Το μετεκλογικό σκηνικό
Στις 2 Οκτώβρη, καθώς η γενική απεργία της επόμενης μέρας προετοιμάζεται, οι διαδηλώσεις ενάντια στην καταστολή συνεχίζονται στη Βαρκελώνη και άλλες καταλανικές πόλεις. Οι επιτροπές υπεράσπισης του δημοψηφίσματος μετατρέπονται σε απεργιακές επιτροπές και συνεδριάζουν, έχοντας μεγάλη συμμετοχή. Η ηγέτιδα του CUP, Άννα Γκάμπριελ, πολύ σωστά θα δηλώσει: «Οι επιτροπές υπεράσπισης του δημοψηφίσματος δεν πρέπει να διαλυθούν. Πρέπει να χρησιμοποιηθούν για την οργάνωση της απεργίας και να γίνουν το έμβρυο της λαϊκής εξουσίας». Όντως, εκείνες τις μέρες, υπήρχαν οι συνθήκες, για να δημιουργηθεί ένα καθεστώς δυαδικής εξουσίας, και η εργατική τάξη θα μπορούσε με την κατάλληλη ηγεσία να διεκδικήσει την εξουσία μέσω των επιτροπών.
Τελικά, την 3η Οκτώβρη έγινε, όντως, μια μαζική γενική απεργία που παρέλυσε την Καταλονία, όπως αναμενόταν. Στη Βαρκελώνη, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της αστυνομίας, διαδήλωσαν 700 χιλιάδες άνθρωποι, αλλά ίσως ο πραγματικός αριθμός να ξεπέρασε το 1 εκατομμύριο. Στη Χιρόνα διαδήλωσαν 50 χιλιάδες άνθρωποι από ένα συνολικό πληθυσμό 100 χιλιάδων, στη Λεΐδα 45 χιλιάδες από έναν πληθυσμό 140 χιλιάδων και στη Μανρέσα 28 χιλιάδες από έναν πληθυσμό 75 χιλιάδων. Μεγάλες διαδηλώσεις έγιναν και σε πολλές ακόμα πόλεις της Καταλονίας, όπως τις Σαμπαντέλ, Ρέους, Ταρραγόνα, Τορτόζα, Οσπιταλέτ, Μπανταλόνα, Βικ κ.α.
Στο μεταξύ, ο βασιλιάς της Ισπανίας, σε τηλεοπτικό διάγγελμα, χαρακτήρισε το δημοψήφισμα παράνομο, τους διοργανωτές του ανεύθυνους και κάλεσε τα ισπανικά θεσμικά όργανα να ενεργήσουν «για τη διασφάλιση του κράτους δικαίου». Επίσης, είχαμε την πρώτη μεγάλη υποχώρηση από την καταλανική κυβέρνηση. Ο Καταλανός πρόεδρος Πουτζδεμόν είχε δηλώσει προεκλογικά ότι, σε περίπτωση νίκης του «ναι», θα ανακήρυττε την ανεξαρτησία της Καταλονίας εντός 48 ωρών. Τώρα, αντίθετα, δήλωνε ότι δε σκοπεύει να προβεί άμεσα σε μια τέτοια κίνηση, γιατί η κυβέρνησή του «δεν επιθυμεί μια τραυματική ρήξη, αλλά μια νέα κατανόηση με το ισπανικό κράτος». Ζήτησε, επίσης, τη μεσολάβηση της ΕΕ, για να αποκατασταθεί ο διάλογος με την ισπανική κυβέρνηση. Η ισπανική κυβέρνηση, από την άλλη, δια στόματος του υπουργού Δικαιοσύνης Καταλά, βάζει για πρώτη φορά στο τραπέζι σοβαρά το ενδεχόμενο ενεργοποίησης του άρθρου 155 του Συντάγματος, σύμφωνα με το οποίο μπορεί να καταργήσει την αυτονομία της Καταλονίας και το οποίο δεν είχε ενεργοποιηθεί ποτέ μέχρι σήμερα από την αποκατάσταση της αστικής δημοκρατίας το 1978. Ο Ισπανός πρωθυπουργός ξεκαθαρίζει ότι αν ο Πουτζδεμόν επιθυμεί διάλογο, πρέπει πρώτα να σεβαστεί τους νόμους τους ισπανικού κράτους. Τις επόμενες μέρες, συνεχίζονται οι δηλώσεις του Πουτζδεμόν υπέρ του διαλόγου, αλλά και η αδιάλλακτη στάση της ισπανικής κυβέρνησης.
Η ΕΕ, αρχικά, κράτησε μια στάση ίσων αποστάσεων, παρακολουθώντας παθητικά τις εξελίξεις, υποστηρίζοντας εμμέσως την ισπανική κυβέρνηση και χαρακτηρίζοντας την εξελισσόμενη σύγκρουση ως «εσωτερική υπόθεση της Ισπανίας». Καθώς περνούσαν οι μέρες, η υποστήριξη της ΕΕ προς την ισπανική κυβέρνηση γινόταν όλο και πιο ξεκάθαρη. Σαν μέσο πίεσης προς την αστική καταλανική ηγεσία, η ΕΕ ξεκαθάρισε ότι μια ανεξάρτητη Καταλονία δε θα γινόταν αυτόματα μέλος της. Επίσης, μια σειρά αξιωματούχων της ΕΕ αλλά και μελών διάφορων ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και της αμερικανικής κυβέρνησης δήλωσαν την εμπιστοσύνη τους στον Ισπανό πρωθυπουργό Ραχόι και την υποστήριξή τους στην ενότητα της Ισπανίας.
