των Δημοκρατικών όσο και των Ρεπουμπλικανών.
Το αν αυτό καταλήξει σύντομα σε εμφύλιο πόλεμο φαίνεται να είναι μάλλον μια ιμπρεσιονιστική και επιφανειακή εκτίμηση, που είναι περισσότερο η αντανάκλαση ενός υπερθερμανθέντος εγκεφάλου, παρακινούμενου από πανικό, παρά μια ορθολογική ανάλυση. Αλλά το ότι οι σπόροι ενός μελλοντικού εμφυλίου πολέμου σπέρνονται αυτή τη στιγμή είναι απολύτως σωστό. Πιο σωστά, οι σπόροι μιας πανίσχυρης κοινωνικής έκρηξης σπέρνονται και αναπόφευκτα θα καρποφορήσουν σε ένα δεδομένο στάδιο.
Δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την ανάδυση μιας ολόκληρης νέας γενιάς επαναστατών αγωνιστών. Και προβλέπω ότι μερικοί από τους πιο αποφασισμένους επαναστάτες θα προέρχονται από τις τάξεις των απογοητευμένων υποστηρικτών του Τραμπ.
Πόλωση
Το κύριο χαρακτηριστικό της παρούσας κατάστασης είναι μια ακραία πόλωση μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Αυτή δεν ήταν ποτέ μεγαλύτερη σε ολόκληρη την ιστορία. Υπάρχουν ισχυρές φυγόκεντρες δυνάμεις που αποσπούν την υπάρχουσα συναίνεση και απειλούν τον ίδιο τον ιστό της κοινωνικής ζωής. Υπάρχουν όμως και ισχυρές δυνάμεις που έλκονται προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Η τάση που είναι γνωστή ως το πολιτικό κέντρο λειτουργεί ως ένα είδος κόλλας που συγκρατεί την κοινωνική συνοχή. Αλλά αυτό το κέντρο δέχεται πιέσεις όπως ποτέ άλλοτε. Ο κύριος φόβος της άρχουσας τάξης είναι ότι αυτή η τρομερή σύγκρουση θα καταλήξει στην καταστροφή του κεντρώου χώρου. Και υπάρχουν ξεκάθαρα συμπτώματα που δείχνουν ότι αυτή η καταστροφική διαδικασία έχει ήδη ξεκινήσει στις ΗΠΑ. Παρατηρούμε ακριβώς την ίδια διαδικασία και στην Ευρώπη.
Ιταλία
Μπροστά σε όλα αυτά τα προβλήματα, το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται η Ευρώπη είναι η πολιτική αναταραχή και η διχόνοια. Αλλά αυτή είναι η εικόνα που βλέπουμε παντού. Λέγαμε ότι η Ελλάδα ήταν ο πιο αδύναμος κρίκος στην αλυσίδα του ευρωπαϊκού καπιταλισμού. Αλλά αυτή η τιμή επιφυλάσσεται πλέον στην Ιταλία.
Το δημόσιο χρέος της Ελλάδας ανέρχεται πλέον στο 186% του ΑΕΠ της. Αυτή είναι ακριβώς η ίδια κρίση όπως και πριν από την επανεμφάνισή της, με τη διαφορά ότι η ΕΚΤ δεν μπορεί πλέον να τυπώνει χρήμα για να ξεφύγει από αυτήν, καθώς ο πληθωρισμός εκτοξεύεται στα ύψη. Αλλά η Ιταλία δεν είναι Ελλάδα. Η κρίση στην Ιταλία αποτελεί θανάσιμη απειλή για μια από τις μεγαλύτερες οικονομίες της ευρωζώνης.
