Μόλις 17 μέρες μετά την τελευταία συναυλία του στην πατρίδα του, στο Άστον του Μπέρμιγχαμ, ο Όζι Όζμπορν πέθανε σε ηλικία 76 ετών, στις 22 Ιουλίου.
Αφότου έγινε διάσημος, ο Όζμπορν ήταν διαβόητος ως ένα πρόσωπο που ενσάρκωσε την εκκεντρικότητα και τις υπερβολές της ροκ σκηνής.
Οι περισσότεροι τον θυμούνται κυρίως για τον χαοτικό τρόπο ζωής του και για τις εμφανίσεις του στην εκπομπή «The Osbournes». Πολλές φορές όμως, παραβλέπεται ο ρόλος που έπαιξε μαζί με τους Black Sabbath στην καθιέρωση ενός νέου ήχου, ο οποίος αντικατόπτριζε τις σεισμικές αλλαγές που λάμβαναν χώρα εκείνη την περίοδο στη Μ. Βρετανία, αλλά και παγκοσμίως.
Changes (Αλλαγές)
Καθ’ όλη τη διάρκεια του εικοστού αιώνα, και ιδιαίτερα μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η μουσική εξελίχθηκε ραγδαία, οδηγώντας στη δημιουργία μυριάδων νέων ειδών.
Αυτή η άνευ προηγουμένου περίοδος εξέλιξης προωθήθηκε κυρίως από τις τεχνολογικές καινοτομίες – πρόοδοι στην ηχογράφηση και τη ραδιοτηλεοπτική μετάδοση, νέα όργανα όπως τα συνθεσάιζερ και η ηλεκτρική κιθάρα.
Η μεταπολεμική άνθηση αναζωογόνησε επίσης την οικονομία και οδήγησε σε μια γενική άνοδο του βιοτικού επιπέδου, ωθώντας αυτή τη διαδικασία ακόμη περισσότερο: οι άνθρωποι μπορούσαν να αγοράσουν οικονομικά ραδιόφωνα και πικάπ για να ακούν μουσική, καθώς και όργανα για να την παίζουν.
Ένα ευρύτερο στρώμα ανθρώπων μπόρεσε να ακούσει ένα ευρύτερο φάσμα μουσικής, αυξάνοντας τις δυνατότητες αλληλεπίδρασης μεταξύ των διαφορετικών ειδών μουσικής και δημιουργώντας τη βάση για την ανάπτυξη της μουσικής με απαράμιλλους ρυθμούς.
Τα νέα είδη εμφανίζονταν ταχύτατα και εξαφανίζονταν, επίσης, ταχύτατα όταν δεν μπορούσαν να αναπτυχθούν περαιτέρω. Αντικαταστάθηκαν από νέους ήχους που συνέθεταν στοιχεία υπαρχόντων ειδών, δημιουργώντας κάτι νέο σε αυτή τη διαδικασία.
Sabbath Bloody Sabbath (Σάββατο Αιματηρό Σάββατο)
Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, πιο «βαριοί» ήχοι είχαν αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους, καθώς οι καλλιτέχνες ωθούσαν τα όρια του σκληρού και ψυχεδελικού ροκ στο έπακρο. Οι πολιτικές συνθήκες επίσης άλλαζαν: η εποχή του «Ελεύθερου Έρωτα» και των λουλουδιών έδινε τη θέση της σε μια ταραχώδη περίοδο μαζικών κινημάτων και παγκόσμιας επανάστασης. Όπως είχε πει και ο ίδιος ο Όζι: «Όταν άκουσα τους γελοίους στίχους “Αν πας στο Σαν Φρανσίσκο, βάλε ένα λουλούδι στα μαλλιά σου”, ήθελα να στραγγαλίσω τον Τζον Φίλιπς… Ο πατέρας μου πέθαινε από αμίαντο λόγω της βιομηχανικής ρύπανσης και εγώ ήμουν ένας οργισμένος νεαρός αλήτης».
Οι συνθήκες ήταν ώριμες για την εμφάνιση του heavy metal – ο συνδυασμός τυχαίων παραγόντων και των μοναδικών χαρακτηριστικών τεσσάρων εργατόπαιδων από το Μπέρμιγχαμ το έφεραν στη ζωή.
Ένα βασικό στοιχείο του ήχου των Black Sabbath ήταν το γεγονός ότι ο κιθαρίστας Τόνι Αϊόμι έχασε τα ακροδάκτυλά του σε ένα εργατικό ατύχημα. Παρά τις προβλέψεις ότι δεν θα μπορούσε να ξαναπαίξει, ο Αϊόμι προσαρμόστηκε φτιάχνοντας τεχνητά δάκτυλα από ένα πλαστικό μπουκάλι, χρησιμοποίησε λεπτότερες χορδές, «κατέβασε» το κούρδισμα και επιβράδυνε το παίξιμό του. Όλα αυτά δημιούργησαν τον χαρακτηριστικό «βαρύ» (heavy) και «καταθλιπτικό» (doomy) ήχο. Επίσης είχε απίστευτη ποικιλία στα riffs (μελωδίες της κιθάρας). Οι περισσότεροι κιθαρίστες είχαν ένα-δύο καλά riffs ανά άλμπουμ – ο Αϊόμι είχε ένα-δύο σε κάθε τραγούδι.
Όμως ο Αϊόμι δεν «εφηύρε» μόνος του το heavy metal, ούτε ήταν μόνο τυχαίο. Ο Γκίζερ Μπάτλερ, με τις πρωτοποριακές μπασογραμμές του, ενίσχυε τον ήχο, ενώ ο Μπιλ Γουάρντ με τα ρυθμικά, σχεδόν τζαζ τύμπανά του έδινε ώθηση στον ήχο. Οι στίχοι του Μπάτλερ – για κοινωνικά ζητήματα και την απειλή του πυρηνικού ολέθρου – αντικατόπτριζαν την αλλαγή της εποχής των αρχών της δεκαετίας του ’70. Και το στοιχείο που ολοκλήρωνε το μείγμα ήταν η φωνή του Όζι: μελωδίες που «έντυναν» τους βαρείς στίχους του Γκίζερ με συναίσθημα.