Η Άντα Κολάου – δήμαρχος της Βαρκελώνης, ηγέτιδα του κινήματος κατά των εξώσεων στην περιοχή πριν από κάποια χρόνια και ευρισκόμενη στην αριστερή πτέρυγα των Podemos – προηγούμενα, όπως και η εθνική ηγεσία των Podemos ήταν κατά του μονομερούς δημοψηφίσματος. Τώρα, με δηλώσεις της τασσόταν κατά της μονομερούς διακήρυξης ανεξαρτησίας της Καταλονίας. Οι ηγεσίες των Podemos και της Ενωμένης Αριστεράς, συνεχίζοντας τα πολιτικά τους λάθη, τώρα συμμετέχουν σε μια πρωτοβουλία με το σύνθημα «ας συνομιλήσουμε». Ο επικεφαλής των Podemos, Πάμπλο Ιγκλέσιας, δηλώνει σε τηλεοπτικό κανάλι της Καταλονίας ότι μια μονομερής διακήρυξη της καταλανικής ανεξαρτησίας θα ήταν θανάσιμο λάθος, καθώς «θα έδινε πάτημα στο PP να καταστείλει τα δημοκρατικά δικαιώματα των Καταλανών».
Στις 7 Οκτώβρη, είχαμε την πρώτη μαζική διαδήλωση στη Βαρκελώνη υπέρ της ενότητας με την Ισπανία, με τη συμμετοχή περίπου 300 χιλιάδων ανθρώπων. Στη διαδήλωση συμμετείχαν τόσο άνθρωποι από άλλες περιοχές της Ισπανίας όσο και μικρές ομάδες φασιστών. Παρόλα αυτά, είναι λανθασμένος ο ισχυρισμός ότι οι περισσότεροι συμμετέχοντες στη διαδήλωση ήταν Ισπανοί ή ότι ήταν μια φασιστική διαδήλωση. Οι περισσότεροι διαδηλωτές ήταν από τις πλουσιότερες συνοικίες της Βαρκελώνης και αρκετοί από τα πιο καθυστερημένα στρώματα της εργατικής τάξης. Σίγουρα, όπως και να έχει, ήταν μια αντιδραστική διαδήλωση όσον αφορά το χαρακτήρα, τα συνθήματα και τους σκοπούς της. Στη συνέχεια, στις 9 Οκτώβρη, έγινε αποτυχημένη εμπρηστική επίθεση στα κεντρικά γραφεία του CUP στη Βαρκελώνη, ενώ επιθέσεις έγιναν και στα γραφεία των Podemos και του ERC στο Σαμπαντέλ.
Παράλληλα, η καταλανική αστική τάξη άρχισε να εντείνει τις πιέσεις της στον Πουτζδεμόν, ώστε να αποφευχθεί η ανακήρυξη ανεξάρτητου καταλανικού κράτους. Εκπρόσωποι μιας από τις βασικές καπιταλιστικές ενώσεις, της Cercle d’Economia (Οικονομικός Κύκλος), είχαν συνάντηση με τον Πουτζδεμόν, στην οποία του ξεκαθάρισαν την αντίθεσή τους προς την ανεξαρτησία. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Γκουί ντε Μοντέλα, επικεφαλής της ένωσης των Καταλανών βιομηχάνων – αντίστοιχης με τον ελληνικό ΣΕΒ – FNT (Εθνική Προώθηση Εργασίας), παρευρέθη στη διαδήλωση που μόλις προαναφέρθηκε. Την επομένη της διαδήλωσης, στις 8 Σεπτέμβρη, η FNT εξέδωσε ανακοίνωση, απαιτώντας να μη γίνει κανένα βήμα προς τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας. Επίσης, ξεκίνησε το πρώτο κύμα μεγάλων επιχειρήσεων, που μετέφεραν τις έδρες τους εκτός Καταλονίας, ενώ αρκετές άλλες απειλούσαν ότι θα κάνουν το ίδιο σε περίπτωση ανεξαρτησίας. Αξίζει να αναφέρουμε ότι από την ημέρα του δημοψηφίσματος ως τα τέλη Νοέμβρη 2.400 επιχειρήσεις, κατά κύριο λόγο μεγάλες, μετέφεραν τις έδρες τους εκτός Καταλονίας. Οι σημαντικότερες από αυτές είναι η CaixaBank, η μεγαλύτερη τράπεζα στην Καταλονία και τρίτη στην Ισπανία, η Banco Sabadell, δεύτερη τράπεζα στην Καταλονία και πέμπτη στην Ισπανία, και ο όμιλος φυσικού αερίου Gas Natural.
