Σήμερα συμπληρώνονται 100 χρόνια από την ίδρυση της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ-Σοβιετική Ένωση). Η διακήρυξη για την ίδρυση του πρώτου ομοσπονδιακού εργατικού κράτους υπογράφηκε στις 30 Δεκεμβρίου 1922 από εκπροσώπους τεσσάρων εργατικών κρατών: της Λευκορωσικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας, της Ουκρανικής Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας, της Ρωσικής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας και της Υπευρκαυκασιανής Σοβιετικής Ομοσπονδιακής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας (αποτελούμενη από το Σοβιετικό Αζερμπαϊτζάν, τη Σοβιετική Αρμενία και τη Σοβιετική Γεωργία). Το νέο ομοσπονδιακό εργατικό κράτος δημιουργήθηκε σε εθελοντική και ισότιμη βάση έπειτα από μια σκληρή πολιτική μάχη του Λένιν ενάντια στον Στάλιν γύρω από το εθνικό ζήτημα, η οποία έμελλε να είναι και η τελευταία του μεγάλου επαναστάτη Βλαντίμιρ Λένιν. Ο Λένιν υποστήριζε ότι η ένωση των εργατικών κρατών θα πρέπει να γίνει ισότιμα και με το δικαίωμα της αποχώρησης από αυτή, ενώ ο Στάλιν υποστήριζε πως τα εργατικά κράτη των μικρότερων εθνών θα έπρεπε να υποταχθούν στη Σοβιετική Ρωσία. Τελικά οι θέσεις του Λένιν υιοθετήθηκαν από τα Σοβιέτ των σοβιετικών δημοκρατιών και από το πανεθνικό συνέδριο των Σοβιέτ της ΕΣΣΔ. Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα από άρθρο του Χόρχε Μαρτίν γραμμένο τον Δεκέμβριο του 2014.
Η Ουκρανία και η Σοβιετική Ένωση
Ο ιμπεριαλισμός είναι ένα ιδιαίτερο στάδιο του καπιταλισμού. Χαρακτηρίζεται από μια σειρά χαρακτηριστικών, συμπεριλαμβανομένης της ακραίας συγκέντρωσης και μονοπώλησης του κεφαλαίου και της συγχώνευσής του με το κράτος· την εξαγωγή κεφαλαίου· τον αγώνα για αγορές, σφαίρες επιρροής και πηγές πρώτων υλών κ.λπ. Πώς μπορεί να υπήρχε κάτι από αυτά στη Σοβιετική Ένωση, όταν είχε καταργηθεί η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής;
Αυτό δεν σημαίνει ότι αρνούμαστε πως ο σταλινισμός κληρονόμησε και αναβίωσε μερικά από τα χειρότερα χαρακτηριστικά του μεγαλορωσικού σωβινισμού, συμπεριλαμβανομένου του αντισημιτισμού.
Δεν θα αναφερθούμε εδώ σε λεπτομέρειες σχετικά με τις συγκρούσεις που προέκυψαν στην Ουκρανία σχετικά με τη σχέση μεταξύ του εθνικού ζητήματος και του αγώνα για τον σοσιαλισμό. Η πολιτική των μπολσεβίκων στην Ουκρανία μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση περιπλέχθηκε από μια ολόκληρη σειρά παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων των παραχωρήσεων που αναγκάστηκαν να κάνουν στο Μπρεστ-Λιτόφσκ.
Μια περιπλοκή ήταν το γεγονός ότι ο ουκρανικός πληθυσμός ήταν συγκεντρωμένος κυρίως στις αγροτικές περιοχές και ήταν μειοψηφία στις αστικές περιοχές και μεταξύ της εργατικής τάξης. Οι κάτοικοι των πόλεων και οι εργάτες ήταν κυρίως Ρώσοι, Εβραίοι και Πολωνοί. Υπήρχε πάντα ο πειρασμός να ιδωθεί το εθνικό κίνημα ως ένα κίνημα των οπισθοδρομικών αγροτών, ενώ πολλοί από τους εργάτες είχαν μεγαλορωσικές σωβινιστικές προκαταλήψεις. Αλλά φυσικά, αν οι εργάτες δεν κέρδιζαν τα ευρύτερα στρώματα των αγροτικών μαζών στο πλευρό τους, δεν θα μπορούσε να υπάρξει σοσιαλιστική επανάσταση πουθενά στη Ρωσική Αυτοκρατορία. Ειδικότερα στην Ουκρανία, αυτό θα μπορούσε να γίνει μόνο με το συνδυασμό μιας σωστής θέσης για το αγροτικό ζήτημα με μια σωστή θέση για το εθνικό ζήτημα.
Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, τα μικροαστικά κόμματα προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν το εθνικό ζήτημα ενάντια στη σοβιετική εξουσία και συμμάχησαν με τις Μεγάλες Δυνάμεις και όχι με τους μπολσεβίκους. Ο Λένιν είχε πάντα μια εξαιρετικά προσεκτική στάση απέναντι στο εθνικό ζήτημα και αυτό φαίνεται σε όλα του τα γραπτά.
Αυτή τη θέση, ωστόσο, δεν την συμμερίζονταν όλοι οι μπολσεβίκοι. Ένας από αυτούς που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην Ουκρανία, ο Πιατάκοφ, ήταν αριστεριστής και μοιραζόταν με τη Ρόζα Λούξεμπουργκ μια εσφαλμένη θέση για το εθνικό ζήτημα. Βασικά αρνήθηκε ότι το εθνικό ζήτημα έπρεπε να ληφθεί υπόψη από τους εργάτες πριν από την κατάληψη της εξουσίας, και υποστήριξε ότι μετά την κατάληψη της εξουσίας, θα γινόταν ασήμαντο:
«Το σύνθημα της «αυτοδιάθεσης των εθνών» είναι πρώτα απ’ όλα ουτοπικό (δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί εντός των ορίων του καπιταλισμού) και επιβλαβές ως σύνθημα που διαχέει ψευδαισθήσεις».
Αυτό γράφτηκε στις «Θέσεις και το Πρόγραμμα της Ομάδας Μπουχάριν-Πιατάκοφ» κατά τη συζήτηση για αυτό το θέμα το 1915. Και πάλι, το 1919, ο Πιατάκοφ, ο οποίος ήταν και ο ίδιος Ουκρανός, αντιτάχθηκε στη θέση του Λένιν στο συνέδριο του κόμματος.
Ο Λένιν για το εθνικό ζήτημα
Ο μεγάλος Βαλκάνιος διεθνιστής, ο Ρακόφσκι, ο οποίος αντικατέστησε τον Πιατάκοφ στην Ουκρανία, αρχικά έκανε επίσης λάθη σχετικά με το εθνικό ζήτημα. Για αυτόν, υπό ένα εργατικό κράτος, το εθνικό ζήτημα είχε ήδη ξεπεραστεί. Υποστήριξε την άποψη ότι ο εθνικισμός επιβλήθηκε στις μάζες από τη διανόηση και μπορούσε να παίξει μόνο αντεπαναστατικό ρόλο. Αρχικά, δεν αναγνώριζε καθόλου τον κίνδυνο των ρωσικών εθνικιστικών τάσεων μέσα στο κόμμα και στα σοβιετικά όργανα.
Προς υπεράσπισή του, πρέπει να ειπωθεί ότι οι απόψεις του σχηματίσθηκαν από την εμπειρία του στα Βαλκάνια, όπου ο εθνικισμός έπαιξε έναν εντελώς αντιδραστικό ρόλο και όπου υποστήριζε τη μόνη δυνατή σωστή πολιτική: αυτή της Βαλκανικής Σοσιαλιστικής Ομοσπονδίας. Προς τιμήν του, αργότερα άλλαξε θέση και το 1922 τάχθηκε στο πλευρό του Λένιν στη συζήτηση για τη νομική μορφή της Σοβιετικής Ένωσης. Αυτό έμελλε επίσης να γίνει ένα από τα κύρια σημεία σύγκρουσης με τον Στάλιν.
Ωστόσο, αυτή η λαθεμένη πολιτική ήταν μοιραία, καθώς αποξένωσε ολόκληρα στρώματα της αγροτιάς από τους Μπολσεβίκους και επέτρεψε στους μικροαστούς αντιπάλους της σοβιετικής εξουσίας να αποκτήσουν μια ορισμένη βάση υποστήριξης.
