«Νομίζω πως πέντε χρόνια μετά τη Ρωσική Επανάσταση, το πιο σημαντικό πράγμα για εμάς – και πρόκειται για κάτι που πρέπει να ισχύει τόσο για τους Ρώσους όσο και για τους ξένους συντρόφους – είναι να καθίσουμε κάτω και να μελετήσουμε… Πρέπει να εκμεταλλευόμαστε κάθε στιγμή ανάπαυλας από την πάλη, τον πόλεμο, για να διαβάζουμε, να διαβάζουμε από την αρχή». Λένιν
Ο μαρξισμός είτε βασίζεται στο διεθνισμό, είτε είναι ένα «τίποτα». Αυτή η προσέγγιση δεν αποτελεί συναισθηματισμό, αλλά βασίζεται στο διεθνή χαρακτήρα του ίδιου του καπιταλισμού. Ο καπιταλισμός έχει δημιουργήσει μια παγκόσμια αγορά, έναν παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας και μια παγκόσμια εργατική τάξη. Το καπιταλιστικό σύστημα, μέσω της ανάπτυξης της βιομηχανίας, ανέτρεψε τα περιοριστικά εμπόδια της Φεουδαρχίας και δημιούργησε το έθνος-κράτος και την παγκόσμια οικονομία. Έχοντας αναπτύξει τον παγκόσμιο καπιταλισμό στο υψηλότερο του επίπεδο, ο ιμπεριαλισμός – κατά τον οποίο ο πλανήτης εξουσιάζεται από μια χούφτα μονοπώλια – μετέτρεψε τα προτερήματά του στο αντίθετό τους και έχει καταστεί αποφασιστικό εμπόδιο για τη μελλοντική ανάπτυξη και πρόοδο. Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ένα άμεσο αποτέλεσμα των περιορισμών του έθνους-κράτους και της ατομικής ιδιοκτησίας πάνω στις παραγωγικές δυνάμεις. Μόνο η ανατροπή του παγκόσμιου καπιταλισμού θα μπορούσε να βάλει ένα τέλος σε αυτή την αντίφαση και να ξεριζώσει αυτούς τους περιορισμούς.
Ο καπιταλισμός σε παγκόσμιο επίπεδο δημιούργησε την υλική βάση σε όρους βιομηχανίας και τεχνικής για την ανάπτυξη του παγκόσμιου σοσιαλισμού και της αταξικής κοινωνίας. Η παγκόσμια επανάσταση και ο διεθνής σοσιαλισμός ήταν η βάση της διδασκαλίας του Μαρξ και του Ένγκελς και είχε πλήρως κατανοηθεί από το Λένιν, τον Τρότσκι και τους μπολσεβίκους.
Πάνω σε αυτές τις αρχές, ο Μαρξ είχε οργανώσει την Πρώτη Διεθνή γύρω στα 1860. «Η απελευθέρωση των εργατών δεν είναι ένα τοπικό, ούτε εθνικό, αλλά ένα διεθνές πρόβλημα», έγραφε ο Μαρξ στο ιδρυτικό ψήφισμα της Διεθνούς. Παρ’ όλο που η Πρώτη Διεθνής έκανε μια σπουδαία αρχή, η πτώση της Παρισινής Κομμούνας (1871), οι ίντριγκες των αναρχικών και η οικονομική άνθιση εκείνης της περιόδου οδήγησαν τους Μαρξ και Ένγκελς να μεταφέρουν τη βάση της Πρώτης Διεθνούς στη Νέα Υόρκη και αργότερα να διαλύσουν προσωρινά την οργάνωση το 1876.