Η σύγκρουση κλιμακώνεται
Στις 10 Οκτώβρη, ο Πουτζδεμόν υπέγραψε ένα κείμενο διακήρυξης της ανεξαρτησίας της Καταλονίας. Ωστόσο, πρότεινε την αναστολή ισχύος της απόφασης, στέλνοντας «μήνυμα διαλόγου» με την Ισπανία και τονίζοντας ότι «είναι σημαντικό να μειωθούν οι εντάσεις». Η στάση αυτή αντανακλούσε, από τη μία, τις πιέσεις του αυτονομιστικού κινήματος και των κυβερνητικών συμμάχων του PDeCAT και, από την άλλη, τις πιέσεις των θεσμών του ισπανικού κράτους και της καταλανικής αστικής τάξης. Ήδη, γίνονται αισθητοί οι πρώτοι τριγμοί μεταξύ των αυτονομιστικών κομμάτων, καθώς το CUP, που αντιπροσωπεύει την πιο αριστερή πτέρυγα του κινήματος, εκφράζει την απογοήτευση και τη δυσαρέσκειά του για την αναστολή της διακήρυξης.
Η αντίδραση της ισπανικής κυβέρνησης δεν αργεί. Ο Ραχόι δηλώνει ότι «η εθνική κυριαρχία και το αδιαίρετο του ισπανικού έθνους δε διαπραγματεύονται» και στέλνει τελεσίγραφο στον Πουτζδεμόν να ξεκαθαρίσει αν το κείμενο, που υπέγραψε, αποτελεί διακήρυξη της ανεξαρτησίας ή όχι μέχρι το πρωί της 16ης Οκτώβρη. Ο Πουτζδεμόν, ανάμεσα στη Σκύλλα των θεσμών του ισπανικού αστικού κράτους, που απειλεί με την ενεργοποίηση του άρθρου 155, και τη Χάρυβδη της διάλυσης της κυβερνητικής συμμαχίας, συνεχίζει την ίδια μεσοβέζικη στάση. Καθώς δεν απάντησε εντός διορίας, λαμβάνει νέα προθεσμία για τις 19 Οκτώβρη από την ισπανική κυβέρνηση.
Το βράδυ της 16ης Οκτώβρης συλλαμβάνονται από τις ισπανικές αρχές με τις κατηγορίες της «ανταρσίας» και της «συνωμοσίας» δύο κεντρικές φιγούρες του αυτονομιστικού κινήματος, οι Ζόρντι Σάντσες και Ζόρντι Κουσάρτ, επικεφαλής των καταλανικών αυτονομιστικών οργανώσεων ANC (Καταλανική Εθνική Συνέλευση) και Omnium Cultural (Πολιτιστικός Δρόμος). Ο Αλμπέρτο Γκαρθόν, επικεφαλής της Ενωμένης Αριστεράς, περιορίστηκε στο να χαρακτηρίσει τη φυλάκιση των δύο αυτονομιστών ηγετών «λυπηρή», «αμετροεπή» και «αντιδημοκρατική». Ο Πάμπλο Ιγκλέσιας δήλωσε την αποστροφή του για τις φυλακίσεις και τοποθετήθηκε υπέρ της απελευθέρωσης των πολιτικών κρατουμένων. Ωστόσο, η επίσημη ανακοίνωση των Podemos αναφέρει ότι «όλα αυτά επιδεινώνουν την κρίση και τα ένοχα κόμματα είναι ανεύθυνοι εμπρηστές, που το μόνο που καταφέρνουν είναι η διάλυση της Ισπανίας». Με αυτό τον τρόπο, ουσιαστικά τάχθηκαν στο στρατόπεδο του ισπανικού εθνικισμού, διαφωνώντας μόνο με τις μεθόδους του καθεστώτος
Μετά από λίγες μέρες σχετικής ηρεμίας στην Καταλονία, οι συλλήψεις αυτές πυροδοτούν ένα νέο κύκλο μαζικών κινητοποιήσεων. Στις 17 Οκτώβρη, πραγματοποιείται διαδήλωση περισσότερων από 200 χιλιάδων ανθρώπων, με αναμμένα κεριά ανά χείρας, στο κέντρο της Βαρκελώνης κατά της σύλληψης των δύο ηγετών, με κεντρικό σύνθημα: «ελευθερία». Ενεργό ρόλο στην κινητοποίηση παίρνουν οι επιτροπές υπεράσπισης του δημοψηφίσματος, οι οποίες τρεις μέρες νωρίτερα είχαν πραγματοποιήσει την πρώτη τους πανεθνική συγκέντρωση. Σημαντικές κινητοποιήσεις κατά των συλλήψεων γίνονται και στη Μαδρίτη και τη Γαλικία. Στις 21 Οκτώβρη, γίνεται νέα, ακόμα μεγαλύτερη διαδήλωση 450 χιλιάδων ανθρώπων στη Βαρκελώνη, που φωνάζουν «ελευθερία» και «ανεξαρτησία», ενώ σε διάφορες συνοικίες της καταλανικής πρωτεύουσας ακούγονται πάλι θόρυβοι από κατσαρόλες.
Την ίδια ώρα, η πολιτική κρίση και η σύγκρουση συνεχίζουν να βαθαίνουν, καθώς ο Ραχόι ανακοινώνει ότι την ερχόμενη βδομάδα η Ισπανική Γερουσία (Άνω Βουλή του ισπανικού κοινοβουλίου) θα συνεδριάσει, με σκοπό την ψήφιση ενεργοποίησης του άρθρου 155. Ο Ραχόι δίνει δύο τελευταίες εναλλακτικές επιλογές στον Πουτζδεμόν, για να αποφευχθεί αυτό το ενδεχόμενο: είτε να αποκηρύξει την ανεξαρτησία είτε να προκηρύξει εκλογές στην Καταλονία. Από την άλλη μεριά, οι πιέσεις στον Πουτζδεμόν εντείνονται και από το αυτονομιστικό κίνημα. Το ERC και το CUP τον πιέζουν να διακηρύξει μονομερώς την ανεξαρτησία. Επιπρόσθετα, στις 26 Σεπτέμβρη, σε φοιτητική και μαθητική διαδήλωση υπέρ της ανεξαρτησίας κάνουν πρώτη φορά την εμφάνισή τους συνθήματα που κατηγορούν τον Πουτζδεμόν για προδοσία.