Αυτή η πολιτική ήταν σε αντίθεση με τη στάση του Λένιν. Τον Νοέμβριο του 1919, ένα ψήφισμα της ΚΕ του Μπολσεβίκικου Κόμματος που συνέταξε ο Λένιν, εξήγησε λεπτομερώς την πολιτική που έπρεπε να ακολουθηθεί στην Ουκρανία για να κερδίσουν στην επανάσταση τις ευρύτερες μάζες, συμπεριλαμβανομένης της αγροτιάς. Αυτό περιλάμβανε το αγροτικό και το εθνικό ζήτημα. Μεταξύ άλλων, το ψήφισμα αναφέρει:
«Επειδή ο ουκρανικός πολιτισμός (γλώσσα, σχολείο κτλ.) καταπατούταν για αιώνες από τον τσαρισμό και τις εκμεταλλεύτριες τάξεις της Ρωσίας, η ΚΕ του ΚΚΡ επιφορτίζει όλα τα μέλη του Κόμματος να συμβάλουν με όλα τα μέσα στο παραμέρισμα όλων των εμποδίων για μια ελεύθερη ανάπτυξη της ουκρανικής γλώσσας και του ουκρανικού πολιτισμού. Επειδή, λόγω της μακραίωνης καταπίεσης, στους κόλπους του καθυστερημένου τμήματος των μαζών της Ουκρανίας παρατηρούνται εθνικιστικές τάσεις, τα μέλη του ΚΚΡ έχουν υποχρέωση να τις αντιμετωπίζουν με τη μεγαλύτερη υπομονή και προσοχή, αντιπαραθέτοντας στις τάσεις αυτές τη συντροφική εξήγηση της ταυτότητας των συμφερόντων των εργαζόμενων μαζών της Ουκρανίας και της Ρωσίας». (Απόφαση της ΚΕ του ΚΚΡ (μπολσεβίκοι) για τη σοβιετική εξουσία στην Ουκρανία).
Το 1920, όταν ο Κόκκινος Στρατός εφορμούσε ενάντια στις αντιδραστικές δυνάμεις του Ντενίκιν, ο Λένιν έγραψε ένα «Γράμμα στους Εργάτες και τους Αγρότες της Ουκρανίας». Σε αυτό λέει τα εξής:
«Εκτός όμως απ’ αυτό το καθήκον και από πολλά άλλα καθήκοντα που έμπαιναν και μπαίνουν με τον ίδιο τρόπο μπροστά στις εργαζόμενες μάζες της Μεγαλορωσίας και της Ουκρανίας, υπάρχουν και τα ειδικά καθήκοντα της Σοβιετικής εξουσίας στην Ουκρανία. Σ’ ένα απ’ αυτά τα ειδικά καθήκοντα πρέπει να δοθεί σήμερα εξαιρετική προσοχή. Είναι το εθνικό ζήτημα ή αλλιώς το ζήτημα, αν η Ουκρανία θα είναι χωριστή και ανεξάρτητη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ουκρανίας, συνδεμένη με ένωση (ομοσπονδία) με τη Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Σοβιετική Δημοκρατία της Ρωσίας, ή αν η Ουκρανία και η Ρωσία θα συγχωνευτούν σε μια ενιαία Σοβιετική Δημοκρατία. Όλοι οι μπολσεβίκοι, όλοι οι συνειδητοί εργάτες και αγρότες πρέπει να σκεφτούν σοβαρά το ζήτημα αυτό.
Την ανεξαρτησία της Ουκρανίας την έχει αναγνωρίσει και η ΠΚΕΕ (Πανρωσική Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή) της ΣΟΣΔΡ (Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Σοβιετική Δημοκρατία της Ρωσίας) και το ΚΚΡ (μπολσεβίκοι). Γι’ αυτό είναι ολοφάνερο και το αναγνωρίζουν όλοι, πως μόνο οι ίδιοι οι Ουκρανοί εργάτες και αγρότες μπορούν στο Πανουκρανικό τους Συνέδριο των Σοβιέτ να λύσουν και θα λύσουν το ζήτημα αυτό, εάν δηλαδή η Ουκρανία θα ενωθεί με τη Ρωσία ή θα παραμείνει η Ουκρανία αυτοτελής και ανεξάρτητη Δημοκρατία, και στην τελευταία περίπτωση ποιά ακριβώς ομοσπονδιακή σύνδεση πρέπει να καθιερωθεί ανάμεσα σ’ αυτή τη Δημοκρατία και στη Ρωσία».
