Οι πολιτικές της «Τρίτης Περιόδου» που υιοθετήθηκαν από την Κομμουνιστική Διεθνή από το 1928 και μετά έπαιξαν έναν ιδιαίτερα ολέθριο ρόλο. Είχαν σαν άμεσο αποτέλεσμα τις διαιρέσεις μέσα στη γερμανική εργατική τάξη, χάρη στις οποίες έβαλαν στους σοσιαλδημοκράτες εργάτες την ταμπέλα των «σοσιαλφασιστών» και τελικά οδήγησαν στη νίκη του Χίτλερ το 1933, ο οποίος κόμπαζε ότι ανέβηκε στην εξουσία «χωρίς να σπάσει ούτε μία τζαμαρία».
Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1930, ο υπερ-αριστερισμός της «Τρίτης Περιόδου» εγκαταλείφθηκε για χάρη των οπορτουνιστικών πολιτικών του Λαϊκομετωπισμού. Η υιοθέτηση του «Λαϊκού Μετώπου» από την «Κομιντέρν» δεν ήταν μια επιστροφή στο λενινισμό, αλλά σε μενσεβίκικες ιδέες. Τα Κομμουνιστικά Κόμματα διεθνώς καθοδηγούνταν πλέον στο να αναζητούν συμμάχους ανάμεσα στα αστικά φιλελεύθερα κόμματα κατά της απειλής του φασισμού. Αυτή η πολιτική ταξικής συνεργασίας, η ίδια η βάση του μενσεβικισμού, αποσκοπούσε στην παράλυση του προλεταριάτου. Ήταν αυτές ακριβώς οι ιδέες στις οποίες ο Λένιν αντιτάχθηκε με την επιστροφή του το 1917 στη Ρωσία, όταν κάλεσε σε μη-υποστήριξη της προσωρινής κυβέρνησης και υπέρ της ανεξαρτησίας του επαναστατικού κόμματος.
Οι πολιτικές του Λαϊκομετωπισμού έπαιξαν – με τα λόγια του Τρότσκι – έναν «απεργοσπαστικό» ρόλο σ’ όλη τη διάρκεια των χρόνων του 1930. Στη Γαλλία το 1936 η εργατική τάξη είχε καταλάβει τα εργοστάσια. Εντούτοις το γαλλικό κομμουνιστικό κόμμα, προκειμένου να φανεί ευχάριστο στη Λαϊκομετωπική κυβέρνηση του Λεόν Μπλουμ, λειτούργησε σαν ένα φρένο στο κίνημα της εργατικής τάξης. Στις αναμνήσεις του, ο ηγέτης του γαλλικού ΚΚ, Μωρίς Τορές, το ομολογεί:
«Ένας δημαγωγός θα μπορούσε, εκείνη τη στιγμή, να είχε οδηγήσει τους εργάτες στις πιο τραγικές υπερβολές. Αλλά το λαϊκό μέτωπο αντιπροσώπευε την ευταξία, τη σταθερή και οργανωμένη πρόοδο, την επιβεβλημένη από τις μάζες κοινωνική ειρήνη και μια επιστροφή στην ευημερία. Μ’ ευθύτητα και ζυγίζοντας όλα μου τα λόγια, διακήρυξα στο όνομα της Κεντρικής Επιτροπής:
“Παρόλο που είναι σημαντικό να ασκούμε μια συνολική πίεση για τις διεκδικήσεις μας, είναι εξίσου σημαντικό να γνωρίζουμε πότε πρέπει να σταματάμε. Αυτή τη στιγμή δεν τίθεται κανένα ζήτημα κατάληψης της εξουσίας. Προς το παρόν, η δουλειά μας είναι να κερδίσουμε την ικανοποίηση των οικονομικών διεκδικήσεων. Πρέπει επομένως να ξέρουμε πώς να σταματήσουμε μόλις κερδίσουμε αυτή την ικανοποίηση”».
Ο Τορές συνεχίζει:
« Ξανά και ξανά έχουμε αντιταχθεί στην αριστερίστικη φρασεολογία που χρησιμοποιείται από εξερεθισμένα άτομα για να εκφράσουν την ανυπομονησία τους και η οποία στο μόνο αποτέλεσμα που οδηγεί είναι ο περιορισμός και το στένεμα του μετώπου της εργατικών ταξικών αγώνων. Έχουμε εκατοντάδες φορές επαναλάβει ότι το λαϊκό μέτωπο δεν είναι η επανάσταση».