Το δημόσιο χρέος της Ιταλίας ανέρχεται πλέον στο 150% του ΑΕΠ της. Αυτό είναι μη βιώσιμο. Αλλά για να μειωθεί, θα χρειαστούν βαθιές περικοπές στις δημόσιες δαπάνες. Οι Ιταλοί αστοί χρειάζονται μια ισχυρή κυβέρνηση για να επιτεθεί στην εργατική τάξη. Αλλά μια σταθερή κυβέρνηση συνασπισμού είναι αδύνατο να σχηματιστεί. Η πτώση του Ντράγκι στην Ιταλία είναι μια περαιτέρω ένδειξη πολιτικής αστάθειας. Μια οικονομική κατάρρευση στην Ιταλία θα αποτελούσε σοβαρή απειλή για την ευρωζώνη σε μια εποχή που η αύξηση των επιτοκίων καθιστά δυσκολότερη τη χρηματοδότηση των χρεών.
Γαλλία
Παρόμοιες διαδικασίες βρίσκονται σε εξέλιξη στη Γαλλία. Ο Εμμανουέλ Μακρόν, η ίδια η ενσάρκωση του «Κέντρου», βγήκε αποδυναμωμένος από τις εκλογές . Ο γαλλικός λαός εκδικήθηκε τον Μακρόν, αφαιρώντας του την απόλυτη πλειοψηφία στις βουλευτικές εκλογές.
Λιγότερο από δύο μήνες μετά την επανεκλογή του στην προεδρία, ο Μακρόν έχει χάσει τον έλεγχο της Εθνοσυνέλευσης. Κάλεσε τους ψηφοφόρους να του εξασφαλίσουν σταθερή πλειοψηφία. Όμως ο κεντρώος συνασπισμός του υπέστη ολοκληρωτική καταστροφή στις εκλογές που άφησαν τη γαλλική πολιτική σκηνή έντονα πολωμένη.
Η Μαρίν Λεπέν του Εθνικού Συναγερμού κέρδισε έδαφος σε βάρος του Κέντρου. Αλλά ήταν το Αριστερό Μπλοκ (NUPES) του Ζαν Λυκ Μελανσόν, το οποίο περιλαμβάνει ό,τι έχει απομείνει από το Σοσιαλιστικό Κόμμα, τους Κομμουνιστές και τους Πράσινους, που σημείωσε τα μεγαλύτερα εκλογικά κέρδη. Το τι θα κάνει με τη νίκη του μένει να φανεί. Αλλά αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι ότι το πολιτικό κέντρο στη Γαλλία καταρρέει μπροστά στα μάτια μας.
Η κυβέρνηση Μακρόν είναι αδύναμη. Θα αντιμετωπίσει τεράστια πίεση τόσο από αριστερά όσο και από δεξιά. Θα είναι κυβέρνηση κρίσης από την αρχή. Το πιο σημαντικό γεγονός ήταν το υψηλό επίπεδο αποχής: 53% στον πρώτο γύρο και 56% στον δεύτερο. Αυτό είναι μια σαφής ένδειξη της κατάρρευσης της υποστήριξης προς τα υπάρχοντα κόμματα, μια ακραία αποξένωση από την καθεστηκυία τάξη πραγμάτων.
Ο Μαρξ έλεγε ότι η Γαλλία ήταν η χώρα όπου η ταξική πάλη διεξάγεται πάντα μέχρι το τέλος. Το σκηνικό ετοιμάζεται για μια έκρηξη της ταξικής πάλης στη Γαλλία, όπου οι εργάτες έχουν μακρά παράδοση να κατεβαίνουν στους δρόμους. Η παρούσα κατάσταση είναι εντελώς πρωτόγνωρη.
Κάποιοι μιλούν για αναβίωση του κινήματος των Κίτρινων Γιλέκων. Αλλά είναι τόσος ο κολοσσιαίος θυμός που δημιουργείται και το μίσος για τον Μακρόν που μια νέα έκδοση του 1968 είναι απολύτως εφικτή να υπάρξει. Μια μεγάλη διαφορά με το 1968 είναι η πλήρης κατάρρευση του Κομμουνιστικού Κόμματος. Οι σταλινικοί δεν διαθέτουν σε καμία περίπτωση το κύρος που είχαν στο παρελθόν. Δεν θα μπορούν να βάλουν φρένο στην κίνηση μόλις αυτή ξεκινήσει. Και όπως το 1968, μπορεί αυτό να συμβεί χωρίς καμία προειδοποίηση. Πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι.