Στη συνέχεια, εξηγεί γιατί οι εργαζόμενοι υποστηρίζουν την αρχή του διεθνισμού, αλλά προσθέτει προσεκτικά:
«Δεύτερον, οι εργαζόμενοι δεν πρέπει να ξεχνούν ότι ο καπιταλισμός διαίρεσε τα έθνη σε ένα μικρό αριθμό καταπιεστικών, μεγαλοκρατικών (ιμπεριαλιστικών), με πλήρη δικαιώματα, προνομιούχων εθνών και στην τεράστια πλειοψηφία των καταπιεζόμενων, εξαρτημένων και μισο-εξαρτημένων, ανισότιμων εθνών. Ο πιο εγκληματικός και αντιδραστικός πόλεμος του 1914-1918 ενίσχυσε ακόμη περισσότερο αυτή τη διαίρεση, δυνάμωσε πάνω σ’ αυτή τη βάση την οργή και το μίσος. Αιώνες ολόκληρους συσσωρευόταν η αγανάκτηση και η δυσπιστία των ανισότιμων και εξαρτημένων εθνών ενάντια στα ιμπεριαλιστικά και καταπιεστικά έθνη, — τέτοιων εθνών όπως το ουκρανικό, εναντίον τέτοιων, όπως το μεγαλορωσικό.
Εμείς θέλουμε μια ένωση των εθνών σε εθελοντική βάση, μια ένωση που να αποκλείει κάθε βία του ενός έθνους πάνω στο άλλο, μια ένωση που να στηρίζεται στην πλήρη εμπιστοσύνη, στη σαφή επίγνωση της ανάγκης της αδελφικής ενότητας, στην απόλυτα ελεύθερη συναίνεση. Η ένωση αυτή δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί αμέσως, πρέπει να φτάσουμε σ’ αυτή, δουλεύοντας με τη μεγαλύτερη υπομονή και σύνεση, για να μη καταστρέψουμε την υπόθεση, για να μην προκαλέσουμε τη δυσπιστία, για να δώσουμε τον καιρό να εξαλειφθεί η δυσπιστία που άφησαν οι επί αιώνες καταπίεση από τους γαιοκτήμονες και τους καπιταλιστές, η ατομική ιδιοκτησία και η έχθρα που προκάλεσαν οι αλλεπάλληλοι διαμελισμοί της».
Και για τον λόγο αυτό, τονίζει ότι το ζήτημα της ακριβούς οριοθέτησης των εθνικών συνόρων και της ακριβούς μορφής που παίρνει αυτή η σχέση δεν είναι ένα ζήτημα αρχών:
«Και το ζήτημα του πώς θα καθοριστούν τα κρατικά σύνορα τώρα, προσωρινά — γιατί εμείς αποβλέπουμε στην πλήρη κατάργηση των κρατικών συνόρων — δεν είναι ζήτημα βασικό, σπουδαίο, άλλα δευτερεύον. Σχετικά με το ζήτημα αυτό μπορούμε να περιμένουμε και πρέπει να περιμένουμε, γιατί η εθνική δυσπιστία συχνά είναι πολύ γερά ριζωμένη μέσα στις πλατιές μάζες των αγροτών και των μικροαστών και με τη βιασύνη μας μπορούμε να την ενισχύσουμε, δηλαδή να βλάψουμε το έργο της ολοκληρωτικής και οριστικής ενότητας».
