Ο κομμουνισμός του Λένιν απέτυχε;
Όταν κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση, οι αντίπαλοι του κομμουνισμού το γιόρτασαν ως απόδειξη ότι ο κεντρικός οικονομικός σχεδιασμός και γενικότερα ο κομμουνισμός είχαν διαψευσθεί. Στην πραγματικότητα η κατάρρευση της ΕΣΣΔ δεν ήταν απόδειξη της αποτυχίας του κομμουνισμού, αλλά εκείνη της τερατώδους γραφειοκρατικής καρικατούρας του, η οποία αναπτύχθηκε μετά τον θάνατο του Λένιν.
Όπως έδειξε με μαεστρία ο Τρότσκι, ο σταλινισμός δεν έχει τίποτα κοινό με τον γνήσιο κομμουνισμό, αλλά έζησε παρασιτικά τρεφόμενος από τα επιτεύγματα της σχεδιασμένης οικονομίας, μέχρι που δεν έμεινε τίποτα από αυτήν. Στη δεκαετία του 1920 ο Τρότσκι έγραψε ένα μικρό βιβλίο με τίτλο «Προς τον σοσιαλισμό ή τον καπιταλισμό;». Αυτό ήταν πάντα το αποφασιστικό ερώτημα για την ΕΣΣΔ. Η επίσημη σταλινική προπαγάνδα ελέγε ότι η Σοβιετική Ένωση κινούνταν απαρέγκλιτα προς την επίτευξη του σοσιαλισμού. Αλλά η αλήθεια ήταν ότι η Σοβιετική Ένωση κινούνταν προς μια εντελώς άλλη κατεύθυνση.
Η κίνηση προς τον σοσιαλισμό πρέπει να σημαίνει μια σταδιακή μείωση της ανισότητας. Αλλά στη Σοβιετική Ένωση η ανισότητα αυξανόταν συνεχώς. Μια άβυσσος άνοιξε ανάμεσα στις εργατικές μάζες και στα εκατομμύρια των προνομιούχων αξιωματούχων και των οικογενειών τους με τα ακριβά ρούχα, τα μεγάλα αυτοκίνητα, τα άνετα διαμερίσματα και τις εξοχικές κατοικίες. Η αντίφαση ήταν ακόμη πιο κραυγαλέα γιατί ερχόταν σε αντίθεση με την επίσημη προπαγάνδα για τον σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό.
Από τη σκοπιά των μαζών, η οικονομική επιτυχία δεν μπορεί να περιοριστεί στην ποσότητα χάλυβα, τσιμέντου ή ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται. Το βιοτικό επίπεδο εξαρτάται κυρίως από την παραγωγή καταναλωτικών αγαθών που θα είναι καλής ποιότητας, φθηνά και εύκολα διαθέσιμα: ρούχα, παπούτσια, τρόφιμα, πλυντήρια ρούχων, τηλεοράσεις κ.α. Αλλά σ’ αυτούς τους τομείς η ΕΣΣΔ υστερούσε πολύ σε σύγκριση με τη Δύση. Αυτό δεν θα ήταν τόσο σοβαρό αν δεν υπήρχαν λίγοι άνθρωποι που απολάμβαναν την πρόσβαση σε αυτά τα αγαθά σε αντίθεση με τους πολλούς.
Η παρασιτική γραφειοκρατία
Ο λόγος για τον οποίο ο σταλινισμός μπόρεσε να διαρκέσει τόσο πολύ παρά τις αντιφάσεις που δημιούργησε, ήταν ακριβώς το γεγονός ότι για δεκαετίες η εθνικοποιημένη σχεδιασμένη οικονομία έκανε εξαιρετικά βήματα προς τα εμπρός. Όμως, η ασφυκτική διακυβέρνηση της γραφειοκρατίας είχε ως αποτέλεσμα τη διαφθορά, την κακοδιαχείριση και τη σπατάλη σε κολοσσιαία κλίμακα. Υπονόμευσε τα κέρδη της κεντρικά σχεδιασμένης οικονομίας. Στο βαθμό που η ΕΣΣΔ αναπτύχθηκε σε υψηλότερο επίπεδο, οι αρνητικές επιπτώσεις της γραφειοκρατικοποίησης είχαν ακόμη πιο καταστροφικές συνέπειες.