Το κύκνειο άσμα της καταλανικής κυβέρνησης υπέρ της ανεξαρτησίας
Μετά από διαβουλεύσεις και έντονες ταλαντεύσεις και αντιπαραθέσεις στο στρατόπεδο της καταλανικής κυβέρνησης, ο Πουτζδεμόν διακηρύσσει με διάγγελμα την ανεξαρτησία της Καταλονίας το απόγευμα της 27ης Οκτώβρη. Όλοι περίμεναν ότι θα ανακοίνωνε εκλογές, για να μην οδηγήσει σε περαιτέρω σύγκρουση με την ισπανική κυβέρνηση και να μην αρθεί η καταλανική αυτονομία. Ο ίδιος παραδέχτηκε ότι ήταν έτοιμος να καταλήξει σε αυτή την απόφαση, ωστόσο, άλλαξε γνώμη, θεωρώντας ότι δε θα απέτρεπε την ενεργοποίηση του άρθρου 155, ενώ δεν εμπιστευόταν τις ισπανικές αρχές και για την «ομαλή» διεξαγωγή εκλογών.
Το καταλανικό κοινοβούλιο ψήφισε υπέρ της πρότασης για ανεξαρτησία με 70 ψήφους υπέρ, 10 κατά και 2 λευκά. Οι υπόλοιποι 53 βουλευτές, προερχόμενοι από το PP, το PSOE και τους Ciudadanos, αποχώρησαν από τη διαδικασία ως ένδειξη διαμαρτυρίας. Δείγμα της ταλάντευσης των Καταλανών αστών ηγετών, από την άλλη, αποτελεί η άμεση παραίτηση του Καταλανού υπουργού Επιχειρηματικότητας του PDeCAT, Σάντι Βίλα.
Χιλιάδες Καταλανοί βγαίνουν στους δρόμους, το βράδυ της 27ης Οκτώβρη σε όλες τις πόλεις της περιοχής, για να γιορτάσουν την ανεξάρτητη Καταλανική Δημοκρατία. Σύμφωνα με δημοσκόπηση, που διενεργήθηκε το τελευταίο δεκαπενθήμερο του Οκτώβρη, η υποστήριξη της ανεξαρτησίας άγγιξε το 49%, το μεγαλύτερο ποσοστό που έχει καταγραφεί ποτέ σε σχετικές δημοσκοπήσεις.
Ελάχιστη ώρα μετά την επικύρωση της ανεξαρτητοποίησης της Καταλονίας από το τοπικό κοινοβούλιο, ανακοινώθηκε η υπερψήφιση της ενεργοποίησης του άρθρου 155 από την Ισπανική Γερουσία, με 214 ψήφους υπέρ και 47 κατά. Συνεπακόλουθα, αποφασίζεται η διάλυση του καταλανικού κοινοβουλίου και η προκήρυξη εκλογών στην Καταλονία στις 21 Δεκέμβρη. Η ισπανική κυβέρνηση ανακοινώνει, επίσης, ότι ο επικεφαλής της καταλανικής αστυνομίας, Ζοσέπ Λουίς Τραπέρο, απαλλάσσεται από τα καθήκοντά του, τα οποία αναλαμβάνει το υπουργείο Εσωτερικών της Ισπανίας. Επικεφαλής της Καταλονίας ορίζεται η αντιπρόεδρος της ισπανικής Κυβέρνησης, Σοράγια Σάενθ ντε Σανταμαρία. Επιπλέον, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ισπανίας κινεί τις διαδικασίες για την ακύρωση της ανεξαρτησίας της Καταλονίας.
Την επόμενη μέρα, ο Πουτζδεμόν καλεί τους Καταλανούς σε «δημοκρατική αντίσταση» εναντίον των αποφάσεων της ισπανικής κυβέρνησης, χωρίς σχέδιο, βέβαια, χωρίς λήψη μέτρων από την κυβέρνησή του και χωρίς να προτείνει κάτι συγκεκριμένο. Στις 29 Οκτώβρη, ο Ραχόι ανακοινώνει την αποπομπή του Πουτζδεμόν και της κυβέρνησής του. Την ίδια μέρα, πραγματοποιείται η δεύτερη μεγάλη διαδήλωση των οπαδών της ενότητας με την Ισπανία στη Βαρκελώνη, με την υποστήριξη των καταλανικών τμημάτων του PP, του PSOE και των Ciudadanos. Οι διαδηλωτές είναι ελαφρώς λιγότεροι από την αντίστοιχη διαδήλωση της 8ης Οκτώβρης και η σύνθεσή της παρόμοια, με τη συμμετοχή και πάλι μικρών ομάδων φασιστών.
