Στις 26 Ιουνίου 2024 ο Ανώτατος Διοικητής των Ενόπλων Δυνάμεων, Στρατηγός Χουάν Χοσέ Ζούνιγκα, ηγήθηκε μιας απόπειρας πραξικοπήματος. Μια μέρα νωρίτερα, ο Ζούνιγκα είχε απομακρυνθεί από τη θέση του (αλλά δεν είχε αντικατασταθεί ακόμη) από τον Πρόεδρο Λουίς Άρσε επειδή απείλησε να συλλάβει τον Έβο Μοράλες, σε περίπτωση που ο τελευταίος κατέβαινε υποψήφιος στις εκλογές.
Το απόγευμα της Τετάρτης στρατιώτες κινήθηκαν για να καταλάβουν την Πλατεία Μουρίγιο στη Λα Πας. Ο Έβο προειδοποίησε ότι βρισκόταν σε εξέλιξη πραξικόπημα και κάλεσε τον πληθυσμό σε κινητοποίηση για την «υπεράσπιση της δημοκρατίας». Ο Άρσε έκανε το ίδιο λίγο αργότερα, και το Βολιβιανό Εργατικό Κέντρο (COB) κάλεσε σε γενική απεργία διαρκείας με σκοπό να εμποδιστεί το πραξικόπημα.
Ο Ζούνιγκα είπε στα ΜΜΕ ότι θα σχηματιστεί νέο υπουργικό συμβούλιο, κάτι που ισοδυναμούσε με την αντικατάσταση της υπάρχουσας κυβέρνησης. Αφού γκρέμισε τις πόρτες του Κυβερνητικού Μεγάρου με ένα τανκ, βρέθηκε πρόσωπο με πρόσωπο με τον Πρόεδρο Άρσε σε μια δραματική σκηνή. Χωρίς να έχει καμία προστασία, ο Άρσε διέταξε τον Ζούνιγκα, ο οποίος είχε αρκετούς ένοπλους στρατιωτικούς στο πλευρό του, να αποσύρει τα στρατεύματά του. Ο Ζούνιγκα αρχικά αρνήθηκε, αλλά τελικά κατέληξε να αποσυρθεί από το κτίριο λίγο αργότερα.
Πολλοί διαδηλωτές είχαν στο μεταξύ συγκεντρωθεί γύρω από την Πλατεία Μουρίγιο, φωνάζοντας συνθήματα υπέρ του Άρσε και κατά του πραξικοπήματος. Την ίδια στιγμή, όλες οι πολιτικές προσωπικότητες της χώρας, συμπεριλαμβανομένων ακόμη και αντιδραστικών όπως ο Λουίς Φερνάντο Καμάτσο και ηΤζανίνε Άνιες, καταδίκασαν αυτό που εκτυλισσόταν.
Το πραξικόπημα φαινόταν να καταρρέει: ο Άρσε αντικατέστησε πλήρως τις κορυφές της στρατιωτικής διοίκησης, εγκαθιστώντας νέους ανώτατους διοικητές, οι οποίοι διέταξαν τα στρατεύματα που καταλάμβαναν την Πλατεία Μουρίγιο να αποσυρθούν. Καθώς υποχωρούσαν, καταδιώχτηκαν από εξαγριωμένα πλήθη. Ο Ζούνιγκα το έσκασε μέσα σε ένα θωρακισμένο όχημα, αλλά τον συνέλαβαν πριν φτάσει πολύ μακριά.
Στη συνέχεια απευθύνθηκε στον Τύπο και έκανε μια πολύ περίεργη δήλωση. Σύμφωνα με τον Ζούνιγκα, ο Άρσε τον είχε διατάξει να πραγματοποιήσει ένα «αυτο-πραξικόπημα» που στόχο είχε να ανεβάσει τη χαμηλή δημοτικότητα του τελευταίου. Σε κάθε περίπτωση, τώρα αντιμετωπίζει κατηγορίες για ανταρσία, μαζί με τους ανώτατους διοικητές του ναυτικού και της αεροπορίας, καθώς και άλλους στρατιωτικούς και πολίτες.