Η γραφειοκρατία λειτουργούσε πάντα ως τροχοπέδη στην ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Όμως, ενώ το έργο της οικοδόμησης της βαριάς βιομηχανίας ήταν σχετικά απλό, μια σύγχρονη εξελιγμένη οικονομία με τις πολύπλοκες σχέσεις της μεταξύ της βαριάς και της ελαφριάς βιομηχανίας, της επιστήμης και της τεχνολογίας δεν μπορεί να διοικηθεί από γραφειοκρατικά χέρια χωρίς να προκαλέσει την πιο σοβαρή αναστάτωση. Το κόστος της διατήρησης υψηλών επιπέδων στρατιωτικών δαπανών και το κόστος της διατήρησης του ελέγχου στην Ανατολική Ευρώπη επέβαλαν περαιτέρω πιέσεις στη σοβιετική οικονομία.
Παρά τους κολοσσιαίους πόρους που διέθετε, την ισχυρή βιομηχανική βάση και τον στρατό τεχνικών και επιστημόνων υψηλής κλάσης, η γραφειοκρατία δεν μπόρεσε να επιτύχει τα ίδια αποτελέσματα με την καπιταλιστική Δύση. Στους ζωτικούς τομείς της παραγωγικότητας και του βιοτικού επιπέδου, η Σοβιετική Ένωση υστερούσε. Ο κύριος λόγος ήταν το κολοσσιαίο βάρος που επέβαλε στη σοβιετική οικονομία η γραφειοκρατία, δηλαδή τα εκατομμύρια των άπληστων και διεφθαρμένων αξιωματούχων που διοικούσαν τη Σοβιετική Ένωση χωρίς κανέναν έλεγχο από την πλευρά της εργατικής τάξης.
Ως αποτέλεσμα αυτού, η Σοβιετική Ένωση υστερούσε σε σύγκριση με τη Δύση. Όσο οι παραγωγικές δυνάμεις στην ΕΣΣΔ συνέχιζαν να αναπτύσσονται, η τάση προς τον καπιταλισμό ήταν ασήμαντη. Όμως το αδιέξοδο του σταλινισμού άλλαξε την κατάσταση εντελώς. Στα μέσα της δεκαετίας του 1960, το σύστημα της γραφειοκρατικά ελεγχόμενης σχεδιασμένης οικονομίας έφτασε στα όριά του. Αυτό εκφράστηκε παραστατικά με μια απότομη πτώση του ρυθμού ανάπτυξης στην ΕΣΣΔ, ο οποίος μειώθηκε συνεχώς σε όλη τη δεκαετία του 1970, πλησιάζοντας το μηδέν επί Μπρέζνιεφ. Από τη στιγμή που η Σοβιετική Ένωση δεν μπόρεσε να επιτύχει καλύτερα αποτελέσματα από τον καπιταλισμό, η μοίρα της σφραγίστηκε.
Αυτό που απέτυχε στη Ρωσία και την Ανατολική Ευρώπη δεν ήταν ο κομμουνισμός ή ο σοσιαλισμός, με οποιαδήποτε έννοια έδιναν σε αυτά ο Μαρξ ή ο Λένιν, αλλά μια γραφειοκρατική και ολοκληρωτική καρικατούρα του. Ο Λένιν εξήγησε ότι η κίνηση προς τον σοσιαλισμό απαιτεί τον δημοκρατικό έλεγχο της βιομηχανίας, της κοινωνίας και του κράτους από το προλεταριάτο. Ο γνήσιος σοσιαλισμός είναι ασυμβίβαστος με την κυριαρχία μιας προνομιούχας γραφειοκρατικής ελίτ, η οποία αναπόφευκτα θα συνοδεύεται από κολοσσιαία διαφθορά, νεποτισμό, σπατάλη, κακοδιαχείριση και χάος.
Οι κρατικοποιημένες σχεδιασμένες οικονομίες της ΕΣΣΔ και της Ανατολικής Ευρώπης πέτυχαν εκπληκτικά αποτελέσματα στους τομείς της βιομηχανίας, της επιστήμης, της υγείας και της εκπαίδευσης. Όμως, όπως είχε προβλέψει ο Τρότσκι ήδη από το 1936, το γραφειοκρατικό καθεστώς τελικά υπονόμευσε την εθνικοποιημένη σχεδιασμένη οικονομία και προετοίμασε τον δρόμο για την κατάρρευσή της και την επιστροφή του καπιταλισμού.
