Μια συνηθισμένη μέρα σε χώρες όπως το Νεπάλ, επικρατεί ηρεμία, οι άνθρωποι πηγαίνουν στις δουλειές τους και το καθεστώς φαίνεται να είναι ακλόνητο. Την επομένη, οι επαναστατημένες μάζες στέκονται μπροστά σε ένα φλεγόμενο κοινοβούλιο. Η αστυνομία έχει εξαφανιστεί, βουλευτές έχουν εγκαταλείψει τη χώρα και ο Πρωθυπουργός φεύγει με ελικόπτερο. Οι πρόσφατες φωτογραφίες και τα βίντεο από το Νεπάλ ήταν εντυπωσιακά. Είναι, επίσης, εκπληκτικά όμοια με τις εικόνες που έχουμε ήδη δει: στη Σρι Λάνκα, στο Μπαγκλαντές, στην Κένυα και στην Ινδονησία.
Τι σημαίνουν αυτά τα γεγονότα; Ορισμένοι στην Αριστερά, εντυπωσιασμένοι από αυτές τις εικόνες, αφήνονται να παρασυρθούν από τον ενθουσιασμό χωρίς να σταματήσουν να ρωτήσουν προς ποια κατεύθυνση πηγαίνει αυτό το επαναστατικό κύμα. Συμπεριφέρονται ως χειροκροτητές των μαζών — κάτι που είναι το τελευταίο πράγμα που χρειάζονται οι μάζες σε μια επανάσταση.
Άλλοι ρίχνουν μια πιο σκωπτική ματιά σε όλα αυτά. Κοιτάζουν το Νεπάλ, τη Σρι Λάνκα ή οποιοδήποτε από αυτά τα παραδείγματα και τα συγκρίνουν με το σχήμα που έχουν χαράξει στο μυαλό τους για το πώς πρέπει να μοιάζει μια επανάσταση.
Δεν βρίσκουν σοβιέτ. Δεν βρίσκουν εργατικά συμβούλια. Αντιθέτως, βρίσκουν τις μάζες οργανωμένες — στον βαθμό που είναι οργανωμένες — γύρω από τυχαίες ηγεσίες ή ακόμη και απλά «hashtags» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δεν βλέπουν κόκκινες σημαίες. Βλέπουν σημαίες της Σρι Λάνκα, της Κένυας, του Μπαγκλαντές και του Νεπάλ.
Κρίνουν τα λίγα αιτήματα αυτών των κινημάτων ως ασαφή και περιορισμένα, ειδικά σε σύγκριση με το ολοκληρωμένο πρόγραμμα της σοσιαλιστικής επανάστασης. Και επισημαίνουν το αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι, μέχρι στιγμής, αυτές οι «επαναστάσεις» έχουν πετύχει ελάχιστες θεμελιώδεις αλλαγές. Με περιφρόνηση δηλώνουν ότι αυτά δεν είναι καθόλου επαναστάσεις, μετά πέφτουν πάλι σε λήθαργο και ζητούν να τους ξυπνήσουν όταν έρθει η «πραγματική» επανάσταση.
Ως γνήσιοι κομμουνιστές, δεν μπορούμε ούτε να εντυπωσιαζόμαστε από τα φαινόμενα, ούτε να απαιτούμε από τις επαναστάσεις να ταιριάζουν σε προκαθορισμένα σχήματα. Πρέπει να καταλήγουμε στην ουσία των συγκεκριμένων γεγονότων και να αντλούμε συγκεκριμένα συμπεράσματα.
Ποια, λοιπόν, πρέπει να είναι η στάση μας απέναντι σε αυτά τα εξελισσόμενα γεγονότα;
Αυτές οι επαναστάσεις, από τη Σρι Λάνκα μέχρι το Νεπάλ, έχουν όλες τα δικά τους χαρακτηριστικά. Όμως πλέον αναδύονται σαφή κοινά μοτίβα. Αυτές οι επαναστάσεις μας λένε πολλά πράγματα για τον χαρακτήρα της εποχής στην οποία έχουμε εισέλθει.
Η δύναμη των μαζών
Το πρώτο που πρέπει να ειπωθεί είναι ότι δεν θα μπορούσαμε να ζητήσουμε περισσότερα, όσον αφορά την μαχητικότητα ή τον ηρωισμό των επαναστατημένων μαζών. Έδειξαν πως, όταν κινηθούν, τίποτα δεν μπορεί να τις σταματήσει.
Πριν από τρία χρόνια, όταν ο κόσμος εισέβαλε στο προεδρικό μέγαρο στη Σρι Λάνκα — το πρώτο «ντόμινο» που έπεσε — η αστυνομία ήταν ανίκανη να αντισταθεί στο πλήθος.
Το καθεστώς βρέθηκε ανήμπορο να αντιδράσει. Η επανάσταση θα μπορούσε τότε να έχει με ευκολία συντρίψει το καθεστώς. Στην πραγματικότητα, η εξουσία ήταν στα χέρια των μαζών. Το μόνο που απέμενε ήταν να κηρυχθεί ότι το παλιό καθεστώς είχε ανατραπεί και να ανακηρυχθεί μία νέα επαναστατική κυβέρνηση. Όμως οι μάζες δεν είχαν επίγνωση ότι κατείχαν αυτή τη δύναμη, και δεν υπήρχε ένα επαναστατικό κόμμα αρκετά ισχυρό για να δημιουργήσει μία τέτοια επαναστατική κυβέρνηση βασισμένη στις εργαζόμενες επαναστατημένες μάζες.
Έτσι, το ίδιο βράδυ που είχε επιτευχθεί αυτή η εντυπωσιακή νίκη, δεν απέμενε τίποτε άλλο για τον κόσμο παρά να εγκαταλείψουν το προεδρικό μέγαρο και να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Μετά από αυτό, η πρωτοβουλία πέρασε στην άρχουσα κλίκα που προχώρησε στην αντικατάσταση του προέδρου για να εκτονώσει το κίνημα.