Τι συμπέρασμα μπορεί να βγει από αυτήν την περίεργη κατάσταση; Ήταν πράγματι ένα «αυτο-πραξικόπημα»; Τι συνέπειες θα έχει για τη χώρα; Και, το πιο σημαντικό, ποια μαθήματα πρέπει να αντλήσουν από αυτό οι κομμουνιστές και οι αγωνιστές εργάτες;
Καταρχάς, γιατί ο Ζούνιγκα αποπειράθηκε αυτό το πραξικόπημα; Ορισμένοι, συμπεριλαμβανομέων των υποστηρικτών του Έβο Μοράλες μέσα στο MAS – το κυβερνών κόμμα – καθώς και της δεξιάς αντιπολίτευσης, έχουν πειστεί ότι ότι αυτό ήταν πράγματι ένα «αυτο-πραξικόπημα». Ορισμένες πτυχές του πραξικοπήματος, όπως η πρόσωπο με πρόσωπο αντιπαράθεση μεταξύ Άρσε και Ζούνιγκα – κατά την οποία ο πρώτος ήταν άοπλος και απροστάτευτος– φαίνεται να συνηγορεί σε αυτήν την ιδέα. Αλλά αυτό δεν είναι ένα σοβαρό επιχείρημα αν εξετάσουμε την κατάσταση πιο προσεκτικά.
Από την αρχή, το πραξικόπημα φαινόταν να έχει μια δική του πολιτική λογική. Εκτός από το ότι επιδιώχθηκε από τους πραξικοπηματίες η πλήρης αντικατάσταση του υπουργικού συμβουλίου, ο Ζούνιγκα αναφέρθηκε στην έλλειψη σεβασμού προς τις ένοπλες δυνάμεις – ας μην ξεχνάμε ότι ο ίδιος είχε απομακρυνθεί από τη θέση του μόλις πρόσφατα – και είπε ότι θα απελευθέρωνε «πολιτικούς κρατούμενους» όπως ο Καμάτσο και η Άνιες.
Μόνο από τη στιγμή που είχε γίνει σαφές ότι τα πράγματα δεν πήγαιναν καθόλου καλά γι’ αυτόν, εξαπέλυσε την κατηγορία για «αυτο-πραξικόπημα» εναντίον του Άρσε. Αργότερα ο Ζούνιγκα ξανά άλλαξε την ιστορία του στην επίσημη κατάθεσή του στην αστυνομία, επιτιθέμενος σε άλλους διοικητές του στρατού επειδή δεν εκπλήρωσαν τον ρόλο που τους είχε ανατεθεί.
Επιπλέον, η πραγματοποίηση ενός αυτο-πραξικοπήματος υπό τις παρούσες συνθήκες θα ήταν εντελώς αντίθετη προς τα συμφέροντα του Άρσε. Το πραξικόπημα είχε μια βαθιά αποσταθεροποιητική επίδραση στην οικονομία και την πολιτική, αποδυναμώνοντας περαιτέρω τη θέση του Προέδρου. Αυτή είναι μια προφανής συνέπεια οποιασδήποτε απόπειρας πραξικοπήματος, και είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι ο Άρσε δεν θα το είχε σκεφτεί αυτό.
