Η έντονη αστάθεια σε οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, εκτείνεται σε παγκόσμια κλίμακα, απεικονίζοντας το βάθος της κρίσης του καπιταλισμού. Η πρόσφατη αντιπαράθεση Γερμανίας, Γαλλίας και Ρωσίας με τις ΗΠΑ, με αφορμή τον πόλεμο στο Ιράκ, αντανακλά την όξυνση του ανταγωνισμού ανάμεσα στα διαφορετικά καπιταλιστικά συμφέροντα. Η πρόθεση της Γερμανίας και της Γαλλίας να δημιουργήσουν μια ευρωπαϊκή αμυντική δύναμη ως αντίβαρο στην στρατιωτική υπεροπλία των ΗΠΑ, δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα σύμπτωμα της όξυνσης αυτού του ανταγωνισμού. Μιας όξυνσης που σε τελική ανάλυση, προκαλεί η στασιμότητα των παραγωγικών δυνάμεων.
Σήμερα καμία οικονομία δεν μπορεί να παίξει το ρόλο της «ατμομηχανής» και να βγάλει την παγκόσμια οικονομία από την ύφεση. Στις Η.Π.Α. οι ρυθμοί «ανάπτυξης» είναι στο 1,6 % και η ανεργία έφθασε στο 6 %, ενώ και η Ιαπωνία με επίδοση 0,8% αποδεικνύεται πως είναι αδύνατο να βγει από την ύφεση που διαρκεί εδώ και 10 χρόνια. Όμως και η κατάσταση στην Ε.Ε. κάθε άλλο παρά ευοίωνη είναι. Η Γερμανία (0,5%), η Ιταλία (1%), η Γαλλία (1,7%) και η Βρετανία (2,2%) έχουν ισχνά ποσοστά αύξησης του Α.Ε.Π.. Σε τέτοιες συνθήκες οικονομικής στασιμότητας η διεύρυνση της Ε.Ε, που επιβλήθηκε από την ανάγκη των κυρίαρχων καπιταλιστικών δυνάμεων να εκμεταλλευθούν ευκολότερα τις πρώτες ύλες, τις αγορές και το φθηνό εργατικό δυναμικό των χωρών που εντάσσονται στην «Ευρωπαϊκή οικογένεια», θα οξύνει περισσότερο των ανταγωνισμό μεταξύ τους και όπως έδειξε η διάσπαση που εμφανίσθηκε την περίοδο του πολέμου στο Ιράκ, είναι πιθανό στο άμεσο μέλλον να γίνουμε μάρτυρες μιας περαιτέρω υπονόμευσης της συνοχής της Ε.Ε.
Σε συνθήκες πτώσης των επενδύσεων, μειωμένης ζήτησης και έλλειψης αγορών, o ανταγωνισμός μεταξύ των διαφορετικών καπιταλιστικών μπλοκ θα συνεχίζει να εντείνεται και γι’ αυτό το λόγο είναι πιθανό να οδηγήσει σε ένα κύμα προστατευτισμού που θα έχει σαν συνέπεια την μαζική συρρίκνωση της παραγωγής και θα σημάνει απότομη εξάπλωση της ανεργίας και της φτώχειας. Ήδη οι αυξανόμενες οικονομικές αντιθέσεις μεταξύ της Ε.Ε και των ΗΠΑ έχουν οδηγήσει σε μία σειρά εμπορικών συγκρούσεων, όπως αυτές γύρω από το χάλυβα και τα αγροτικά προϊόντα. Η πιθανή επέκταση αυτού του φαινομένου θα είχε καταστροφικά αποτελέσματα για το παγκόσμιο εμπόριο και την παγκόσμια οικονομία συνολικά.