Στις 5 Αυγούστου 2024, το καθεστώς στο Μπαγκλαντές αντιμετώπισε ένα αντίστοιχο επαναστατικό κίνημα. Και αυτό επίσης κατέρρευσε κάτω από την ασυγκράτητη ορμή των μαζών. Η αστυνομία, που είχε εξαπολύσει όργιο καταστολής τις προηγούμενες εβδομάδες, κήρυξε «απεργία». Στην πραγματικότητα, είχαν λιποτακτήσει φοβούμενοι τα τρομερά αντίποινα των μαζών. Συνολικά κάηκαν τα 450 από τα 600 αστυνομικά τμήματα της χώρας. Η μισητή πρωθυπουργός Σεΐχ Χασίνα διέφυγε με ελικόπτερο από τη χώρα.
Οι επαναστατικές μάζες είχαν τη δύναμη και θα μπορούσαν να οργανώσουν τη δική τους επαναστατική κυβέρνηση. Αλλά, και πάλι, δεν είχαν επίγνωση της δύναμής τους. Το παλιό καθεστώς είχε ηττηθεί. Οι παλιοί στρατηγοί και δικαστές δεν είχαν κανένα κύρος. Ωστόσο, οι ηγέτες του φοιτητικού κινήματος, που καθοδήγησαν το κίνημα, έτειναν χέρι φιλίας στο καθεστώς και δέχθηκαν να διαπραγματευτούν με τους στρατηγούς. Συμφώνησαν σε μια μεταβατική κυβέρνηση υπό την ηγεσία ενός πρώην τραπεζίτη, στην οποία οι ηγέτες των φοιτητών θα αναλάμβαναν συμβολικά κάποια υπουργεία.
Στην Κένυα, μετά από πολλές θυσίες και αίμα, επιτεύχθηκαν ακόμη λιγότερα. Ο Πρόεδρος Ρούτο παραμένει στην εξουσία.
Το κεντρικό αίνιγμα σε όλες αυτές τις περιπτώσεις είναι η αντίθεση ανάμεσα στη συντριπτική δύναμη που επέδειξαν οι μάζες και στο πόσο λίγα έχουν αλλάξει.
Αυτή η αντίθεση είναι το αποτέλεσμα της έλλειψης ενός καθοριστικού παράγοντα: της απουσίας επαναστατικής ηγεσίας. Χωρίς ηγεσία, επικράτησε σύγχυση σχετικά με το πρόγραμμα και τον τελικό στόχο της επανάστασης. Όλες αυτές οι επαναστάσεις σταμάτησαν στη μέση.
Αλλά σ’ εκείνους που λένε ότι αυτά δεν ήταν καθόλου επαναστάσεις, λέμε: κανένας άλλος τύπος επανάστασης δεν ήταν εφικτός κάτω από αυτές τις συνθήκες. Ο Λένιν απαντά σε αυτή την ένσταση οριστικά στην εξήγησή του προς όσους αρνούνταν ότι η Εξέγερση του Πάσχα του 1916 στην Ιρλανδία δεν είχε οποιαδήποτε επαναστατική σημασία, ότι ήταν απλώς ένα «πραξικόπημα»:
«Να φανταστεί κανείς ότι είναι δυνατή μια κοινωνική επανάσταση χωρίς τις εξεγέρσεις μικρών εθνών στις αποικίες και στην Ευρώπη, χωρίς τις επαναστατικές εκρήξεις της μικροαστικής τάξης, με όλες τις προκαταλήψεις της, χωρίς το κίνημα των μη ταξικά συνειδητοποιημένων προλετάριων και ημι-προλετάριων μαζών ενάντια στην καταπίεση των γαιοκτημόνων, της εκκλησίας, της μοναρχίας, της ξένης κυριαρχίας κ.λπ. — να φαντάζεται κανείς κάτι τέτοιο είναι ισοδύναμο με την αποκήρυξη της κοινωνικής επανάστασης. Μόνο όσοι φαντάζονται ότι σε ένα μέρος ένας στρατός θα παραταχθεί και θα πει “Είμαστε υπέρ του σοσιαλισμού” και σε άλλο μέρος άλλος στρατός θα πει “Είμαστε υπέρ του ιμπεριαλισμού” και πιστεύουν ότι αυτό θα είναι η κοινωνική επανάσταση, μόνο εκείνοι που έχουν τόσο γελοία σχολαστική άποψη θα μπορούσαν να δυσφημήσουν την Ιρλανδική Εξέγερση, αποκαλώντας τη “πραξικόπημα”. Όποιος περιμένει μια “καθαρή” κοινωνική επανάσταση δεν θα ζήσει για να τη δει. Ένας τέτοιος άνθρωπος μιλά για την επανάσταση στα λόγια χωρίς να καταλαβαίνει τι είναι επανάσταση» (Η Ιρλανδική Εξέγερση του 1916).
Το πρόβλημα της ηγεσίας
Υπάρχει έλλειψη επαναστατικής ηγεσίας με ένα σαφές σοσιαλιστικό πρόγραμμα. Όμως το ζήτημα είναι ότι οι συνθήκες των μαζών είναι υπερβολικά απελπιστικές για να περιμένουν μέχρι να εμφανιστεί αυτό το στοιχείο που απουσιάζει. Οι νέοι είναι οι τελευταίοι που έχουν διάθεση να περιμένουν υπομονετικά μέχρι οι συνθήκες να ωριμάσουν.
Ένα ακόμα εντυπωσιακό χαρακτηριστικό όλων αυτών των επαναστατικών αναταραχών είναι ο τρόπος με τον οποίο μια ολόκληρη νέα γενιά έχει μπει στην πρώτη γραμμή. Η νεολαία, που της έχουν στερήσει το μέλλον, ως το πιο ενεργητικό στρώμα του πληθυσμού που δεν το βαραίνουν οι ήττες από το παρελθόν, βρίσκεται παντού στην εμπροσθοφυλακή.
Στο Νεπάλ και την Κένυα αποκαλούν την επανάσταση της «Επανάσταση της Γενιάς Ζ». Στη Σερβία και το Μπαγκλαντές, τεράστιες φοιτητικές διαδηλώσεις έχουν γίνει σημεία αναφορά και σαν ένα αλεξικέραυνο, έχουν «καναλιζάρει» την ενέργεια εκατομμυρίων απλών εργατών και φτωχών ανθρώπων.