Εκείνη την εποχή, ο Λένιν αναγνώρισε ότι υπήρχαν διαφορετικές απόψεις μεταξύ διαφορετικών κομμουνιστικών οργανώσεων στην Ουκρανία σχετικά με αυτά τα ζητήματα. Για παράδειγμα, οι Μποροτμπιστές (η αριστερή πτέρυγα του Ουκρανικού Σοσιαλιστικού Επαναστατικού Κόμματος, που είχε προσεγγίσει τον κομμουνισμό) ήταν υπέρ μιας ανεξάρτητης Ουκρανικής Δημοκρατίας και επίσης ενός ανεξάρτητου Ουκρανικού Κομμουνιστικού Κόμματος άμεσα συνδεδεμένου με την Κομιντέρν. Ακόμη και οι Ουκρανοί Μπολσεβίκοι διχάστηκαν μεταξύ τους σχετικά με αυτό το ζήτημα. Πάνω σε αυτό ο Λένιν είπε:
«Οι μποροτμπιστές διαφέρουν από τους μπολσεβίκους, ανάμεσα στα άλλα, και στο ότι υποστηρίζουν την απόλυτη ανεξαρτησία τής Ουκρανίας. Οι μπολσεβίκοι δεν το κάνουν αυτό αντικείμενο διαφωνίας και διαίρεσης, δεν το βλέπουν αυτό καθόλου σαν εμπόδιο για μια ομόθυμη προλεταριακή δουλεία. Όταν υπάρχει ενότητα στον αγώνα ενάντια στο ζυγό του κεφαλαίου, για τη δικτατορία του προλεταριάτου το ζήτημα σχετικά με τα εθνικά σύνορα, σχετικά με την ομοσπονδιακή ή άλλη σύνδεση μεταξύ των κρατών δεν πρέπει να χωρίζει τους κομμουνιστές. Ανάμεσα στους μπολσεβίκους υπάρχουν οπαδοί της πλήρους ανεξαρτησίας της Ουκρανίας, υπάρχουν οπαδοί μιας λιγότερο ή περισσότερο στενής ομοσπονδιακής σύνδεσης, υπάρχουν και οπαδοί της πλήρους συγχώνευσης της Ουκρανίας με τη Ρωσία.
Είναι απαράδεκτο να προκύψει διάσταση εξαιτίας αυτών των ζητημάτων. Τα ζητήματα αυτά θα τα λύσει το Πανουκρανικό Συνέδριο των Σοβιέτ».
Ο Λένιν ήταν πάντα εξαιρετικά ευαίσθητος στο εθνικό ζήτημα και πολέμησε τόσο ενάντια στις μεγαλορωσικές σωβινιστικές προκαταλήψεις, όσο και στις μικροαστικές εθνικιστικές προκαταλήψεις των κομμουνιστών των καταπιεσμένων εθνών. Στο ίδιο γράμμα συνέχιζε να λέει:
«Αν ένας Μεγαλορώσος κομμουνιστής επιμένει στη συγχώνευση της Ουκρανίας με τη Ρωσία, εύκολα μπορεί να τον υποπτευθούν οι Ουκρανοί ότι υπερασπίζει μια τέτοια πολιτική όχι γιατί φροντίζει για την ενότητα των προλετάριων στην πάλη ενάντια στο κεφάλαιο, αλλά γιατί διατηρεί τις προλήψεις του παλιού μεγαλορωσικού εθνικισμού, του ιμπεριαλισμού. Μια τέτοια δυσπιστία είναι φυσική, και ως ένα βαθμό αναπόφευκτη και δικαιολογημένη, γιατί οι Μεγαλορώσοι, κάτω από το ζυγό των γαιοκτημόνων και των καπιταλιστών, αιώνες τρέφονταν με τις επαίσχυντες και σιχαμερές προλήψεις του μεγαλορωσικού σωβινισμού.
Αν ένας Ουκρανός κομμουνιστής επιμένει στην απόλυτη κρατική ανεξαρτησία της Ουκρανίας, μπορούν να τον υποπτευθούν ότι υπερασπίζει μια τέτοια πολιτική όχι από τη σκοπιά των προσωρινών συμφερόντων των Ουκρανών εργατών και αγροτών στην πάλη τους ενάντια στο ζυγό του κεφαλαίου, αλλά από μικροαστικές, μικρονοικοκυρίστικες εθνικές προλήψεις».
Και καταλήγει ως εξής:
«Γι’ αυτό εμείς, οι Μεγαλορώσοι κομμουνιστές, πρέπει να καταδικάζουμε με τη μεγαλύτερη αυστηρότητα και τις παραμικρότερες εκδηλώσεις μεγαλορωσικού εθνικισμού ανάμεσά μας, γιατί αυτές οι εκδηλώσεις, που είναι γενικά προδοσία του κομμουνισμού, φέρνουν πολύ μεγάλη ζημιά, γιατί μάς χωρίζουν από τους Ουκρανούς συντρόφους μας και χύνουν νερό στο μύλο του Ντενίκιν και του καθεστώτος του.