Τι είναι η παγκοσμιοποίηση
Το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης που οι απολογητές του καπιταλισμού παρουσιάζουν ως “νέο”, οι μεγάλοι διανοητές του εργατικού κινήματος το έχουν εξηγήσει εδώ και 150 χρόνια. Ο Μάρξ και ο Ένγκελς έγραφαν χαρακτηριστικά το 1847, στο πάντα επίκαιρο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο»: “..Με την εκμετάλλευση της παγκόσμιας αγοράς, η αστική τάξη διαμόρφωσε κοσμοπολίτικα την παραγωγή και την κατανάλωση όλων των χωρών … Στη θέση των παλιών αναγκών που ικανοποιούνταν από τα εθνικά προϊόντα, μπαίνουν καινούριες που για να ικανοποιηθούν απαιτούν προϊόντα των πιο απομακρυσμένων χωρών και κλιμάτων. Στη θέση της παλιάς τοπικής και εθνικής αυτάρκειας και αποκλειστικότητας, μπαίνει μια ολόπλευρη συναλλαγή, μια ολόπλευρη αλληλεξάρτηση των εθνών. Η εθνική μονομέρεια και ο εθνικός περιορισμός γίνονται όλο και πιο αδύνατα…”
Αυτή η εξέλιξη, στις αρχές περίπου του περασμένου αιώνα σφραγίστηκε με την εμφάνιση του Ιμπεριαλισμού, τον οποίο ο Λένιν όρισε ως καπιταλισμό “..στο στάδιο κατά το οποίο έχει διαμορφωθεί η κυριαρχία των μονοπωλίων και του χρηματιστικού κεφαλαίου, έχει αποκτήσει εξαιρετική σημασία η εξαγωγή κεφαλαίου, έχει αρχίσει το μοίρασμα του κόσμου από τα διεθνή τραστ και έχει τελειώσει το μοίρασμα όλων των εδαφών της γης από τις μεγαλύτερες καπιταλιστικές χώρες..” (Λένιν – «Ιμπεριαλισμός το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού»).
Ο όρος “παγκοσμιοποίηση” είναι η κομψή διατύπωση της κορύφωσης αυτής της διαδικασίας. Σήμερα 500 πολυεθνικές επιχειρήσεις ελέγχουν την παγκόσμια αγορά και πασχίζουν να εξασφαλίσουν φθηνή εργατική δύναμη σε κάθε γωνιά του κόσμου. Εκμεταλλεύονται σκληρά και αλυσοδένουν τους εργάτες και όλους τους καταπιεσμένους του κόσμου στο όνομα της «ελευθερίας του εμπορίου». Η συλλογική εκμετάλλευση του Τρίτου Κόσμου εφαρμόζεται από τα περιφερειακά μπλοκ, τη ΝAFTA γύρω από τις ΗΠΑ, την Ε.Ε. και την Ιαπωνία με το μπλοκ της, των χωρών της Ν. Α Ασίας. Οι αντιπρόσωποί τους είναι η Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο) και ΠΟΕ(Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου).
Η πολιτική των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων σε όλο τον πλανήτη λανσάρεται ως η προσπάθεια δημιουργίας «ανοιχτών αγορών προς όφελος όλων». Στη πραγματικότητα εξουσιάζουν τον κόσμο μέσω των άνισων όρων εμπορίου : «.. Οι φθηνές τιμές των εμπορευμάτων της (σ.σ της αστικής τάξης) είναι το βαρύ πυροβολικό με το οποίο γκρεμίζει τα τείχη και υποχρεώνει σε συνθηκολόγηση το πεισματικό μίσος των «βαρβάρων» εναντίον των ξένων..» (Κομμουνιστικό Μανιφέστο). Γιατί παρά τις «διακηρύξεις για το όφελος όλων», οι πρώην αποικιακές χώρες λόγω της βιομηχανικής και τεχνολογικής τους καθυστέρησης είναι αναγκασμένες στην «ελεύθερη αγορά» να ανταλλάσσουν εμπορεύματα για την παραγωγή των οποίων δαπανήθηκε περισσότερη εργατική δύναμη, με εμπορεύματα που παράχθηκαν με λιγότερη εργατική δύναμη και σε τιμές που καθορίζουν πάντα οι μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.