«Η Πρώτη Διεθνής (1864-72) αποτέλεσε τη βάση για τη διεθνή οργάνωση των εργαζομένων με σκοπό τη προετοιμασία της επαναστατικής επίθεσης ενάντια στο κεφάλαιο», παρατήρησε ο Λένιν. Το 1889, η Δεύτερη Διεθνής γεννήθηκε, περιλαμβάνοντας αυτή τη φορά μαζικές οργανώσεις του προλεταριάτου στη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και άλλες χώρες. Δυστυχώς, η εξαιρετική ενίσχυση των δυνάμεων της Διεθνούς έλαβε χώρα σε μια περίοδο που χαρακτηριζόταν από την οργανική ανάπτυξη του καπιταλισμού. Το γεγονός αυτό επηρέασε τα ηγετικά της στρώματα και διοχέτευσε οπορτουνιστικές τάσεις στις τάξεις τους. «Η Δεύτερη Διεθνής (1889-1914)», συνεχίζει ο Λένιν, «ήταν μια διεθνής οργάνωση του προλεταριακού κινήματος, του οποίου η ανάπτυξη ήταν πιο πολύ εκτεταμένη παρά εντατική. Αυτό οδήγησε σε μια παροδική ενδυνάμωση οπορτουνιστικών τάσεων, οι οποίες τελικά συντέλεσαν στη ντροπιαστική κατάρρευση της Διεθνούς…» Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος επιβεβαίωσε την κατάρρευση της Διεθνούς, με τους ηγέτες κάθε εθνικού τμήματος να εγκαταλείπουν το διεθνισμό και να τάσσονται υπέρ της δικής τους καπιταλιστικής τάξης. Η Δεύτερη Διεθνής, με τα λόγια της Ρόζας Λούξεμπουργκ, έγινε ένα «βρωμερό κουφάρι».
Από το 1914 και έπειτα, ο Λένιν ηγήθηκε ενός αγώνα ενάντια σε εκείνους τους ηγέτες που είχαν προδώσει την υπόθεση (της εργατικής τάξης) – τους σοσιαλσωβινιστές, όπως τους αποκαλούσε. Μαζί με έναν αριθμό διεθνιστών, αγωνίστηκε, για να διατηρήσει καθαρή τη σημαία του διεθνούς σοσιαλισμού και να προετοιμάσει το έδαφος για μια νέα Διεθνή της εργατικής τάξης. Για τον Λένιν, η Διεθνής ουσιαστικά ήταν ένα πρόγραμμα, μια πολιτική και μια μέθοδος. Κάτω από τις συνθήκες του Παγκόσμιου Πολέμου, οι διεθνιστές – Λένιν, Τρότσκι, Ρόζα Λούξεμπουργκ, Τζον Μακλίν, Τζέιμς Κόνολι και άλλοι – περιορίστηκαν σε μικρές ομάδες, απομονωμένοι από την εργατική τάξη. Στη συνδιάσκεψη του Τσίμερβαλντ το 1915, ο Λένιν αστειεύτηκε πως όλοι οι διεθνιστές του κόσμου θα μπορούσαν να χωρέσουν σε τέσσερα βαγόνια τρένου. Όμως, τα ίδια τα γεγονότα θα τα άλλαζαν όλα αυτά. Μέσα σε δύο χρόνια ο ιμπεριαλισμός θα έσπαζε στον «πιο αδύναμο κρίκο του», στην Τσαρική Ρωσία.
Η ιστορία δεν προχωράει σε ευθεία γραμμή, αλλά ακολουθεί τους διαλεκτικούς νόμους της ανισόμερης και συνδυασμένης ανάπτυξης. Μια λιγότερο αναπτυγμένη χώρα απορροφά τις υλικές και διανοητικές κατακτήσεις των πιο αναπτυγμένων, όχι αντιγράφοντάς τις με πανομοιότυπο τρόπο, αλλά συνδυάζοντας τα διάφορα αντιφατικά στοιχεία. Το μπόλιασμα των πιο προηγμένων τεχνικών στις προ-καπιταλιστικές δομές, όπως στη Ρωσία, οδήγησε σε μια περίεργη σύνθεση διαφορετικών σταδίων της ιστορική διαδικασίας, προσδίδοντας σε αυτήν έναν ανομοιόμορφο και συνδυασμένο χαρακτήρα. Τα καθήκοντα της αστικοδημοκρατικής επανάστασης τώρα θα μπορούσαν να επιλυθούν μόνο με την κατάκτηση της εξουσίας από την εργατική τάξη.
