Στο τεύχος της Sotsial-Demokrat (1) με αριθμό 40 αναφέραμε ότι μια συνδιάσκεψη των ομάδων του κόμματός μας στο εξωτερικό (2) αποφάσισε να αφήσει σε εκκρεμότητα το ζήτημα του συνθήματος «Για τις Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης», εν αναμονή μιας συζήτησης στον Τύπο, σχετικά με την οικονομική πτυχή του θέματος.
Στη συνδιάσκεψή μας η συζήτηση σχετικά με αυτό το ζήτημα έλαβε έναν καθαρά πολιτικό χαρακτήρα. Αυτό ίσως συνέβη εν μέρει επειδή το Μανιφέστο της Κεντρικής Επιτροπής (3) διατύπωνε αυτό το σύνθημα ως ένα ευθέως πολιτικό σύνθημα («το άμεσο πολιτικό σύνθημα…», όπως αναφέρει)· όχι μόνο προωθούσε το σύνθημα για τις δημοκρατικές Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, αλλά τόνιζε ρητά ότι αυτό το σύνθημα είναι άνευ νοήματος και ψεύτικο «χωρίς την επαναστατική ανατροπή της γερμανικής, της αυστριακής και της ρωσικής μοναρχίας».
Θα ήταν πολύ λάθος να αντιταχθούμε σε μια τέτοια παρουσίαση του ζητήματος μέσα στα όρια μιας πολιτικής αξιολόγησης αυτού του συνθήματος – π.χ. να υποστηρίξουμε ότι συσκοτίζει ή αποδυναμώνει κ.λπ., το σύνθημα της σοσιαλιστικής επανάστασης. Οι πολιτικές αλλαγές μιας αληθινά δημοκρατικής φύσης, και ειδικά οι πολιτικές επαναστάσεις, δεν μπορούν κάτω από καμία περίσταση να συσκοτίσουν ή να αποδυναμώσουν το σύνθημα της σοσιαλιστικής επανάστασης. Αντίθετα, το φέρνουν πάντα πιο κοντά, επεκτείνουν τη βάση του, και τραβούν νέα τμήματα των μικροαστικών και των ημι-προλεταριακών μαζών στον σοσιαλιστικό αγώνα. Από την άλλη πλευρά, οι πολιτικές επαναστάσεις είναι αναπόφευκτες στην πορεία της σοσιαλιστικής επανάστασης, η οποία δεν πρέπει να θεωρηθεί ως μία και μόνη πράξη, αλλά ως μια περίοδος ταραχωδών πολιτικών και οικονομικών ανατροπών, του εντονότερου δυνατού ταξικού αγώνα, εμφυλίου πολέμου, επαναστάσεων και αντεπαναστάσεων.
Αλλά ενώ το σύνθημα για τις δημοκρατικές Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης – αν συνοδεύεται από την επαναστατική ανατροπή των τριών πιο αντιδραστικών μοναρχιών στην Ευρώπη, των οποίων ηγείται η Ρωσική – είναι αρκετά άτρωτο ως πολιτικό σύνθημα, υπάρχει ωστόσο ακόμα το μεγάλης σημασίας ζήτημα του οικονομικού περιεχομένου του. Από τη σκοπιά των οικονομικών προϋποθέσεων του ιμπεριαλισμού – π.χ. εξαγωγή κεφαλαίου και διαμοιρασμός του κόσμου από τις «ανεπτυγμένες» και «πολιτισμένες» αποικιακές δυνάμεις – οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, σε συνθήκες καπιταλισμού, είναι είτε αδύνατες, είτε αντιδραστικές.