Στην Ισπανία η εξέγερση των μαζών στην Καταλονία το 1936 θα μπορούσε να είχε οδηγήσει στην επανάσταση σ’ ολόκληρη τη χώρα, αν δεν ήταν αυτές που ήταν οι ενέργειες των σταλινικών και ρεφορμιστών ηγετών. Το τελευταίο πράγμα που ήθελε ο Στάλιν ήταν η σοσιαλιστική επανάσταση στην Ευρώπη. Μια τέτοια εξέλιξη θα αφύπνιζε ξανά το επαναστατικό πνεύμα ανάμεσα στη ρωσική εργατική τάξη και θα οδηγούσε στην ανατροπή του γραφειοκρατικού καθεστώτος.
Ο Στάλιν, έχοντας εγκαταλείψει την επαναστατική διεθνιστική πολιτική, ήθελε μια διπλωματική συμφωνία με τις δυτικές «δημοκρατίες», με σκοπό να απομονώσει τη Γερμανία και η ισπανική επανάσταση θυσιάστηκε προκειμένου να εντυπωσιάσει τους νέους υποψήφιους φίλους του.
Ο Φράνκο θα μπορούσε να ηττηθεί, αν οι εργατικοί ηγέτες είχαν ασκήσει μια επαναστατική πολιτική στη γραμμή της πολιτικής που εφάρμοσαν ο Λένιν και ο Τρότσκι την περίοδο 1917-21. Όμως η πρωταρχική συνθήκη για τη νίκη ήταν η εξής : ότι η διεύθυνση του πολέμου έπρεπε να αφαιρεθεί από τα χέρια της προδοτών καπιταλιστών πολιτικών και να τοποθετηθεί στα χέρια των εργαζομένων – των μόνων που είχαν το ακλόνητο συμφέρον να πολεμήσουν κατά της φασιστικής αντεπανάστασης μέχρι τέλους. Προκειμένου να ηττηθεί ο Φράνκο, οι πλουτοπαραγωγικοί πόροι της Ισπανίας – η γη, οι τράπεζες, οι βιομηχανίες – θα έπρεπε να περάσουν στα χέρια των εργατών και των αγροτών. Οι μάζες θα έπρεπε να οπλιστούν για να υπερασπίσουν τις κοινωνικές κατακτήσεις τους.
Αυτό αποτράπηκε από τις ενέργειες της ηγεσίας – ιδιαίτερα από τους σταλινικούς. Ακολουθώντας τυφλά την, υπαγορευμένη από τη Μόσχα, θεωρία ταξικής συνεργασίας του λαϊκού μετώπου, οι ηγέτες του ισπανικού «κομμουνιστικού» κόμματος έγιναν οι πιο ένθερμοι υπερασπιστές του καπιταλιστικού νόμου και τάξης. Υπό το σύνθημα «πρώτα να κερδίσουμε τον πόλεμο», συστηματικά σαμπόταραν κάθε ανεξάρτητο κίνημα των εργατών και των αγροτών.