Οι ηγεσίες των Podemos και της Ενωμένης Αριστεράς κράτησαν για άλλη μια φορά ίσες αποστάσεις, τασσόμενοι εξίσου εναντίον της μονομερούς διακήρυξης της ανεξάρτητης Καταλονίας και της ενεργοποίησης του άρθρου 155. Δυστυχώς, ακόμα και το CUP, η πιο συνεπής και αριστερή πτέρυγα του αυτονομιστικού κινήματος, παρέμεινε κάπως αδρανής, αποτυγχάνοντας να ηγηθεί του κινήματος. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ημερών του Οκτώβρη, φάνηκε περισσότερο να ασχολείται με τις διαπραγματεύσεις με τα κυβερνητικά κόμματα της Καταλονίας, παρά να απευθύνεται στο μαζικό κίνημα. Τα συνθήματά του, «ψωμί, στέγαση, δουλειά, δημοκρατία», ήταν σωστά και, επίσης, έπαιξε σημαντικό ρόλο στο σχηματισμό των επιτροπών υπεράσπισης του δημοψηφίσματος και τον εθνικό συντονισμό τους. Ωστόσο, δεν είχε μια ξεκάθαρη, ανεξάρτητη γραμμή πάλης, για να κερδίσει την ηγεσία του κινήματος, και κατέληξε κατά κύριο λόγο απλά να επιδοκιμάζει ή να αποδοκιμάζει τις αποφάσεις της καταλανικής κυβέρνησης.
Οι Καταλανοί αστοί ηγέτες «πηδάνε από το καράβι»
Στις 30 Οκτώβρη, ο γενικός εισαγγελέας της Ισπανίας, Χοσέ Μανουέλ Μάθα, ζητάει να κληθούν σε κατάθεση στις δικαστικές αρχές τα μέλη της έκπτωτης καταλανικής κυβέρνησης με τις κατηγορίες της εξέγερσης, της ανταρσίας και της κατασπατάλησης δημοσίου χρήματος. Λίγο αργότερα, γίνεται γνωστό ότι ο Πουτζδεμόν μαζί με άλλα μέλη της καταλανικής κυβέρνησης έχουν διαφύγει στις Βρυξέλλες. Το PDeCAT ανακοινώνει ότι θα συμμετάσχει στις εκλογές της 21ης Δεκέμβρη, αποδεχόμενο εμμέσως ότι η κυβέρνηση και το κοινοβούλιο της Καταλονίας έχουν διαλυθεί. Το ίδιο έκανε και το ERC, ο κεντροαριστερός κυβερνητικός εταίρος του PDeCAT.
Στις 2 Νοέμβρη, συλλαμβάνονται 8 μέλη της τέως καταλανικής κυβέρνησης, συμπεριλαμβανομένου του αντιπροέδρου της, Οριόλ Ζουνκέρας. Την επόμενη μέρα οι ισπανικές δικαστικές αρχές εκδίδουν ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης του Πουτζδεμόν και τεσσάρων Καταλανών υπουργών, που βρίσκονται στις Βρυξέλλες. Οι εξελίξεις αυτές εξαγριώνουν ξανά τις καταλανικές μάζες. Στις 4 Νοέμβρη, χιλιάδες άνθρωποι βγαίνουν και πάλι στους δρόμους της Βαρκελώνης, ζητώντας την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων και φωνάζοντας συνθήματα κατά του Ραχόι και της ισπανικής κυβέρνησης. Τελικά, στις 8 Νοέμβρη, το Συνταγματικό Δικαστήριο της Ισπανίας ακυρώνει τη μονομερή ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της Καταλονίας.
Στο μεταξύ, στις 7 Νοέμβρη, ο Αλμπάνο Ντάντε-Φάτσιν, γραμματέας των Podem, του καταλανικού τμήματος των Podemos, παραιτείται μετά από μια σειρά διαφωνιών με την εθνική ηγεσία των Podemos και αρκετές προσπάθειες εκ μέρους της να τον παραμερίσει με γραφειοκρατικές μεθόδους. Παρά το ότι ήταν κατά της ανεξαρτησίας, υπεραμύνθηκε με συνέπεια και αρχές το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του καταλανικού λαού, τασσόμενος υπέρ της συμμετοχής στο δημοψήφισμα. Εν συνεχεία, αναγνώρισε τη μονομερή διακήρυξη της ανεξαρτησίας της Καταλονίας σε αντίθεση με την ηγεσία των Podemos. Αυτό τον βοήθησε να αναπτύξει στενούς δεσμούς με τη βάση των αριστερών οργανώσεων της Καταλονίας που τάσσονται υπέρ της ανεξαρτησίας.