Βρετανία
Ο θάνατος της κυβέρνησης του Μπόρις Τζόνσον ήταν μόνο ένα μέρος αυτού του γεγονότος· μια αντανάκλαση της βαθύτερης κρίσης του βρετανικού καπιταλισμού. Η Βρετανία, κάποτε η πιο σταθερή χώρα στην Ευρώπη, έχει γίνει ίσως η πιο ασταθής. Η κατάσταση γίνεται όλο και πιο σπασμωδική – πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά. Υπάρχει μια σαφής διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης – και όχι μόνο στη νεολαία, η οποία παραμένει το κύριο πεδίο της πολιτικής δουλειάς μας. Οι αναπόφευκτες επιθέσεις στο βιοτικό επίπεδο των μαζών θα φέρουν την επανενεργοποίηση των αγώνων στο εργασιακό μέτωπο.
Στη Βρετανία, όπου το επίπεδο των απεργιών ήταν ιστορικά χαμηλό, έχουμε τώρα την πρώτη εθνική σιδηροδρομική απεργία των τελευταίων 30 χρόνων, στην οποία απέργησαν 40.000 σιδηροδρομικοί εργαζόμενοι. Οι δάσκαλοι και άλλοι χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι στον δημόσιο τομέα απειλούν να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους. Παράλληλα με τους σιδηροδρομικούς εργάτες, έχουμε δει κινήσεις για απεργιακή δράση από οδηγούς λεωφορείων, καθαριστές απορριμμάτων, εργάτες αεροδρομίων, οικοδόμους και ταχυδρομικούς. Δημόσιοι υπάλληλοι, δάσκαλοι, καθηγητές, ακόμη και δικηγόροι βρίσκονται σε κίνηση.
Η βρετανική άρχουσα τάξη ανησυχεί ότι ο συνδυασμός χαμηλών αμοιβών και πληθωρισμού θα προκαλέσει έκρηξη απεργιών, ιδιαίτερα στον δημόσιο τομέα, και προετοιμάζεται για μάχη με τους σιδηροδρομικούς, ένα παραδοσιακά μαχητικό συνδικάτο. Οι φόβοι των αστών εκφράστηκαν σε πρόσφατο άρθρο στους Financial Times στις 18 Ιουνίου. Ένας υπουργός είπε ότι η κυβέρνηση βαδίζει πάνω σε ένα «λεπτό τεντωμένο σχοινί» για να διατηρήσει χαμηλούς μισθούς και να αποφύγει μια ανοδική σπείρα αυξήσεων στους μισθούς, χωρίς ταυτόχρονα να πυροδοτήσει απεργίες σε πολλούς τομείς της οικονομίας:
«Αν το κάνουμε αυτό λαθεμένα, κινδυνεύουμε να προχωρήσουμε σε μια εκ των πραγμάτων γενική απεργία που θα δημιουργήσει περαιτέρω αναταραχή που μπορεί να νεκρώσει ολόκληρη την οικονομία».
Κάτι τέτοιο θα ανοίξει μεγάλες δυνατότητες για τη δουλειά της μαρξιστικής τάσης στα συνδικάτα. Και στη Γερμανία υπάρχει η προοπτική ανάκαμψης στο απεργιακό μέτωπο. Τρεις μεγάλοι γύροι συλλογικών διαπραγματεύσεων πρόκειται να διεξαχθούν τους επόμενους έξι μήνες – στη βιομηχανία μετάλλων και ηλεκτρικής ενέργειας, στον χημικό τομέα και στον δημόσιο τομέα – επηρεάζοντας συνολικά περίπου 7 εκατομμύρια εργαζόμενους στη Βρετανία. Το αυξανόμενο κόστος ζωής και η απειλή μιας κοινωνικής κατάρρευσης εγείρουν το φάσμα των εκτεταμένων μαζικών διαδηλώσεων στους δρόμους.