Αναδημιουργία του ήχου
Σε λίγο παραπάνω από δύο χρόνια, οι Black Sabbath κυκλοφόρησαν τέσσερα άλμπουμ – τα Black Sabbath και Paranoid του 1970, το Master of Reality του 1971 και το Vol 4 του 1972 – το καθένα εξελισσόμενο σε σχέση με το προηγούμενο.
Το ανατριχιαστικό εναρκτήριο τρίτονο στο ομώνυμο κομμάτι του πρώτου άλμπουμ τους ήταν ριζικά διαφορετικό από όλη την υπάρχουσα μουσική, και το τελευταίο κομμάτι του Vol 4 ήταν ακόμη πιο διαφορετικό. Η μουσική είχε μεταμορφωθεί ξανά και ξανά.
Ένας εντελώς πρωτοφανής ήχος – που αντανακλούσε τη ζωή και την εμπειρία της εργατικής τάξης – είχε δημιουργηθεί.
Οι δυνατοί, ωμοί ήχοι του βιομηχανικού Μπέρμιγχαμ αντικατοπτρίζονταν στα έντονα τύμπανα του Γουάρντ και στο μεταλλικό παίξιμο της κιθάρας του Αϊόμι. Η επανάληψη και η μονοτονία της αποξενωτικής εργασίας αντικατοπτρίζονταν στα επαναλαμβανόμενα, γεμάτα doom riffs.
Οι φρικαλεότητες της καπιταλιστικής κοινωνίας, και ο θυμός απέναντί τους, εκφράστηκαν μέσα από τους στίχους του Μπάτλερ και τα απόκοσμα και πένθιμα φωνητικά του Όζι.
Το metal – ιδιαίτερα οι πιο ακραίες εκδοχές του – συχνά χλευάζεται ως απλός θόρυβος, που δεν διαθέτει καμία από τη χάρη άλλων μορφών πολιτισμού.
Αλλά δεν προορίζονται όλες οι τέχνες για να είναι όμορφες. Κάποιες τέχνες θέλουν να μας αναστατώσουν, ακόμη και σε σημείο δυσφορίας. Στο βαθμό που το heavy metal το κατορθώνει αυτό, είναι επειδή είναι μια ηχητική αναπαράσταση της ζωής της εργατικής τάξης στον καπιταλισμό.
Tomorrow’s Dream (Το Όνειρο του Αύριο)
Η αρχική σύνθεση παρήγαγε τέσσερα ακόμη άλμπουμ, αλλά η κατάχρηση ουσιών, η επαγγελματική εξουθένωση και οι διαμάχες γύρω από δημιουργικές διαφορές επηρέασαν το συγκρότημα. Η αναγνώριση σταμάτησε και ο Όζι απολύθηκε το 1979. Ο Μπιλ Γουάρντ έφυγε το 1980, ακολουθούμενος το 1984 από τον Γκίζερ.
Η κληρονομιά τους, ωστόσο, είναι διαχρονική. Κάθε καλλιτέχνης του metal μπορεί να εντοπίσει άμεσα την προέλευσή του στους Black Sabbath, με τις τοποθεσίες όπου ξεκίνησε το συγκρότημα να λειτουργούν ως τόποι προσκυνήματος για τους οπαδούς του metal.
Δυστυχώς, προς το παρόν το metal ως είδος – εκτός από τα ακραία υποείδη του – βρίσκεται σε στάσιμα ύδατα. Λίγα συγκροτήματα έχουν αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια, και αυτά που το κάνουν δεν καινοτομούν με τον ήχο τους.
Αυτό δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν τα ίδια κοινωνικά δεινά και περισσότερα σε σχέση με τη δεκαετία του 1970 για να τροφοδοτήσουν το είδος σήμερα.
Το streaming έχει κάνει την πρόσβαση στη μουσική ευκολότερη από ποτέ, αλλά έχει δυσκολέψει περισσότερο από ποτέ τους καλλιτέχνες να βιοποριστούν. Η μείωση του βιοτικού επιπέδου, οι περικοπές στους σχολικούς προϋπολογισμούς και άλλα μέτρα λιτότητας έχουν περιορίσει τις ευκαιρίες των νέων να μάθουν να παίζουν και να δημιουργούν μουσική.
Ο Όζι Όζμπορν δεν ήταν σε καμία περίπτωση πολιτικός επαναστάτης, αλλά η καλλιτεχνική του κληρονομιά είναι αναμφίβολα επαναστατική: έπαιξε ζωτικό ρόλο σε ένα από τα τελευταία μεγάλα βήματα προόδου στη μουσική.
Ο καλύτερος τρόπος για να τιμήσουμε αυτή την κληρονομιά είναι να αγωνιστούμε για τον μετασχηματισμό της κοινωνίας, ώστε η εργατική τάξη να μπορεί να συμμετέχει πλήρως στην πολιτιστική ζωή.
Κάνοντάς το αυτό, θα οδηγηθούμε στην ανάπτυξη νέων μορφών τέχνης της εργατικής τάξης – σταδιακά, αντανακλώντας την ομορφιά και την αισιοδοξία μιας νέας κοινωνίας, αντί για την ασχήμια και την παρακμή της παλιάς.
Ισάια Τζόνσον
Μετάφραση από www.communist.red: Σοφία Παπαδοπούλου