Στις 9 Νοέμβρη γίνεται νέα γενική απεργία στην Καταλονία, με μεγάλη συμμετοχή από τους εργαζόμενους στην εκπαίδευση, στο δημόσιο τομέα και στα μέσα ενημέρωσης. Όμως, δεν είναι τόσο μεγάλη, όσο εκείνη της 3ης Οκτώβρη. Η συμμετοχή των εργαζομένων στη βιομηχανία και στα μέσα μεταφοράς δεν είναι τόσο έντονη. Επίσης, αυτή τη φορά τα δύο μεγαλύτερα συνδικάτα, UGT και CCOO, δεν υποστηρίζουν την απεργία ούτε με τον υποκριτικό και μεσοβέζικο τρόπο που το έκαναν στις 3 Οκτώβρη. Ο Καμίλ Ρος, γενικός γραμματέας της καταλανικής UGT, μάλιστα, αποδοκιμάστηκε έντονα από τους απεργούς της Βαρκελώνης. Παρόλα αυτά, η απεργία ήταν μαχητική και παρέλυσε για μια ακόμα φορά την Καταλονία, καθώς οι απεργοί έκλεισαν ένα μεγάλο κομμάτι από το οδικό δίκτυο της Καταλονίας και αρκετές σιδηροδρομικές γραμμές. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι αυτές οι ενέργειες οργανώθηκαν από τις επιτροπές υπεράσπισης του δημοψηφίσματος. Ήταν η πρώτη φορά που οι επιτροπές συντονίστηκαν σε εθνικό επίπεδο και ανέλαβαν ανεξάρτητη δράση. Στις 11 Νοέμβρη, γίνονται νέες μαζικές κινητοποιήσεις στην Καταλονία από τους υποστηρικτές της ανεξαρτησίας. Στη Βαρκελώνη διαδήλωσαν 750 χιλιάδες άνθρωποι. Την επομένη, ο Ραχόι επισκέπτεται για πρώτη φορά την Καταλονία από το ξέσπασμα της διαμάχης μεταξύ Καταλονίας και Ισπανίας.
Τις επόμενες μέρες, οι Καταλανοί αστοί ηγέτες και το κόμμα τους, το PDeCAT, μετά από συνεχείς ταλαντεύσεις και παλινωδίες ολοκληρώνουν μια σχεδόν προδιαγεγραμμένη στροφή 180 μοιρών. Συγκεκριμένα, αρχικά, ο Πουτζδεμόν με δηλώσεις του από τις Βρυξέλλες τάχθηκε υπέρ μιας συμφωνίας με την ισπανική κυβέρνηση βάζοντας στο τραπέζι το ενδεχόμενο να βρεθεί μια λύση, η οποία δε θα περιέχει την ανεξαρτησία της Καταλονίας. Αργότερα, η γενική συντονίστρια του PDeCAT αποκηρύσσει επίσημα τη μονομερή ρήξη και θέτει στο επίκεντρο της διαπραγματεύσεις με την ισπανική κυβέρνηση.
Οι Καταλανοί αστοί παράτησαν το εγχείρημα της Καταλανικής Δημοκρατίας, ο Ραχόι φαίνεται να έχει βγει – προσωρινά – νικητής και το αυτονομιστικό κίνημα δεν έχει επικεφαλής του μια συνεπή, επαναστατική ηγεσία και έχει υποχωρήσει το τελευταίο διάστημα. Παρόλα αυτά, όποιος θεωρεί ότι το αυτονομιστικό κίνημα στην Καταλονία έχει ηττηθεί οριστικά και ότι μπροστά μας έχουμε πολιτική σταθερότητα και κοινωνική ειρήνη στην Καταλονία και την Ισπανία, είναι αρκετά πιθανό να βρεθεί προ εκπλήξεως. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι στις εκλογές της 21ης Δεκέμβρη, τα αποσχιστικά κόμματα θα συνεχίσουν να έχουν την πλειοψηφία στο καταλανικό κοινοβούλιο και μάλιστα με μια μετατόπιση προς τα αριστερά. Το ποσοστό του PDeCAT αναμένεται να μειωθεί δραματικά και από αυτό μεγάλος ωφελημένος φαίνεται ότι θα είναι το ERC. Αυτό σε συνδυασμό με την «αποστασία» του PDeCAT, οδήγησαν το ERC στην απόφαση να μη δεχθεί τη συνέχιση του συνασπισμού μαζί του και να κατέβει αυτόνομα στις εκλογές. Ενισχυμένο, πιθανότατα, θα βγει και το CUP, που υποστηρίζει μια αντικαπιταλιστική, μονομερή ανεξαρτησία. Ακόμα σημαντικότερο, η κρίση του καπιταλιστικού συστήματος, που ήταν σε τελική ανάλυση η γενεσιουργός αιτία των πρόσφατων εξελίξεων, είναι πολύ μακριά από το να αποτελέσει παρελθόν.
Πώς εξηγείται η στάση των αστών Καταλανών πολιτικών;
Το PDeCAT, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, είναι ο συνεχιστής του CDC, του παραδοσιακού κόμματος της καταλανικής αστικής τάξης. Ως εκ τούτου, ο βασικός του σκοπός είναι η διαχείριση των υποθέσεων των Καταλανών αστών και η αύξηση της επιρροής τους στα πλαίσια του ισπανικού κράτους. Για να το καταφέρει αυτό, χρησιμοποιεί πατριωτική ρητορική, η οποία τα τελευταία χρόνια έγινε αρκετά πιο ριζοσπαστική και έφτασε – σε ρητορικό επίπεδο τουλάχιστον – μέχρι την υποστήριξη της ανεξαρτησίας.
Όμως, το PDeCAT δε σκόπευε ποτέ να θέσει το ζήτημα της ανεξαρτησίας στα σοβαρά. Αυτό μπορεί να το καταλάβει κανείς πολύ εύκολα από τις δηλώσεις του, παραιτηθέντος μετά τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας, υπουργού του, Σάντι Βίλα, ότι δεν είχε κάνει τίποτα, για να προετοιμάσεις τις δομές ενός ανεξάρτητου κράτους, γιατί δεν πίστευε ότι τα πράγματα θα έφταναν ως εκεί. Αυτό δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν μεμονωμένο γεγονός, αλλά ως ο γενικός κανόνας για τους υπουργούς του PDeCAT και του ERC.