Είναι επίσης απαραίτητο να τονίσουμε άλλο ένα σημαντικό σημείο. Η θεωρία του «αυτο-πραξικοπήματος» αποπροσανατολίζει από τον εξαιρετικά αντιδραστικό ρόλο που έχει ο στρατός. Ο στρατός είναι ουσιαστικό μέρος του καπιταλιστικού κράτους. Όποτε υπήρξαν στρατιωτικές παρεμβάσεις στη χώρα μας, ήταν πάντα στην υπηρεσία του ιμπεριαλισμού και της καπιταλιστικής ολιγαρχίας.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ο Έβο Μοράλες, υποστηρίζοντας τη θεωρία του «αυτο-πραξικοπήματος», έχει για άλλη μια φορά ευθυγραμμιστεί με τη δεξιά αντιπολίτευση εναντίον του Άρσε. Ο Έβο εξακολουθεί να έχει σημαντική επιρροή σε ένα τμήμα των μαζών και το γεγονός ότι στρέφει την προσοχή τους σε ένα υποτιθέμενο «αυτο-πραξικόπημα» αντί να τις κινητοποιεί ενάντια στο πραγματικό και συγκεκριμένο γεγονός ότι ένας αξιωματούχος του στρατού προσπάθησε να ανατρέψει μια δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση – και μάλιστα μία κυβέρνηση του δικού του κόμματος! – είναι πραγματικά εντυπωσιακό.
Εμπλέκονταν σε αυτήν την απόπειρα πραξικοπήματος οι ιμπεριαλιστές; Αυτό είναι ένα ερώτημα στο οποίο δεν μπορούμε να απαντήσουμε με σιγουριά. Από τη μια πλευρά, είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι μπορεί να συμβεί οτιδήποτε σημαντικό στον στρατό χωρίς να το γνωρίζουν η αμερικανική πρεσβεία και οι υπηρεσίες πληροφοριών της. Η Βολιβία είναι πλούσια σε ορυκτό πλούτο στρατηγικής σημασίας και ο έλεγχος αυτών των πόρων είναι αντικείμενο ανταγωνισμού μεταξύ των ΗΠΑ και άλλων αντίπαλων δυνάμεων (Κίνα, Ρωσία, Ιράν).
Ωστόσο, το πραξικόπημα φάνηκε να αιφνιδιάζει τις ξένες κυβερνήσεις οι οποίες το καταδίκασαν. Πέρα από την έκδοση προειδοποίησης ασφαλείας λόγω της στρατιωτικής παρουσίας στην Πλατεία Μουρίγιο, η αμερικανική πρεσβεία τήρησε στάση σιγής. Και όπως αναφέρθηκε, ο Ζούνιγκα δεν έλαβε ανοιχτή υποστήριξη από κανέναν.
Οι προϋποθέσεις για ένα πραξικόπημα
Η ουσία του ζητήματος είναι ότι, σε αυτήν τη φάση, απουσιάζουν οι προϋποθέσεις για ένα επιτυχημένο πραξικόπημα στη Βολιβία. Αυτό φάνηκε από την ταχύτητα με την οποία κινητοποιήθηκαν οι μάζες ενάντια σ’ αυτήν την απόπειρα. Το COB κήρυξε άμεσα γενική απεργία διαρκείας. Αν το στρατιωτικό πραξικόπημα δεν είχε αποτύγχανε αμέσως, η γενικευμένη κινητοποίηση της εργατικής τάξης πιθανότατα θα το είχε ανατρέψει λίγο αργότερα, ή τουλάχιστον θα ξεκινούσαν σοβαρές μάχες αμφισβήτησης του στρατού στους δρόμους.
Ιστορικά και κατά γενικό κανόνα, η άρχουσα τάξη καταφεύγει σε στρατιωτική δικτατορία μόνο σε καταστάσεις ακραίας αστάθειας, όταν το σύστημά της απειλείται και βρίσκεται στα πρόθυρα πολιτικής κατάρρευσης. Όταν η εργατική τάξη αδυνατεί να ανατρέψει τον καπιταλισμό, αλλά, την ίδια στιγμή, οι καπιταλιστές είναι πολύ αδύναμοι για να αποκαταστήσουν την τάξη, βλέπουμε την εμφάνιση αυτού που οι μαρξιστές αποκαλούμε βοναπαρτισμό. Το κράτος – εκπροσωπούμενο από την ισχυρότερη πτέρυγά του: τον στρατό – παρεμβαίνει βίαια για να επιβάλει τη «σταθερότητα».