Προώθησαν μια πολιτική ταξικής συνεργασίας, όπως έκαναν και οι αναρχικοί ηγέτες της CNT και οι ηγέτες του POUM – που όλοι εντάχθηκαν στο Λαϊκό Μέτωπο. Δικαιολόγησαν την πολιτική τους στη βάση του αγώνα κατά του φασισμού και υπέρ της «δημοκρατίας». Το ερώτημα είναι πως θα μπορούσε να επιτευχθεί η νίκη. Ο Τρότσκι το απάντησε με τον εξής τρόπο:
«Έχετε δίκιο να αγωνιζόσαστε κατά του Φράνκο. Πρέπει να εξολοθρεύσουμε τους φασίστες, αλλά όχι για να έχουμε την ίδια Ισπανία με εκείνη πριν από τον εμφύλιο πόλεμο, γιατί ο Φράνκο προήλθε απ’ αυτήν Ισπανία. Πρέπει να εξολοθρεύσουμε τα θεμέλια του Φράνκο, τα κοινωνικά θεμέλια του Φράνκο, που είναι το κοινωνικό σύστημα του καπιταλισμού.» (18)
Οι εργάτες της Καταλονίας επιχείρησαν να σταματήσουν την κίνηση προς την αντεπανάσταση και κινήθηκαν ξανά για να πάρουν την εξουσία πίσω στα χέρια τους στη Βαρκελώνη το 1937. Η ήττα του ηρωικού προλεταριάτου της Βαρκελώνης, στην οποία οι σταλινικοί έπαιξαν ένα ενεργό ρόλο, απελευθέρωσε ένα όργιο αντίδρασης που έριξε το ηθικό των εργατών και άνοιξε το δρόμο στη νίκη του Φράνκο. Σε μια νύχτα διαλύθηκαν οι εργατικές επιτροπές, το POUM τέθηκε εκτός νόμου και οι ηγέτες του φυλακίστηκαν και δολοφονήθηκαν. Με την ενθουσιώδη βοήθεια των σταλινικών η δεξιόστροφη κυβέρνηση του Νεγκρίν ανοικοδόμησε τον παλιό καπιταλιστικό κρατικό μηχανισμό. Αυτό σφράγισε τη μοίρα της δημοκρατίας, της οποίας οι ηγέτες τώρα κοίταζαν να κάνουν ένα συμβιβασμό με το Φράνκο προσφέροντάς του ένα συνασπισμό. Η ήττα της Ισπανικής Επανάστασης με τη σειρά της προετοίμασε το δρόμο για το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Ήδη από το 1931, ο Τρότσκι είχε προειδοποιήσει ότι η νίκη του Χίτλερ θα προετοίμαζε έναν παγκόσμιο πόλεμο. Η τρομερή ήττα στη Γερμανία και την Αυστρία και μετά στην Ισπανία οδήγησε μέσα από ένα λαβύρινθο στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο το 1939. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν στην πραγματικότητα μια συνέχιση του ιμπεριαλιστικού πολέμου του 1914-18. Ο Τρότσκι με συνέπεια αντιτάχθηκε στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και διατήρησε μια σταθερή ταξική θέση, όπως είχε κάνει ο Λένιν το 1914.
Παρά τις σταλινικές συκοφαντίες ότι ο Τρότσκι ήταν πράκτορας της Γκεστάπο, ήταν ο Στάλιν εκείνος που, αποτυγχάνοντας να αποσπάσει μια συμφωνία από τις καπιταλιστικές «δημοκρατίες», έκανε μια συμφωνία με το Χίτλερ τον Αύγουστο του 1939. Αυτή έγινε παιχνίδι στα χέρια του Χίτλερ και άνοιξε το δρόμο στην ανελέητη επίθεση στη Σοβιετική Ένωση το καλοκαίρι του 1941. Αυτή οδήγησε τους σταλινικούς σε μια νέα στροφή 180 μοιρών, οι οποίοι, έχοντας αρχικά αντιτεθεί στον πόλεμο, τώρα τον χαρακτήριζαν «δίκαιο πόλεμο κατά του φασισμού».
Το 1943 έκαναν τις ιμπεριαλιστικές συμμαχικές δυνάμεις υπόχρεες απέναντί τους διαλύοντας την Κομιντέρν, χωρίς συνέδριο ή οποιαδήποτε συζήτηση ή ψηφοφορία. Ήταν σαφές ότι ο Στάλιν είχε κυνικά χρησιμοποιήσει τα κομμουνιστικά κόμματα διεθνώς ως εργαλεία της σοβιετικής εξωτερικής πολιτικής. Στη Βρετανία και αλλού τα ΚΚ αντιτέθηκαν σε απεργίες και έγιναν οι χειρότεροι σωβινιστές. Η προπαγάνδα τους συνίστατο στην ιδέα ότι «ο μόνος καλός γερμανός είναι ο νεκρός γερμανός». Από τη δική του πλευρά ο Τρότσκι καλούσε σε μια δίχως όρους υποστήριξη της ΕΣΣΔ στον πόλεμο, αλλά συνέχιζε να διατηρεί την ίδια επαναστατική διεθνιστική θέση που ο Λένιν είχε προβάλει το 1914-17.