Το 1917, η Φεβρουαριανή Επανάσταση ανέτρεψε τον Τσαρισμό. Παρά την καθυστέρηση της Ρωσίας, το ξένο κεφάλαιο είχε αναπτύξει μοντέρνες βιομηχανίες εντός των συνόρων της και μαζί με αυτές μια παρθένα εργατική τάξη ανοιχτή στις επαναστατικές ιδέες. Κατά τη Φεβρουαριανή Επανάσταση, όπως και σε αυτή του 1905, διαμορφώθηκαν Σοβιέτ ή εργατικά συμβούλια, τα οποία συνιστούσαν μια «δυαδική εξουσία», μέχρι και την επιτυχημένη δεύτερη επανάσταση του Οκτώβρη (οπότε και επικράτησαν σε βάρος του αστικού κοινοβουλίου). Στους ερχόμενους εννέα μήνες (μεταξύ Φλεβάρη και Οκτώβρη), κάτω από την ηγεσία του Λένιν, οι μπολσεβίκοι κατάφεραν να κερδίσουν την πλειοψηφία της εργατικής τάξης και των φτωχών αγροτών και να πάρουν την εξουσία με το σύνθημα «Όλη η Εξουσία στα Σοβιέτ»!
Από πολύ νωρίς, ήδη από την πρώτη του συμμετοχή στην επαναστατική πολιτική, ο Λένιν διατηρούσε μια πραγματικά διεθνιστική στάση. Συνέδεσε την τύχη της Ρωσικής Επανάστασης, ακόμα και στην αστικοδημοκρατική της μορφή, με την τύχη της σοσιαλιστικής Επανάστασης στην Ευρώπη. Όντας βαθιά διεθνιστής, δεν είχε χρόνο για μικρόψυχους εθνικισμούς μέσα στο επαναστατικό κόμμα. Ακόμα και πριν από την Οκτωβριανή Επανάσταση, στην Κομματική Συνδιάσκεψη του Μαρτίου, ο Λένιν πρότεινε να αλλάξει το όνομα του κόμματος και από Ρωσικό Σοσιαλδημοκρατικό Εργατικό Κόμμα να γίνει απλά Κομμουνιστικό Κόμμα. «Το όνομα σοσιαλδημοκράτης είναι ανακριβές. Μην εμμένουμε σε ένα παλιό όνομα, το οποίο έχει πέρα για πέρα σαπίσει», είπε.
Παρά τις ύστερες παραποιήσεις των σταλινικών, οι μπολσεβίκοι ηγέτες δεν είχαν εκφράσει ποτέ καμία προοπτική για το «Σοσιαλισμό σε Μία Χώρα», άποψη που δεν έχει τίποτα κοινό με το μαρξισμό. Θεωρούσαν τη Ρωσική Επανάσταση ως την αρχή της παγκόσμιας επανάστασης. Εάν η επανάσταση απομονωνόταν, θα διαλυόταν. Η υλική βάση για το σοσιαλισμό δεν υπήρχε σε μία χώρα, πόσο μάλλον στην καθυστερημένη Ρωσία. Μόνο η παγκόσμια επανάσταση θα μπορούσε να σώσει τη Ρωσική Επανάσταση, όπως κατ’ επανάληψη εξηγούσε ο Λένιν.
