Η πρόσφατη κυκλοφορία του ντοκιμαντέρ «Debtocracy» ήταν μια ευχάριστη έκπληξη, καθώς είναι το πρώτο ελληνικό ντοκιμαντέρ που μιλάει για την οικονομική κρίση χρησιμοποιώντας διαφορετική προσέγγιση από αυτή των αστικών ΜΜΕ. Αυτό που διαχωρίζει το «Debtocracy» από ένα απλό ενημερωτικό ντοκιμαντέρ είναι ότι προτείνει λύσεις για το σημερινό αδιέξοδο, που ένα κομμάτι της Αριστεράς φαίνεται να τις υιοθετεί. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να το εξετάσουμε κριτικά.
Βασικό χαρακτηριστικό του «Debtocracy», πέραν της αισθητικής του αρτιότητας, είναι ότι καταγράφει τα γεγονότα και τις επιπτώσεις της κρίσης, χωρίς όμως να εμβαθύνει αρκετά ώστε να αναζητήσει τα πραγματικά της αίτια. Η γιγάντωση του χρηματοπιστωτικού τομέα, ο ρόλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας, η «χρεοκρατία» και η αποσάθρωση του κοινωνικού κράτους είναι απλώς συμπτώματα μιας ασθένειας. Ένας ασθενής όμως δεν πηγαίνει στο γιατρό για να του περιγράψει τα συμπτώματα που ήδη αισθάνεται, αλλά για να του προτείνει τη σωστή θεραπεία με βάση μια επιστημονική διάγνωση. Στην περίπτωση λοιπόν που εξετάζουμε, το καταλληλότερο εργαλείο για τη διάγνωση και τη θεραπεία δεν είναι άλλο από τον μαρξισμό.
Η σημερινή παγκόσμια οικονομική κρίση –όπως κάθε ανάλογη κρίση στο παρελθόν– είναι μια κρίση υπερπαραγωγής. Η βασική της αίτια είναι η αντίφαση που ενυπάρχει ανάμεσα στα δύο δομικά στοιχεία του καπιταλιστικού συστήματος: τον κοινωνικό χαρακτήρα της σύγχρονης παραγωγής και την ατομική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της. Ένας τεράστιος αριθμός προϊόντων παράγεται καθημερινά, των οποίων η προέλευση είναι πλέον αδύνατο να προσδιοριστεί, αφού ο παγκόσμιος καταμερισμός εργασίας έχει φτάσει σε τέτοιο βαθμό, ώστε η διαδικασία παραγωγής ενός και μόνο προϊόντος να πραγματοποιείται κυριολεκτικά σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Όμως, αντί η παραγωγή να σχεδιάζεται σύμφωνα με τις ανάγκες της κοινωνίας και των πραγματικών παραγωγών της –δηλαδή των εργαζομένων– λόγω του ατομικού ιδιοκτησιακού καθεστώτος γίνεται με τρόπο εντελώς άναρχο, με μοναδικό γνώμονα την επίτευξη του μέγιστου δυνατού κέρδους για τους καπιταλιστές επενδυτές. Ο Μαρξ είχε εξηγήσει αναλυτικά ότι η υπεραξία-κέρδος δεν είναι τίποτα άλλο από την απλήρωτη εργατική δύναμη· επομένως οι καπιταλιστές, κυνηγώντας συνεχώς μεγαλύτερα ποσοστά κέρδους, είναι αναγκασμένοι να εκμεταλλεύονται διαρκώς περισσότερο τους εργαζόμενους. Με αυτό τον τρόπο όμως συρρικνώνουν την καταναλωτική τους δύναμη και δημιουργούν τις προϋποθέσεις για να μείνουν αδιάθετα τα εμπορεύματα. Έτσι το σύστημα οδηγείται εν τέλει σε κρίση.
Η γιγάντωση της πίστης και το κερδοσκοπικό όργιο των τραπεζών δεν είναι σε καμία περίπτωση η αιτία της κρίσης. Όπως εξηγούσε ο Μαρξ, η πίστη απλώς επεκτείνει τεχνητά για κάποιο διάστημα τα όρια της αγοράς, κάνοντας οξύτερη την εμφάνιση της κρίσης. Η επιχειρούμενη διάσωση των τραπεζών από τις κυβερνήσεις έχει να κάνει με τον ρόλο του αστικού κράτους στο καπιταλιστικό σύστημα, που δεν είναι άλλος από την υπεράσπιση των συμφερόντων της κάθε εθνικής αστικής τάξης.
Το «Debtocracy» φαίνεται να προσπερνά όλα τα παραπάνω. Προβάλλοντας ως παράδειγμα τον Ισημερινό, προτείνει ως λύση μια Επιτροπή Λογιστικού Ελέγχου (ΕΛΕ), που θα συσταθεί μέσω της πίεσης των μαζών, ώστε να χαρακτηριστεί ένα μέρος του χρέους «επαχθές» και το «νόμιμο» που θα απομείνει να είναι πλέον εξυπηρετήσιμο. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ουτοπικό εν μέσω της μεγαλύτερης κρίσης του καπιταλισμού. Ταυτόχρονα, φαίνεται να αγνοεί το ρόλο των Διεθνών Οργανισμών, που σε τελική ανάλυση δεν είναι άλλος από την υπεράσπιση του δικαίου του ισχυρού. Εξάλλου, το «επαχθές χρέος» είναι μια έννοια που επινοήθηκε από τη μεγαλύτερη ιμπεριαλιστική δύναμη, τις ΗΠΑ, ώστε να δικαιολογήσει την αυθαίρετη διαγραφή του χρέους κρατών-προτεκτοράτων της.
Γιατί κάποιος να αγωνιστεί απαιτώντας μόνο μια «επιτροπή προσωπικοτήτων», που θα διαχωρίσει το χρέος σε «επαχθές» και «νόμιμο», την ίδια στιγμή που και μόνο η αμφισβήτησή του εγείρει τη σχεδόν παρακρατική αστυνομική καταστολή; Πώς ορίζεται το «νόμιμο» χρέος και ποιος τελικά θα το πληρώσει; Ο αγώνας είναι ταξικός. Στόχος δεν είναι απλώς να εγκαταλείψει τη χώρα με ελικόπτερο ένας λαομίσητος πρωθυπουργός για να τον διαδεχτεί ένας Κορέα, αλλά η εκ βάθρων ανατροπή του υπάρχοντος σαπισμένου πολιτικού συστήματος και η αντικατάστασή του με ένα διαφανή κρατικό μηχανισμό, υπό τον έλεγχο και τη διοίκηση του ίδιου του λαού. Γιατί να μην αγωνιστεί κανείς για την επιβολή εργατικού ελέγχου στις μεγάλες επιχειρήσεις, ώστε να παταχθεί η φοροδιαφυγή στη ρίζα της; Γιατί να μην αγωνιστεί για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της χώρας και την αντικατάσταση της καπιταλιστικής Ευρωπαϊκής Ένωσης από μία Ενωμένη Σοσιαλιστική Ευρώπη; Είναι ουτοπία να ψάχνει να βρει κανείς «μέσες λύσεις» σε εποχές ακραίας καπιταλιστικής βαρβαρότητας.
Ιωσήφ Σπάρταλης
