Θα ήταν παράλογο να αρνηθούμε την ύπαρξη σεχταριστικών τάσεων στις γραμμές μας. Έχουν ήδη γίνει φανερές από μια σειρά συζητήσεων και σχισμάτων. Και πραγματικά πως θα ήταν δυνατό να μην εκδηλωθούν τέτοια συμπτώματα στις τάξεις μαρξιστικών στελεχών που υπόκεινται σε φοβερές και χωρίς προηγούμενο διώξεις σε όλο τον κόσμο.
Ρεφορμιστές και κεντριστές αρπάζουν κάθε ευκαιρία, για να δείξουν τον «σεχταρισμό» μας. Και τις περισσότερες φορές έχουν υπόψη τους όχι τις πιο αδύνατες, αλλά τις πιο δυνατές πλευρές μας: τη σοβαρή στάση μας απέναντι στη θεωρία, την προσπάθειά μας να σταθμίσουμε καλά κάθε πολιτική κατάσταση και να ρίξουμε καθαρά συνθήματα, την αποστροφή μας προς τις «εύκολες» και βολικές αποφάσεις, που μας απαλλάσσουν σήμερα από τις αναγκαίες φροντίδες, αλλά ετοιμάζουν για αύριο μια καταστροφή. Όταν όμως η κατηγορία του σεχταρισμού εκτοξεύεται από οπορτουνιστές, τις περισσότερες φορές αποτελεί κομπλιμέντο.
Μαρξιστικές διακρίσεις
Το περίεργο, ωστόσο, είναι ότι συχνά μας κατηγορούν για σεχταρισμό όχι μόνο οι ρεφορμιστές και οι κεντριστές αλλά και αντίπαλοι από τα «αριστερά». Οι πατενταρισμένοι σεχταριστές, που… θα έπρεπε να εκτεθούν για δείγμα στο μουσείο. Η βάση της δυσαρέσκειάς τους είναι η ασυμφιλίωτη στάση μας απέναντί τους, η προσπάθεια μας να απαλλαγούμε από τις παιδικές σεχταριστικές αρρώστιες και να υψωθούμε σε ένα ανώτερο επίπεδο.
Ένα επιπόλαιο μυαλό μπορεί να πιστεύει ότι τέτοιοι χαρακτηρισμοί, όπως σεχταριστής και κεντριστής, είναι απλώς πολεμικές εκφράσεις, που αλληλοεκτοξεύονται από αντιπάλους, επειδή αυτοί δε βρίσκουν άλλα πιο κατάλληλα επίπεδα. Η έννοιες όμως σεχταρισμός και κεντρισμός έχουν συγκεκριμένο νόημα στο μαρξιστικό λεξιλόγιο.
Ο μαρξισμός έχει επεξεργαστεί ένα επιστημονικό πρόγραμμα πάνω στους νόμους που κυβερνούν την κίνηση της καπιταλιστικής κοινωνίας, νόμους που τους ανακάλυψε ο ίδιος. Αυτό αποτελεί κολοσσιαία κατάκτηση. Ωστόσο, δεν είναι αρκετό να δημιουργήσουμε ένα σωστό πρόγραμμα. Χρειάζεται να το δεχτεί η εργατική τάξη. Αλλά ο σεχταριστής, όπως είναι φυσικό γι’ αυτόν, αφήνει τη δουλειά του στη μέση. Την ενεργητική επέμβαση στον πραγματικό αγώνα την αντικαθιστά με την αφηρημένη προπαγάνδα ενός μαρξιστικού προγράμματος.
Η σεχταριστική αντίληψη της κοινωνίας
Κάθε εργατικό ταξικό κόμμα, κάθε ομάδα στα αρχικά στάδιά της περνά μέσα από μια περίοδο ξεκάθαρης προπαγάνδας, δηλαδή από μια περίοδο διαπαιδαγώγησης των στελεχών της. Η περίοδος που περνάει σαν μαρξιστικός κύκλος την μπολιάζει οπωσδήποτε με συνήθειες αφηρημένης προσέγγισης του εργατικού κινήματος. Εκείνος, που είναι ανίκανος να ξεπεράσει τα όρια αυτής της περιορισμένης ύπαρξης, μετατρέπεται σε συντηρητικό σεχταριστή.
Ο σεχταριστής βλέπει τη ζωή της κοινωνίας σαν ένα μεγάλο σχολείο, του οποίου αυτός είναι ο δάσκαλος. Κατά τη γνώμη του, η εργατική τάξη πρέπει να παραμερίσει τα λιγότερο σοβαρά ζητήματά της και να συγκεντρωθεί σε πυκνή φάλαγγα γύρω από το βήμα του: τότε λύνεται το πρόβλημα…
Παρ’ όλο που ο σεχταριστής ορκίζεται στο μαρξισμό σε κάθε κουβέντα που θα πει, ωστόσο είναι η άμεση άρνηση του διαλεκτικού υλισμού που παίρνει σαν αφετηρία την πείρα και πάντοτε ξαναγυρνάει σε αυτή. Ο σεχταριστής δεν καταλαβαίνει την άμεση αλληλεπίδραση ανάμεσα σε ένα επεξεργασμένο πρόγραμμα και σε ένα ζωντανό, δηλαδή ατελή και ανολοκλήρωτο αγώνα των μαζών.