Πηγή:
Τι πέτυχε η Ρωσική Επανάσταση και γιατί εκφυλίστηκε – Άλαν Γουντς
Ήταν «κοινωνικά άχρηστη» η Οκτωβριανή Επανάσταση;
Ένα από τα πιο κοινά ψέμματα που διαδίδονται κατά της Οκτωβριανής Επανάστασης είναι ότι δεν κατάφερε να βελτιώσει τίποτα για την πλειονότητα των ανθρώπων. Στην πραγματικότητα, παρά τον ολέθριο ρόλο της γραφειοκρατίας που πήρε τον έλεγχο μετά τον θάνατο του Λένιν, η Σοβιετική Ένωση έκανε απίστευτες τεχνολογικές και κοινωνικές προόδους λόγω της κρατικοποιημένης σχεδιασμένης οικονομίας που εγκαθίδρυσε η επανάσταση.
Η Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 επέφερε τη μεγαλύτερη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων για οποιανδήποτε χώρα στην Ιστορία. Πριν από την επανάσταση, η τσαρική Ρωσία ήταν μια εξαιρετικά καθυστερημένη, ημιφεουδαρχική οικονομία, με πληθυσμό στην πλειονότητά του αναλφάβητο. Κάτω από τρομακτικές συνθήκες οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής καθυστέρησης, το καθεστώς της εργατικής δημοκρατίας που εγκαθιδρύθηκε από τον Λένιν και τον Τρότσκι ξεκίνησε το τιτάνιο έργο να βγάλει τη Ρωσία από την καθυστέρηση, στη βάση μιας κρατικοποιημένης, σχεδιασμένης οικονομίας. Τα αποτελέσματα δεν έχουν προηγούμενο στην οικονομική ιστορία. Μέσα σε δύο δεκαετίες, η Ρωσία είχε δημιουργήσει μια ισχυρή βιομηχανική βάση, ανέπτυξε τη βιομηχανία, την επιστήμη και την τεχνολογία και κατήργησε τον αναλφαβητισμό. Πέτυχε αξιοσημείωτες προόδους στους τομείς της υγείας, του πολιτισμού και της εκπαίδευσης. Αυτό συνέβη σε μια εποχή που ο δυτικός καπιταλιστικός κόσμος βρισκόταν στον βάλτο της μαζικής ανεργίας και της οικονομικής κατάρρευσης της Μεγάλης Ύφεσης.
Σε μια περίοδο 50 ετών, η ΕΣΣΔ αύξησε το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της κατά 9 φορές. Παρά την τρομερή καταστροφή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αύξησε το ΑΕΠ της κατά 5 φορές από το 1945 έως το 1979. Το 1950 το ΑΕΠ της ΕΣΣΔ ήταν μόνο στο 33% του ΑΕΠ των ΗΠΑ. Μέχρι το 1979, ήταν ήδη στο 58%. Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, η Σοβιετική Ένωση ήταν μια τρομερή βιομηχανική δύναμη, η οποία σε απόλυτες τιμές είχε ήδη ξεπεράσει τον υπόλοιπο κόσμο σε μια ολόκληρη σειρά βασικών τομέων. Η ΕΣΣΔ ήταν ο δεύτερος μεγαλύτερος βιομηχανικός παραγωγός στον κόσμο μετά τις ΗΠΑ και ο μεγαλύτερος παραγωγός πετρελαίου, χάλυβα, τσιμέντου, αμιάντου, τρακτέρ και πολλών εργαλειομηχανών.