Τέσσερις μήνες μετά την Επανάσταση, στις 7 Μαρτίου του 1918, ο Λένιν εξηγούσε: «Σε κάθε κάθε περίπτωση, εάν δεν έρθει η Γερμανική Επανάσταση, είμαστε χαμένοι». Μερικές εβδομάδες αργότερα έλεγε: «Η οπισθοδρόμηση της χώρας μας έβαλε στην πρώτη γραμμή του μετώπου και θα χαθούμε, εάν δεν είμαστε σε θέση να κρατήσουμε, μέχρι να δεχθούμε ισχυρή υποστήριξη από εργάτες που έχουν εξεγερθεί σε άλλες χώρες, σε ολόκληρο τον κόσμο…» Το Μάιο, ο Λένιν τόνισε ξανά: «Το να περιμένουμε, μέχρι οι εργατικές τάξεις να φέρουν σε πέρας την επανάσταση σε παγκόσμιο επίπεδο, σημαίνει πως ο καθένας (που πετυχαίνει μια επανάσταση) θα παραμένει ξεκρέμαστος στον αέρα…Μπορεί η επανάσταση να ξεκινήσει με εξαιρετική επιτυχία σε μία χώρα και μετά να διέλθει από περιόδους αγωνίας, καθότι η τελική νίκη θα είναι δυνατή μόνο όταν είναι παγκόσμια και μόνο με τις ενωμένες προσπάθειες των εργατών σε όλες τα χώρες». Αυτές οι απόψεις εκφράζονταν διαρκώς μέχρι και το θάνατο του Λένιν. Μόνο το φθινόπωρο εκείνης της χρονιάς (το 1924), ο Στάλιν παρουσίασε την αντιμαρξιστική ιδέα του «Σοσιαλισμού σε μια Χώρα», αντανακλώντας τα συμφέροντα της συντηρητικής γραφειοκρατίας, που είχε ήδη κυριαρχήσει στο κόμμα και στο κράτος.
Πραγματικά, τέτοιος ήταν ο διεθνισμός του Λένιν, ώστε μπορούσε να θυσιάσει τη Ρωσική Επανάσταση για μια επιτυχημένη επανάσταση στη Γερμανία. Ήταν ένας διεθνιστής όχι στα λόγια, αλλά στα έργα. Η σταλινική ιδέα του «χτισίματος του σοσιαλισμού στη Ρωσία» ποτέ δεν πέρασε από το κεφάλι του Λένιν, ή οποιουδήποτε άλλου αγωνιζόταν για τον ίδιο σκοπό!
Η επανάσταση περνούσε «περιόδους αγωνίας» μαζί με κάθε διεθνή ήττα και οπισθοχώρηση της παγκόσμιας επανάστασης. Τον Νοέμβριο του 1918, η επανάσταση είχε ήδη επιτύχει την ανατροπή της Γερμανικής και Αυστρο-ουγγρικής μοναρχίας και η Αυτοκρατορία κατέρρευσε. Δυστυχώς, δεν υπήρχε Μπολσεβίκικο Κόμμα, για να ηγηθεί της επανάστασης και έτσι τελικά ηττήθηκε. Το Γενάρη 1919, η Λούξεμπουργκ και ο Λίμπκνεχτ δολοφονήθηκαν από την αντεπανάσταση. Η σύντομη Ουγγρική επανάσταση επίσης ανατράπηκε. «Η μεγαλύτερη κακοτυχία και κίνδυνος της Ευρώπης είναι η απουσία επαναστατικού κόμματος», έλεγε ο Λένιν.
Ο Λένιν αντιλήφθηκε πως οι επαναστάσεις στις άλλες χώρες θα ήταν πολύ πιο δύσκολες απ’ ό,τι αρχικά φανταζόταν. Έπρεπε να χτιστούν μαζικά επαναστατικά κόμματα και οι ηγέτες έπρεπε να εκπαιδευτούν. Μόνο τότε θα υπήρχε ελπίδα επιτυχίας. Μια νέα, Τρίτη Διεθνής έπρεπε να δημιουργηθεί, ιδιαίτερα καθώς ήδη υπήρχαν στον ορίζοντα κάποιες προσπάθειες για την αναβίωση της Δεύτερης Διεθνούς. Το Γενάρη του 1919, ο Λένιν απέστειλε ένα ανοιχτό γράμμα στους εργάτες της Ευρώπης και της Αμερικής, καλώντας τους να ιδρύσουν την Τρίτη Διεθνή. Μέσα σε λίγους μήνες, ένα ιδρυτικό Συνέδριο έλαβε χώρα, όπου συμμετείχαν 35 αντιπρόσωποι και 15 παρατηρητές. Ο σχετικά μικρός αριθμός των συμμετοχών είχε να κάνει κυρίως με τον ιμπεριαλιστικό αποκλεισμό και τις εξαιρετικές δυσκολίες που υπήρχαν, για να φτάσει κανείς στη Μόσχα. Παρ’ όλα αυτά, το Μανιφέστο που επεξεργάστηκε ο Τρότσκι, συμπέραινε: «Κάτω από τη σημαία των Σοβιέτ των Εργατών, του επαναστατικού αγώνα για την εξουσία και τη δικτατορία του προλεταριάτου, κάτω από τη σημαία της Τρίτης Διεθνούς, εργάτες όλου του κόσμου ενωθείτε»! Η Τρίτη (Κομμουνιστική) Διεθνής έγινε το νέο Παγκόσμιο Κόμμα της Σοσιαλιστικής Επανάστασης.