Και δεν είναι μόνο αυτό. Οι πρώην αποικιακές χώρες συνθλίβονται από τις μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις μέσω της υπερχρέωσής τους και τις αδίστακτες πολιτικές που ασκούνται από το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα, σύμφωνα με τις οποίες εξαναγκάζονται να καταργούν τους προστατευτικούς δασμούς και να ανοίγουν τις αγορές τους, να ιδιωτικοποιούν τις δημόσιες υπηρεσίες τους και να περικόπτουν τις επιδοτήσεις σε βασικά αγαθά όπως τα τρόφιμα, τα καύσιμα, η εκπαίδευση και η υγεία, σπρώχνοντας τον πληθυσμό τους στην εξαθλίωση. Χαρακτηριστική έκφραση αυτής της εξαθλίωσης είναι ο καθημερινός θάνατος χιλιάδων παιδιών από την πείνα, αλλά και η παιδική εργασία, η αύξηση της οποίας έχει γίνει επιδημία στις φτωχές χώρες και παράλληλα πηγή φθηνής εργασίας για τις πολυεθνικές. Σήμερα 250.000.000 παιδιά 6 -14 ετών εργάζονται σε ολόκληρο τον κόσμο, πολλά από αυτά κάτω από συνθήκες πραγματικής δουλείας, δουλεύοντας έως και 16 ώρες την ημέρα…
Η αφαίμαξη αυτή του «τρίτου κόσμου» διαμορφώνει μια κατάσταση πρωτοφανούς ανισότητας. Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ η περιουσία των 225 πλουσιότερων ανθρώπων της γης ξεπερνά το συνολικό εισόδημα του 47% του παγκόσμιου πληθυσμού, δηλαδή 2,5 δισεκατομμυρίων ανθρώπων! Την ίδια στιγμή το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού δεν έχει πρόσβαση σε βασικά αγαθά για την ανθρώπινη ύπαρξη: τροφή, καθαρό νερό, οποιαδήποτε κοινωνική υποδομή (στέγη, ηλεκτρικό, αποχέτευση, παιδεία, στοιχειώδη υγεία, περίθαλψη κ.λ.π.). Το εξωφρενικό είναι πως θα έφτανε μόνο το 4% της περιουσίας των 225 πλουσιότερων ανθρώπων για να εξασφαλιστούν τα παραπάνω για όλους τους κατοίκους της γης…
Όλα αυτά είναι αποτελέσματα, όχι αφηρημένα «της παγκοσμιοποίησης», αλλά του ίδιου του βάρβαρου καπιταλιστικού συστήματος που την γεννά σε αυτή τη μορφή, ενός συστήματος που βρίσκεται σε μια παρατεταμένη φάση παρακμής, ανίκανο να ικανοποιήσει στοιχειώδεις κοινωνικές ανάγκες, για την πλειοψηφία της ανθρωπότητας.
Το κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση και το εργατικό κίνημα
Το κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση που αναπτύχθηκε από το 1999 και μετά, με διαδηλώσεις σε μια σειρά πόλεις του κόσμου έξω από τις συνεδριάσεις διαφόρων διεθνών καπιταλιστικών φόρουμ και οργανισμών, ήταν η πρώτη ξεκάθαρη έκφραση της δυσαρέσκειας που αναπτύσσεται παγκόσμια ενάντια στον καπιταλισμό. Οι κοινωνικές δυνάμεις που συμμετείχαν στην αρχή αυτού του κινήματος ήταν κυρίως φοιτητές, άνεργοι, εργάτες προσωρινής απασχόλησης και τμήματα των μικροαστών και της διανόησης. Τα δύο τελευταία χρόνια όμως, τη σκυτάλη των κοινωνικών αγώνων έχει πάρει το εργατικό κίνημα με μαζικές απεργίες σε όλη την Ευρώπη, με επαναστάσεις και εξεγέρσεις στη Λ. Αμερική, μαζική συμμετοχή στις διαδηλώσεις ενάντια στην καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση και με μια τρομερή επίδειξη δύναμης στα πλαίσια του διεθνούς αντιπολεμικού κινήματος που αναπτύχθηκε ενάντια στην επέμβαση στο Ιράκ.