Το κεφάλαιο έχει γίνει διεθνές και μονοπωλιακό. Ο κόσμος έχει τεμαχιστεί από μια χούφτα Mεγάλων Δυνάμεων, δηλαδή δυνάμεων επιτυχημένων στο έργο της μεγάλης λεηλασίας και καταπίεσης των εθνών. Οι τέσσερις Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης – Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία και Γερμανία, με έναν συνολικό πληθυσμό μεταξύ 250.000.000 και 300.000.000, και με μια επικράτεια περίπου 7.000.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων – κατέχουν αποικίες με πληθυσμό σχεδόν 500 εκατομμυρίων κατοίκων (494.500.000) και μια περιοχή 64.600.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, δηλαδή σχεδόν τη μισή επιφάνεια της υδρογείου (133.000.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, εξαιρουμένων των περιοχών Αρκτικής και των Ανταρκτικής). Προσθέστε σ’ αυτά και τα τρία Ασιατικά κράτη – Κίνα, Τουρκία και Περσία, τώρα ενοικιαζόμενα κομματιαστά από τους κλέφτες που διεξάγουν έναν πόλεμο «απελευθέρωσης», δηλαδή, Ιαπωνία, Ρωσία, Μεγάλη Βρετανία και Γαλλία. Αυτά τα τρία Ασιατικά κράτη, τα οποία μπορούν να ονομαστούν ημι-αποικίες (στην πραγματικότητα είναι τώρα 90% αποικίες), έχουν έναν συνολικό πληθυσμό 360.000.000 και μια περιοχή 14.500.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων (σχεδόν μιάμιση φορά την επικράτεια όλης της Ευρώπης).
Επιπλέον, η Μεγάλη Βρετανία, η Γαλλία και η Γερμανία έχουν επενδύσει κεφάλαια στο εξωτερικό αξίας όχι λιγότερο από 70.000 εκατομμύρια ρούβλια. Η επιχείρηση της εξασφάλισης «νόμιμων» κερδών από αυτό το συνολικό ποσό – αυτά υπερβαίνουν τα 3.000 εκατομμύρια ρούβλια ετησίως – από τις επιτροπές των εκατομμυριούχων, που είναι γνωστές ως κυβερνήσεις, οι οποίες είναι εξοπλισμένες με στρατό και ναυτικό που παρέχει στους γιους και τους αδελφούς των εκατομμυριούχων δουλειές στις αποικίες και τις ημι-αποικίες ως αντιβασιλείς, πρόξενοι, πρεσβευτές, ανώτεροι υπάλληλοι όλων των ειδών, κληρικοί και άλλες βδέλλες.
Αυτός είναι ο τρόπος που οργανώνεται η λεηλασία περίπου ενός δισεκατομμυρίου ανθρώπων από μια χούφτα Μεγάλων Δυνάμεων στην εποχή της μεγαλύτερης ανάπτυξης του καπιταλισμού. Καμία άλλη οργάνωση δεν είναι πιθανή κάτω από τον καπιταλισμό. Να απαρνηθούν τις αποικίες, τις σφαίρες επιρροής, και την εξαγωγή του κεφαλαίου; Το να σκεφτούμε ότι είναι πιθανό κάτι τέτοιο σημαίνει να κατεβούμε στο επίπεδο ενός κλαυθμυρίζοντος ιερέα, ο οποίος κάθε Κυριακή κηρύσσει στους πλούσιους τις υψηλές αρχές του Χριστιανισμού και τους συμβουλεύει να δώσουν στους φτωχούς, εάν όχι εκατομμύρια, τουλάχιστον αρκετά εκατοντάδες ρούβλια ετησίως.
Οι Eνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης σε συνθήκες καπιταλισμού ισοδυναμούν με μια συμφωνία για το μοίρασμα των αποικιών. Σε συνθήκες καπιταλισμού εντούτοις, καμία άλλη βάση και καμία άλλη αρχή της μοιρασιάς δεν είναι δυνατή εκτός από τον εξαναγκασμό. Ένας πολυεκατομμυριούχος δεν μπορεί να μοιραστεί το «εθνικό εισόδημα» μιας καπιταλιστικής χώρας με ένα άλλον παρά μόνο σε αναλογία «με το κεφάλαιο που επενδύθηκε» (με ένα «μπόνους» σύμφωνα με το οποίο το μεγαλύτερο κεφάλαιο να μπορεί να λάβει τα περισσότερα). Καπιταλισμός είναι η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και η αναρχία στην παραγωγή. Η υπεράσπιση μιας «δίκαιης» μοιρασιάς του εισοδήματος σε μια τέτοια βάση είναι καθαρός Προυντονισμός, ηλίθιος φιλισταϊσμός. Καμία μοιρασιά δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί διαφορετικά παρά μόνο σε «αναλογία προς τη δύναμη» και η δύναμη αλλάζει στη πορεία της οικονομικής εξέλιξης. Μετά από το 1871, ο ρυθμός αύξησης της δύναμης της Γερμανίας ήταν τρεις ή τέσσερις φορές γρηγορότερος από αυτόν της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας, και εκείνος της Ιαπωνίας δέκα φορές γρηγορότερος από εκείνον της Ρωσίας. Δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει κανένας άλλος τρόπος δοκιμασίας της πραγματικής δύναμης ενός καπιταλιστικού κράτους εκτός από τον πόλεμο. Ο πόλεμος δεν έρχεται σε αντίθεση με τις βασικές αρχές της ατομικής ιδιοκτησίας – το αντίθετο, είναι μια άμεση και αναπόφευκτη έκβαση αυτών των βασικών αρχών. Στον καπιταλισμό η ομαλή οικονομική ανάπτυξις ατομικών επιχειρήσεων ή μεμονωμένων κρατών είναι αδύνατη. Στον καπιταλισμό δεν υπάρχουν άλλα μέσα για την αποκατάσταση της περιοδικά διαταραγμένης ισορροπίας εκτός από τις κρίσεις στη βιομηχανία και τους πολέμους στην πολιτική.