«Η Τρίτη Διεθνής», υποστήριξε ο Λένιν στο Συνέδριο, «ανέλαβε τη δουλειά της Δεύτερης Διεθνούς, ξέκοψε από τα οπορτουνιστικά, σοσιαλσωβινιστικά και μικροαστικά σκουπίδια και ξεκίνησε, για να φέρει σε πέρας τη δικτατορία του προλεταριάτου».
«Η διεθνής ενότητα κομμάτων που σκοπεύουν στη μεγαλύτερη επανάσταση του κόσμου, στο κίνημα του προλεταριάτου για την ανατροπή του κεφαλαίου, τώρα στέκεται σε στέρεο έδαφος. Συγκεκριμένα, η ύπαρξη αρκετών Σοβιετικών Δημοκρατιών, οι οποίες κάνουν πράξη, σε παγκόσμιο επίπεδο, τη δικτατορία του προλεταριάτου, είναι νίκη κατά του καπιταλισμού».
«Η Διεθνής Παγκόσμια Επανάσταση είναι κοντά», έγραψε ο Λένιν, «παρ’ όλο που οι επαναστάσεις δε γίνονται ποτέ σε μια σειρά. Οι ιμπεριαλιστές θα πυρπολήσουν ολόκληρο τον κόσμο, ξεκινώντας μια πυρκαγιά, μέσα στην οποία θα χαθούν οι ίδιοι, εάν τολμήσουν να συγκρουστούν με την Επανάσταση».
Η Σοβιετική Ρωσία ήταν ένα «πολιορκημένο οχυρό» της παγκόσμιας επανάστασης, περικυκλωμένο από εχθρικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις ταγμένες να την καταστρέψουν. Η στρατιωτική γραμμή άμυνας της Επανάστασης όμως υπερτερούσε. Ο Τρότσκι είχε λάβει την ευθύνη να σφυρηλατήσει έναν μαζικό Κόκκινο Στρατό, που θα νικούσε τους Λευκούς και τους στρατούς της ξένης ιμπεριαλιστικής επέμβασης. Ολόκληρη η Σοβιετική κοινωνία τέθηκε επί ποδός πολέμου. Αυτή ήταν η περίοδος του «Πολεμικού Κομμουνισμού».
Κάτω από αυτές τις πολύ σκληρές συνθήκες, το νεαρό εργατικό κράτος κατάφερε να κρατηθεί από μια κλωστή. Εργάτες διεθνώς συσπειρώθηκαν, για να υπερασπιστούν την Οκτωβριανή Επανάσταση σε μια επίδειξη διεθνούς αλληλεγγύης. Τελικά, οι ιμπεριαλιστές νικήθηκαν και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν, για να επουλώσουν τις πληγές τους. Μόλις αυτοί οι στρατοί ηττήθηκαν σε ρωσικό έδαφος, το σοβιετικό κράτος γρήγορα ξεκαθάρισε τα απομεινάρια του Λευκού Στρατού. Η επικράτηση επί της ιμπεριαλιστικής επέμβασης, ωστόσο, ήρθε με ένα πολύ σοβαρό κόστος. Η Επανάσταση βρέθηκε σε κρίσιμη κατάσταση σε πολλές περιπτώσεις.