Παρόλα αυτά, η πολιτική ηγεσία των Καταλανών αστών πήγε πολύ μακριά, πολύ πιο μακριά από ό,τι θα περίμενε κανείς αρχικά. Ο Πουτζδεμόν, καθόλη τη διάρκεια των γεγονότων από την προκήρυξη του δημοψηφίσματος μέχρι και τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας, ήρθε σε ανοιχτή σύγκρουση με την ισπανική κυβέρνηση και τους θεσμούς του ισπανικού κράτους. Μπορεί, τελικά, να υποχώρησε και να μην πήγε μέχρι τέλους, όπως ήταν απόλυτα λογικό κι αναμενόμενο, όμως στη διαδικασία αυτή αφύπνισε κοινωνικές δυνάμεις, που δεν μπορεί να ελέγξει, και ένα μαζικό κίνημα, το οποίο βλέπει πολύ πιο μακριά από τις επιδιώξεις της καταλανικής αστικής τάξης και αντανακλά μια αριστερή στροφή στην κοινωνία.
Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι η στάση του PDeCAT ήταν απλά μια μπλόφα, η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη. Εξωθήθηκε προς τα εκεί από την πίεση του μαζικού κινήματος και από την άτεγκτη στάση της ισπανικής κυβέρνησης, που δεν ήταν διατεθειμένη για οποιαδήποτε παραχώρηση. Ωστόσο, είναι δεδομένο ότι, αργά ή γρήγορα, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, οι αστοί ηγέτες θα «συνετίζονταν». Είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας ο Πουτζδεμόν και το PDeCAT να υπερασπιστούν τα σύνορα μια ανεξάρτητης Καταλανικής Δημοκρατίας και να ηγηθούν των μαζών στα οδοφράγματα απέναντι στους Ισπανούς καπιταλιστές και την ΕΕ.
Πώς εξηγείται, από την άλλη, ότι το PDeCAT έφτασε μέχρι την ανοιχτή σύγκρουση με το ισπανικό κράτος, παρότι η αστική τάξη της Καταλονίας δεν επιδίωκε ποτέ κάτι τέτοιο; Πάνω στο έδαφος της κρίσης, μπορεί να ανοίξει ένα ρήγμα ανάμεσα στους καπιταλιστές και τους πολιτικούς τους εκπροσώπους, οι οποίοι μπορούν να αποκτήσουν σχετική αυτονομία από τους πρώτους και, ακόμα, να φτάσουν σε κάποιου βαθμού ρήξη με μεγάλη μερίδα τους. Το αστικό πολιτικό προσωπικό, μέσα σε τέτοιες συνθήκες, δυσκολεύεται να διατηρήσει το πολιτικό του κύρος – και άρα και τις θέσεις και τα προνόμιά του – μέσα στο παλιό στάτους κβο. Αυτό μπορεί να ωθήσει αστικά κόμματα να υιοθετήσουν ριζοσπαστική ρητορική και να στηριχτούν στα μικροαστικά στρώματα και τα πιο καθυστερημένα στρώματα της εργατικής τάξης, να προβούν δηλαδή σε πολιτικούς τυχοδιωκτισμούς από αστική οπτική γωνία. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτού του φαινομένου αποτελούν η στάση των Τόρηδων με το Brexit στη Μεγάλη Βρετανία και του Τραμπ στις ΗΠΑ.
Η θέση της Διεθνούς Μαρξιστικής Τάσης
Για τους μαρξιστές, το εθνικό ζήτημα, όπως και κάθε άλλο ζήτημα, υποτάσσεται στο γενικότερο αγώνα της εργατικής τάξης να πάρει την εξουσία και να ξεκινήσει τη σοσιαλιστική αναδιοργάνωση της κοινωνίας. Είναι ένα ζήτημα αρχής και όχι τακτικής. Γενικά μιλώντας, οι μαρξιστές είναι υπέρ των μεγαλύτερων κρατικών οντοτήτων, τόσο γιατί συνήθως διευκολύνει τη μεγαλύτερη δυνατή ενότητα της εργατικής τάξης, όσο γιατί δημιουργούν συνήθως καλύτερους οικονομικούς όρους για την εργατική τάξη – και στον καπιταλισμό αλλά διευκολύνουν και το έργο της μετά την κατάληψη της εξουσίας. Όμως, η θέση των μαρξιστών στο ζήτημα πρέπει να κρίνεται πάντα κατά περίσταση και λαμβάνοντας υπόψιν τις συγκεκριμένες συνθήκες.
Είδαμε ότι στις συνθήκες της Ισπανίας, η εφαρμογή στην πράξη του δικαιώματος στην αυτοδιάθεση είναι ένα επαναστατικό καθήκον. Ένα καθήκον που μπορεί να επιλυθεί μόνο με επαναστατικές μεθόδους, μαζική ταξική πάλη και αντίθεση με την αστική νομιμότητα. Ακόμα και μόνο η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος αποδείχτηκε ότι προϋπέθετε τη ρήξη με τα θεμέλια και τους θεσμούς του ισπανικού αστικού κράτους.