Παρότι υπάρχουν διαφορές από χώρα σε χώρα, σε γενικές γραμμές η νεολαία έχει παίξει ηγετικό ρόλο. Έχουν φέρει σε αυτά τα κινήματα σύγχυση; Αναμφίβολα. Ωστόσο ποιος έχει την ευθύνη γι’ αυτό; Απαντάμε ότι την απόλυτη ευθύνη την έχουν οι ηγεσίες του εργατικού κινήματος, των κομμάτων και των συνδικάτων οι οποίες έχουν υποστεί ένα πρωτοφανή εκφυλισμό.
Παντού η στάση των ηγεσιών του εργατικού κινήματος, σε αντιδιαστολή με την τόλμη και τη μαχητικότητα της νεολαίας, χαρακτηρίζεται από ατολμία και παθητικότητα.
Όπως ακριβώς οι στρατηγοί στην Κένυα και το Μπαγκλαντές κράτησαν τους στρατιώτες περιορισμένους στα στρατόπεδα για να μην «μολυνθούν» από την επανάσταση, έτσι και οι βαριές μεραρχίες της εργατικής τάξης έχουν «περιοριστεί στα στρατόπεδα» από τους εργατικούς ηγέτες.
Αυτό είναι εγκληματικό. Σε τελική ανάλυση μόνο η εργατική τάξη έχει την πραγματική δύναμη στα χέρια της για να συντρίψει τον καπιταλισμό, που είναι η πραγματική πηγή όλης της δυστυχίας και της οδύνης των μαζών.
Η νεολαία, σε πολλές περιπτώσεις, προσπάθησε να συνδεθεί με τους εργάτες. Οι φοιτητές στη Σερβία, προς τιμήν τους, κάλεσαν σωστά τις συνδικαλιστικές οργανώσεις να οργανώσουν γενική απεργία ενάντια στο καθεστώς του Βούτσιτς, και έχουν ζητήσει τον σχηματισμό zborovi (μαζικών συνελεύσεων) στους χώρους δουλειάς. Αλλά οι χρεοκοπημένοι και ξεπουλημένοι γραφειοκράτες των συνδικάτων αντιστάθηκαν σε όλα αυτά τα καλέσματα.
Στην Κένυα, ο αξιοθρήνητος Γενικός Γραμματέας του συνδικαλιστικού κέντρου COTU-K υπερασπίστηκε ακόμη και το αντιδραστικό Οικονομικό Νομοσχέδιο του Ρούτο για το 2024, το οποίο πυροδότησε εξαρχής το κίνημα!
Και στο απόγειο του aragalaya («αγώνα») στη Σρι Λάνκα το 2022, η ιδέα μιας hartal (επαναστατικής γενικής απεργίας) είχε μαζική αποδοχή. Αλλά τα συνδικάτα αρνήθηκαν να απευθύνουν κάλεσμα για οτιδήποτε περισσότερο από μια απεργία μίας μόνο ημέρας.
Ενάντια στη διαφθορά
Σε όλη τη διάρκεια αυτών των κινημάτων έχουμε δει πως οι μάζες έχουν στοχοποιήσει τα πιο προφανή σύμβολα του καθεστώτος που προκαλούν την οργή τους.
Οι κλίκες που κυριαρχούν σε αυτές τις χώρες, εξίσου μισητές για τη βαρβαρότητα όσο και για τη διαφθορά τους, έχουν προσελκύσει πάνω τους την οργή των μαζών: η κλίκα Ρατζαπάκσα στη Σρι Λάνκα, η κλίκα Χασίνα στο Μπαγκλαντές, η κλίκα Ρούτο στην Κένυα, οι νεόπλουτοι κυβερνώντες και τα παιδιά τους στο Νεπάλ, οι πολιτικοί που χορηγούν εξωφρενικές αυξήσεις αποδοχών στον εαυτό τους στην Ινδονησία, ο Βούτσιτς και οι μπράβοι του στη Σερβία.
Οι μάζες στη Σρι Λάνκα, την Κένυα, το Μπαγκλαντές, το Νεπάλ, την Ινδονησία και αλλού στρέφονται πρώτα απ’ όλα, ενάντια στη διαφθορά.
Πολλοί σκεπτικιστές στη λεγόμενη «Αριστερά» το επισημαίνουν αυτό χλευαστικά, λέγοντας ότι αυτό αποδεικνύει το επιχείρημά τους πως δεν πρόκειται για πραγματικές επαναστάσεις. Μια πραγματική επανάσταση, λένε, θα στρέφονταν ενάντια στον καπιταλισμό, όχι μόνο ενάντια στη διαφθορά.
Αλλά η διαφθορά είναι απλώς ένα σύμπτωμα όλης της σήψης του καπιταλιστικού συστήματος. Οι μάζες κινητοποιούνται από ένα βαθύ αίσθημα αδικίας, μίσους και αγανάκτησης ενάντια στην διαφθορά και τον προκλητικό πλουτισμό.
Οι δυτικοί σχολιαστές επισημαίνουν ότι η διαφθορά είναι ένα δυσάρεστο χαρακτηριστικό του λεγόμενου «Τρίτου Κόσμου» και το παρουσιάζουν ως την αιτία της υποανάπτυξης. Φυσικά το κάνουν αυτό για να συγκαλύψουν τον ρόλο του ιμπεριαλισμού, της βασικής αιτίας της φτώχειας και της υποανάπτυξης.
Αλλά παρόμοια διαφθορά κυριαρχεί σε όλες τις καπιταλιστικές χώρες. Σκεφτείτε την ομοιότητα ανάμεσα στο έγκλημα της κατάρρευσης του στεγάστρου του σιδηροδρομικού σταθμού στη Σερβία και τη σιδηροδρομική τραγωδία στα Τέμπη στην Ελλάδα, που και τα δύο κινητοποίησαν εκατομμύρια ανθρώπους. Και στις δύο περιπτώσεις, ένοχοι είναι οι διεφθαρμένοι πολιτικοί. Αυτοί μετρούν τα χρήματα που απέκτησαν μέσω μιζών και διαφθοράς, ενώ οι φτωχοί μετρούν τους νεκρούς τους από τις καταστροφές που προκάλεσε αυτή η διαφθορά.