Γι’ αυτό εμείς, οι Μεγαλορώσοι κομμουνιστές, πρέπει να είμαστε υποχωρητικοί στις διαφωνίες με τους Ουκρανούς κομμουνιστές-μπολσεβίκους και τους μποροτμπιστές, εφόσον οι διαφωνίες αφορούν την κρατική ανεξαρτησία της Ουκρανίας, τις μορφές των δεσμών της με τη Ρωσία, και γενικά το εθνικό ζήτημα. Ανένδοτοι και αδιάλλακτοι πρέπει να είμαστε όλοι εμείς οι κομμουνιστές, και οι Μεγαλορώσοι και οι Ουκρανοί και οποιουδήποτε άλλου έθνους, στα βασικά, τα θεμελιακά, τα όμοια για όλα τα έθνη ζητήματα της προλεταριακής πάλης, τα ζητήματα της προλεταριακής δικτατορίας, του απαράδεκτου του συμβιβασμού με την αστική τάξη, του απαράδεκτου της κατάτμησης των δυνάμεων που μάς προστατεύουν από τον Ντενίκιν».
Αυτή ήταν η πολύ προσεκτική και ευαίσθητη προσέγγιση που ακολούθησε ο Λένιν στο εθνικό ζήτημα, που ήταν ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί πραγματική ενότητα μεταξύ των εργατών και των αγροτών των διαφορετικών εθνών, που αποτελούσαν τη «φυλακή των εθνών», όπως ήταν γνωστή η Ρωσική Αυτοκρατορία.
Σταλινισμός
Ήδη το 1922, υπήρχε μια συζήτηση για τη νομική μορφή που θα έπαιρνε η ΕΣΣΔ. Ο Λένιν, ενάντια στον Στάλιν τον οποίο περιέγραψε ως «κάπως πολύ βιαστικό», ήθελε να καταστήσει σαφές ότι σχηματιζόταν μια ένωση ανεξάρτητων δημοκρατιών, αντί για ενσωμάτωση αυτών των περιοχών στη Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία (ΡΣΟΣΔ):
«Ο Στάλιν έχει ήδη συναινέσει να κάνει μια παραχώρηση: στο άρθρο 1, αντί για “είσοδο” στη ΡΣΟΣΔ, να βάλει: “Επίσημη ενοποίηση με τη ΡΣΟΣΔ σε μια Ένωση Σοβιετικών Δημοκρατιών της Ευρώπης και της Ασίας”. Ελπίζω ότι ο σκοπός αυτής της παραχώρησης είναι σαφής: θεωρούμε τους εαυτούς μας, την Ουκρανική ΣΣΔ και τους άλλους, ίσους, και θα μπούμε μαζί τους, σε ισότιμη βάση, σε μια νέα ένωση, μια νέα ομοσπονδία, την Ένωση των Σοβιετικών Δημοκρατιών της Ευρώπης και της Ασίας». («Περί της εγκαθίδρυσης της ΕΣΣΔ», 26 Σεπτεμβρίου 1922).
Στη διαμάχη του με τον Στάλιν, ο Λένιν τον περιέγραψε ότι είχε «μια σχεδόν ιμπεριαλιστική στάση απέναντι στις καταπιεσμένες εθνικότητες». Σε αυτή τη μάχη, ο Λένιν βασίστηκε στην υποστήριξη ανθρώπων όπως ο ηγέτης των Ουκρανών μπολσεβίκων Μικόλα Σκρίπνικ, ο οποίος έπαιξε βασικό ρόλο στην ανάπτυξη της ίδιας της ουκρανικής γλώσσας, τυποποιώντας το αλφάβητο και την ορθογραφία της για πρώτη φορά.
Όλα αυτά αντιστράφηκαν μετά τον θάνατο του Λένιν και τη νίκη της σταλινικής γραφειοκρατίας. Ο Στάλιν, ο οποίος ήταν Γεωργιανός, αντιπροσώπευε το μεγαλορωσικό σωβινιστικό πνεύμα της γραφειοκρατίας στην πιο ωμή του μορφή.
Το 1928, υπήρξε μια υπεραριστερή στροφή της σταλινικής γραφειοκρατίας. Στην περίπτωση της Ουκρανίας (αλλά όχι μόνο στην Ουκρανία), η τρέλα της βίαιης κολεκτιβοποίησης προκάλεσε μαζικό λιμό, καθώς οι αγρότες αρνήθηκαν να παραδώσουν τα σιτηρά τους και προτίμησαν να σκοτώσουν τα ζώα τους.