Ιστορικά παραδείγματα βοναπαρτισμού στην περιοχή περιλαμβάνουν τις δικτατορίες που επιβλήθηκαν στο πλαίσιο της «Επιχείρησης Κόνδορας». Στη Βολιβία, ο Μπάνζερ ήρθε στην εξουσία συντρίβοντας τη Λαϊκή Συνέλευση, η οποία ήταν ένα εμβρυακό Σοβιέτ – δηλαδή ένα όργανο εργατικού ελέγχου που σχηματίστηκε μέσα σε μια επαναστατική κατάσταση.
Στη Χιλή, ο Πινοσέτ οργάνωσε το πραξικόπημά του για να συντρίψει την κυβέρνηση της Λαϊκής Ενότητας του Αλιέντε και, κυρίως, τις μάζες, οι οποίες άρχιζαν να παίρνουν τα πράγματα στα χέρια τους καταλαμβάνοντας τη γη και τα εργοστάσια.
Ωστόσο, και στις δύο περιπτώσεις, ήταν αναγκαίο να έχει εξαντληθεί σε κάποιο βαθμό η ενέργεια του εργατικού κινήματος πριν ο στρατός μπορέσει να πραγματοποιήσει το πραξικόπημα του. Στη Βολιβία, η Λαϊκή Συνέλευση υπήρχε για αρκετούς μήνες αλλά βρισκόταν σε ένα αδιέξοδο που παρέλυσε τους εργάτες. Στη Χιλή, ήταν η επιμονή του Αλιέντε να παραμείνει μέσα στο πλαίσιο του καπιταλισμού, ενάντια στη θέληση των εργατών, που δημιούργησε την αναγκαία παθητικότητα για να επιτρέψει το πραξικόπημα του Πινοσέτ.
Προφανώς δεν είναι αυτή η κατάσταση στη Βολιβία σήμερα. Υπάρχει μεγάλη σύγχυση στο εργατικό κίνημα, αλλά εξακολουθεί να είναι πολύ ικανό να κινητοποιηθεί ενάντια σε μια τόσο ξεκάθαρη απειλή όπως η στρατιωτική δικτατορία. Πρέπει επίσης να προστεθεί ότι ένα πραξικόπημα, αντί να ωφελήσει την άρχουσα τάξη, μπορεί υπό ορισμένες προϋποθέσεις να προκαλέσει ένα επαναστατικό κίνημα.
Είναι σαφές ότι η Βολιβία βρίσκεται πράγματι σε βαθιά κρίση, αλλά δεν έχει φτάσει ακόμη σε ένα κρίσιμο σημείο – παρότι το πλησιάζει. Η επανεμφάνιση του στρατού ως ανεξάρτητου παράγοντα, με το αποτυχημένο πραξικόπημα της περασμένης Τετάρτης, είναι τόσο έκφραση αυτής της κρίσης όσο και παράγοντας βαθέματός της. Η οικονομία βρίσκεται σε καθοδική τροχιά. Δεν βρισκόμαστε ακόμη σε συνθήκες ανοιχτής σοβαρής οικονομικής κρίσης, αλλά σημάδια κίνησης προς αυτήν είναι υπαρκτά.
Πολιτικά, η κρίση εκφράζεται κυρίως γύρω από το κυβερνών κόμμα, το MAS, αλλά μπορεί να γενικευθεί όσο πλησιάζουν οι εκλογές του Αυγούστου του 2025. Ο διχασμός στο κόμμα έχει επιδεινωθεί. Τα δεξιά και τα κεντρώα κόμματα είναι απλώς αντανάκλαση της θλιβερής και παρασιτικής βολιβιανής αστικής τάξης και βρίσκονται συνεχώς σε κρίση.