Εν τω μεταξύ, ένας φτωχός εργαζόμενος στη Σρι Λάνκα ή το Μπαγκλαντές χρειάζεται μόνο να συγκρίνει τη φτώχεια του με τα ματαιόδοξα πολυτελή έργα όπως ο Πύργος Λότους στη Κολόμπο ή η Γέφυρα Πάντμα πάνω στον Γάγγη, για να νιώσει το τεράστιο χάσμα που τον χωρίζει από τους ηγεμόνες του. Ενώ η Τζακάρτα είναι μια πραγματική κόλαση για τους φτωχούς, η ινδονησιακή κυβέρνηση κατασκευάζει μια νέα, λαμπερή πρωτεύουσα πολλά μίλια μακριά από τη φτώχεια και τη βρωμιά της υπάρχουσας πρωτεύουσας.
Όταν οι μάζες ξεσηκώθηκαν ενάντια στο καθεστώς στη Σρι Λάνκα, στην Ινδονησία, στο Μπαγκλαντές, στο Νεπάλ, έπληξαν εκείνους τους καλοταϊσμένους υποκριτές, αυτούς τους «ηγέτες του έθνους». Έπληξαν ενστικτωδώς την κεφαλή αυτών των άθλιων κλικών, και μας χάρισαν τις εικόνες των φλεγόμενων κοινοβουλίων, των λεηλατημένων προεδρικών μεγάρων και των πυρπολημένων αστυνομικών τμημάτων, γραφείων κομμάτων και σπιτιών βουλευτών.
Οι μάζες επέδειξαν σωστό ένστικτο στοχεύοντας αυτούς τους διεφθαρμένους γκάνγκστερ που, μέσω των αξιωμάτων τους, πλουτίζουν σε βάρος τους. Τελικά, όμως, όταν αυτοί οι άνθρωποι απομακρυνθούν, άλλοι περιμένουν ήδη στα παρασκήνια για να πάρουν τη θέση τους. Το θέμα είναι ότι για να τερματίσουμε τη διαφθορά, πρέπει να τερματίσουμε την κυριαρχία του Κεφαλαίου. Και αυτό σημαίνει την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας και τη συντριβή των ένοπλων σωμάτων του καπιταλιστικού κράτους, που αποτελούν την πραγματική πηγή της εξουσίας της άρχουσας τάξης.
Μίσος για όλα τα κόμματα
Υπάρχει ένα αίσθημα, σχεδόν σε όλα αυτά τα κινήματα, ότι δεν είναι μόνο η συγκερκιμένη κυρίαρχη κλίκα που είναι διεφθαρμένη, αλλά ότι όλοι οι πολιτικοί και τα κόμματα είναι το ίδιο ξεπουλημένα και διεθφαρμένα, ότι είναι κομμάτι του συστήματος. Η λεγόμενη «αντιπολίτευση» έχει αποδειχθεί, στις περισσότερες περιπτώσεις, εξίσου σαθρή.
Και δεν είναι αντικείμενο μίσους μόνο για τη διαφθορά. Το γεγονός και μόνο ότι συμμετέχουν στο ίδιο μισητό κοινοβουλευτικό παιχνίδι και μιλούν την ίδια γλώσσα γεμάτη ψέματα, στιγματίζει την αντιπολίτευση.
Έτσι, στη Σρι Λάνκα, παράλληλα με το σύνθημα «Γύρνα σπίτι Γκοτά» που στρεφόταν κατά του διεφθαρμένου προέδρου Γκοταμπάγια Ρατζαπάκσα, οι μάζες φώναξαν και το σύνθημα «Γυρίστε σπίτι και οι 225» — δηλαδή, κάτω οι 225 βουλευτές που συγκροτούν το κοινοβούλιο.
Στην Κένυα, οι νέοι αποκαλούν τους βουλευτές «Mpigs» (βουλευτές – γουρούνια). Κι έχουν απόλυτο δίκιο! Ενώ νομοθετούν για να κάνουν τους φτωχούς ακόμη φτωχότερους, αυτοί οι «MPigs» — όλοι τους — έχουν τα ρουθούνια τους βυθισμένα στην ταΐστρα των κοινοβουλευτικών μισθών και προνομίων. Η νεολαία της Κένυας δεν θέλει τον Ρούτο, αλλά ούτε και τους ηγέτες της αντιπολίτευσης όπως ο Οντίνγκα, που σύντομα βρέθηκε να τρέμει μπροστά στην επαναστατημένη νεολαία.
Το σύνθημά τους «χωρίς φυλές, χωρίς ηγέτες, χωρίς κόμματα» αποτύπωσε μία πολύ υγιή ενστικτώδη απόρριψη των φυλετικών-καπιταλιστικών συμμοριών που αποκαλούνται «πολιτικά κόμματα» στην Κένυα.
Αλλά αν όλα τα υπάρχοντα κόμματα είναι εργαλεία εκείνου ή του άλλου τμήματος της άρχουσας τάξης, τότε σημαίνει αυτό ότι οι εργάτες και η νεολαία μπορούν να πετύχουν τους στόχους τους χωρίς κόμμα; Όχι. Η κατάσταση απαιτεί ένα δικό τους κόμμα και ηγεσία που να εκπροσωπεί τα συμφέροντά τους.
Η Αριστερά είναι εξίσου χρεοκοπημένη
Αυτή η απόρριψη όλων των πολιτικών κομμάτων αντανακλά επίσης το γεγονός ότι, στις περισσότερες περιπτώσεις, τα λεγόμενα «αριστερά» κόμματα είναι εξίσου χρεοκοπημένα με τα δεξιά!
Σε κάποιες περιπτώσεις η «αριστερά» έχει γίνει απλώς τόσο διεφθαρμένη όσο και τα δεξιά κόμματα. Πολλές φορές, οι αριστεροί καριερίστες καταλήγουν ακόμη χειρότεροι, αποδίδοντας μια αφόρητη δυσωδία στη λέξη «αριστερά».
Αυτό δεν είναι απλώς αποτέλεσμα κάποιου ηθικού ελαττώματος ή σφάλματος από πλευράς της Αριστεράς. Αυτή η σήψη έχει τις ρίζες της σε λανθασμένες θεωρητικές αρχές. Ιδιαίτερη ευθύνη γι’ αυτή τη θλιβερή κατάσταση πρέπει να αποδοθεί στον σταλινισμό, με την εγκληματική θεωρία των σταδίων. Αυτή οδήγησε πολλά αριστερά κόμματα στο να ευθυγραμμιστούν με τα χειρότερα, πιο σάπια στοιχεία της άρχουσας τάξης.
Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, τα άμεσα καθήκοντα της επανάστασης στις υποανάπτυκτες χώρες δεν είναι σοσιαλιστικά αλλά αστικοδημοκρατικά. Υπάρχει ένα στοιχείο αλήθειας σε αυτό.
Η πιο σαφής επιθυμία των μαζών σε οπισθοδρομικές καπιταλιστικές χώρες όπως το Νεπάλ, το Μπαγκλαντές, η Σρι Λάνκα και η Ινδονησία είναι να ξεφορτωθούν το διεφθαρμένο καθεστώς των σημερινών κυβερνήσεων. Πάνω απ’ όλα, οι μάζες που ζουν υπό αυτά τα βάρβαρα καθεστώτα θέλουν να αναπνεύσουν ελεύθερα. Θέλουν δημοκρατικά δικαιώματα. Δεν υπάρχει τίποτα εγγενώς σοσιαλιστικό σε αυτό το αίτημα.
Αλλά από αυτό το αξίωμα ότι η επανάσταση βρίσκεται αντιμέτωπη με αστικοδημοκρατικά καθήκοντα, η σταλινική θεωρία των σταδίων συμπεραίνει ότι πρέπει να αναζητήσουμε μια «προοδευτική» πτέρυγα της αστικής τάξης για να ηγηθεί της επανάστασης και πως μόνο μετά από χρόνια καπιταλιστικής ανάπτυξης, η χώρα θα ωριμάσει τελικά για τον σοσιαλισμό.
Υπάρχει όμως μια μικρή λεπτομέρεια. Δεν υπάρχει τέτοια «προοδευτική» πτέρυγα της αστικής τάξης σε καμία οπισθοδρομική χώρα. Πρόκειται για ένα εξ ολοκλήρου παρασιτικό στρώμα, εντελώς εξαρτημένο από τον ιμπεριαλισμό το οποίο τρέμει μπροστά στις επαναστατικές μάζες, και ιδίως μπροστά στη μόνη συνεπή επαναστατική τάξη στην κοινωνία, που είναι η εργατική τάξη. Όλες τους οι πολιτικές, οι πράξεις και οι δηλώσεις το αποδεικνύουν.
Στην αναζήτηση της χίμαιρας μιας «προοδευτικής» πτέρυγας της αστικής τάξης, οι σταλινικοί βρέθηκαν να στηρίζονται στη μία ή την άλλη διεφθαρμένη άρχουσα κλίκα.
Το Κομμουνιστικό Κόμμα του Μπαγκλαντές, για δεκαετίες, είχε υποστηρίξει την Awami League της Χασίνα και του πατέρα της, του Μουζίμπ. Παρουσίαζαν την Awami League ως «προοδευτικούς» υπερασπιστές της μπανγκλαντεσιανής εθνικής απελευθέρωσης, και δικαιολογούσαν τη συνεχή τους υποστήριξη στο όνομα του ότι η «κοσμική» Awami League ήταν το μικρότερο κακό μπροστά στους θρησκευτικούς εξτρεμιστές του Jamaat-e-Islami.
Τώρα έχουν ταυτιστεί και αυτοί με το διεφθαρμένο καθεστώς Χασίνα, ενώ οι αντιδραστικοί του Jamaat-e-Islami μπορούν να παρουσιάζονται ως μάρτυρες του καθεστώτος της Awami League.
Χωρίς ένα επαναστατικό κόμμα που να συνδέει το ζήτημα της διαφθοράς με τον καπιταλισμό, οι ισλαμιστές κάλυψαν το κενό και άρχισαν να μιλούν κι αυτοί για «πάλη ενάντια στη διαφθορά». «Ναι, κι εμείς είμαστε ενάντια στους διεφθαρμένους πολιτικούς», λένε. «Χρειαζόμαστε καθαρότερη πολιτική, νέα πρόσωπα αντί των παλαιών». Αυτοί οι αντιδραστικοί εξέτρεψαν την ευθύνη για τη διαφθορά μακριά από τον καπιταλισμό προς άλλες υποτιθέμενες αιτίες, όπως η έλλειψη ηθικής ή ευλάβειας από πλευράς των κοσμικών.
Ίσως η πιο μεγάλη καταδίκη της σταλινικής θεωρίας των σταδίων βρίσκεται στο Νεπάλ και στους μαοϊκούς που κυριαρχούν στην πολιτική σκηνή της χώρας.
Μετά από μια δεκαετία αντάρτικου αγώνα, οι μαοϊκοί ήρθαν στην εξουσία μετά από ένα επαναστατικό κίνημα το 2006. Τι έκαναν; Υπέγραψαν αμέσως μια κοινή «Συμφωνία 12 Σημείων» με αστικά κόμματα όπως το Nepali Congress, και η χώρα διοικείται από τότε από συνασπισμούς των λεγόμενων «κομμουνιστών» με αυτά τα αστικά στοιχεία.
Η δικαιολόγησή τους ήταν ότι όλα τα «προοδευτικά», «αντιφεουδαρχικά» στοιχεία έπρεπε να ενωθούν για να αντιμετωπίσουν τη μοναρχία και να χτίσουν μια δημοκρατία. Αυτό θα οδηγούσε στην ανάπτυξη του νεπαλέζικου καπιταλισμού που, σε μια δεδομένη φάση, θα έθετε τα θεμέλια για μια σοσιαλιστική επανάσταση στο Νεπάλ.
Αλλά ανάμεσα στο 2008 και το 2025, δεν καταγράφηκε κανένα ουσιαστικό προχώρημα. Το Νεπάλ έπεσε από την 140ή στην 145η θέση ανάμεσα σε 193 χώρες στον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης. Χιλιάδες νέοι της χώρας φεύγουν κάθε χρόνο για να δουλέψουν στο εξωτερικό και τα εμβάσματα αποτελούν το ένα τρίτο περίπου του ΑΕΠ της χώρας.
Έχοντας διοικήσει το κράτος εκ μέρους της άρχουσας τάξης για δεκαπέντε χρόνια, οι ίδιοι οι μαοϊκοί πολιτικοί έγιναν αντικείμενο μίσους των μαζών. Είναι εξίσου βουτηγμένοι στη διαφθορά όσο και τα αστικά κόμματα.