Φυσικά, είναι πιθανές οι προσωρινές συμφωνίες μεταξύ των καπιταλιστών και μεταξύ των κρατών. Με αυτή την έννοια οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης είναι πιθανές ως συμφωνία μεταξύ των Ευρωπαίων καπιταλιστών…αλλά με ποιο σκοπό; Μόνο με σκοπό να καταπνίξουν από κοινού τον σοσιαλισμό στην Ευρώπη, να προστατέψουν από κοινού την αποικιακή λεία ενάντια στην Ιαπωνία και την Αμερική, οι οποίες έχουν μείνει έξω από την παρούσα μοιρασιά των αποικιών, και η αύξηση της δύναμης τους κατά τη διάρκεια των τελευταίων πενήντα ετών ήταν αμέτρητα πιο γρήγορη από την οπισθοδρομική και μοναρχική Ευρώπη που τώρα γίνεται γερασμένη. Συγκρινόμενη με τις Ενωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η Ευρώπη συνολικά δείχνει οικονομική στασιμότητα. Στην παρούσα οικονομική βάση, δηλαδή στον καπιταλισμό, οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης θα σήμαιναν την οργάνωση της αντίδρασης για να καθυστερήσει η γρηγορότερη ανάπτυξη της Αμερικής. Οι καιροί που ο σκοπός της δημοκρατίας και του σοσιαλισμού συνδέθηκε μόνο με την Ευρώπη έχουν παρέλθει για πάντα.
Οι Ενωμένες Πολιτείες του Κόσμου (και όχι της Ευρώπης μόνο) είναι η κρατική μορφή της ενοποίησης και της ελευθερίας των εθνών την οποία συνδέουμε με τον σοσιαλισμό – για την ολική εξαφάνιση του κράτους, συμπεριλαμβανομένου και του δημοκρατικού. Ως ξεχωριστό σύνθημα, εντούτοις, το σύνθημα των Ενωμένων Πολιτειών του Κόσμου θα ήταν μετά βίας σωστό, πρώτον, επειδή συγχωνεύεται με τον σοσιαλισμό και δεύτερον, επειδή μπορεί να ερμηνευθεί λανθασμένα ότι η νίκη του σοσιαλισμού σε μια μόνη χώρα είναι αδύνατη, και μπορεί επίσης να δημιουργήσει εσφαλμένες αντιλήψεις ως προς τις σχέσεις μιας τέτοιας χώρας με τις άλλες.
Η άνιση οικονομική και πολιτική ανάπτυξη είναι ένας απόλυτος νόμος του καπιταλισμού. Ως εκ τούτου, η νίκη του σοσιαλισμού είναι πιθανή πρώτα σε διάφορες ή ακόμα και σε μία καπιταλιστική χώρα. Αφού θα έχει απαλλοτριώσει τους καπιταλιστές και θα έχει οργανώσει τη δική του σοσιαλιστική παραγωγή, το νικηφόρο προλεταριάτο αυτής της χώρας θα ξεσηκωθεί ενάντια στον υπόλοιπο κόσμο – τον καπιταλιστικό κόσμο – προσελκύοντας στον αγώνα του τις καταπιεσμένες τάξεις άλλων χωρών, προκαλώντας εξεγέρσεις σ’ εκείνες τις χώρες ενάντια στους καπιταλιστές, και σε περίπτωση ανάγκης χρησιμοποιώντας ακόμα και ένοπλη δύναμη ενάντια στις εκμεταλλεύτριες τάξεις και τα κράτη τους. Η πολιτική μορφή μιας κοινωνίας στην οποία το προλεταριάτο είναι νικηφόρο στον αγώνα για την ανατροπή της αστικής τάξης είναι μια δημοκρατική πολιτεία, η οποία όλο και περισσότερο συγκεντρώνει τις δυνάμεις του προλεταριάτου ενός ορισμένου έθνους ή διαφορετικών εθνών στον αγώνα ενάντια στα κράτη που δεν έχουν περάσει ακόμα στον σοσιαλισμό. Η κατάργηση των τάξεων είναι αδύνατη χωρίς μια δικτατορία της καταπιεσμένης τάξης, του προλεταριάτου. Μια ελεύθερη ένωση των εθνών του σοσιαλισμού είναι αδύνατη χωρίς έναν λίγο ή πολύ παρατεταμένο και επίμονο αγώνα των σοσιαλιστικών δημοκρατιών εναντίον των οπισθοδρομικών κρατών.