Ανεργία και πληθωρισμός
Όλα αυτά επιτεύχθηκαν ουσιαστικά χωρίς ανεργία ή πληθωρισμό. Η ανεργία που δέσποζε στην καπιταλιστική Δύση ήταν άγνωστη στη Σοβιετική Ένωση. Στην πραγματικότητα, νομικά η ανεργία ήταν ένα έγκλημα. Ενδέχεται να υπήρχαν ορισμένες περιπτώσεις ανέργων που προέκυψαν από γραφειοκρατικές αυθαιρεσίες ή από άτομα που ήρθαν σε σύγκρουση με τις σταλινικές αρχές και στερήθηκαν τη δουλειά τους. Όμως τέτοια φαινόμενα δεν προέρχονταν από τη φύση μιας κρατικοποιημένης σχεδιασμένης οικονομίας και δεν ήταν καθόλου απαραίτητο να υπάρχουν. Δεν είχαν τίποτα κοινό, ούτε με την κυκλική ανεργία του καπιταλισμού, ούτε με τον οργανική ανεργία που πλήττει τώρα ολόκληρο τον δυτικό καπιταλιστικό κόσμο και καταδικάζει εκατομμύρια ανθρώπους στις χώρες του ΟΟΣΑ σε μια ζωή αναγκαστικής αδράνειας.
Επιπλέον, για το μεγαλύτερο μέρος της μεταπολεμικής περιόδου, υπήρξε ελάχιστος ή καθόλου πληθωρισμός. Αυτό συνέβη ιδιαίτερα με τις τιμές των βασικών ειδών κατανάλωσης. Έως τα μέσα της δεκαετίας του 1980, η τελευταία φορά που αυξήθηκαν οι τιμές του κρέατος και των γαλακτοκομικών ήταν το 1962. Οι τιμές του ψωμιού, της ζάχαρης και των περισσότερων τροφίμων είχαν αυξηθεί για τελευταία φορά το 1955. Τα ενοίκια ήταν εξαιρετικά χαμηλά, ιδιαίτερα σε σύγκριση με την καπιταλιστική Δύση, όπου οι περισσότεροι εργαζόμενοι πρέπει να πληρώσουν το 1/3 ή και περισσότερο από τους μισθούς τους για έξοδα στέγασης.
Η ΕΣΣΔ είχε ισοσκελισμένο προϋπολογισμό, και μάλιστα σημείωνε και ένα μικρό πλεόνασμα κάθε χρόνο. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ούτε μία δυτική καπιταλιστική κυβέρνηση δεν κατάφερε να επιτύχει αυτό το αποτέλεσμα, όπως δεν κατάφερε να πετύχει πλήρη απασχόληση και μηδενικό πληθωρισμό, πράγματα που υπήρχαν και στη Σοβιετική Ένωση. Οι αστοί επικριτές της Σοβιετικής Ένωσης κρατήθηκαν πολύ σιωπηλοί σχετικά με αυτό, γιατί απέδειξε τις δυνατότητες ακόμη και μιας μεταβατικής οικονομίας, χωρίς να μιλάμε φυσικά για σοσιαλισμό.
Η χειραφέτηση των γυναικών στη Σοβιετική Ένωση
Στη βάση της κρατικοποιημένης σχεδιασμένης οικονομίας, σημειώθηκαν επίσης τεράστιες πρόοδοι στα δικαιώματα των καταπιεσμένων ανθρώπων. Η Οκτωβριανή Επανάσταση ήταν ορόσημο στον αγώνα για τη γυναικεία χειραφέτηση. Στον τσαρισμό οι γυναίκες θεωρούνταν απλά εξαρτήματα του νοικοκυριού. Οι τσαρικοί νόμοι επέτρεπαν ρητά σ’ έναν άνδρα να ασκεί βία κατά της συζύγου του. Σε ορισμένες αγροτικές περιοχές οι γυναίκες αναγκάζονταν να φορούν πέπλα και δεν τους επέτρεπαν να μάθουν ανάγνωση και γραφή. Μεταξύ 1917 και 1927 ψηφίστηκε μια ολόκληρη σειρά νόμων που χορήγησαν στις γυναίκες επίσημη ισότητα με τους άνδρες.