Ανάμεσα στα «nepo kids» — τα παιδιά του νεποτισμού — των οποίων ο επιδεικτικός πλουτισμός πυροδότησε τα πρόσφατα γεγονότα, ποιους βρίσκουμε; Νεαρά πρόσωπα όπως η Σμίτα Νταχάλ, που επιδεικνύει τσάντες χειρός αξίας πολλαπλάσιας του μέσου μηνιαίου μισθού ενός Νεπαλέζου εργάτη, της οποίας ο παππούς δεν είναι άλλος από τον πρόεδρο του ΚΚ Νεπάλ (Μαοϊκό Κέντρο) Πρατσάντα, τον πρώην ηγέτη των μαοϊκών ανταρτών.
«Πολύχρωμες» επαναστάσεις;
Υπάρχει η άποψη — δημοφιλής ανάμεσα στους υπερασπιστές των αρετών του νέου «πολυπολικού» κόσμου — ότι αυτό που βλέπουμε δεν είναι επαναστάσεις αλλά το αντίθετο. Λένε ότι πρόκειται για αντεπαναστάσεις ή «πολύχρωμες επαναστάσεις». Δηλαδή, σκοτεινές συνωμοσίες από δυτικές μυστικές υπηρεσίες που χειραγωγούν τις μάζες.
Το ίδιο έχει ειπωθεί συχνά και για την Αραβική Επανάσταση, που φέρει πολλές ομοιότητες με το παρόν κύμα επαναστάσεων. Καταλαβαίνουμε γιατί μερικοί εκλαμβάνουν λανθασμένα ότι ήταν έργο κάποιας συνωμοσίας. Η εργατική τάξη στην Αίγυπτο δεν κατάφερε να καταλάβει την εξουσία. Το αποτέλεσμα; Ο Αλ-Σίσι αντικατέστησε τον Μουμπάρακ, και σήμερα τα πράγματα στην Αίγυπτο είναι εκατό φορές πιο δύσκολα απ’ ό,τι ήταν το 2010. Στη Λιβύη και στη Συρία, ο ιμπεριαλισμός μπόρεσε να βυθίσει αυτές τις χώρες σε ένα βάρβαρο και αντιδραστικό εμφύλιο πόλεμο.
Το γεγονός ότι το επίκεντρο του παρόντος κύματος επαναστάσεων είναι η Νότια Ασία, και ότι κάποια από τα καθεστώτα που κλονίζονται, ήταν πιο κοντά στην Κίνα, δίνει επιχειρήματα στην ιδέα ότι πρόκειται για στημένα κινήματα από τη Δύση με στόχο την αλλαγή καθεστώτος.
Υπάρχει όμως μια ειρωνεία στην ιδέα ότι αυτό που βλέπουμε τώρα είναι κύμα «πολύχρωμων επαναστάσεων».
Οι υποστηρικτές της «πολυπολικότητας» ισχυρίζονται ότι η Αριστερά πρέπει να πολεμήσει τον ιμπεριαλισμό στηρίζοντας «προοδευτικά», «αντιιμπεριαλιστικά» αστικά καθεστώτα στον «Παγκόσμιο Νότο». Αλλά είναι τυφλοί στο γεγονός ότι ο λόγος που η Αριστερά είναι τόσο απαξιωμένη — αφήνοντας ένα κενό που οι αντιδραστικοί μπορούν να προσπαθήσουν να καλύψουν — είναι ακριβώς ότι η Αριστερά υπηρέτησε επί χρόνια την ίδια χίμαιρα της «προοδευτικής», «αντιιμπεριαλιστικής» εθνικής αστικής τάξης!
Η ιδέα ότι πρόκειται για «πολύχρωμες επαναστάσεις» είναι λανθασμένη. Οι συνωμοσίες δεν εξηγούν ό,τι βλέπουμε. Αλλά είναι μια λανθασμένη ιδέα που περιέχει ένα στοιχείο αλήθειας. Χωρίς επαναστατική ηγεσία, η αντεπανάσταση μπορεί να πάρει το πάνω χέρι, οι ιμπεριαλιστές μπορούν να βρουν ανοίγματα στο να επέμβουν, και τα πράγματα να εκτραπούν σε μια πολύ αντιδραστική κατεύθυνση.
Στη Συρία, η αποτυχία της επανάστασης να διαμορφώσει ένα προλεταριακό πρόγραμμα επέτρεψε στους ιμπεριαλιστές να καπηλευτούν το κίνημα και να το μετατρέψουν σε μια ισλαμιστική εξέγερση.
Στην Κένυα, ο Ρούτο παραμένει ισχυρός. Η σκληρή πραγματικότητα είναι ότι η νεολαία απέτυχε να τον ανατρέψει με απλές ημέρες δράσης, παρά τη μαζικότητά των διαδηλώσεων τους. Στο Μπαγκλαντές και τη Σρι Λάνκα, το παλιό καθεστώς έπεσε. Και όμως, και στις τρεις χώρες, οι κυβερνήσεις εφαρμόζουν λιτότητα και επιτίθενται στην εργατική τάξη και τους φτωχούς με τις εντολές του ΔΝΤ. Όλες υποχρεώνονται να εφαρμόσουν αυτή την πολιτική, γιατί είναι η μόνη δυνατή πολιτική στον καπιταλισμό στη φάση της ιστορικής του κρίσης.
Παρά τη φλυαρία για την «ανάκαμψη» στη Σρι Λάνκα μέχρι πέρυσι, το ποσοστό της φτώχειας παρέμεινε διπλάσιο απ’ ό,τι στις αρχές του 2022. Οι νέοι προσπαθούν να μεταναστεύσουν ή βρίσκονται παγιδευμένοι στη χώρα δουλεύοντας ατέλειωτες ώρες για να επιβιώσουν. Στο Μπαγκλαντές, έχουν χαθεί περίπου 2,1 εκατομμύρια δουλειές από τότε που ξέσπασε το κίνημα τον Ιούλιο του 2024.
Οι συνθήκες συνεχίζουν να χειροτερεύουν. Το γεγονός είναι ότι η ρίζα της δυστυχίας και της δυσαρέσκειας των μαζών απορρέει από την κρίση του καπιταλισμού, και αυτές οι επαναστάσεις δεν κατάφεραν να στραφούν στη ρίζα του προβλήματος: το ίδιο το σύστημα.