Ρωσία
Έχω πει πολλές φορές για τη Ρωσία ότι αν το Κομμουνιστικό Κόμμα (CPRF) ήταν πραγματικά Κομμουνιστικό Κόμμα, δεν θα υπήρχε πρόβλημα. Αυτό είναι αλήθεια. Αλλά υπό τον Ζιουγκάνοφ, το CPRF διαδραματίζει παρόμοιο ρόλο με αυτόν των ρεφορμιστών Σοσιαλδημοκρατών στη Δύση: το ρόλο της Πιστής Αντιπολίτευσης της Αυτού Μεγαλειότητας. Είναι το κύριο στήριγμα που διατηρεί τον Πούτιν στην εξουσία.
Στο αρχικό στάδιο του πολέμου, υπήρξαν πολλές αντιπολεμικές διαμαρτυρίες. Αλλά η κύρια αδυναμία του αντιπολεμικού κινήματος στη Ρωσία είναι ότι ελέγχεται από τους αστούς φιλελεύθερους. Οι Ρώσοι εργάτες μπορεί να μην συμπαθούν τον Πούτιν, αλλά μισούν ξεκάθαρα τον ιμπεριαλισμό των ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, που δικαίως βλέπουν ως απειλή. Οι εργάτες έριξαν μια ματιά στα αστικά φιλοδυτικά στοιχεία στις διαδηλώσεις και αμέσως απομακρύνθηκαν με αηδία. Το αντιπολεμικό κίνημα δεν μπορεί να πετύχει στο να κερδίσει την εμπιστοσύνη της ρωσικής εργατικής τάξης αν δεν ξεκολλήσει από τους φιλελεύθερους.
Οι σύντροφοί μας έχουν τοποθετηθεί σταθερά ενάντια στη σοσιαλπατριωτική θέση της ηγεσίας του CPRF. Πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη και τη διάθεση της εργατικής τάξης, η οποία αυτή την περίοδο είναι κυρίως υπέρ του πολέμου. Η ουσία της τακτικής είναι η χρήση έγκαιρων μεταβατικών αιτημάτων που μπορούν να έχουν απήχηση στην εργατική τάξη σε μια συγκεκριμένη στιγμή.
Δεν υπάρχει ακόμη μια επαναστατική κατάσταση στη Ρωσία, αλλά αυτό μπορεί να αλλάξει. Πρέπει να αποφύγουμε τη χρήση συνθημάτων που θα πέσουν στο κενό και απλώς θα μας απομονώσουν από τους Ρώσους εργάτες. Είναι πολύ σοβαρό λάθος να συγχέουμε τη στάση των εργαζομένων με τον αντιδραστικό σοσιαλσοβινισμό του Πούτιν και των ηγετών του CPRF. Ο Λένιν επεσήμανε το 1917 ότι οι μάζες υιοθέτησαν αυτό που αποκαλούσε «έντιμο αμυνιτισμό» και αυτό το γεγονός έπρεπε να ληφθεί υπόψη από τους Μπολσεβίκους:
«Το σύνθημα “κάτω ο πόλεμος” είναι φυσικά σωστό, δεν παίρνεται όμως υπόψη η ιδιομορφία των καθηκόντων της στιγμής, η ανάγκη να πλησιάσουμε διαφορετικά την πλατιά μάζα. Κατά τη γνώμη μου, μοιάζει με το σύνθημα “κάτω ο τσάρος”, που μ’ αυτό ο αδέξιος προπαγανδιστής του “παλιού καλού καιρού” τραβούσε κατευθείαν στο χωριό και έτρωγε ξύλο. Οι μαζικοί εκπρόσωποι του επαναστατικού αμυνιτισμού είναι ευσυνείδητοι όχι με την προσωπική, μα με την ταξική έννοια, δηλαδή ανήκουν σε τέτοιες τάξεις (εργάτες και φτωχοί αγρότες), που πραγματικά δεν κερδίζουν από τις προσαρτήσεις και από το στραγγαλισμό ξένων λαών. Διαφορετικά είναι τα πράγματα με τους αστούς και τους κ.κ. “διανοουμένους” που ξέρουν θαυμάσια ότι δεν μπορείς να παραιτηθείς από τις προσαρτήσεις, αν δεν παραιτηθείς από την κυριαρχία του κεφαλαίου, και που εξαπατούν ξεδιάντροπα τις μάζες με ωραίες φράσεις, με ατέλειωτες υποσχέσεις, με αμέτρητα ταξίματα» (Λένιν: Ο επαναστατικός αμυνιτισμός και η ταξική του σημασία, από το Τα καθήκοντα του προλεταριάτου στην επανάστασή μας).