Η σημασία της εξάπλωσης της παγκόσμιας επανάστασης ήταν τεράστια, δεδομένου του φοβερού χάους που δημιουργήθηκε στη Ρωσία από τον παγκόσμιο πόλεμο, τον εμφύλιο και την ξένη επέμβαση. Μετά την απομάκρυνση των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, το σοβιετικό καθεστώς γρήγορα άλλαξε πορεία και εισήγαγε τη Νέα Οικονομική Πολιτική, για να αναζωογονήσει τη διαλυμένη του οικονομία.
Στην Ευρώπη, μετά την υποχώρηση του επαναστατικού κύματος, διαμορφώθηκε μια δεδομένη ισορροπία. «Πίσω, στο 1919, λέγαμε στους εαυτούς μας πως θα ήταν (η Παγκόσμια Επανάσταση) υπόθεση μηνών, αλλά τώρα λέμε πως ίσως να είναι ζήτημα μερικών χρόνων», εξήγησε ο Τρότσκι. Οι μπολσεβίκοι χρησιμοποίησαν αυτό το διάλειμμα, για να στηρίξουν και να προετοιμάσουν καλύτερα τις δυνάμεις της παγκόσμιας επανάστασης. Με την ίδρυση της Τρίτης Διεθνούς, αναπτύχθηκαν συγκεκριμένες υπερ-αριστερές τάσεις στις γραμμές της. Σε αυτές απάντησαν κυρίως ο Λένιν και ο Τρότσκι στο Δεύτερο Συνέδριο της Κομιντέρν το 1920, το οποίο σε αντίθεση με το Πρώτο, είχε στη σύνθεσή του μεγάλα Κομμουνιστικά Κόμματα και οργανώσεις. Ήταν τότε που ο Λένιν έγραψε το διάσημο έργο του «Αριστερισμός, η παιδική αρρώστια του Κομμουνισμού». Αυτές οι υπερ-αριστερές τάσεις έφτασαν στο κορύφωμά τους με τη λεγόμενη Δράση του Μαρτίου το 1921 στη Γερμανία, όπου το τότε νεαρό ΚΚ της Γερμανίας προσπάθησε να προκαλέσει μια πρόωρη εξέγερση. Αυτό οδήγησε σε μεγάλη ήττα το γερμανικό κόμμα και έβαλε σε μεγάλο κίνδυνο τις προοπτικές για μια επιτυχημένη επανάσταση στη Δύση.
Οι συνέπειες της Δράσης του Μαρτίου συζητήθηκαν στο Τρίτο Συνέδριο της Κομιντέρν. Η Δράση καταδικάστηκε με εύσχημο τρόπο από τον Λένιν, ο οποίος μαζί με τον Τρότσκι θεωρήθηκε ως η «δεξιά» πτέρυγα. «Προετοιμάστε αυτή τη μάχη. Ο εχθρός είναι ισχυρός, επειδή έχει εξουσιάσει για αιώνες και για το λόγο αυτό έχει συνείδηση της δύναμής του και ανησυχεί για τη διατήρηση της εξουσίας του. Ο εχθρός ξέρει πώς να πολεμήσει έναν εμφύλιο πόλεμο. Το Τρίτο Συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς προειδοποιεί όλα τα Κομμουνιστικά Κόμματα πως η προλεταριακή μάχη για εξουσία απειλείται από το γεγονός ότι οι άρχουσες και κατέχουσες ιδιοκτησία τάξεις διαθέτουν πολύ καλά σχεδιασμένη στρατηγική, ενώ η εργατική τάξη μόλις που ξεκινάει να αναπτύσσει τη στρατηγική της. Τα γεγονότα του Μαρτίου στη Γερμανία έδειξαν πόσο επικίνδυνο είναι για την εργατική τάξη, η κομμουνιστική πρωτοπορία του προλεταριάτου να αναγκάζεται να πολεμήσει το εχθρό, προτού οι προλεταριακές μάζες ξεκινήσουν να κινούνται», προειδοποίησε το Συνέδριο.