Η μέθοδος σκέψης του σεχταριστή είναι η μέθοδος σκέψης ενός ορθολογιστή, ενός φορμαλιστή και ενός διαφωτιστή. Σε ένα στάδιο εξέλιξης, ο ορθολογισμός είναι προοδευτικός, γιατί στρέφεται ενάντια στην τυφλή πίστη και στην δεισιδαιμονία (τον 18ο αιώνα). Ο προοδευτικός σταθμός του ορθολογισμού επαναλαμβάνεται σε κάθε μεγάλο απελευθερωτικό κίνημα. Αλλά, ο ορθολογισμός (αφηρημένος προπαγανδισμός) μετατρέπεται σε αντιδραστικό παράγοντα από τη στιγμή που στρέφεται ενάντια στη διαλεκτική. Ο σεχταρισμός είναι εχθρικός προς τη διαλεκτική (όχι μόνο στα λόγια, αλλά στην πράξη) με την έννοια, ότι στρέφει την πλάτη του στην πραγματική εξέλιξη της εργατικής τάξης.
Έτοιμες φόρμουλες
Ο σεχταρισμός ζει σε μια σφαίρα που υπάρχουν έτοιμες φόρμουλες. Κατά κανόνα η ζωή τον προσπερνά χωρίς να το αντιληφθεί, όμως που και που εισπράττει και μια σπρωξιά που τον κάνει να παίρνει στροφή 180 μοιρών γύρω από τον άξονά του και συχνά, τον κάνει να εξακολουθεί να βαδίζει στον ίδιο δρόμο, μόνο που τώρα ακολουθεί… την αντίθετη κατεύθυνση.
Η διάσταση με την πραγματικότητα δημιουργεί στο σεχταριστή την ανάγκη να κάνει συνεχώς τις φόρμουλές του πιο συγκεκριμένες. Αυτό το θεωρεί «συζήτηση». Για ένα μαρξιστή, η συζήτηση είναι σημαντικό αλλά και λειτουργικό όργανο της πάλης των τάξεων. Για το σεχταριστή, η συζήτηση είναι αυτοσκοπός. Ωστόσο, όσο περισσότερο συζητάει τόσο περισσότερο τα πραγματικά καθήκοντα του διαφεύγουν.
Μοιάζει με άνθρωπο που ικανοποιεί τη δίψα του με αλμυρό νερό, όσο περισσότερο πίνει, τόσο περισσότερο διψάει. Αυτός είναι ο λόγος που είναι διαρκώς ευερέθιστος. Ο σεχταριστής βλέπει έναν εχθρό στον καθένα που μπορεί να του εξηγήσει ότι η πραγματική συμμετοχή στο εργατικό κίνημα απαιτεί σταθερή μελέτη των αντικειμενικών συνθηκών, μα όχι υπεροπτικές φοβέρες από το σεχταριστικό βήμα. Αντί για ανάλυση της πραγματικότητας, ο σεχταριστής καταφεύγει στη μηχανορραφία, στη φλυαρία και την υστερία.
Δίδυμοι και αντίποδες
Ο κεντρισμός είναι με μια ορισμένη έννοια ο αντίθετος πόλος του σεχταρισμού. Αποστρέφεται τις συγκεκριμένες φόρμουλες και αναζητά δρόμους προς την πραγματικότητα έξω από τη θεωρία. Αλλά σε πείσμα της περίφημης φόρμουλας του Στάλιν «αντίποδες», συχνά αυτοί αποδείχνονται… «δίδυμοι». Η φόρμουλα η αποσπασμένη από τη ζωή είναι κενή, αλλά και τη ζωντανή πραγματικότητα δεν μπορούμε να τη συλλάβουμε χωρίς τη θεωρία. Έτσι, και οι δυο τους, ο σεχταριστής και ο κεντριστής, φεύγουν στο τέλος με άδεια χέρια και ενώνονται στο αίσθημα της έχθρας τους προς τον αληθινό μαρξιστή.
Πόσες φορές δεν έχουμε συναντήσει έναν ξιπασμένο κεντριστή, ο οποίος θεωρεί τον εαυτό του «ρεαλιστή», απλώς και μόνο γιατί καταπιάστηκε να κολυμπήσει χωρίς οποιοδήποτε ιδεολογικό φορτίο και κάθε ρεύμα που θα συναντήσει τον παρασέρνει. Δεν μπορεί να καταλάβει ότι οι αρχές δεν είναι νεκρό φορτίο, αλλά γραμμή ζωής για τον επαναστάτη κολυμβητή.
Ο σεχταριστής, από την άλλη μεριά, γενικά δε θέλει να κολυμπήσει καθόλου, για να μη βρέξει τις αρχές του. Κάθεται στην άκρη και βγάζει λόγους περί ηθικής στην πλημμύρα της ταξικής πάλης. Μερικές φορές, όμως, κάποιος απελπισμένος σεχταριστής πέφτει με το κεφάλι στο νερό, αρπάζει τον κεντριστή και τον βοηθάει να πνιγεί. Έτσι γίνεται και έτσι θα γίνεται….
Λέον Τρότσκι – 22 Οκτώβρη 1935