Επιπρόσθετα δεν κατάφεραν καν να σταματήσουν τη διαφθορά. Στο Μπαγκλαντές, οι ηγέτες των φοιτητών «σπατάλησαν» το κύρος που είχαν στις μάζες. Το «κερασάκι στην τούρτα» είναι το τι συνέβη με το σύστημα ποσοστώσεων που πυροδότησε την επανάσταση στο Μπαγκλαντές. Οι φοιτητές κινητοποιήθηκαν πέρυσι για να τερματίσουν τις διακρίσεις: συγκεκριμένα, για να καταργήσουν τις ποσοστώσεις καλά αμειβόμενων δημοσίων θέσεων για τα μέλη οικογενειών των βετεράνων του Πολέμου Ανεξαρτησίας του 1971. Ήταν ένα σύστημα που, de facto, παρείχε δουλειές στους παρατρεχάμενους της Χασίνα και του καθεστώτος του Awami League.
Εκείνο το σύστημα ποσοστώσεων όντως καταργήθηκε… και αντικαταστάθηκε με ένα σύστημα ποσοστώσεων για τα μέλη των οικογενειών των βετεράνων της εξέγερσης του Ιουλίου του 2024, δηλαδή κατά βάση τους φοιτητές και τις οικογένειές τους! Στον καπιταλισμό το μόνο που μπορεί να αλλάξει είναι το ποιος θα καρπώνεται τα λάφυρα της διαφθοράς, δεν μπορεί να καταργηθεί η ίδια η διαφθορά.
Ημιτελείς διαδικασίες
Οι επαναστάσεις δεν είναι ένα έργο με μία πράξη. Στη Σρι Λάνκα, το Νεπάλ και το Μπαγκλαντές, το μισητό παλιό καθεστώς ανατράπηκε. Οι μάζες πέτυχαν αρχικές νίκες που φάνηκαν εκθαμβωτικές. Αλλά αν τις εξετάσουμε πιο προσεκτικά, αποδεικνύεται ότι η νίκη ήταν περισσότερο φαινομενική παρά ουσιαστική. Η κεφαλή του καθεστώτος «κόπηκε», αλλά το παλιό κράτος, η παλιά κυρίαρχη τάξη, εξακολουθεί να κρατάει την εξουσία.
Υπάρχει μια αναλογία ανάμεσα σε ό,τι έχουμε δει εδώ και ό,τι συνέβη στη Ρωσία τον Φεβρουάριο του 1917.
Οι Ρώσοι εργάτες κινήθηκαν με μία επαναστατική γενική απεργία. Μέσα σε λίγες μέρες, ο πανίσχυρος τσάρος αναγκάστηκε να παραιτηθεί. Εγκαθιδρύθηκε μια προσωρινή κυβέρνηση. Αλλά όταν η «σκόνη έπεσε», αποκαλύφθηκε ότι οι παλιοί μοναρχικοί στρατηγοί και γραφειοκράτες παρέμεναν στη θέση τους. Οι καπιταλιστές εξακολουθούσαν να κατέχουν τα εργοστάσια, οι γαιοκτήμονες να διατηρούν τη γη. Ο τσαρισμός συνέχισε να υπάρχει χωρίς τον τσάρο.
Η νίκη δεν θα ήταν πλήρης έως ότου το παλιό κράτος συντριβόταν και οι ίδιοι οι εργάτες έπαιρναν την εξουσία. Αυτό συνέβη στην Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917. Και αυτό ήταν δυνατό μόνον εξαιτίας της παρουσίας του μπολσεβίκικου κόμματος που ξεκαθάρισε τους στόχους της επανάστασης και κέρδισε την εργατική τάξη και τις άλλες καταπιεσμένες μάζες στο πρόγραμμά του.
Αν αυτό το στοιχείο απουσίαζε, η παλιά άρχουσα τάξη πιθανότατα θα είχε σύρει τη Ρωσία στη βαρβαρότητα. Θα ακολουθούσε ένας εμφύλιος πόλεμος, συνοδευόμενος από πογκρόμ και σφαγές. Πιθανότατα η Ρωσική Αυτοκρατορία θα είχε κατακερματιστεί και μοιραστεί ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.
Με άλλα λόγια, η Ρωσία μπορεί να είχε υποστεί μία μοίρα παρόμοια με εκείνη του Σουδάν σήμερα. Εκεί, οι επαναστατικές μάζες είχαν πολλές ευκαιρίες να καταλάβουν την εξουσία το 2019. Μία πρόχειρη ματιά στα γεγονότα δείχνει ότι αυτό θα μπορούσε να γίνει σχετικά εύκολα καθώς η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού στήριζε την επανάσταση. Ωστόσο η μικροαστική ηγεσία της επανάστασης, η «Ένωση Επαγγελματιών του Σουδάν» άπλωσε χέρι φιλίας στους αντιδραστικούς στρατηγούς. Το αποτέλεσμα ήταν η ήττα της επανάστασης και ένας καταστροφικός εμφύλιος ανάμεσα σε αντιδραστικές συμμορίες που παλεύουν για να κυριαρχήσουν στη χώρα. Το Σουδάν σήμερα είναι μία «ζωντανή κόλαση» με εκατομμύρια να αντιμετωπίζουν λιμό και ολόκληρες πόλεις να είναι βυθισμένες στο σκοτάδι. Αυτό είναι μια σοβαρή προειδοποίηση για το που μπορεί να οδηγηθεί μια ηττημένη επανάσταση.
Τι θα ακολουθήσει;
Τα επαναστατικά γεγονότα που είδαμε πιθανότατα θα συνεχίσουν να εξελίσσονται για χρόνια στη Σρι Λάνκα, το Μπαγκλαντές, το Νεπάλ, την Ινδονησία, την Κένυα και αλλού. Θα υπάρξουν πισωγυρίσματα και, χωρίς αμφιβολία, ακόμη και νέες εξεγερτικές αναλαμπές.
Αν η ιστορία του μπολσεβικισμού από το 1903 ως το 1917 μας διδάσκει κάτι, αυτό είναι ότι πρέπει να οικοδομηθεί ένα κόμμα πριν από τα επαναστατικά γεγονότα αν θέλει να παίξει έναν αποφασιστικό ρόλο. Δεν είναι θεωρητικά αδύνατο ένα επαναστατικό κόμμα να χτιστεί στις συνθήκες της επανάστασης, αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι εύκολο όπως μας δείχνει η ιστορία.