Η αρχή της μαζική κίνησης του εργατικού κινήματος παγκόσμια καταρρίπτει τις αυταπάτες που καλλιεργήθηκαν ως σήμερα από την ηγεσία του κινήματος ενάντια στην παγκοσμιοποίηση για την υποτιθέμενη «μειωμένη σημασία του ρόλου της εργατικής τάξης σήμερα» και το «ξεπέρασμα» τάχα, του κινήματος και των παραδοσιακών μεθόδων πάλης της εργατικής τάξης. Ο ρόλος της εργατικής τάξης είναι πολύ πιο σημαντικός σήμερα, σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο ίδιος ο αριθμός των μισθωτών εργατών παγκόσμια αυξάνεται μαζί με τη σημασία τους στη σύγχρονη οικονομία. Ακόμα και στις χώρες του ΟΟΣΑ, όπου γίνεται μια μεγάλης κλίμακας αναδιάρθρωση, ο αριθμός των εργαζομένων στη βιομηχανία έχει αυξηθεί, αν και ελάχιστα, από τα 112 εκατομμύρια το 1973 στα 113 εκατομμύρια στα τέλη της δεκαετίας του ’90, ενώ στις «αναπτυσσόμενες» χώρες η βιομηχανική εργατική τάξη έχει αυξηθεί από 285 εκατομμύρια το 1980 σε 407 εκατομμύρια το 1995 (πηγή www.labornotes.org).
Η εμπειρία ολόκληρου του 20ου αιώνα δείχνει ότι η κατάκτηση περισσοτέρων κοινωνικών δικαιωμάτων είναι δυνατή μόνο όταν κινητοποιείται το εργατικό κίνημα. Όταν οι αγώνες της εργατικής τάξης υποχωρούν, συντελείται μια ανάλογη αναίρεση όλων των κατακτήσεων που επετεύχθησαν στην προηγούμενη περίοδο των αγώνων και μια γενική παρακμή στις συνθήκες του ανθρώπινου πολιτισμού. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στις περισσότερες χώρες της πρώην Ανατολικής Ευρώπης για να διαπιστώσει του λόγου το αληθές.
Η εργατική τάξη είναι η μόνη κοινωνική δύναμη που μπορεί να επιβάλει να τεθούν «οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη», γιατί η εκμετάλλευση της εργασίας της είναι η μόνη πηγή κερδών στον καπιταλισμό. Όσο ηρωικά κι αν δράσουν οι κάθε λογής ακτιβιστές, όσες συσκέψεις των ισχυρών κι αν κατορθώσουν να παρεμποδίσουν με τη δυναμική τους δράση, αν η εργατική τάξη δεν συμμετάσχει στον αγώνα, με τις ιστορικά κατακτημένες από αυτή μεθόδους δράσης, τότε τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει. Καμία μορφή «κοινωνικής ανυπακοής» δεν μπορεί ποτέ να αντικαταστήσει μεθόδους πάλης όπως οι απεργίες και οι καταλήψεις των χώρων δουλειάς, που παραλύουν τις επιχειρήσεις και την παραγωγή και δημιουργούν τις προϋποθέσεις ώστε οι εργαζόμενοι να πάρουν τα μέσα παραγωγής στα δικά τους χέρια, καταργώντας την καπιταλιστική εκμετάλλευση.