Αυτή η πολιτική συνοδεύτηκε από μια μαζική εκκαθάριση του ουκρανικού κόμματος, η οποία προηγήθηκε των εκκαθαρίσεων του 1937-38. Όλες οι πρόοδοι που έγιναν από τον ουκρανικό πολιτισμό και τη γλώσσα αντιστράφηκαν επίσης.
Στο κείμενό του με τίτλο «Απάντηση στον Ντέιβιντ Τζέιμς», ο Τεντ Γκραντ έγραψε:
«Ο Γέρος επεσήμανε ότι στην Ουκρανία μετά την εκκαθάριση των τροτσκιστών και των μπουχαρινικών, τα εννέα δέκατα όλων των σταλινικών αξιωματούχων στις ηγεσίες των τμημάτων της κυβέρνησης στην εθνική δημοκρατία φυλακίστηκαν, εξορίστηκαν και εκτελέστηκαν. Αντιπροσώπευαν διαφορετική τάξη από τον Στάλιν; Φυσικά και όχι! Αντικατόπτριζαν την πίεση και τη δυσαρέσκεια των μαζών της Ουκρανίας ενάντια στην εθνική καταπίεση της μεγαλορωσικής γραφειοκρατίας. Οι ουκρανικές μάζες καταπιέζονταν όχι μόνο ως εργάτες και αγρότες από τη γραφειοκρατία, αλλά και ως Ουκρανοί. Εξ ου και ο αγώνας για την εθνική απελευθέρωση στην Ουκρανία. Αυτό δεν περιορίστηκε στην Ουκρανία. Η ίδια διαδικασία συνέβη σε όλες τις εθνικές δημοκρατίες της Ρωσίας, καταπιεσμένες από τη ρωσική γραφειοκρατία».
Εξαιτίας αυτού του συνδυασμού εθνικής και γραφειοκρατικής καταπίεσης, η Ουκρανία ήταν επίσης ένα από τα μέρη όπου η Αριστερή Αντιπολίτευση ήταν ισχυρότερη, ιδιαίτερα μεταξύ της Κομμουνιστικής Νεολαίας.
Αυτός ήταν ένας από τους κύριους λόγους που οδήγησαν τον Τρότσκι να υποστηρίξει το σύνθημα της Ενωμένης Ανεξάρτητης Ουκρανίας των Εργατών και των Αγροτών. Ένας από τους κεντρικούς σκοπούς αυτού του συνθήματος ήταν να περιορίσει κάθε προσπάθεια της Γερμανίας να χρησιμοποιήσει το ουκρανικό εθνικό ζήτημα εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης (όπως είχε συμβεί κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου).
«Η γραφειοκρατία στραγγάλισε και λεηλάτησε τον λαό και στη Μεγάλη Ρωσία. Αλλά στην Ουκρανία τα πράγματα περιπλέχθηκαν ακόμη περισσότερο από τη σφαγή των εθνικών ελπίδων. Πουθενά οι περιορισμοί, οι εκκαθαρίσεις, οι καταστολές και γενικά όλες οι μορφές γραφειοκρατικού χουλιγκανισμού δεν έλαβαν τέτοια δολοφονική έκταση όπως στην Ουκρανία στον αγώνα ενάντια στις ισχυρές, βαθιά ριζωμένες επιθυμίες των ουκρανικών μαζών για μεγαλύτερη ελευθερία και ανεξαρτησία». (Τρότσκι, «Το πρόβλημα της Ουκρανίας», Απρίλιος του 1939).
Ωστόσο, αυτό δεν έμελλε να γίνει. Η Οργάνωση Ουκρανών Εθνικιστών, η οποία υπήρχε από τη δεκαετία του 1920 στη Δυτική Ουκρανία και η οποία είχε έντονα φασιστικά χαρακτηριστικά, συνεργάστηκε με τους ναζί κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Υποσχόμενοι κυνικά ότι θα τους βοηθήσουν να ιδρύσουν ένα ανεξάρτητο ουκρανικό κράτος, οι ναζί μπόρεσαν να βασιστούν στους Ουκρανούς δεξιούς εθνικιστές του Ουκρανικού Εξεγερτικού Στρατού (UPA) με επικεφαλής τον Στεπάν Μπαντέρα, και μάλιστα δημιούργησαν τη Μεραρχία Ουκρανών εθελοντών Waffen SS Galicia. Και οι δύο αυτές οργανώσεις διέπραξαν σφαγές Πολωνών και Εβραίων.
