«Ο Διευθυντής της Τράπεζας της Αγγλίας προειδοποίησε ότι οι τεράστιες απώλειες θέσεων εργασίας εξαιτίας της τεχνολογίας θα μπορούσαν να αναζωπυρώσουν το μαρξισμό στη Δύση», ανέφερε πρόσφατα η Daily Telegraph.
«Ο Μαρκ Κάρνεϊ είπε ότι η αναμενόμενη αυτοματοποίηση εκατομμυρίων θέσεων εργασίας, που θα έχει σαν αποτέλεσμα πολύ μικρές αυξήσεις μισθών σε όσους εργάζονται, μπορεί να οδηγήσει πολλούς νέους ανθρώπους στις ιδέες του κομμουνισμού», συνεχίζει με θλίψη, η φιλικά προσκείμενη στους Τόρις εφημερίδα, γεγονός που θα ανησυχήσει σίγουρα τους πιο πλούσιους αναγνώστες της.
Αυτό αποτελεί μια πολύ σοβαρή εξέλιξη. Ο Μαρκ Κάρνεϊ κάθε άλλο παρά επαναστάτης είναι. Ως επικεφαλής της Τράπεζας της Αγγλίας, αποτελεί έναν από τους ηγετικούς εκπροσώπους της άρχουσας τάξης και βασικό υπερασπιστή του καπιταλιστικού συστήματος. Παρ’ όλα αυτά, πιστεύει ότι ο καπιταλισμός υπονομεύει εαυτόν, καταστρέφοντας θέσεις εργασίας και δημιουργώντας πρωτοφανή ανισότητα.
Σαν αποτέλεσμα, ο Κάρνεϊ αναφέρει ότι, «αν αυτός ο κόσμος πλεονάζουσας εργασίας γίνει πραγματικότητα, ο Μαρξ και ο Ένγκελς μπορεί να ξαναγίνουν επίκαιροι».
Μετά από 25 χρόνια συνεχών επιθέσεων ενάντια στις ιδέες του μαρξισμού, μία τέτοια δήλωση είναι πραγματικά αξιοσημείωτη!
Ο Κάρνεϊ κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για τον καπιταλισμό. Προειδοποιεί την άρχουσα τάξη: Κίνδυνος μπροστά! Πρέπει να ξυπνήσετε! Η αντίδραση ενάντια στον καπιταλισμό «ξυπνάει» επαναστατικά αισθήματα.
Η ειρωνεία είναι ότι πήρε στον κορυφαίο τραπεζίτη μας μόλις δέκα χρόνια από το ξέσπασμα της μεγαλύτερης από τη δεκαετία του ’30 καπιταλιστικής κρίσης, ώστε να καταλάβει τι συμβαίνει. Η κρίση και οι αντιφάσεις του καπιταλισμού ήδη έχουν δημιουργήσει μεγάλης κλίμακας αντιδράσεις απέναντι στο σύστημα, οδηγώντας στην αναβίωση των ιδεών του μαρξισμού τόσο στη Βρετανία, όσο και διεθνώς.
Η ιστορία επαναλαμβάνεται
Πριν από 150 χρόνια, η παραγωγικότητα αυξήθηκε, καθώς η νέα τεχνολογία επιτάχυνε το ρυθμό μεταποίησης. Αλλά ο μέσος μισθός παρέμενε σταθερός για δεκαετίες, καθώς η εισαγωγή μηχανών οδήγησε στη δημιουργία μόνο ανειδίκευτων θέσεων εργασίας.
«Οι εργάτες γενικά δεν μπορούν εύκολα να περάσουν από τη μία δουλειά στην άλλη και να είναι το ίδιο παραγωγικοί», είπε ο Κάρνεϊ στη Διάσκεψη Κορυφής στον Καναδά, «οπότε, από την οπτική γωνιά των εργατών, τα πλεονεκτήματα της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης, που ξεκίνησε κατά το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, δεν έγιναν αισθητά στην παραγωγικότητα και τους μισθούς μέχρι το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα».
Ο επικεφαλής της Τράπεζας της Αγγλίας παρατήρησε ότι αυτή η στασιμότητα στους μισθούς είναι γνωστή σαν «Παύση του Ένγκελς».