Το «όχι» στο δημοψήφισμα και η εναντίωση με την ανεξαρτησία, ακόμη και η τήρηση ίσων αποστάσεων, είναι μία θέση, άμεσης ή έμμεσης, ταύτισης με το αντιδραστικό ισπανικό αστικό κράτος και το PP. Η υπεράσπιση της ανεξαρτησίας της Καταλονίας είναι μια στάση εναντίωσης στον Ραχόι και του αντιδραστικού μεταδικτατορικού καθεστώτος του 1978 και υπεράσπισης των στοιχειωδών δημοκρατικών δικαιωμάτων του καταλανικού λαού. Έτσι έγινε αντιληπτή, αντικειμενικά, αυτή η στάση στα μάτια της πλειοψηφίας των καταλανικών, και όχι μόνο, μαζών. Επίσης, μια ήττα του Ραχόι στο καταλανικό ζήτημα μπορεί να επιταχύνει την κρίση του καθεστώτος συνολικά στην Ισπανία. Αντίθετα, μια πιθανή νίκη του Ραχόι μπορεί να έχει αντιδραστικά αποτελέσματα. Είναι πιθανό να προκαλέσει γενικότερη ύφεση στο ισπανικό εργατικό κίνημα, θα ιδωθεί ως μια νίκη του καθεστώτος και μπορεί να ενισχύσει την κυβέρνηση του Ραχόι, που κάθε άλλο πάρα δημοφιλής και σταθερή είναι μέχρι σήμερα.
Από την άλλη, μια πιθανή νίκη του αντικειμενικά προοδευτικού αγώνα των καταλανικών μαζών μπορεί να φέρει ανάταση στο εργατικό κίνημα της υπόλοιπης Ισπανίας. Από τα πρόσφατα γεγονότα διαπιστώθηκε πολύ γλαφυρά αυτό που η Διεθνής Μαρξιστική Τάση προέβλεπε εξαρχής. Ότι, δηλαδή, το «ναι» του δημοψηφίσματος μπορεί να εφαρμοστεί μόνο με επαναστατικά μέσα.
Στη φωτιά των μαχών με τη βάναυση καταστολή του ισπανικού κράτους, γεννήθηκαν με αυτο-οργάνωση από τα κάτω οι επιτροπές υπεράσπισης του δημοψηφίσματος, με σκοπό τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος και, στη συνέχεια, την εφαρμογή του αποτελέσματός του. Δημιουργήθηκαν στην Καταλονία οι προϋποθέσεις για ένα καθεστώς δυαδικής εξουσίας, παρόμοιο με εκείνο της Ρωσίας στο μεσοδιάστημα μεταξύ Φεβρουαριανής και Οκτωβριανής Επανάστασης. Οι επιτροπές αυτές, στην πορεία, αυξήθηκαν τόσο σε αριθμό όσο και σε μέλη και άρχισαν να αποκτούν εθνικό συντονισμό και ανεξάρτητη δράση. Οι επιτροπές, ακόμα και τώρα που το κίνημα έχει υποχωρήσει τις τελευταίες μέρες, μπορούν και πρέπει υπό την κατάλληλη ηγεσία να αποτελέσουν τα έμβρυα της επαναστατικής, εργατικής εξουσίας.
Η μόνη δυνατή τέτοια ηγεσία, τις πλάτες της οποίας βαραίνει αυτό το καθήκον, είναι το CUP. Το CUP πρέπει να προσπαθήσει να κερδίσει την ηγεσία του αυτονομιστικού κινήματος και να το προσανατολίσει σε πιο ταξικές και διεθνιστικές θέσεις. Το να γίνει ξεκάθαρο ότι το αυτονομιστικό κίνημα δεν αγωνίζεται για «εθνική» ανεξαρτησία, αλλά για κατάργηση της λιτότητας και κατά του Ραχόι και του αντιδραστικού υφιστάμενου ισπανικού κράτους είναι κομβικό για να μπουν στη μάχη και τα υπόλοιπα τμήματα των εργατικών μαζών της Καταλονίας και την Ισπανίας, που έχουν παραμείνει παθητικά μέχρι σήμερα.
Η Διεθνής Μαρξιστική Τάση, μέσα στις συγκεκριμένες συνθήκες της Ισπανίας λοιπόν, από την έναρξη των πρόσφατων γεγονότων, τάχθηκε υπέρ της καταλανικής ανεξαρτησίας. Δεν υποστηρίζουμε, όμως, απλώς μια ανεξάρτητη, αστική καταλανική δημοκρατία αλλά μια σοσιαλιστική Καταλονία. Όσο ουτοπική είναι μια αστική, ανεξάρτητη Καταλονία, άλλο τόσο ουτοπική είναι μια απομονωμένη, σοσιαλιστική Καταλονία. Την ίδρυση μια τέτοιας δημοκρατίας δεν τη βλέπουμε ως ένα μεμονωμένο, «εθνικό» γεγονός, άλλα ως ένα πρώτο βήμα που θα εμπνεύσει και τον υπόλοιπο λαό της Ισπανίας και θα οδηγήσει σε μια Σοσιαλιστική Ομοσπονδία της Ιβηρικής Χερσονήσου.
Πηγές ενημέρωσης: In Defence of Marxism, Καθημερινή
Νίκος Σέντης