Μόνος δρόμος η ανατροπή του καπιταλισμού και η νίκη του σοσιαλισμού
Αντίθετα με τους ισχυρισμούς ορισμένων μετεχόντων στο κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση, το ΔΝΤ, οι «G8» και οι άλλοι καπιταλιστικοί οργανισμοί και ενώσεις, αποτελούν τους φορείς της πολιτικής που εκφράζει τα συμφέροντα των πολυεθνικών και όχι τα ίδια τα αίτια της εκμετάλλευσης και των ανισοτήτων. Έτσι, αν δεν ανατραπεί το σύστημα που υπηρετούν οι πολιτικές τους είναι αδύνατον να «εκδημοκρατιστούν» ή να «ελεγχθούν» από τους λαούς και βέβαια με αυτή την έννοια, ακόμα και η κατάργησή αυτών των φορέων δεν θα αλλάξει τίποτα το ουσιαστικό στη λειτουργία του άδικου καπιταλιστικού συστήματος
Αλλά ούτε «ο αγώνας ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό» ο οποίος αποτελεί μια από τις εκφράσεις της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, μπορεί να αντικαταστήσει το απόλυτα αναγκαίο καθήκον για την ανατροπή του ίδιου του καπιταλισμού, που γεννά τις διάφορες μορφές σκληρών νεοφιλελεύθερων πολιτικών προκειμένου να διαιωνίσει την ύπαρξή του. Ομοίως, δεν μπορούν να δώσουν λύσεις οι κομπογιαννίτικες «συνταγές» ίασης των κοινωνικών δεινών που προτείνουν διάφοροι «θεωρητικοί» του κινήματος όπως «η ανάγκη δημιουργίας ίσων όρων εμπορίου», γιατί απλά η ρίζα της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης δεν βρίσκεται στην διανομή και την κατανάλωση, αλλά στην ίδια την καπιταλιστική παραγωγική διαδικασία, η οποία λειτουργώντας σε καθεστώς ατομικής ιδιοκτησίας δημιουργεί τους όρους της ανισότητας ανάμεσα σε αυτούς που παράγουν τα πάντα και αυτούς που κατέχουν τα μέσα παραγωγής
Χωρίς την απαλλοτρίωση των μεγάλων πολυεθνικών και των μεγάλων τραπεζών, χωρίς τη μεταφορά του ελέγχου της οικονομίας από τα χέρια των καπιταλιστών στα χέρια της εργατικής τάξης, «ένας άλλος κόσμος δεν είναι εφικτός». Μόνο με τον σχεδιασμό και το δημοκρατικό έλεγχο της παραγωγής από την ίδια την εργατική τάξη και την οριστική κατάργηση της κυριαρχίας των τυφλών δυνάμεων της αγοράς και του κέρδους, με άλλα λόγια μόνο με τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας, είναι δυνατόν να θέσουμε μια για πάντα τέλος στην καταπίεση, την εκμετάλλευση, την καταστροφή του περιβάλλοντος, την πείνα και την υπανάπτυξη. Μόνο αν η εργατική τάξη νικήσει στον αγώνα της για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας είναι δυνατό να ανατραπεί η εξουσία των πολυεθνικών και να εγκαθιδρυθεί μία παγκόσμια σχεδιασμένη οικονομία, που θα αξιοποιήσει τους υλικούς πόρους και τις ανθρώπινες ικανότητες σε παγκόσμιο επίπεδο.
Όλα αυτά δεν είναι όμορφες φράσεις ή ο ευσεβής πόθος κάποιων οραματιστών. Εκφράζουν με τον πιο ρεαλιστικό τρόπο το βασικό πρόβλημα της εποχής μας, δηλαδή την ανάγκη να ξεφύγει η ανθρωπότητα από την κρίση και τα αδιέξοδα του καπιταλισμού. Στηρίζονται στην τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων που έχει συντελεστεί στον καπιταλισμό και στα επιτεύγματα που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν αυτές προς όφελος των ανθρώπων, αν τις απαλλάξουμε από τον ζυγό της ατομικής ιδιοκτησίας και του κέρδους.
Αυτές τις ιδέες έχουν ανάγκη οι εργαζόμενοι και όσοι σε όλο τον κόσμο στενάζουν κάτω από την καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση. Για αυτές πρέπει να αγωνιστούμε με πείσμα, έτσι ώστε να γίνουν πλειοψηφία και κινητήρια δύναμη στους αγώνες της εργατικής τάξης κι αδιαπραγμάτευτα προγράμματα στα κόμματα και τις μαζικές της οργανώσεις.
Αυτό το κείμενο μοιράστηκε στις κινητοποιήσεις ενάντια στη Σύνοδο Κορυφής των ηγετών της ΕΕ τον Ιούνιο του 2003 στη Θεσσαλονίκη.