Το Τρίτο Συνέδριο συνέχισε στην ανάπτυξη της τακτικής του Ενιαίου Μετώπου και κατέδειξε την ανάγκη υπομονετικής δουλειάς στις μαζικές οργανώσεις, για να κερδίσουν τις μάζες στο πλευρό της σοσιαλιστικής επανάστασης. «Κάθε εργοστάσιο πρέπει να γίνει ένα οχυρό της επανάστασης», υποστήριζαν οι θέσεις του Συνεδρίου.
Σε αντίθεση με το σταλινισμό, εκείνη την εποχή τα νεαρά Κομμουνιστικά Κόμματα διδάσκονταν και εκπαιδεύονταν, χρησιμοποιώντας τη δύναμη των επιχειρημάτων, για να ακολουθήσουν την ορθή μπολσεβίκικη πορεία. Οι Ρώσοι, λόγω της πολιτικής τους εμπειρίας, ασφαλώς και υπερτερούσαν σε ηθικό κύρος μέσα στη Διεθνή. Ωστόσο, δε χρειαζόταν να απειλούν με οργανωτικά μέτρα. Τα Συνέδρια ήταν υποδείγματα υγιούς διαλόγου, όπου εξάγονταν πολλά συμπεράσματα, παίρνονταν μαθήματα και η κοινή γραμμή αποφασιζόταν συλλογικά.
Η πολιτική του Ενιαίου Μετώπου, να προχωράμε δηλαδή χωριστά, αλλά να χτυπάμε μαζί, σημείωσε αξιοσημείωτη επιτυχία στο γρήγορο χτίσιμο των Κομμουνιστικών Κομμάτων, ειδικά στη Γερμανία. Το γερμανικό κόμμα ήταν το μεγαλύτερο ΚΚ έξω απο την ΕΣΣΔ. Στις αρχές του 1923, μια επαναστατική κρίση άρχισε να ωριμάζει στη Γερμανία, με αφετηρία τη γαλλική κατάληψη του Ρουρ. Ο πληθωρισμός εκτινάχθηκε και έφτασε στα όρια του υπερπληθωρισμού. Οι συνθήκες ζωής υποβαθμίστηκαν σε ολόκληρη τη Γερμανία και πολλοί στράφηκαν προς το ΚΚ για μία διέξοδο.
Η Διεθνής πίεζε το γερμανικό κόμμα να κάνει σχέδια για μια εξέγερση. Ωστόσο, η ηγεσία του κόμματος έπασχε από αναποφασιστικότητα, όπως εξάλλου έκανε και το Μπολσεβίκικο Κόμμα, κατά την έναρξη της Οκτωβριανής Επανάστασης. Δυστυχώς, με τους Λένιν και Τρότσκι άρρωστους εκείνη την περίοδο (και ουσιαστικά πολιτικά ανενεργούς δηλαδή), οι Γερμανοί ηγέτες δέχθηκαν τις παροτρύνσεις των Στάλιν και Ζηνόβιεφ να προχωρήσουν με μεγάλη επιφυλακτικότητα. Τους πρότειναν ακόμα και να περιμένουν, μέχρι να εκδηλωθεί η επίθεση της αντεπανάστασης! Ωστόσο, μια επαναστατική κρίση δε μπορεί να διαρκέσει επ’ άπειρον. Η επανάσταση έχει τους δικούς της νόμους. Όταν όλα είναι σε λεπτή ισορροπία, ο ικανός χρόνος για αποφασιστική δράση μπορεί να περιοριστεί μέσα σε μερικές εβδομάδες ή και ημέρες. Τα γεγονότα δεν μπορούν να περιμένουν αυτούς που υπεκφεύγουν! Δυστυχώς, οι ηγέτες του Γερμανικού ΚΚ πανικοβλήθηκαν και η επαναστατική ευκαιρία χάθηκε. Η αστική τάξη συνήλθε και η κρίση ξεπεράστηκε. Η αποτυχία της Γερμανικής Επανάστασης υπήρξε ένα κολοσσιαίο χτύπημα προς τις ρωσικές μάζες, οι οποίες περίμεναν απελπισμένα την επανάσταση στη Δύση.