Για να χτιστεί ο πυρήνας ενός επαναστατικού κόμματος, ένας πυρήνας μαρξιστικών στελεχών χρειάζεται χρόνος. Ο χρόνος δεν είναι κάτι που έχουμε σε αφθονία. Οι συνθήκες που γέννησαν τις επαναστάσεις σε όλες τις προαναφερθείσες χώρες ωριμάζουν ραγδαία παντού.
Είναι εντυπωσιακό πόσο παρόμοιες ήταν οι συνθήκες που παρήγαγαν αυτές τις επαναστάσεις. Επιφανειακά, αυτές δεν ήταν καν οι χώρες με τα μεγαλύτερα προβλήματα στον κόσμο. Αντιθέτως, είχαν ρυθμούς ανάπτυξης που θα έκαναν τους οικονομολόγους των προηγμένων καπιταλιστικών χωρών να ζηλεύουν.
Μεταξύ 2010 και 2024, εξαιρώντας το έτος της πανδημίας 2020, το Νεπάλ είχε μέση ετήσια ανάπτυξη 4,7%, η Κένυα 5,2%, και η Ινδονησία 5,23%. Η Σρι Λάνκα μπήκε νωρίτερα σε κρίση, αλλά τα έτη 2010–2018 είχε μέση ανάπτυξη 6,43% τον χρόνο.
Αλλά αν δει κανείς κάτω από την επιφάνεια, τι βρίσκει; Εξαιρετικά άνιση, «χωρίς δουλειές» ανάπτυξη, επίμονη φτώχεια και ένα βουνό μη εξοφλήσιμου τοκογλυφικού χρέους προς τους ιμπεριαλιστές. Το πιο απειλητικό για την κυρίαρχη τάξη είναι η υψηλή ανεργία των νέων και η απουσία οποιουδήποτε αξιοπρεπούς μέλλοντος.
Στη Σρι Λάνκα, η ανεργία των νέων ήταν 25% το 2021, τέσσερις ως πέντε φορές μεγαλύτερη τον μέσο όρο. Επτά εκατομμύρια από τα 44 εκατομμύρια νέων της Ινδονησίας είναι άνεργοι. Στο Μπαγκλαντές, λιγότερο από ένας στους πέντε νέους 25–29 ετών έχει μια ασφαλή δουλειά με σύμβαση που διαρκεί πάνω από έναν χρόνο. Πριν από την πανδημία, το 39% των αποφοίτων ήταν άνεργοι στο Μπαγκλαντές.
«Δεν έχουμε δουλειές και δεν έχουμε μέλλον», όπως είπε ένας Κενυάτης νέος, «άρα έχουμε όλο τον χρόνο να σας ανατρέψουμε, και δεν έχουμε να χάσουμε τίποτα παλεύοντας εναντίον σας».
Είναι αυτά χαρακτηριστικά που αφορούν μόνο τις συγκεκριμένες χώρες; Δεν είναι. Είναι αξιοσημείωτα παρόμοια με τις συνθήκες σε πολλές, πολλές χώρες.
Μέχρι το 2023, 21 χώρες, με 700 εκατομμύρια κατοίκους, ήταν χρεοκοπημένες ή στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Τρία δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν σε χώρες που ξοδεύουν περισσότερα για την πληρωμή τόκων από ό,τι για την υγεία ή την εκπαίδευση.
Ακόμη και στις «καλές εποχές», οι μάζες ήδη πασχίζαν να επιβιώσουν. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις φτωχές και τις λεγόμενες μεσαίου εισοδήματος χώρες, που δεν είχαν τα αποθεματικά για να αντέξουν τις καταστροφές της κρίσης που ξέσπασε με την πανδημία COVID-19.
Όταν η επανάσταση ξέσπασε στη Σρι Λάνκα το 2022, προβλέψαμε ότι παρόμοια γεγονότα θα βλέπαμε στη μια χώρα μετά την άλλη, επειδή μοιράζονται τα ίδια θεμελιώδη χαρακτηριστικά. Και έτσι έγινε, και προβλέπουμε με αυτοπεποίθηση ότι η μακριά λίστα χωρών δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμη. Οι κυρίαρχες τάξεις δεκάδων χωρών όπως της Ινδίας και του Πακιστάν πρέπει να τρέμουν βλέποντας αυτές τις σκηνές.
Αυτό το επαναστατικό κύμα ξεκίνησε στις φτωχότερες, τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, αλλά δεν θα παραμείνει περιορισμένο σ’ αυτές. Όπως εξήγησε ο Τροτσκι, «η ποδάγρα αρχίζει από το μικρό δάχτυλο ή το μεγάλο δάχτυλο, αλλά μόλις αρχίσει προχωρεί μέχρι να φτάσει στην καρδιά».
Οι φλόγες της επανάστασης καίνε τις παρυφές της Ευρώπης στη Σερβία, και το κίνημα “bloquons tout” στη Γαλλία δείχνει ότι η επανάσταση θα μπορούσε να προχωρήσει πράγματι πολύ γρήγορα προς την καρδιά. Ο κόσμος φλέγεται, και επαναστατικές εκρήξεις είναι στην ημερήσια διάταξη. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε αυτό το γεγονός, και όλα όσα προκύπτουν για την ευθύνη που αυτό μας θέτει ως επαναστάτες που χτίζουν τον παράγοντα που μπορεί να οδηγήσει αυτές τις επαναστάσεις στη νίκη, ένα μπολσεβίκικο επαναστατικό κόμμα, μια επαναστατική κομμουνιστική διεθνή.
Στους επαναστάτες εργαζομένους και νέους ανά τον κόσμο που ακόμα δεν έχουν βιώσει μία επανάσταση λέμε: Αυτά τα γεγονότα έρχονται στις χώρες σας! Το καθήκον της οικοδόμησης ενός επαναστατικού κόμματος είναι κατεπείγον!
Βοήθησε μας να χτίσουμε την Επαναστατική Κομμουνιστική Διεθνή!
Μπεν Κάρι
19 Σεπτεμβρίου 2025
Μετάφραση από www.marxist.com: Ηλίας Κυρούσης