Ο κύριος Κάρνεϊ πιστεύει ότι τα τελευταία χρόνια, με τις χαμηλές αυξήσεις στους μισθούς, ίσως υποδεικνύουν ότι μια κατάσταση παρόμοια με αυτή του 19ου αιώνα επαναλαμβάνεται σήμερα. Και πράγματι, έτσι είναι.
Συνεχίζει προειδοποιώντας: «Αν αντικαταστήσεις τις ηλεκτρονικές πλατφόρμες με τις κλωστοϋφαντουργίες, την τεχνητή νοημοσύνη με τις ατμομηχανές, το twitter με τον τηλέγραφο, έχεις ακριβώς την ίδια δυναμική με 150 χρόνια πριν – όταν ο Καρλ Μαρξ έγραφε το Κομμουνιστικό Μανιφέστο».
Σήμερα, οι πραγματικοί μισθοί συνεχίζουν να φθίνουν δραματικά. Το βιοτικό επίπεδο συρρικνώνεται όπως ποτέ πριν. Οι επιθέσεις αυτές χτυπάνε ιδιαίτερα τους νέους ανθρώπους, που αντιμετωπίζουν ένα όλο και πιο αβέβαιο μέλλον.
Σύμφωνα με το Ίδρυμα για Μισθούς Αξιοπρεπούς Διαβίωσης (Living Wage Foundation), περισσότεροι από ένας στους τρεις εργαζόμενους γονείς δε διαθέτουν την οικονομική δυνατότητα για κανονικά γεύματα, δύο στους πέντε αδυνατούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς στην ώρα τους. Το ένα τρίτο των κατοίκων πλέον πηγαίνει με τα πόδια στη δουλειά, προκειμένου να αποφύγει τα αυξημένα κόστη των μέσων μεταφοράς. Ο αριθμός των ανθρώπων που δουλεύουν με «μπλοκάκι» (zero-hour contracts) φτάνει τα δύο εκατομμύρια.
Και, με τα μεγαλύτερα κέρδη να πηγαίνουν στους ιδιοκτήτες των εργοστασίων αντί στους εργαζόμενους, η ανισότητα συνεχώς αυξάνεται.
Τελική παρακμή
Οι στρατηγοί του κεφαλαίου είναι όλο και πιο ανήσυχοι. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) αγωνιά για τα εξαιρετικά υψηλά επίπεδα χρέους. Αυτά είναι ακόμα υψηλότερα από το 2009.
Το ΔΝΤ προειδοποιεί επίσης ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι χάνουν την πίστη τους στις κυβερνήσεις. Η αισιοδοξία των πολιτών «διαβρώνεται» από τις «μακροχρόνιες τάσεις πόλωσης στους μισθούς και την εργασία, σε συνδυασμό με τη συνεχόμενη αύξηση των μέτριων θέσεων μέσων αποδοχών», αναφέρει ο κύριος Όμπστφελντ του ΔΝΤ.
Ο μαρξισμός σίγουρα γίνεται όλο και πιο ελκυστικός στις μέρες μας. Αυτό συμβαίνει, επειδή το καπιταλιστικό σύστημα, όπως είχε εξηγήσει ο Μαρξ, βρίσκεται σε βαθιά κρίση.
Ο Μαρξ εξήγησε ότι ο καπιταλισμός δεν μπορεί να μεταρρυθμιστεί (όπως κάποιοι συνεχίζουν να πιστεύουν), εξαιτίας των νόμων του κεφαλαίου και της συσσώρευσης. Ο καπιταλισμός βασίζεται στη συνεχή επιδίωξη μεγαλύτερων κερδών. Τα κέρδη, όμως, είναι αποτέλεσμα της απλήρωτης εργασίας της εργατικής τάξης.
Ο Μαρξ τόνισε ότι η εργάσιμη ημέρα μπορεί στην ουσία να χωριστεί σε δύο μέρη. Στο ένα μέρος, ο εργαζόμενος παράγει αρκετή αξία, ώστε να καλύψει το μισθό του. Κατά τη διάρκεια της υπόλοιπης ημέρας, αυτό που παράγει είναι η «υπεραξία» (τα κέρδη) που καταλήγει στο αφεντικό.