Η απειλή ενός νέου πραξικοπήματος δεν έχει εκλείψει. Αυτό που συνέβη στις 26 Ιουνίου είναι μια προειδοποίηση για την αστάθεια που θα έρθει. Είναι απαραίτητο να παραμείνουμε σε εγρήγορση. Η εμπειρία του 1973 στη Χιλή δείχνει ότι τέτοια αποτυχημένα πραξικοπήματα μπορεί να αποτελέσουν απλές πρόβες για μια πιο σοβαρή απόπειρα στο μέλλον. Και ο στρατός στη Βολιβία συνεχίζει να παίζει τον ίδιο ρόλο που έπαιξε τη δεκαετία του 1970, τόσο εδώ όσο και στην υπόλοιπη Λατινική Αμερική.
Σε ένα καπιταλιστικό κράτος, οι ένοπλες δυνάμεις θα εξυπηρετούν πάντα τα συμφέροντα του εθνικού και του διεθνούς κεφαλαίου. Η υποτιθέμενη «αποαποικιοποίηση» των ενόπλων δυνάμεων που υποσχέθηκε το MAS όταν ανέβηκε στην εξουσία έχει αποτύχει. Ο μόνος τρόπος για να «αποαποικιοποιηθεί» αποτελεσματικά ο στρατός – δηλαδή να καταργηθεί ο ρόλος του ως εργαλείο του ιμπεριαλισμού – δεν είναι να αλλάξουμε μερικά σύμβολα αλλά να τον καταστρέψουμε και να τον αντικαταστήσουμε με τον ένοπλο λαό, με δημοκρατικά εκλεγμένους αξιωματικούς που θα πάρουν τη θέση της ολιγαρχικής και αντιδραστικής κάστας που βρίσκεται σήμερα στην κορυφή του στρατού.
Αλλά αυτό θα σήμαινε την καταστροφή της βάσης του καπιταλιστικού κράτους και, μαζί με αυτό, του ίδιου του βολιβιανού καπιταλισμού. Με άλλα λόγια, ο μόνος τρόπος για να διασφαλιστεί ότι δεν θα υπάρξει ποτέ ξανά στρατιωτική δικτατορία είναι η σοσιαλιστική επανάσταση και η δικτατορία του προλεταριάτου, δηλαδή η εξουσία των καταπιεσμένων εργατών και αγροτών ενάντια στην καταπιεστική καπιταλιστική μειοψηφία.
Η Βολιβία, η οποία πριν από λίγο καιρό φαινόταν ότι έχει ανοσία στην καπιταλιστική κρίση, ένα δήθεν φωτεινό παράδειγμα της επιτυχίας του ρεφορμισμού, τώρα βαδίζει χέρι-χέρι με τον παγκόσμιο καπιταλισμό προς την άβυσσο. Το τέλος των υψηλών τιμών στις πρώτες ύλες, που εξασφάλισαν μια ορισμένη σταθερότητα στις κυβερνήσεις του MAS κατά την πρώτη δεκαετία του στην εξουσία, γίνεται η αιτία της κρίσης του.
Αυτή η χώρα έχει γνωρίσει πολλές στρατιωτικές δικτατορίες και αρκετές αποτυχημένες επαναστάσεις. Ελπίζουμε να μην ξαναδούμε μια στρατιωτική δικτατορία, αλλά μπορούμε να είμαστε απολύτως βέβαιοι ότι ο τυφλοπόντικας της επανάστασης θα ξετρυπώσει ξανά στη Βολιβία και σε όλο τον κόσμο. Η μόνη εγγύηση επιτυχίας για την επανάσταση είναι η ύπαρξη μιας επαναστατικής κομμουνιστικής ηγεσίας ριζωμένης στις εργαζόμενες μάζες. Εμείς, οι σύντροφοι και συντρόφισσες του Επαναστατικού Κομμουνιστικού Πυρήνα, του τμήματος της Επαναστατικής Κομμουνιστικής Διεθνούς στη Βολιβία, χτίζουμε το έμβρυο ενός τέτοιου κόμματος – παλέψτε μαζί μας!
Ραφαέλ Ζαμπαλάγκα (Επαναστατικός Κομμουνιστικός Πυρήνας – βολιβιανό τμήμα της RCI)
Μετάφραση από την ιστοσελίδα marxist.com: Ηλίας Κυρούσης