Είναι γι’ αυτούς τους λόγους, μετά από επανειλημμένες συζητήσεις που έγιναν στη συνδιάσκεψη των ομάδων του ΡΣΔΕΚ στο εξωτερικό αλλά και μετά από αυτή, που οι εκδότες του Κεντρικού του Οργάνου έχουν φθάσει στο συμπέρασμα ότι το σύνθημα για τις Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης είναι λανθασμένο.
Πρώτη δημοσίευση: 23 Αυγούστου 1915, εφημερίδα Sotsial-Demokrat αρ. 44
Πηγή: Lenin Collected Works, Progress, Μόσχα, 1970, τόμος 21, σελ. 339-343, όπως αναδημοσιεύεται στην ιστοσελίδα marxists.org
Μετάφραση – σημειώσεις: Σταμάτης Καραγιαννόπουλος
Σημειώσεις
(1) Η παράνομη ρωσική εφημερίδα, το κεντρικό όργανο του Ρώσικου Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος (ΡΣΔΕΚ), η οποία εκδιδόταν από τον Φεβρουάριο του 1908 έως τον Ιανουάριο του 1917. Εμφανίστηκαν συνολικά 58 τεύχη της. Το πρώτο τεύχος κυκλοφόρησε στη Ρωσία, αλλά οι επόμενες εκδόσεις πραγματοποιήθηκαν στο εξωτερικό, πρώτα στο Παρίσι και μετά στη Γενεύη. Με απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής του ΡΣΔΕΚ, η Συντακτική Επιτροπή απαρτιζόταν από εκπροσώπους των Μπολσεβίκων, των Μενσεβίκων και των Πολωνών Σοσιαλδημοκρατών. Η εφημερίδα διευθυνόταν σε μεγάλο βαθμό από τον Λένιν (Πάνω από ογδόντα άρθρα και σχόλια του Λένιν δημοσιεύθηκαν στην εφημερίδα). Ο Λένιν αγωνίστηκε για μια συνεπή μπολσεβίκικη γραμμή στη Συντακτική Επιτροπή. Από τον Δεκέμβριο του 1911 η Sotsial-Demokrat εκδιδόταν με την επιμέλεια του Λένιν. Στην αρχή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, μετά από ένα χρόνο κατά τον οποίο η εφημερίδα είχε κλείσει, ο Λένιν κατάφερε να την επανεκδόσει.
(2) Πρόκειται για τη συνδιάσκεψη των ομάδων του ΡΣΔΕΚ στο εξωτερικό, η οποία πραγματοποιήθηκε στη Βέρνη το διάστημα 27 Φεβρουαρίου – 4 Μαρτίου 1915. Διοργανώθηκε μετά από πρωτοβουλία του Λένιν και ήταν στην πραγματικότητα μια γενική συνδιάσκεψη του Κόμματος, αφού ούτε συνέδριο, ούτε πανρωσική συνδιάσκεψη μπορούσαν να οργανωθούν κατά τη διάρκεια του πολέμου.
(3) Γράφτηκε από τον Λένιν για λογαριασμό της Κεντρικής Επιτροπής του Ρωσικού Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος πριν από τις 28 Σεπτεμβρίου (11 Οκτωβρίου με το νέο ημερολόγιο) του 1914, με τίτλο «Ο πόλεμος και η ρωσική σοσιαλδημοκρατία». Δημοσιεύτηκε στις 19 Οκτωβρίου 1914 (1η Νοεμβρίου 1914) στη Sotsial-Demokrat με αριθμό τεύχους 33.