Οι εργαζόμενοι βλέπουν τον πόλεμο ως αμυντικό πόλεμο ενάντια στις επιθετικές ενέργειες του ΝΑΤΟ και του αμερικανικού ιμπεριαλισμού. Ως εκ τούτου, είναι έτοιμοι να ανεχθούν τον Πούτιν και να ανεχτούν για λίγο τις αρνητικές συνέπειες του πολέμου. Όμως η υπομονή των μαζών έχει καθορισμένα όρια. Σε μια δεδομένη στιγμή, ειδικά αν ο πόλεμος διαρκέσει πολύ, αυτό θα αλλάξει στο αντίθετό του, δημιουργώντας ένα πολύ πιο δεκτικό κοινό σε αντικυβερνητικά και επαναστατικά συνθήματα.
Λατινική Αμερική
Η Λατινική Αμερική στο σύνολό της αντιμετωπίζει μια μεγάλη οικονομική και κοινωνική κρίση. Όσοι ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας έχουν αυξηθεί από 11,4% του πληθυσμού σε σχεδόν 15%! Άλλα 7,8 εκατομμύρια άνθρωποι θα ενταχθούν στις τάξεις εκείνων που υποφέρουν από αυτό που η CEPAL (Οικονομική Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική) περιέγραψε ως «επισιτιστική ανασφάλεια», φτάνοντας συνολικά τα 86,4 εκατομμύρια άτομα. Αυτό θα επιδεινώσει όλες τις κοινωνικές εντάσεις στη μια χώρα μετά την άλλη. Βλέπουμε αυτή την τάση ήδη στην Κολομβία και το Εκουαδόρ (Ισημερινός).
Στην Κολομβία, η νίκη του Γκουστάβο Πέτρο αντιπροσωπεύει μια σημαντική καμπή, με μεγάλες επιπτώσεις για την υπόλοιπη Λατινική Αμερική. Ο Πέτρο κέρδισε χάρη στους ψηφοφόρους στις μεγάλες πόλεις, που ψήφισαν κατά της διαφθοράς, της φτώχειας, της ανισότητας, της βίας και υπέρ μιας αλλαγής. Αλλά τι είδους αλλαγή μπορεί να αναμένεται από τον Πέτρο είναι ένα άλλο θέμα. Πράγματι συζήτησα μαζί του στο Καράκας πριν από μερικά χρόνια και σχημάτισα μια πολύ δυσμενή εντύπωση. Επιβεβαίωσε την υποψία μου ότι οι πρώην αντάρτες αποδεικνύονται πάντα οι χειρότεροι ρεφορμιστές.
Είναι σημαντικό στοιχείο ότι οι ΗΠΑ καλωσόρισαν τη νίκη του Πέτρο. Η κυβέρνηση Μπάιντεν τον βλέπει ως τον καλύτερο τρόπο για να κρατήσει τις μάζες υπό έλεγχο, καθώς δεκαετίες καταστολής έχουν εξαντλήσει την εν λόγω μέθοδο. Οι μάζες θα πρέπει να περάσουν από το σχολείο του Πέτρο και θα είναι ένα πολύ δύσκολο σχολείο. Όμως η υπομονή των μαζών δεν είναι απεριόριστη. Όταν τα ελαττώματα του Πέτρο γίνουν ξεκάθαρα, θα προετοιμαστεί το έδαφος για μια νέα περίοδο μαζικών επαναστατικών κινημάτων σε ένα ακόμη υψηλότερο επίπεδο.