Η γερμανική ήττα, σε συνδυασμό με το θάνατο του Λένιν το Γενάρη του 1924, ενδυνάμωσαν τελικά τον αυξανόμενο γραφειοκρατικό καρκίνο που έφθειρε το σοβιετικό καθεστώς. Η σταθεροποίηση της εξουσίας στα χέρια της «τρόικας» των Ζηνόβιεφ, Κάμενεφ και Στάλιν και η εκστρατεία δυσφήμησης ενάντια στον Τρότσκι αποτέλεσαν σημείο καμπής για τον εκφυλισμό της επανάστασης. Ουσιαστικά, η εξουσία περνούσε στα χέρια του Στάλιν και του γραφειοκρατικού μηχανισμού. «Στοχαζόμενοι την εποχή αυτή», έγραψε ο Τεντ Γκραντ, με αφορμή τη διάλυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς, «ίσως ασυνείδητα, τα συμφέροντα της αντιδραστικής και συντηρητικής γραφειοκρατίας, η οποία μόλις ξεκινούσε την πορεία ανύψωσής της πάνω από τις σοβιετικές μάζες, ο Στάλιν έφτασε για πρώτη φορά το 1924 στην ουτοπική και αντι-λενινιστική θεωρία του “σοσιαλισμού σε μία χώρα”. Αυτή η “θεωρία” ξεπήδησε άμεσα από την ήττα που είχε υποστεί η επανάσταση στη Γερμανία. Αυτό σήμαινε την απομάκρυνση από τις αρχές του επαναστατικού διεθνισμού, πάνω στον οποίο είχε στηριχτεί η Ρωσική Επανάσταση και πάνω στον οποίο χτίστηκε η Κομμουνιστική Διεθνής».
Η ένδοξη Τρίτη Διεθνής, κάτω από την ηγεσία του Λένιν και του Τρότσκι, ήταν το όργανο της παγκόσμιας επανάστασης. Με τον ερχομό του σταλινισμού, η Διεθνής έγινε το φερέφωνο της εξωτερικής πολιτικής της ρωσικής γραφειοκρατίας, έτοιμη για κάθε στροφή και ελιγμό, που απαιτείτο από τη Μόσχα. Τα ανεξάρτητα ΚΚ κάτω από τη σταλινική κυριαρχία έγιναν απλά οι θεματοφύλακες του Κρεμλίνου. Όπως είχε περίφημα προβλέψει ο Τρότσκι το 1928, η υιοθέτηση της θεωρίας του «σοσιαλισμού σε μία χώρα» θα οδηγούσε στο ρεφορμιστικό και εθνικιστικό εκφυλισμό των Κομμουνιστικών Κομμάτων. Τον Ιούνιο του 1943, σαν χειρονομία καλής θελήσεως, ο Στάλιν, ανεπίσημα και χωρίς καμιά σύσκεψη ή ψηφοφορία, διέλυσε την Κομμουνιστική Διεθνή. Την ίδια στιγμή, η Διεθνής καταργήθηκε από επίσημος ύμνος του σοβιετικού κράτους και αντικαταστάθηκε από ένα τραγούδι που δόξαζε τη Μεγάλη Ρωσία.
Ο λενινισμός επιβίωσε μέσα από τον αγώνα της Αριστερής Αντιπολίτευσης του Τρότσκι. Ένα ουσιαστικό κομμάτι αυτού του αγώνα ήταν ο προλεταριακός διεθνισμός και ο αγώνας για τον παγκόσμιο σοσιαλισμό, που συνοψίζεται στις γραμμές του Κομμουνιστικού Μανιφέστου:
«Εργάτες όλων των Χωρών Ενωθείτε»!