Το πρόβλημα είναι ότι οι εργαζόμενοι δεν μπορούν με τους μισθούς τους να αγοράσουν τη συνολική αξία που παρήγαγαν με την εργασία τους. Οι καπιταλιστές προσπαθούν να ξεπεράσουν αυτή την αντίφαση, επενδύοντας την υπεραξία πίσω στη παραγωγή. Αυτό επιτρέπει στο σύστημα να συνεχίσει να αναπτύσσεται – αλλά μόνο αυξάνοντας την παραγωγική τους ικανότητα. Η διαδικασία αυτή, εν τέλει, οδηγεί σε μία κρίση υπερπαραγωγής, όπως είδαμε το 2008.
Το καπιταλιστικό σύστημα, που είχε παίξει ένα προοδευτικό ρόλο στο μακρινό παρελθόν, έχει πλέον φτάσει στα όρια του και είναι στη φάση της οριστικής παρακμής.
Παρά τις καλύτερες προσπάθειες των σημερινών οικονομολόγων, δεν μπορούν να επαναφέρουν το καπιταλιστικό σύστημα στην προηγούμενή του κατάσταση. Το σύστημα συνεχίζει να φυτοζωεί, αλλά μόνο εις βάρος της εργατικής τάξης.
Ακόμα και οι εξελίξεις στην τεχνολογία απειλούν το καπιταλιστικό σύστημα, εξαθλιώνοντας τους εργαζόμενους και προκαλώντας ακόμα μεγαλύτερες ανισότητες.
Ο Μαρξ είχε δίκιο!
Ωστόσο, ένας άλλος οικονομολόγος, ο Πολ Όρμεροντ, κριτίκαρε τον επικεφαλής της Τράπεζας της Αγγλίας, χαρακτηρίζοντας τον υπερβολικά απαισιόδοξο. Λέει ότι ο Μαρξ έκανε λάθος.
«Το μέλλον φαντάζει πολύ πιο αισιόδοξο από ότι υποστηρίζουν ο Μαρξ ή ο Κάρνεϊ», γράφει ο Όρμεροντ στη CITY AM, μια οικονομική εφημερίδα του Λονδίνου. «Ο Μαρξ υποστήριζε λανθασμένα ότι οι καπιταλιστές θα καρπώνονταν όλα τα κέρδη και οι μισθοί θα παρέμεναν σε επίπεδα οριακής διαβίωσης».
Η διατύπωση αυτή αποτελεί μια υπεραπλούστευση της θέσης του Μαρξ – και επιπλέον αγνοεί την κατάσταση που αντιμετωπίζουν εκατομμύρια καθημερινών ανθρώπων. Δεν είναι αλήθεια ότι, σε αυτή τη περίοδο γιγάντιων κερδών για τους καπιταλιστές, οι μισθοί και οι συνθήκες διαβίωσης των εργατών έχουν φθίνουσα πορεία, ενώ οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι;
Την τελευταία δεκαετία, οι πραγματικοί μισθοί έχουν μειωθεί με ρυθμούς γρηγορότερους από κάθε δεκαετία από το 1750. Οι εργάτες αναγκάζονται να αγωνίζονται σε μια πορεία προς τον πάτο. Το ποσοστό του ΑΕΠ που επιστρέφει στους εργαζόμενους με τη μορφή μισθού μειώνεται εδώ και δεκαετίες. Ακόμα και ο Όρμεροντ παραδέχεται ότι, στις αναπτυγμένες οικονομίες, το ποσοστό που πηγαίνει στην εργασία έχει πέσει από 56% τα μέσα του 1970, σε 51% σήμερα.
Ο καπιταλισμός βρίσκεται εν μέσω μίας άλυτης κρίσης. Το μέλλον δείχνει πολύ δυσοίωνο. Ακόμα και οι πιο σοβαροί στρατηγοί του μπορούν πλέον να το δουν. Είναι λοιπόν απαραίτητο να βγάλουμε ένα ξεκάθαρο συμπέρασμα: δεν μπορούμε να μεταρρυθμίσουμε το καπιταλιστικό σύστημα που είναι βυθισμένο στην κρίση. Ο καπιταλισμός πρέπει να ανατραπεί και να αντικατασταθεί από μια συνειδητά σχεδιασμένη οικονομία, που θα λειτουργεί με βάση τις ανάγκες κι όχι το κέρδος.