Επίσης έχουμε ένα μεγάλο κίνημα στους δρόμους του Εκουαδόρ, και αυτή τη στιγμή υπάρχουν ενδείξεις για ένα παρόμοιο κίνημα που ξεκινά στο Περού. Είμαι στην ευχάριστη θέση να σας ενημερώσω ότι οι πρώτοι μας σύντροφοι στη χώρα αυτή συμμετείχαν ενεργά στο κίνημα. Η πανεθνική απεργία έθεσε το ερώτημα του ποιος κυβερνά την κοινωνία. Αλλά αυτό το ζήτημα δεν έχει επιλυθεί. Αυτό το αδιέξοδο μπορεί να προκαλέσει κόπωση και αποστράτευση και να οδηγήσει σε ήττα το κίνημα. Και αυτό είναι το βασικό πρόβλημα.
Για πολύ καιρό, η εργατική τάξη έχει υποστεί αφόρητες απάτες. Αυτές ήταν αρκετές για να προκληθεί μια αλυσίδα επαναστατικών εκρήξεων. Τώρα στη μια χώρα μετά την άλλη, βλέπουμε την ύπαρξη ενός μεγάλου αναβρασμού. Με άλλα λόγια, οι αντικειμενικές συνθήκες είναι ώριμες για επανάσταση. Αλλά ο ουσιαστικός παράγοντας – ο υποκειμενικός παράγοντας – δεν ανταποκρίνεται καθόλου στις αντικειμενικές συνθήκες.
Χρεωκοπία της «Αριστεράς»
Η πραγματική εξήγηση αυτής της καθυστέρησης είναι η παντελής απουσία ηγεσίας, η απόλυτη χρεοκοπία των ηγετών των εργαζομένων. Ειδικότερα οι λεγόμενοι «αριστεροί», που παντού έχει αποκαλυφθεί ότι δεν έχουν αρχές και διάθεση για σύγκρουση. Οι αριστεροί χλευάζουν τους μαρξιστές, τους οποίους θεωρούν ακραίους ουτοπιστές. Στην πραγματικότητα, έχουν εγκαταλείψει προ πολλού κάθε ιδέα αλλαγής της κοινωνίας και έχουν συνάψει ειρήνη με το καπιταλιστικό σύστημα.
Για κάποιο περίεργο λόγο θεωρούν τους εαυτούς τους μεγάλους ρεαλιστές. Αλλά αυτός είναι ο ρεαλισμός του ανθρώπου που θέλει να πείσει μια τίγρη να φάει μαρούλι αντί για ανθρώπινη σάρκα. Με άλλα λόγια, αποτελούν το χειρότερο είδος ουτοπιστών. Έχοντας χάσει κάθε εμπιστοσύνη στη δύναμη της εργατικής τάξης να αλλάξει την κοινωνία, λειτουργούν συνεχώς ως φρένο στο κίνημα, κάνοντας ό,τι περνάει από το χέρι τους για να το συγκρατήσουν και να αναζητήσουν συμβιβασμούς με τον ταξικό εχθρό. Αλλά η αδυναμία προκαλεί την επιθετικότητα. Για κάθε βήμα προς τα πίσω που κάνουν οι ρεφορμιστές, η άρχουσα τάξη θα απαιτεί άλλα δέκα.
Τα παλιά κόμματα και οι ηγέτες θα τεθούν σε δοκιμασία και ένας-ένας θα απορριφθούν, προετοιμάζοντας τον δρόμο για την άνοδο μιας γνήσιας μαρξιστικής αντιπολίτευσης. Επομένως, η κρίση του καπιταλισμού σηματοδοτεί και την κρίση του ρεφορμισμού. Οι απόψεις των μαρξιστών θα αποδειχθούν σωστές. Αυτή είναι η κύρια δύναμή μας: όχι οι αριθμοί, τα χρήματα ή ένας ισχυρός μηχανισμός, αλλά η δύναμη των ιδεών. Αυτό είναι κάτι που οι ανόητοι ρεφορμιστές δεν θα καταλάβουν ποτέ.