Οι γυναίκες δεν ήταν πλέον υποχρεωμένες να ζουν με τους συζύγους τους ή να τους συνοδεύουν εάν η αλλαγή εργασίας τους σήμαινε και αλλαγή σπιτιού. Είχαν ίσα δικαιώματα να είναι αρχηγοί του νοικοκυριού και λάμβαναν ίσες αμοιβές. Θεσπίστηκαν ειδικοί νόμοι για τη μητρότητα που απαγόρευαν την πολύωρη και νυχτερινή εργασία και καθιέρωσαν άδεια μετ’ αποδοχών κατά τον τοκετό, οικογενειακά επιδόματα και κέντρα φροντίδας παιδιών. Η άμβλωση νομιμοποιήθηκε το 1920, το διαζύγιο απλοποιήθηκε και καθιερώθηκε το μητρώο του γάμου. Καταργήθηκε επίσης η έννοια των «νόθων τέκνων». Σύμφωνα με τα λόγια του Λένιν, «με την κυριολεκτική έννοια, δεν αφήσαμε ούτε ένα τούβλο από τους νόμους που έθεταν τις γυναίκες σε κατάσταση κατωτερότητας σε σύγκριση με τους άνδρες».
Έγιναν υλικές πρόοδοι για τη διευκόλυνση της πλήρους συμμετοχής των γυναικών σε όλους τους τομείς της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτικής ζωής με παροχή δωρεάν σχολικών γευμάτων, γάλακτος για παιδιά, ειδικών επιδομάτων τροφίμων και ρούχων για παιδιά που έχουν ανάγκη, με κέντρα συμβουλευτικής εγκυμοσύνης, μαιευτήρια, βρεφονηπιακούς σταθμούς και άλλες δομές.
Είναι αλήθεια ότι η εδραίωση του σταλινισμού οδήγησε σε μια σειρά αντιμεταρρυθμίσεων στην κοινωνική σφαίρα, οι οποίες επηρέασαν δραστικά τη θέση της γυναίκας. Όμως, με τον θάνατο του Στάλιν, η μεταπολεμική οικονομική ανάπτυξη επέτρεψε μια γενική σταθερή βελτίωση: συνταξιοδότηση στα 55 χρόνια, καμία διάκριση στις αμοιβές και στους όρους απασχόλησης και δικαίωμα των εγκύων γυναικών να στραφούν σε πιο ελαφριά εργασία, με άδεια μητρότητας πλήρως αμειβόμενη, 56 ημέρες πριν και 56 ημέρες μετά τη γέννηση ενός παιδιού. Μια νέα νομοθεσία το 1970 κατήργησε τη νυχτερινή εργασία και την παράνομη εργασία για τις γυναίκες. Ο αριθμός των γυναικών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ως ποσοστό του συνόλου των εργαζόμενων αυξήθηκε από 28% το 1927, σε 43% το 1960, σε 49% το 1970. Οι μόνες άλλες χώρες στον κόσμο όπου οι γυναίκες αποτελούσαν πάνω από το 40% σε αυτόν τον τομέα ήταν η Φινλανδία, η Γαλλία και οι ΗΠΑ.
Υπήρξαν βελτιώσεις στην προσχολική μέριμνα για τα παιδιά: το 1960 υπήρχαν 500.000 θέσεις, αλλά μέχρι το 1971 είχαν ξεπεράσει τα 5 εκατομμύρια. Οι τεράστιες πρόοδοι της σχεδιασμένης οικονομίας, με τις επακόλουθες βελτιώσεις στην υγειονομική περίθαλψη, αντικατοπτρίστηκαν στο διπλασιασμό του προσδόκιμου ζωής για τις γυναίκες από 30 σε 74 έτη και στη μείωση της παιδικής θνησιμότητας κατά 90%. Το 1975 οι γυναίκες που εργάζονταν στην Εκπαίδευση είχαν αυξηθεί στο 73%. Το 1959 το 1/3 των γυναικών ήταν σε επαγγέλματα όπου το 70% του εργατικού δυναμικού ήταν γυναίκες, αλλά μέχρι το 1970 το ποσοστό αυτό είχε ανέλθει στο 55%. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, το 98% των νοσοκόμων ήταν γυναίκες, το ίδιο και το 75% των δασκάλων, το 95% των βιβλιοθηκονόμων και το 75% των γιατρών. Το 1950 υπήρχαν 600 γυναίκες διδάκτορες επιστημών, αλλά μέχρι το 1984 ο αριθμός είχε «σκαρφαλώσει» σε 5.600.
Πηγή:
Τι πέτυχε η Ρωσική Επανάσταση και γιατί εκφυλίστηκε – Άλαν Γουντς