Το 1938, ο Τρότσκι είπε ότι η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση μπορεί να συνοψιστεί σε ένα μόνο πράγμα: στην κρίση ηγεσίας της εργατικής τάξης. Και αυτό ισχύει και σήμερα. Είδαμε τον καθοριστικό ρόλο της ηγεσίας στη Σρι Λάνκα. Και η ίδια τραγωδία θα επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά, μέχρι να οπλιστεί η εργατική τάξη με το μόνο πρόγραμμα που μπορεί να εγγυηθεί την απόλυτη επιτυχία της. Η εργατική τάξη θα μπορέσει να θριαμβεύσει μόνο όταν οπλιστεί με ένα επαναστατικό σοσιαλιστικό πρόγραμμα. Αυτό το πρόγραμμα υπερασπίζεται σήμερα η Διεθνής Μαρξιστική Τάση.
«Σκοτεινοί οικονομικοί ουρανοί»
Ο Economist προειδοποιεί για τους «σκοτεινούς οικονομικούς ουρανούς και την επερχόμενη απειλή ενός πικρού χειμώνα δυσαρέσκειας… κοιτάξτε σχεδόν προς οποιαδήποτε κατεύθυνση και υπάρχουν λόγοι να ανησυχείτε για τις κρύες απειλές στην παγκόσμια οικονομία».
Οι προοπτικές των αστών οικονομολόγων είναι απαισιόδοξες. Ολόκληρο το σύστημά τους καταρρέει γύρω τους. Ωστόσο, η εργατική τάξη, μέσω της εργασίας της, έχει δημιουργήσει τεράστιο πλούτο, ο οποίος, εάν τον χρησιμοποιούσαμε σωστά, θα μπορούσε να λύσει όλα τα προβλήματα της ανθρωπότητας.
Το παγκόσμιο ΑΕΠ των 94 τρισεκατομμυρίων δολαρίων μπορεί να μας φαίνεται τεράστιο σήμερα, αλλά ένα τέτοιο ποσό θα φαίνεται εξαιρετικά μικρό στο μέλλον. Το 1970, η παγκόσμια οικονομία ήταν μόνο περίπου 3 τρισεκατομμύρια δολάρια σε ΑΕΠ – ή 30 φορές μικρότερη από ό,τι είναι σήμερα. Μέσα στα επόμενα 30 χρόνια, η παγκόσμια οικονομία αναμένεται λίγο-πολύ να διπλασιαστεί ξανά. Μέχρι το 2050, το παγκόσμιο ΑΕΠ θα μπορούσε να πλησιάσει τα 180 τρισεκατομμύρια δολάρια. Αυτό εκτιμάται πως θα είναι σε καπιταλιστική βάση. Σε μια σχεδιασμένη σοσιαλιστική οικονομία, θα είναι πολύ μεγαλύτερο.
Τι σημαίνουν αυτά τα στοιχεία; Δείχνουν ότι δεν υπάρχει απολύτως τίποτα ουτοπικό στις προοπτικές για τον σοσιαλισμό. Στην πραγματικότητα, η υλική βάση για έναν σοσιαλιστικό κόσμο υπάρχει ήδη. Έχουμε στα χέρια μας όλα όσα είναι απαραίτητα για να χτίσουμε έναν παράδεισο στη γη. Προϋπόθεση όμως είναι η ανατροπή του καπιταλιστικού συστήματος. Οι μεγάλες ευκαιρίες μπορούν να παρουσιαστούν μπροστά μας πολύ πιο γρήγορα από όσο φανταζόμαστε. Αλλά πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι! Αυτή η προετοιμασία πρέπει να γίνει τώρα, και μπορεί να συνοψιστεί σε μια λέξη: ανάπτυξη.
Έχουμε τις καλύτερες ιδέες, αλλά αυτό από μόνο του δεν αρκεί. Πρέπει να εργαστούμε ώστε αυτές οι ιδέες να μετατραπούν σε μεγαλύτερο αριθμό αγωνιστών, ώστε η ποιότητα να μετατραπεί σε ποσότητα και η ποσότητα να μετατραπεί σε ποιότητα. Δεν είναι το ίδιο να εισέρχεσαι στη νέα κατάσταση με μια οργάνωση εκατό συντρόφων σε σύγκριση με μια οργάνωση χιλίων συντρόφων.
Μετάφραση: Ηλίας Κυρούσης και Κωνσταντίνος Αυγέρος
